ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
ΑΔΕΝΑΣ Όργανο που παράγει ουσίες χρήσιμες για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού Οι αδένες μπορούν να παρομοιαστούν με μικρά εργοστάσια που παράγουν διάφορα προϊόντα Αυτά χρησιμεύουν είτε ως αυτόνομα προστατευτικά ή βοηθητικά υλικά (σάλιο, ιδρώτας, χολή, σπέρμα, κα) είτε ως μεταφορείς εντολών από κάποιο "διοικητικό" κέντρο του οργανισμού προς διάφορα όργανα για να κάνουν σωστά τις λειτουργίες τους 2
ΑΔΕΝΕΣ 3 Ενδοκρινείς αδένες Εξωκρινείς αδένες Ορμόνες Μεικτοί πχ παγκρεας
ΑΔΕΝΕΣ Ενδοκρινείς αδένες: εκκρίνουν ορμόνες στο αίμα, στη λέμφο ή στα μεσοκυττάρια διαστήματα Ορμόνες: χημικές ουσίες που δρουν ως αγγελιοφόρα σηματα και διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των κυτταρων και οργανων, αποτελεσματικές όταν συνδεονται με τους υποδοχείς τους Υπόφυση, επίφυση ή κωνάριο, θυρεοειδής αδένας, παραθυρεοειδείς αδένες, επινεφρίδια, (θύμος αδενας) Ομάδες ενδοκρινών αδένων βρίσκονται σε πάγκρεας (νησίδια Langerhans), ορχεις, ωοθήκες 4
ΑΔΕΝΕΣ Εξωκρινείς αδένες: διαθέτουν συνήθως ένα μικρό σωλήνα ή ένα δίκτυο σωλήνων - αγωγών, μέσω των οποίων το παραγόμενο από τον αδένα υγρό προωθείται, είτε στην επιφάνεια του σώματος (ιδρώτας, σμήγμα), είτε σε κοιλότητες του σώματος (στοματική κοιλότητα - σάλιο, κόλπος - κολπικά υγρά), είτε σε κοιλότητες οργάνων (στομάχι - γαστρικό υγρό, έντερο - εντερικό υγρό, χολή, παγκρεατικό υγρό) Οι σωλήνες αυτοί ονομάζονται εκφορητικοί πόροι. 5
6
8
ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ-ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ Υποθάλαμος: βρισκεται στο τοιχωμα της τριτης κοιλίας του εγκεφάλου Αποτελει το κυριο όργανο ελέγχου των αυτονομων λειτουργιών και ρυθμισης του ενδοκρινικού συστηματος το οποίο ελέγχει μεσω συνδεσεων με την υπόφυση (θερμοκρασία, ομοιόσταση, ισοζυγιο νερού, δραση υπόφυσης) ΑΞΟΝΑΣ 9
ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ-ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ Υπόφυση: βρισκεται στο τουρκικό εφίππιο Ο σημαντικότερος αδένας γιατί ελέγχει τη λειτουργία όλων των άλλων αδένων ΑΞΟΝΑΣ 10 Διαιρείται στην αδενοϋπόφυση (προσθιος λοβός) και στη νευροϋπόφυση (οπίσθιος λοβός)
11
Κύτταρα Πρόσθιου Λοβού Υπόφυσης: Σωματοτρόπα, Γαλακτοτρόπα, Κορτικοτρόπα, Θυρεοειδοτρόπα, Γοναδοτρόπα (εκκριση ορμονων) Κύτταρα Οπίσθιου Λοβού της Υπόφυσης: νευράξονες κυττάρων του υπεροπτικού και του παρακοιλιακού πυρήνα του υποθαλάμου (αποθηκευση ορμονων υποθαλάμου)
Κωνάριο ή Επίφυση Θέση: οπίσθιο κέρας του μεσολοβίου. Ιστολογική δομή: επιφυσιοκύτταρα (εκκρίνουν μελανοτονίνη), νευρογλοιακά κύτταρα Ρύθμιση κιρκάδιου κύκλου
Κωνάριο ή Επίφυση Παράγει την ορμόνη μελατονίνη (αίσθημα της νύστας) Μετατρέπει τα σήματα του νευρικού συστήματος σε «ενδοκρινή σήματα» (δηλαδή ουσίες)(μετατρέπει την ορμόνη σεροτονίνη σε μελατονίνη κατ' αναλογία με την ποσότητα του φωτός ) Ρυθμίζει τον κιρκάδιο ρυθμό και τον βιορυθμό στα όντα, μέσω της έκκρισης αυτών των δύο ουσιών.
ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ 16 Εντοπίζονται πάνω στον άνω πόλο του κάθε νεφρού Το δεξιό επινεφρίδιο ακουμπά στο εσω σκελος τους διαφραγματος (εξω μοίρα) και βρίσκεται πίσω από το ήπαρ Το αριστερό επινεφρίδιο βρίσκεται πίσω από το στόμαχο
Φλοιός: αποτελείται από 1. σπειροειδής ζώνη (παράγει αλδοστερόνη), 2. στηλιδωτή ζώνη (παράγει κορτιζόλη), 3. δικτυωτή ζώνη (παράγει ανδρογόνα) Μυελός: προέρχεται από τη νευρική ακρολοφία και τα κύτταρα εκκρίνουν κατεχολαμίνες (αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη) Ιστολογική δομή
ΘΥΡΕΟΕΙΔΗΣ ΑΔΕΝΑΣ 18 Βρίσκεται κάτω από τον λάρυγγα και μπροστά από την τραχεία Εχει δυο λοβούς που ενώνονται με έναν ισθμό (2 ο με 3 ο ημικρίκιο της τραχείας) Οι ανω πόλοι των λοβών εκτείνονται μέχρι τη λοξη γραμμη του θυρεοειδούς χόνδρου και οι κάτω πολοι μεχρι το 4-5 ο ημικρίκιο της τραχείας
Θυλάκιο: αποτελείται από επιθηλιακά θυρεοειδικά κύτταρα τα οποία εφάπτονται σε μία βασική μεμβράνη και σχηματίζουν έναν αυλό που πληρούται από θυροειδικό κολλοειδές (περιέχει θυρεοσφαιρίνη η οποία δεσμεύει την θυροξίνη) Ιστολογική Δομή Παραθυλακικά ή C- Κύτταρα τα οποία παράγουν καλσιτονίνη (ανταγωνιστής της παραθορμόνης)
ΘΥΡΕΟΕΙΔΗΣ ΑΔΕΝΑΣ Παράγει τις ορμόνες Θυροξίνη (Τ4, κυριο προϊόν) και τριιωδοθυρονίνη (Τ3, μικρές ποσότητες) καλσιτονίνη 21
ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Τέσσερις αδένες: δύο άνω και δύο κάτω Ανατομική θέση: είναι συνήθως στην οπίσθια επιφάνεια του θυρεοειδή αδένα, ιδίως οι κάτω παραθυρεοειδείς παρουσιάζουν ποικιλία ανατομικών θέσεων. Είναι έξω από την ινώδη κάψα του θυρεοειδή αδένα (σπανίως είναι εντός του παρεγχύματος).
23
Ιστολογική δομή Τα κύτταρα των παραθυρεοειδών αδένων είναι: Κύρια κύτταρα (παράγουν παραθορμόνη), οξύφιλα κύτταρα και λιποκύτταρα Παραθορμόνη: κινητοποιεί ασβέστιο από τα οστα (υπερασβεστιαιμία)
25
ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Παράγει τις ορμόνες Θυροξίνη (Τ4, κυριο προϊόν) και τριιωδοθυρονίνη (Τ3, μικρές ποσότητες) καλσιτονίνη 26