Λυκούργου 19, Xαλάνδρι T.K 152 31 ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο ΚΕΜΠ. ΑΘ Αριθµός Άδειας 3375 (+ 7) Π Ε ΡΙ Ο ΔΙΚ Α Ε Φ Η Μ Ε ΡΙ Δ Ε Σ ΕΚΔΟΤΩΝ Hellenic Post ENTYΠO KΛEIΣTO AP. AΔEIAΣ 1662/2002 KEMΠΑ
Σηµείωµα Σύνταξης H άποψή µας Το καλοκαίρι µας βρίσκει συνήθως και για µερικές µέρες όχι µόνο µακριά από το σπίτι µας αλλά και από τις συνήθειές µας. Αυτό είναι ευχάριστο και µπορεί να γίνει και απολαυστικό αν κρατάµε στο µυαλό µας µερικές απλές οδηγίες που βοηθούν να προσαρµοσθούµε ανώδυνα στο περιβάλλον των διακοπών. Η θάλασσα είναι συνήθως ο κύριος στόχος των διακοπών αλλά για να τη χαρούµε µε ασφάλεια θα πρέπει να µη ξεχνάµε ότι: Ποτέ δεν κάνουµε µπάνιο φαγωµένοι ή έχοντας καταναλώσει αλκοόλ. εν κάνουµε βουτιές σε άγνωστα νερά και από ύψος. Αν δεν ξέρουµε κολύµπι δεν αποµακρυνόµαστε από τα αβαθή και φροντίζουµε να µένουµε κοντά σε άλλους λουόµενος. εν κάνουµε ψαροντούφεκο δίπλα σε κολυµβητές. εν µένουµε στον ήλιο µε τις ώρες χωρίς ή ακόµη και µε αντιηλιακή προστασία. Έχουµε µαζί µας αντισηπτικά και αλοιφές για τσιµπήµατα από έντοµα ή τσούχτρες. εν ενοχλούµε τους διπλανούς µας µε δυνατή µουσική ή θορυβώδη παιχνίδια. Πίνουµε άφθονο νερό και αποφεύγουµε τα αναψυκτικά και το αλκοόλ. Τρώµε ελαφρά, κυρίως ψάρια, λαχανικά, φρούτα, αµυλώδη, κοτόπουλο, αποφεύγοντας το κόκκινο κρέας και τα λίπη. Προστατεύουµε το περιβάλλον από ηχορύπανση, σκουπίδια και εστίες φωτιάς. ΚΑΛΕΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ Ιδιαίτερα για τους διαβητικούς ή άτοµα µε χρόνια νοσήµατα. εν αλλάζουµε το ωράριο λήψης τροφής, φαρµάκων ή φυσικής δραστηριότητας. Αν ασκηθούµε περισσότερο προσαρµόζουµε ανάλογα την ποσότητα τροφής ή τη δόση της ινσουλίνης. Αποφεύγουµε τις µακρινές εξερευνήσεις στη θάλασσα ή στο βουνό. Εχουµε πάντα µαζί µας ζάχαρη για την περίπτωση υπογλυκαιµίας ή τα φάρµακά µας αν αργήσουµε να επιστρέψουµε στη βάση µας. Στις διακοπές υπάρχουν 5 βασικοί παράγοντες της καθηµερινής µας ζωής στην πόλη που δραστικά τροποποιούνται. Η Ενασχόλησή µας: Είναι δύσκολο από τη πολύωρη εντατική απασχόληση να µεταπέσουµε σε πλήρη απραξία. Η προσαρµογή γίνεται πιο εύκολα µε το διάβασµα ενός βιβλίου, άκρόαση µουσικής, θαλάσσια σπόρ, ή συµµετοχή σε οµαδικά παιχνίδια. Η διατροφή µας: Θα πρέπει να ελέγχουµε, όσο είναι δυνατόν, τη ποιότητα της φροντίζοντας η λήψη τροφής να είναι τακτική και ισορροπηµένη. Η µετακίνησή µας: Περπατάµε όσο το δυνατόν περισσότερο αποφεύγοντας το αυτοκίνητο. Το φυσικό περιβάλλον: Το απολαµβάνουµε αλλά προστατευό- µαστε από τους κινδύνους, όπως ηλιακή ακτινοβολία, έντοµα, ρεύ- µατα, πτώσεις και τραύµατα. Η άσκηση: Πρέπει να είναι καθηµερινή χωρίς όµως υπερβολές. Το µπάνιο στη θάλασσα ασκεί όλο µας το σώµα. ιµηνιαία Περιοδική Έκδοση της Ένωσης Φίλων του Ενδοκρινολογικού Τµήµατος του Γ.Ν.Α. "Κοργιαλένειο-Μπενάκειο ΕΕΣ" Με την αιγίδα της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρίας ISSN-1109-2963, Κωδ. Εντύπου 6381 ιεύθυνση: Λυκούργου 19, Τ.Κ 152 31 Χαλάνδρι Τηλ. 210 6414737 Φαξ. 210 6414800 e-mail: phencost@hol.gr Εκδότης- ιευθυντής: Κώστας Φαινέκος Επιµέλεια Έκδοσης: Βουδούρη Γ. έσποινα & ΣIA O.E. Τηλ. 210 2925279 www.actionart.gr Εκτύπωση: Magna Print ιοικητικό Συµβούλιο: Κώστας Φαινέκος, Αµαλία Στουρνάρα, Στέλλα έτση, Αντώνης Καλπάκας Iδιοκτήτης: Κώστας Φαινέκος Συνδροµές:Ταχυδροµική επιταγή 10 στη διεύθυνση: ΕΝΩΣΗ ΦΙΛΩΝ ΕΝ ΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ Γ.Ν.Α. ΕΕΣ, Ηλέκτρας 27, Τ.Κ. 166 71 Βουλιαγµένη Απαγορεύεται η αναδιαµοσίευση, αναπαραγωγή ή µετάδοση µε οποιοδήποτε οπτικοακουστικό µέσο, όλου ή µέρους του περιοδικού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη Ζούµε στην περίοδο θεοποίησης της φυσικής οµορφιάς και της ευζωίας. Η απόκτηση φυσικού κάλλους αποτελεί, σε οποιαδήποτε ηλικία και στα δύο φύλα, πρωταρχικό στόχο και µόνιµη φροντίδα. Η επιµήκυνση του δηµιουργικού βιολογικά, συναισθηµατικά αλλά και επαγγελµατικά χρόνου της ζωής µας µε ταυτόχρονη διατήρηση όµως καλής φυσικής κατάστασης και ελκυστικής εµφάνισης αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά της συµπεριφοράς του «µεταµοντέρνου ανθρώπου». Η επιδίωξη αυτή, συνήθως συνοδεύεται από την προσπάθειά µας για κατάκτηση των παραγόντων εκείνων που νοµίζουµε ότι κάνουν τη ζωή µας όµορφη και απολαυστική και που διασφαλίζονται από υψηλό εισόδηµα. Το άνετο αστικό σπίτι και το εξοχικό, τα ακριβά αυτοκίνητα, περισσότερος ελεύθερος χρόνος, άφθονη και καλής ποιότητας διατροφή, περιορισµός στο ελάχιστο της καθηµερινής οικιακής ρουτίνας, ταξίδια και πολυτελή επώνυµα ρούχα, αποτελούν στοιχεία ευηµερίας και απόλαυσης. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ και καπνού αποτελούν επιπλέον στοιχεία της επιδιωκόµενης ευζωίας. Όλα όµως έχουν ένα τίµηµα. Η διατήρηση της νεανικής εµφάνισης και της οµορφιάς έχει υψηλό οικονοµικό κόστος. Τα ινστιτούτα οµορφιάς, τα κοµµωτήρια, η βιοµηχανία καλλυντικών, τα γυµναστήρια, οι πλαστικές επεµβάσεις, αποτελούν σηµαντικό τµήµα του ατοµικού και οικογενειακού προϋπολογισµού και συντηρούν µια βιοµηχανία οµορφιάς µε τζίρο δισεκατοµµυρίων. Η αντίσταση στο χρόνο και στη φυσική φθορά προάγεται καταιγιστικά από τις διαφηµίσεις στα ΜΜΕ και από τα πρότυπα εµφάνισης που προβάλλονται µέσα από τα περιοδικά και τις εκποµπές lifestyle. Από την άλλη πλευρά, η επίτευξη της «ευζωίας» µε τη συνεχή προσπάθεια µας για απόκτηση και κατανάλωση υλικών αγαθών συντηρεί τη βιοµηχανία της «απόλαυσης». Ο υπερκαταναλωτισµός, ακόµη και σε περιόδους οικονοµικής κρίσης, η ψυχοθεραπεία των αγορών άσχετα µε τις πραγµατικές µας ανάγκες (το shopping therapy των Αγγλοσαξώνων), η τάση για επίδειξη και ο ανταγωνισµός µε το γείτονα µας, αποτελούν επίσης χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της κοινωνίας µας. Οι δύο όµως αυτές κύριες επιδιώξεις του µεταµοντέρνου ανθρώπου όχι µόνο δεν συµπίπτουν στους στόχους τους, αλλά πολλές φορές η προσπάθεια κατάκτησης της µίας ακυρώνει την προσπάθεια επίτευξης της άλλης. Η διατήρηση της φυσικής οµορφιάς και ρώµης προϋποθέτει ελεύθερο χρόνο για άσκηση και ανάπαυση που είναι δύσκολο να βρεθεί όταν εργαζόµαστε υπερωριακά ή κρατάµε δύο δουλειές για να αποκτήσουµε το απαραίτητο εισόδηµα για την «ευζωία». Η υπερκατανάλωση φαγητού, που αποτελεί µία από τις βασικές απολαύσεις του σύγχρονου ανθρώπου, οδηγεί σε παχυσαρκία, η υπερβολική χρήση τοξικών ουσιών, όπως καπνού και οινοπνεύ- µατος, επιβαρύνει την υγεία και επηρεάζει αρνητικά τη φυσική εµφάνιση, όπως επίσης και το ξενύχτι απαραίτητο στοιχείο στη διασκέδαση του Ελληνα, µε την έλλειψη ύπνου που συνεπάγεται. Η ηδονή που προσφέρει η σεξουαλική επαφή, όταν χαρακτηρίζεται από έλλειψη προφύλαξης και συχνή αλλαγή συντρόφων, µπορεί να οδηγήσει σε σεξουαλικά µεταδιδόµενες ασθένειες, η τηλεόραση, µία προσφιλής απόλαυση του σύγχρονου Ελληνα, οδηγεί σε παχυσαρκία, πλαδαρότητα και µυοσκελετικά νοσήµατα λόγω της καθήλωσης µας στην ίδια θέση επί ώρες. Το αυτοκίνητο µπορεί να αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ευηµερίας και ενδεικτικό της κοινωνικοοικονοµικής µας θέσης, η υπερβολική του όµως χρήση και η απόλαυση της ταχύτητας µπορεί να οδηγήσει σε µείωση της φυσικής άσκησης και ατυχήµατα που µπορούν να αλλάξουν όχι µόνο τη φυσική µας εµφάνιση, µε τις αναπηρίες που προκαλούν, αλλά και την ποιότητα της ζωής µας. Συµπερασµατικά κυνηγάµε δύο στόχους που φαινοµενικά αλληλοσυµπληρώνονται στο κυνήγι της ευτυχίας, µια και η καλή ζωή προϋποθέτει τη φυσική υγεία και οµορφιά συνδυασµένα µε την άνετη διαβίωση και την απόλαυση των υλικών αγαθών, στην ουσία όµως οι δύο αυτοί στόχοι αλληλοαναιρούνται, διότι η επίτευξη του ενός αυξάνει το βαθµό δυσκολίας κατάκτησης του άλλου. Πρόσφατα δηµοσιεύθηκαν έρευνες που αποδεικνύουν αρνητική συσχέτιση µεταξύ των προσλαµβανοµένων µε το φαγητό θερµίδων και του χρόνου επιβίωσης. Με άλλα λόγια, όσο λιγότερο τρώµε τόσο περισσότερο ζούµε. Η βλαβερή επίδραση της καθιστικής ζωής, του καπνίσµατος και του stress στο χώρο της εργασίας δεν επιδέχονται αµφισβήτηση. Το δίληµµα δεν είναι µόνο φιλοσοφικό, δηλαδή λιγότερη απόλαυση στη ζωή µας για καλλίτερη υγεία, φυσική εµφάνιση και περισσότερα χρόνια ζωής. Είναι κοινωνικό και οικονοµικό, µε την έµφαση στις προτεραιότητες που θέτει το σπίτι, το σχολείο και η πολιτεία, στους νέους να ακολουθήσουν στη ζωή τους. ύο τεράστιες βιοµηχανίες, η µία της φυσικής ρώµης, της υγείας και της οµορφιάς φαινοµενικά αντιπαρατίθεται µε τη βιοµηχανία της κατανάλωσης, της απόλαυσης και γενικότερα του ευδαιµονισµού. Στην ουσία όµως τέτοια αντιπαράθεση δεν υφίσταται γιατί οι δύο βιοµηχανίες λειτουργούν συµπληρωµατικά διορθώνοντας η µία τις ζηµιές της άλλης. εν θα υπήρχαν ινστιτούτα αδυνατίσµατος αν δεν υπήρχαν παχύσαρκοι και πλαστική χειρουργική αν δεν υπήρχαν ρυτίδες. Μήπως τελικά το «Παν Μέτρον Άριστον» δεν είναι τόσο κοινότυπο όσο ακούγεται; Κώστας Φαινέκος 3
Οστεοπόρωση 2008 Οι νέες διατροφικές οδηγίες από το Αµερικάνικο Ίδρυµα Οστεοπόρωσης Βασίλη Παπαµίκου Υποψήφιου διδάκτορος ιατροφογενωµικής Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου M.Med.Sci Κλινικού ιαιτολόγου - ιατροφολόγου Παν/µιου Γλασκώβης MSc Healthcare Manager Πανεπιστηµίου Αθηνών Πτυχιούχου ιαιτολόγου - ιατροφολόγου Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου Οστεοπόρωση 2008 Οι νέες διατροφικές οδηγίες από το Αµερικάνικο Ίδρυµα Οστεοπόρωσης Πολύ πρόσφατα το Αµερικανικό Ίδρυµα Οστεοπόρωσης εξέδωσε τις ανανεωµένες οδηγίες για τη διάγνωση και αντιµετώπιση της οστεοπόρωσης στους άντρες 50 ετών και άνω αλλά και στις µετεµµηνοπαυσιακές γυναίκες. Οι προηγούµενες οδηγίες είχαν εκδοθεί το 1997 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Οστεοπόρωσης και Νόσων των Οστών που στη συνέχεια µετονοµάστηκε σε «ιεθνής Οργανισµός Οστεοπόρωσης». Η οστεοπόρωση χαρακτηρίζεται και ως «σιωπηλή νόσος» επειδή η εξέλιξή της είναι πολύ αργή και ασυµπτωµατική, ενώ γίνεται πλέον έκδηλη µε το πρώτο οστεοπορωτικό κάταγµα. Σύµφωνα µε τον πρόεδρο του αµερικανικού ιδρύµατος για την οστεοπόρωση Bess Dawson Hughes, από το πανεπιστήµιο Tufts της Βοστώνης: η πρόληψη, η ανίχνευση και η αντιµετώπιση της οστεοπόρωσης θα πρέπει να αποτελεί κυρίαρχο στόχο της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας. Η οστεοπόρωση µπορεί να προληφθεί µε την υιοθέτηση κατάλληλων υγιεινών διαιτητικών συνηθειών αλλά και µε συστηµατική σωµατική δραστηρότητα. Χαρακτηριστική σε αυτό το σηµείο είναι η παρατήρηση πως στους ασθενείς δε δίνεται απαραίτητη πληροφόρηση σε σχέση µε το πως µπορεί να προληφθεί η ασθένεια. Επίσης, σύµφωνα µε το πόρισµα των κατευθυντήριων οδηγιών, πολλοί ασθενείς δεν έχουν καν την τύχη να τους γίνει εκτίµηση του οστεοπορωτικού κινδύνου που διατρέχουν πριν ακόµα εκδηλωθεί το οστεοπορωτικό κάταγµα. Η πρόληψη της οστεοπόρωσης ξεκινά από την παιδική ηλικία. Τουλάχιστον το µισό από το ασβέστιο του ενήλικου ατόµου καθορίζεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας µε µεγαλύτερους ρυθµούς προσαύξησης κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της παιδικής ηλικίας και των πρώτων χρόνων της εφηβικής. Οι κρίσιµες ηλικίες στις οποίες η οστική µάζα προσεγγίζει τις µέγιστες τιµές είναι αυτές των 11 14 ετών στα κορίτσια και 13 17 ετών στα αγόρια. Πλούσια διατροφή λοιπόν σε ασβέστιο, φρούτα και λαχανικά και όχι αντικατάσταση του γάλακτος από αναψυκτικά και αλκοολούχα ποτά πρέπει να αποτελεί τον οδηγό των γονέων και των παιδιών. Πόσο όµως ασβέστιο είναι αρκετό; Οι συστάσεις ανά χώρα και ηλικιακή οµάδα ποικίλουν και κυµαίνονται από τα 500 mgr ηµερησίως στο Ηνωµένο Βασίλειο µέχρι και τα 1300 mgr ηµερησίως στις Ηνωµένες Πολιτείες. Για επαρκείς ποσότητες βιταµίνης D επιβάλλεται η έκθεση στον ήλιο ιδιαίτερα σε µια µεσογειακή χώρα σαν τη δική µας. Τα παιδιά πρέπει να βγαίνουν στις γειτονιές να παίζουν και όχι να εγκλωβίζονται συνέχεια σε επιτραπέζιους και ηλεκτρονικούς τρόπους ψυχαγωγίας. Το σχολείο και η πολιτεία επίσης µπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλία για να ωθήσουν τους νέους σε ψυχαγωγικές εκδηλώσεις που εµπεριέχουν έντονη σωµατική δραστηριότητα. Με το παιχνίδι στη γειτονιά ή σε άλλους εξωτερικούς χώρους τα παιδιά θα εξασφαλίσουν έκθεση στο ηλιακό φως, σω- µατική δραστηριότητα (απαραίτητος παράγοντας για αύξηση της οστικής µάζας) και καλύτερη ψυχολογία. Από την άλλη πλευρά, οι ηλικιωµένοι είναι αυτοί που διατρέχουν µεγαλύτερο κίνδυνο για ένα οστεοπορωτικό κάταγµα. Χαρακτηριστικό επίσης είναι πως τα άτοµα µε χαµηλό βάρος και δείκτη µάζας σώµατος (BMI) διατρέχουν µεγαλύτερο κίνδυνο για οστεοπορωτικό κάταγµα. Για παράδειγµα, ένα άτοµο µε BMI 20 έχει διπλάσιο κίνδυνο οστεοπορωτικού κατάγµατος από ένα άλλο µε BMI 25. Η παρατήρηση αυτή δε θα πρέπει να παρεµηνευθεί και να θεωρήσει κάποιος πως µε το να είναι παχύσαρκος είναι προστατευµένος έναντι των οστεοπορωτικών καταγµάτων σε σχέση µε κάποιον που έχει φυσιολογικό βάρος. Μετά την ηλικία των 65 ετών λοιπόν παρατηρείται έλλειψη ασβεστίου, πρωτεΐνης και βιταµίνης D στους ανθρώπους των ηλικιών αυτών. Μια διατροφή πλούσια σε ασβέστιο και βιταµίνη D µε την κατάλληλη συµπληρωµατική χορήγηση ασβεστίου και βιταµίνης D εχει αποδειχθεί ότι µπορεί να µειώσει και τον κίνδυνο πτώσης εφόσον η ηµερήσια δόση βιταµίνης D ξεπερνά τις 700 διεθνείς µονάδες (IU) και του ασβεστίου τα 1000 µιλιγραµµάρια (mgr)/ηµέρα. Παρ όλ αυτά η χορήγηση συµπληρωµάτων ασβεστίου θα πρέπει να σχεδιάζεται προσεκτικά και αν οι ανάγκες καλύπτονται µόνο από τη διατροφή θα πρέπει να αποφεύγεται. Οι ασθενείς µε οστεοπόρωση θα πρέπει επίσης να λαµβάνουν από τη διατροφή τους 1 γραµµάριο πρωτεΐνης ανά κιλό σωµατικού βάρους ηµερησίως. Η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης µπορεί να µειώσει τις συνέπειες ενός οστεοπορωτικού κατάγµατος όπως για παράδειγµα την αναι- µία που πολλές φορές παρατηρείται. Με αυτόν τον τρόπο µειώνεται επιπρόσθετα ο χρόνος νοσηλείας των ασθενών αυτών. Η κατανάλωση µεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ επίσης έχει συνδεθεί µε κίνδυνο για οστεοπορωτικό κάταγµα και η σχέση µάλιστα φαίνεται να είναι δοσοεξαρτώµενη. Όταν η κατανάλωση είναι περίπου 2 µονάδες αλκοόλ ηµερησίως, ο κίνδυνος δεν είναι αυξη- µένος. Αντίθετα, πολλές µελέτες δείχνουν πως ο κίνδυνος µειώνεται σε αυτά τα επίπεδα κατανάλωσης. Ποσότητες όµως µεγαλύτερες των 3 µονάδων αυξάνουν τον κίνδυνο κατάγµατος µε δοσοεξαρτώµενο τρόπο. Οι ασθενείς µπορούν να συµβουλεύονται το διαιτολόγο τους ή το γιατρό τους για το πως µπορούν να πετύχουν τους προαναφερθέντες διατροφικούς στόχους. Ανακεφαλαιώνοντας θα πρέπει να επισηµανθεί πως κοιτώντας µέσα από το διατροφική θεώρηση της νόσου, θα πρέπει να καλλιεργηθεί αρχικά στα παιδιά η έννοια της σωστής διατροφής. Αυτό µπορεί να γίνει τόσο από το οικογενειακό όσο και από το σχολικό περιβάλλον. Τόσο στα παιδιά όσο και σε αυτούς που διατρέχουν κίνδυνο ή στους ήδη ασθενείς να δίνεται η συµβουλή για επαρκή πρόσληψη διαιτητικής ποσότητας ασβεστίου, βιταµίνης D, πρωτεΐνης, φρούτων και λαχανικών τα οποία είναι πλούσια σε βιταµίνη Κ. Αν όλα αυτά συνδυαστούν και µε επαρκή επίπεδα σωµατικής δραστηριότητας τότε µπορούµε να αναµένουµε µειωµένους ρυθµούς εµφάνισης οστεοπορωτικών καταγµάτων. 4 5
Παιδική Η διάγνωση και εφηβική της παχυσαρκία. οστεοπόρωσης Η µε ζοφερή τη εικόνα µέθοδο του µέλλοντος της οστικής πυκνοµετρίας Γιώργου Τροβά Ενδοκρινολόγου, Εγαστηρίου έρευνας παθήσεων µυοσκελετικού συστήµατος «Θ. Γαροφαλίδης» Πανεπιστηµίου Αθηνών - Νοσοκοµείου ΚΑΤ Η διάγνωση της οστεοπόρωσης µε τη µέθοδο της οστικής πυκνοµετρίας Ποιες είναι οι ενδείξεις για µέτρηση της οστικής πυκνότητας; Συµφωνα µε τις επικαιροποιηµενες οδηγίες (2007) της ιεθνούς Εταιρείας της Κλινικής Οστεοπυκνοµετρίας υποψήφιοι για µέτρηση της Οστικής Πυκνότητας είναι: Γυναίκες 65 ετών και άνω. Μετεµµηνοπαυσιακές γυναίκες κάτω των 65 ετών µε παράγοντες κινδύνου. Γυναίκες κατά την µεταβατική περίοδο της εµµηνόπαυσης µε κλινικούς παράγοντες κινδύνου για κάταγµα, όπως χαµηλό σωµατικό βάρος, προηγούµενο οστεοπορωτικό κάταγµα, φάρµακα µε αρνητική επίδραση στα οστά. Άνδρες 70 ετών και άνω. Άνδρες κάτω των 70 ετών µε κλινικούς παράγοντες κινδύνου. Ενήλικοι µε προηγούµενο οστεοπορωτικό κάταγµα. Ενήλικοι µε νόσο η κατάσταση που συνοδεύεται µε χαµηλή οστική πυκνότητα. Ενήλικοι που παίρνουν φάρµακα που προκαλούν οστική απώλεια. Κάθε άτοµο που πρόκειται να πάρει αντιοστεοπορωτική αγωγή. Κάθε άτοµο υπό αγωγή για παρακολούθηση της θεραπείας. Κάθε άτοµο που δεν παίρνει θεραπεία και που η ενδειξη οστικής απώλειας θα οδηγήσει σε θεραπεία. ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΙΑΚΟΠΤΟΥΝ ΤΗΝ ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΥΠΟΚΑΤΑ- ΣΤΑΣΗΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗ ΟΣΤΙΚΗΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΕΝ ΕΙΞΕΙΣ αυχένας του µηριαίου οστού, περιφερικό άκρο των οστών του αντιβραχίου, ολόκληρος ο σκελετός), επίσης όµως και σε οποιοδήποτε άλλο τµήµα του σκελετού, εάν υπάρχει συγκεκριµένος κλινικός ή ερευνητικός λόγος. Η επιλογή των τυπικών περιοχών του σκελετού που προαναφέρθηκαν δεν έγινε τυχαία, αλλά µε κριτήρια τη σύνθεση του οστού που εξετάζεται (σπογγώδες, φλοιώδες), την κλινική σηµασία της περιοχής στη συχνότητα εµφάνισης οστεοπενίας και οστεοπορωτικών καταγµάτων, και την τεχνική ευκολία λήψης απεικόνισης της περιοχής αυτής του σκελετού (π.χ. όχι επικάλυψη από άλλα οστά, σύνθεση µαλακών µορίων, λίπους κλπ.). Η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από τις µετρήσεις σε διάφορες περιοχές του σκελετού δίνει πολύτιµες πληροφορίες, τόσο για τη συγκεκριµένη περιοχή που εξετάζεται, όσο και για τον τύπο του οστού που ενδιαφερόµαστε να µελετήσουµε. Πρόσφατα, δόθηκε η δυνατότητα λήψης της οστικής πυκνότητας της οσφυϊκής µοίρας της σπονδυλικής στήλης σε πλάγια θέση και υπερτονίσθηκε το προσόν της λήψης αυτής να µετρά µόνο το σπονδυλικό σώµα και όχι το τόξο και τις αποφύσεις των σπονδύλων. Από τα υπάρχοντα πάντως στοιχεία, τόσο η ακρίβεια όσο και η επαναληψιµότητα της πλάγιας λήψης είναι πτωχές. Επίσης, λόγω της επικάλυψης στην πλάγια θέση από τα λαγόνια οστά και τις πλευρές, πρακτικά µπορεί να µετρηθεί µόνο ένα σπονδυλικό σώµα, συνήθως του τρίτου οσφυϊκού σπονδύλου. Τα πλέον σύγχρονα µηχανήµατα οστικής πυκνότητας έχουν άριστη απεικόνηση του σκελετού και µπορούν να χρησιµοποιηθούν επίσης στην εκτίµηση των σπονδυλικών παραµορφώσεων. Επίσης, είναι δυνατή η µέτρηση της οστικής πυκνότητας ειδικών περιοχών π.χ. του παρακείµενου ολικής αρθροπλαστικής του ισχίου οστού, αλλά και πειραµατοζώων. Είναι απαραίτητη η οστική πυκνοµετρία στην παρακολούθηση της αποτελεσµατικότητας µίας µακρόχρονης θεραπείας οστεοπενικής νόσου; Η µακρόχρονη θεραπεία µίας οστεοπενικής νόσου εκτιµάται κατά πόσο είναι αποτελεσµατική και εάν πρέπει να συνεχισθεί ή να τροποποιηθεί από την αξιολόγηση ορισµένων αντικειµενικών παρα- µέτρων. Εκτός από τον έλεγχο των βιοχηµικών οστικών δεικτών, η µέτρηση της οστικής πυκνότητας αποτελεί την πλέον αξιόπιστη και επιπλέον µη επεµβατική µέθοδο παρακολούθησης. Η συσχέτιση της αυξηµένης οστικής πυκνότητας µε µειωµένο κίνδυνο εµφάνισης οστεοπορωτικού κατάγµατος οδηγεί στο συµπέρασµα ότι η παρακολούθηση µίας θεραπευτικής µεθόδου µε οστική πυκνοµετρία εκτιµά τον βαθµό µείωσης κινδύνου εµφάνισης κατάγµατος που απορρέει από τη θεραπεία αυτή. Η απαραίτητη προϋπόθεση για την παρακολούθηση µίας θεραπευτικής αγωγής µε επανειληµµένες µετρήσεις οστικής πυκνότητας είναι η άριστη λειτουργία του µηχανήµατος και η επαναληψιµότητα που πρέπει να είναι µικρότερη από την πιθανή µεταβολή της οστικής πυκνότητας µε την πάροδο του χρόνου. Είναι εποµένως λογικό ότι επαναληπτικές µετρήσεις πρέπει να γίνονται εφόσον ο ποιοτικός έλεγχος του µηχανήµατος έχει εξασφαλίσει το µικρότερο ποσοστό λάθους επαναληψιµότητας. Σήµερα, όλες οι κλινικές µελέτες ελέγχου της θεραπείας, αλλά και το µεγαλύτερο µέρος των πειραµατικών εργασιών που εξετάζουν την επίδραση των φαρµάκων στον οστικό µεταβολισµό, βασίζονται στα αποτελέσµατα επαναληπτικών µετρήσεων οστικής πυκνότητας. Ποιες περιοχές του σκελετού πρέπει να µετρώνται µε οστική πυκνοµετρία; Η µέτρηση της οστικής πυκνότητας γίνεται σε ορισµένες τυπικές περιοχές του σκελετού (οσφυϊκή µοίρα της σπονδυλικής στήλης, 6 7
Σύνδροµο πολυκυστικών ωοθηκών ιάγνωση και αντιµετώπιση Ανδροµάχης Βρυωνίδου Αναπληρώτριας ιευθύντριας Τµήµατος Ενδοκρινολογίας & Μεταβολισµού Γ.Ν.Α. «Κοργιαλένειο-Μπενάκειο ΕΕΣ» Σύνδροµο πολυκυστικών ωοθηκών ιάγνωση και αντιµετώπιση Το Σύνδροµο των Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ) αποτελεί την κυριότερη διαταραχή λόγω υπερπαραγωγής ανδρογόνων και η συχνότητα του κυµαίνεται από 5% έως 7% των γυναικών της αναπαραγωγικής ηλικίας. Πρέπει να σηµειώσουµε ότι το ΣΠΩ είναι ένα «σύνδροµο», όχι µια συγκεκριµένη νόσος. Η λέξη «σύνδροµο» σηµαίνει γενικά τη συνύπαρξη σηµείων (ευρήµατα από την κλινική εξέταση) και συµπτωµάτων (ενοχλήµατα που αναφέρονται από τις ασθενείς) που χαρακτηρίζουν µια πάθηση. Έτσι δεν είναι απαραίτητο κάθε γυναίκα µε ΣΠΩ να παρουσιάζει όλα τα ση- µεία και τα συµπτώµατα του συνδρόµου. Η έλλειψη σταθερότητας των σηµείων και των συµπτωµάτων από ασθενή σε ασθενή, κάνει τον ορισµό αλλά και τη διάγνωση του ΣΠΩ µια συνεχή πρόκληση για τους γιατρούς. Το ΣΠΩ περιλαµβάνει διαταραχές του εµµηνορρυσιακού κύκλου και χρόνια ανωοθυλακιορρηξία σε συνδυασµό µε υπερβολική παραγωγή ανδρογόνων και ενδεχοµένως την παρουσία πολυκυστικών ωοθηκών στο υπερηχογράφηµα. Ανεξάρτητα από τα επίπεδα ανδρογόνων στο αίµα, οι περισσότερες από τις ασθενείς εµφανίζουν τα κλινικά σηµεία της υπερανδρογοναιµίας, δηλαδή δασυτριχισµό (αυξηµένη τριχοφυΐα στο πρόσωπο, τη κοιλιά και το στήθος), ακµή, τριχόπτωση ή ανδρικού τύπου αλωπεκία. Οι γυναίκες µε ΣΠΩ είναι συχνά υπέρβαρες και πολλές έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (Σ 2) ή µια στενή συγγενή (µητέρα ή αδελφή) που επίσης πάσχει από το σύνδροµο. Ακόµα, έχει βρεθεί ότι οι γυναίκες µε ΣΠΩ έχουν αυξη- µένο κίνδυνο να εµφανίσουν στην ενήλικη ζωή Σ 2 και πιθανά υπέρταση, δυσλιπιδαιµία και καρδιαγγειακή νόσο. Πώς θα διαγνωσθεί το ΣΠΩ; Επειδή το ΣΠΩ αποτελεί ένα σύνολο συνθηκών, στερείται συγκεκριµένου ταυτοποιηµένου τεστ και εποµένως η σωστή διάγνωση βασίζεται στον έλεγχο πολλών παραγόντων. Τα κριτήρια διάγνωσης του ΣΠΩ είναι δύο: η αραιοµηνόρροια / αµηνόρροια και η υπερανδρογοναιµία (κλινική και βιοχηµική) µε απαραίτητο τον αποκλεισµό άλλων αιτιών υπερανδρογοναιµίας όπως οι αρρενοποιητικοί όγκοι, η υπερπρολακτιναιµία, η συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων το σύνδροµο Cushing κ.α. Σε αυτά τα δύο κριτήρια που θεσπίστηκαν το 1990, προστέθηκε το 2003 και ένα τρίτο, η υπερηχογραφική µορφολογία των πολυκυστικών ωοθηκών οπότε ΣΠΩ βαφτίζεται κάθε περίπτωση συνδυασµού 2 από τα ανωτέρω 3 κριτήρια. Έτσι, σε µία κοπέλα µε ακανόνιστο κύκλο, δασυτριχισµό, ακµή, αλωπεκία, κεντρική παχυσαρκία, µελανίζουσα ακάνθωση και/ή υπερινσουλιναιµία, το ΣΠΩ µπορεί να θεωρηθεί σαν πιθανή αιτία των συµπτωµάτων της και µία ενδοκρινολογική εκτίµηση συµπεριλαµβανοµένης της µετρήσεως των ανδρογόνων είναι απαραίτητη. υστυχώς πολλές νεαρές κοπέλες µε διαταραχές του εµµηνορρυσιακού κύκλου δεν συµβουλεύονται το γιατρό τους ή λαµβάνουν αντισυλληπτικά από του στόµατος χωρίς να προηγηθεί µία ενδοκρινολογική εκτίµηση. Αυτή περιλαµβάνει το ιστορικό (ακανόνιστος κύκλος, λήψη φαρµάκων, τρόπος ζωής), την κλινική εξέταση (ανεύρεση ακµής, υπερτρίχωσης, µελανίζουσας ακάνθωσης, κεντρικής παχυσαρκίας) και τον εργαστηριακό έλεγχο (µέτρηση στο αίµα των επιπέδων σακχάρου, ινσουλίνης, λιπιδίων, ανδρογόνων, γοναδοτροπινών, προλακτίνης και θυρεοτρόπου ορµόνης και υπερηχογράφηµα των έσω γεννητικών οργάνων). Με βάση τα ανωτέρω, θα τεθεί διάγνωση και θα αποκλειστούν άλλα αίτια µε παρόµοιες διαταραχές όπως η αµηνόρροια των αθλητριών, η υπερπρολακτιναιµία, ο υποθυρεοειδισµός, οι αρρενοποιητικοί ωοθηκικοί, η συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων, το σύνδροµο Cushing κ.α. Εάν στο οικογενειακό ιστορικό αναφέρεται ΣΠΩ, Σ τύπου 2 και γυναίκες µε υπογονιµότητα ή διαταραχές της έµµηνης ρύσης τότε η πιθανότητα ύπαρξης ΣΠΩ είναι αυξηµένη. Οι συνήθειες της ασθενούς που αφορούν τη διατροφή, την άσκηση και το κάπνισµα αποτελούν σηµαντικές πληροφορίες και πρέπει να τροποποιούνται αν χρειάζεται. Επίσης, η αναφορά στο ιστορικό πρώιµης αδρεναρχής µπορεί να αποτελέσει µία πρώτη ένδειξη ΣΠΩ. Παρά την ονοµασία του συνδρόµου, ούτε όλες οι γυναίκες µε ΣΠΩ έχουν πολυκυστικές ωοθήκες αλλά και ούτε όλες οι γυναίκες µε πολυκυστικές ωοθήκες έχουν ΣΠΩ. Πολυκυστικές ωοθήκες ανευρίσκονται στο 20% του γενικού πληθυσµού και εποµένως η ύπαρξή τους από µόνη της δεν είναι αρκετή για την διάγνωση του συνδρό- µου. Επίσης σηµαντική παρατήρηση αποτελεί το γεγονός της αυξηµένης συχνότητας (πενταπλάσια από το γενικό πληθυσµό) του ΣΠΩ σε γυναίκες µε επιληψία. Η υποκείµενη διαταραχή µπορεί να αφορά τον υποθάλαµο ή να οφείλεται στη χρήση του βαλπροïκού οξέως, φαρµάκου που χρησιµοποιείται στη θεραπεία της επιληψίας. Γενικά ένα απλό ερωτηµατολόγιο, που αφορά τη συχνότητα της έµ- µηνης ρύσης και την παρουσία δασυτριχισµού, µπορεί να αποκαλύψει τα περισσότερα περιστατικά µε ΣΠΩ και όχι µόνο. Πώς αντιµετωπίζεται το ΣΠΩ; Η επιλογή της θεραπευτικής αγωγής εξαρτάται από τη σοβαρότητα των συµπτωµάτων αλλά και από το προεξάρχον πρόβληµα της ασθενούς. Για παράδειγµα διαφορετικά αντιµετωπίζεται µία ασθενής που προσπαθεί να µείνει έγκυος και διαφορετικά εκείνη που την απασχολεί η αυξηµένη τριχοφυΐα. Η θεραπεία µπορεί να είναι φαρµακευτική ή χειρουργική, σε συνδυασµό µε αλλαγή του τρόπου ζωής. Οι κλινικές εκδηλώσεις της υπερανδρογοναιµίας µπορούν να ελεγχθούν µε τη χορήγηση αντισυλληπτικών δισκίων (συνδυασµός οιστρογόνου και προγεσταγόνου ή ενός αντιανδρογόνου) από του στόµατος και στις περιπτώσεις παχύσαρκων ασθενών και µε τη χορήγηση ενός ευαισθητοποιητού στην ινσουλίνη όπως η µετφορµίνη. Η απώλεια βάρους, µε αλλαγή του τρόπου ζωής (υγιεινή διατροφή και άσκηση) αποτελεί πρωτεύοντα στόχο στις παχύσαρκες γυναίκες µε ΣΠΩ και ιδιαίτερα εκείνες µε συγγενείς που πάσχουν από Σ 2. Έτσι επιτυγχάνεται αφενός η µείωση της υπερανδρογοναιµίας και αφετέρου η καταπολέµηση της ινσουλινοαντίστασης και της υπερινσουλιναιµίας, της µεταβολικής εκείνης διαταραχής που σχετίζεται µε τις µακροπρόθεσµες επιπλοκές του συνδρόµου δηλαδή τον Σ 2 και πιθανά την καρδιαγγειακή νόσο. Οι χειρουργικές µέθοδοι χρησιµοποιούνται σπάνια (ovarian drilling µε διαθερµίες ή laser και η τεχνική της σφηνοειδούς εκτοµής), όταν γίνεται προσπάθεια για την επίτευξη εγκυµοσύνης και εφόσον έχουν εξαντληθεί οι προσπάθειες µε φαρµακευτική αγωγή (κιτρική κλοµιφένη, µετφορµίνη ή γοναδοτροφίνες) ή υπάρχουν αντενδείξεις για τη χορήγηση της. Εάν διαβάζοντας αυτές τις πληροφορίες, θεωρείτε ότι µπορεί να πάσχετε από ΣΠΩ, συστήνεται να σας εκτιµήσει ένας ειδικός γιατρός (ενδοκρινολόγος ή γυναικολόγος) για να επιβεβαιώσει ή να αποκλείσει τη διάγνωση. Επειδή το ΣΠΩ αποτελεί ένα σύνολο συνθηκών, στερείται συγκεκριµένου ταυτοποιηµένου τεστ και εποµένως η σωστή διάγνωση βασίζεται στον έλεγχο πολλών παραγόντων 8 9
HPV Λοίµωξη & Καρκίνος ήµου Φλωράκη Ενδοκρινολόγου Πριν λίγα χρόνια ακόµη και να σκεπτόταν κανείς ότι θα προλάβει την εµφάνιση ενός καρκίνου που αποτελεί τη δεύτερη συχνότερη αιτία καρκίνου µετά το καρκίνο του µαστού στις νεαρές γυναίκες θα φάνταζε εξωπραγµατικό. Κι όµως το σενάριο αυτό έγινε πραγµατικότητα. Κυκλοφορούν ήδη στην Ελλάδα εµβόλια που προλαµβάνουν τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας. Ο καρκίνος αυτός σκοτώνει µία γυναίκα κάθε δύο λεπτά στον κόσµο, συνεπώς καθετί που µπορεί να ανακόψει αυτήν την πορεία είναι παραπάνω από ευπρόσδεκτο. Εδώ και µία δεκαετία οι ειδικοί επιστήµονες ανακάλυψαν ότι υπεύθυνος για τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας είναι ένας ιός, ο ιός των ανθρώπινων θηλωµάτων ή πιο σύντοµα HPV (human papilloma virus). Από τότε που αποκτήθηκε η συγκεκριµένη γνώση, κρίθηκε αναγκαία η ιατρική έρευνα για την πρόληψή του. Στην πάροδο των χρόνων αναπτύχθηκε το εµβόλιο που προλαµβάνει την εγκατάσταση του ιού στον οργανισµό και συνεπώς τον ίδιο τον καρκίνο. Σύµφωνα µε τους ειδικούς, το πρωτοποριακό αυτό εµβόλιο εγκαινιάζει µία νέα εποχή στο χώρο της πρόληψης του καρκίνου της µήτρας και αναµένεται να σώσει χιλιάδες ζωές. Ο HPV είναι πολύ µεταδοτικός. Η µετάδοσή του γίνεται µέσω σεξουαλικών επαφών, οι οποίες όµως δεν είναι απαραίτητο να είναι ολοκληρωµένες. Αρκεί και η απλή επαφή των γεννητικών οργάνων δύο ατόµων, ενώ ο ιός µπορεί να µεταδοθεί και µέσω χεριών. Για τους λόγους αυτούς ακόµη και η χρήση του προφυλακτικού ενώ µειώνει τον κίνδυνο λοίµωξης από HPV, δεν προστατεύει απόλυτα. Όπως και πολλά άλλα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα, τον HPV δεν µπορεί κανείς να τον αντιληφθεί άµεσα και χωρίς εξετάσεις, καθώς προκαλεί «σιωπηλή» λοίµωξη, δεν εµφανίζει δηλαδή συµπτώµατα, εκτός εάν εµφανιστούν τα γεννητικά κονδυλώµατα. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα η λοίµωξη να µη θεραπεύεται και οι φορείς της να τη µεταδίδουν, µολύνοντας τους σεξουαλικούς συντρόφους τους. Τα τελευταία χρόνια λόγω της διαφορετικής σεξουαλικής συµπεριφοράς -περισσότερη ελευθερία, περισσότεροι ερωτικοί σύντροφοι- υπάρχει µεγαλύτερη έκθεση στον ιό. Υπολογίζεται ότι το 80% του σεξουαλικά ενεργού πληθυσµού κάποια στιγµή στη ζωή του θα έρθει σε επαφή µε τον ιό. Ευτυχώς που οι περισσότεροι από αυτούς είναι τυχεροί, καθώς το ανοσολογικό τους σύστηµα εξολο- 10
HPV Λοίµωξη & Καρκίνος HPV Λοίµωξη & Καρκίνος θρεύει τον ιό. Σε µία µειοψηφία όµως, περίπου 1 στους 10, ο HPV παραµένει στον οργανισµό και τότε µπορεί να προκαλέσει διάφορα νοσήµατα, όπως τα γεννητικά κονδυλώµατα, οι προκαρκινικές αλλοιώσεις του αιδοίου, του κόλπου και του τραχήλου της µήτρας. Αν δεν υπάρξει αντιµετώπιση, οι προκαρκινικές αυτές αλλοιώσεις σε 10-20 χρόνια εξελίσσονται σε καρκίνο. Έχει υπολογισθεί από την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (στοιχεία 2002) ότι ο συνολικός ετήσιος αριθµός περιστατικών στο γεννητικό σύστηµα της γυναίκας από τον HPV στην Ευρώπη είναι 1.000.000. Υπάρχουν περίπου 100 τύποι του ιού HPV, από τους οποίους γύρω στους 40 προσβάλλουν το γεννητικό σύστηµα. Οι 15 από αυτούς είναι υψηλού κινδύνου, µπορούν δηλαδή να προκαλέσουν καρκίνο, ενώ οι υπόλοιποι είναι χαµηλού κινδύνου και µπορούν να προκαλέσουν γεννητικά κονδυλώµατα ή προκαρκινικές αλλοιώσεις χαµηλού βαθµού. Από όλους αυτούς τους τύπους, 4 είναι οι πιο συχνοί. Μεταξύ των νοσηµάτων που προκαλούνται από τον HPV, οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για το 75% του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας στην Ευρώπη, το 95% του καρκίνου του αιδοίου και του κόλπου, το 70% των υψηλού βαθ- µού προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της µήτρας και το 80% των υψηλού βαθµού προκαρκινικών αλλοιώσεων του αιδοίου και του κόλπου. Oι τύποι 6 και 11 ευθύνονται για το 90% των γεννητικών κονδυλωµάτων στην Ευρώπη και το 15% των χαµηλού βαθµού προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της µήτρας. Συνολικά υπολογίζεται ότι οι τύποι 6,11,16 και 18 ευθύνονται για τα 2/3 των νοσηµάτων που προκαλεί ο ιός HPV στο γεννητικό σύστηµα (650.000 περιστατικά ετησίως στην Ευρώπη), ενώ οι τύποι 6,11 µεµονωµένα ευθύνονται για το ήµισυ αυτών (300.000 περιστατικά ετησίως στην Ευρώπη). Μάλιστα, φαίνεται ότι η συχνότητα αυτών των νοσηµάτων συνεχώς αυξάνεται, µε κυριότερο παράδειγµα τα γεννητικά κονδυλώµατα που παρουσιάζουν αύξηση έως και 600% την τελευταία εικοσαετία. Τα γεννητικά κονδυλώµατα είναι δύσµορφες πλάκες που µπορεί να είναι µικρές και µεµονωµένες σαν µικρά κουνουπίδια ή να εµφανίζονται πολλές µαζί και να δηµιουργούν µεγάλες µάζες. Έχουν χρώµα ροδαλό, λευκό ή ίδιο µε αυτό του δέρµατος και µπορεί να εµφανιστούν οπουδήποτε στη γεννητική χώρα. Πολλές φορές δε γίνονται αντιληπτά είτε επειδή είναι πολύ µικρά είτε επειδή εντοπίζονται σε µη εµφανές σηµείο. Μερικές φορές υποστρέφουν από µόνα τους, όµως όταν µεγαλώνουν απαιτούν θεραπεία µε καυτηριασµό. υστυχώς ο ιός δεν εκριζώνεται πάντα, καθώς οι υποτροπές είναι συχνές, δηλαδή τα γεννητικά κονδυλώµατα επανεµφανίζονται συνήθως µέσα στους 3 πρώτους µήνες µετά τη θεραπεία, δηµιουργώντας πρόβληµα στη σεξουαλική ζωή των πασχόντων. Σχεδόν µία στις 10 γυναίκες στην Ευρώπη θα εµφανίσει γεννητικά κονδυλώµατα στη διάρκεια της ζωής της. Οι προκαρκινικές αλλοιώσεις του τραχήλου της µήτρας µπορεί να εντοπιστούν µε την εξέταση Παπανικολάου (το τεστ Pap) που σώζει ζωές και θα πρέπει όλες οι γυναίκες να υποβάλλονται σε αυτή την εξέταση σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Όµως κάποιες περιπτώσεις µπορεί να διαφύγουν και στην περίπτωση αυτή, οι βλάβες που θα µείνουν χωρίς θεραπεία θα εξελιχθούν σε καρκίνο. Η θεραπεία των προκαρκινικών βλαβών είναι η αφαίρεσή τους είτε χειρουργικά είτε µε laser. Η αφαίρεση όµως τµήµατος του τραχήλου της µήτρας δεν είναι άµοιρη επιπλοκών. Μπορεί να δηµιουργήσει προβλήµατα στη σύλληψη, αποβολές και γέννηση πρόωρων µωρών. Επίσης οι γυναίκες προσβάλλονται από καρκινοφοβία µε σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες που επηρεάζουν αρνητικά τη σεξουαλική, και όχι µόνο, ζωή τους. Κάθε χρόνο περίπου 600 γυναίκες προσβάλλονται από καρκίνο του τραχήλου της µήτρας στην Ελλάδα, ενώ 250 πεθαίνουν. Αυτή η πραγµατικότητα µπορεί να αλλάξει µε τον εµβολιασµό, ο οποίος δεν αντικαθιστά αλλά συµπληρώνει το τεστ Pap. Το τεστ Pap θα συνεχίσει να έχει πρωταρχική θέση στην πρώιµη ανίχνευση βλαβών από τους πιο σπάνιους τύπους του ιού HPV, για τους οποίους το εµβόλιο δεν παρέχει προστασία. ύο εµβόλια εναντίον του HPV κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Ένα διδύναµο, που οναµάζεται Cervarix και παρέχει προστασία έναντι των τύπων 16 και 18, και ένα τετραδύναµο, που ονοµάζεται Gar- Εδώ και µία δεκαετία οι ειδικοί επιστήµονες ανακάλυψαν ότι υπεύθυνος για τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας είναι ένας ιός, ο ιός των ανθρώπινων θηλω- µάτων ή πιο σύντοµα HPV (Human Papilloma Virus) 12 13
HPV Λοίµωξη & Καρκίνος HPV Λοίµωξη & Καρκίνος Τιτλος Ο καρκίνος αυτός σκοτώνει µία γυναίκα κάθε δύο λεπτά στον κόσµο, συνεπώς καθετί που µπορεί να ανακόψει αυτήν την πορεία είναι παραπάνω από ευπρόσδεκτο που εµβολιάζονται είναι τοπικός ερεθισµός στο σηµείο της ένεσης και χαµηλός πυρετός, κάτι που παρατηρείται µε όλα τα εµβόλια. Οι µολύνσεις από τον HPV είναι συχνότερες τα πρώτα χρόνια της σεξουαλικής δραστηριότητας, τότε που είναι πιο συχνή η εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, ενώ και ο τράχηλος της µήτρας των νεαρών γυναικών είναι πιο ευάλωτος σε µικροτραυµατισµούς που ευνοούν την είσοδο του ιού στον οργανισµό. Οι έφηβοι σπανίως εκδηλώνουν ενδιαφέρον για θέµατα υγείας. Κι εδώ ανακύπτει η υπευθυνότητα των γονέων και ιδιαίτερα της µητέρας της έφηβης, λόγω της ειδικής σχέσης που έχει µε την κόρη της. Η µητέρα είναι το πιο κατάλληλο πρόσωπο, να ενηµερωθεί από τον παιδιάτρο ή τον γυναικολόγο για τον ιό HPV, τις επιπλοκές του και το µέγιστο όφελος του εµβολιασµού πριν την έναρξη των σεξουαλικών σχέσεων. Επ ευκαιρία καλό είναι η έφηβη να ενηµερωθεί και για τα υπόλοιπα θέ- µατα σεξουαλικής αγωγής, όπως είναι η αντισύλληψη και η χρήση του προφυλακτικού που θα προφυλάξει και από άλλα σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα, όπως είναι η ηπατίτιδα Β και το AIDS. Η Εθνική Επιτροπή Εµβολιασµών συνέστησε τον εµβολιασµό όλων των κοριτσιών ηλικίας 12-15 ετών αλλά και των νεαρών γυναικών ηλικίας 15-26 ετών που δεν έχουν εµβολιαστεί. Τα κορίτσια ή οι νεαρές γυναίκες που θα εµβολιαστούν πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών θα ωφεληθούν περισσότερο, ενώ οι γυναίκες που έχουν ξεκινήσει τη σεξουαλική ζωή τους επίσης θα ωφεληθούν σε µεγάλο βαθµό από τον εµβολιασµό, γιατί ακόµη και αν έχουν µολυνθεί από κάποιον τύπο του HPV που στοχεύει το εµβόλιο, είναι απίθανο να έχουν µολυνθεί και από τους 4 τύπους. Συνεπώς το εµβόλιο θα τις προστατεύσει από βλάβες που προκαλούνται από τους υπόλοιπους τύπους που δεν έχουν µολυνθεί. Η ενηµέρωση και η εφαρµογή του εµβολιασµού έναντι του HPV από πλευράς της ιατρικής κοινότητας αφορά κυρίως τον παιδίατρο και το γυναικολόγο στους οποίους οι γονείς και οι γυναίκες θα πρέπει να απευθύνονται. Παρόλα αυτά και άλλες ειδικότητες, όπως dasil και παρέχει προστασία έναντι των τύπων 6,11,16 και 18. Τα εµβόλια χορηγούνται σε 3 δόσεις και σε συνολικό διάστηµα 6 µηνών. Το τετραδύναµο εµβόλιο είναι αποτέλεσµα πολυετούς µελέτης και έχει ήδη µεγάλη κλινική εµπειρία από τη χρήση του σε εκατοµµύρια δόσεις στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης µέχρι σήµερα. Προς το παρόν έχει µελετηθεί σε γυναίκες 9-26 ετών και αγόρια 9-15 ετών. Παρέχει το πλεονέκτηµα της ευρύτερης και πιο πρώιµης προστασίας συγκριτικά µε το διδύναµο εµβόλιο, καθώς προστατεύει και από άλλα νοσήµατα που συµβαίνουν σε πιο σύντοµο χρονικό διάστηµα από τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας. Συγχρόνως, το τετραδύναµο εµβόλιο είναι αποτελεσµατικό, καθώς έχει δείξει έως και 100% αποτελεσµατικότητα στην πρόληψη των προκαρκινικών αλλοιώσεων και του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας αλλά και του καρκίνου και των προκαρκινικών αλλοιώσεων του αιδοίου και του κόλπου, καθώς και των γεννητικών κονδυλωµάτων από τους 4 πιο συχνούς τύπους του HPV. Η αποτελεσµατικότητα του τετραδύναµου εµβολίου έχει καταγραφεί µέχρι και 5 χρόνια µετά τον εµβολιασµό, όµως η απόδειξη ότι το αµυντικό σύστηµα του οργανισµού διατηρεί κύτταρα µνήµης, παρέχει την ένδειξη ότι το εµβόλιο θα έχει πολύ µεγαλύτερη διάρκεια προστασίας. Το διδύναµο εµβόλιο επίσης παρέχει προστασία από τους δυο τύπους HPV 16 και 18 που προκαλούν προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνο στο τράχηλο της µήτρας. Τo τετραδύναµο εµβόλιο είναι ασφαλές, όπως έχουν δείξει όλες οι µελέτες αλλά και η µέχρι σήµερα εµπειρία από τη χορήγηση του εµβολίου στις έφηβες και νεαρές γυναίκες παγκοσµίως. Και αυτό είναι αναµενόµενο καθώς δεν περιέχει ζωντανό ιό, αλλά ιόµορφα σωµατίδια που περιέχουν µόνο µία πρωτεΐνη του ιού, συνεπώς το εµβολιαζόµενο άτοµο δε µπορεί να νοσήσει. Οι µόνες παρενέργειες που έχουν καταγραφεί σε ένα µικρό ποσοστό των ατόµων 14 15
HPV Λοίµωξη & Καρκίνος HPV Λοίµωξη & Καρκίνος δερµατολόγοι, ενδοκρινολόγοι, γενικοί ιατροί και παθολόγοι θα πρέπει να ενηµερώνονται και να συµβουλεύουν σωστά το κοινό, µια και γενικότερα ο εµβολιασµός είναι ένα σηµαντικό θέµα ηµόσιας Υγείας και µας αφορά όλους. Βιβλιογραφία 1. Arbyn M, Autier P, Ferlay J. Burden of cervical cancer in the 27 member states of the European Union: estimates for 2004.Ann Oncol 2007;18:1423-1425. 2. Smith J, Lindsay L, Hoots B, Keys J, Franceschi S, Winer R, et al. Human papillomavirus type distribution in invasive cervical cancer and high-grade cervical lesions: A met-analysis update. Int J Cancer 2007;121:621-632. 3. Villa LL. Overview of the clinical development and results of a quadrivalent HPV (types 6, 11, 16, 18) vaccine. IJID 2007;11 (Suppl):S17-S25. 4. Villa LL, Costa RL, Petta CA, Andrade RP, Paavonen J, Iversen OE, et al. High sustained efficacy of a prophylactic quadrivalent human papillomavirus types 6/11/16/18 L1 virus-like particle vaccine through 5 years of follow-up. Br J Cancer 2006;95:1459-1466. 5. Garland SM, Hernandez-Avila M, Wheeler CM, Perez G, Harper DM, Leodolter S, et al. Quadrivalent vaccine against human papillomavirus to prevent anogenital diseases. N Engl J Med 2007;356:1928-1943. 6. Block SL, Nolan T, Sattler C, Barr E, Giacoletti KE, Marchant CD, et al. Comparison of the immunogenicity and reactogenicity of a prophylactic quadrivalent human papillomavirus (HPV) (types 6, 11, 16, 18) L1 virus-like particle (VLP) vaccine in male and female adolescents and young adult women. Pediatrics 2006;118;2135-2145. 7. Ault KA. Effect of prophylactic human papillomavirus L1 viruslike-particle vaccine on risk of cervical intraepithelial neoplasia grade 2, grade 3, and adenocarcinoma in situ: a combined analysis of four randomised clinical trials. Lancet 2007;369:1861-1868. 8. Joura EA, Leodolter S, Hernandez-Avila M, Wheeler CM, Perez G, Koutsky LA, et al. Efficacy of a quadrivalent prophylactic human papillomavirus (types 6, 11, 16, and 18) L1 virus-like particle vaccine against high-grade vulval and vaginal lesions: a combined analysis of three randomised clinical trials. Lancet 2007;369:1693-1702. 9. Olsson SE, Villa LL, Costa RL, Petta CA, Andrade RP, Malm C et al. Induction of immune memory following administration of a prophylactic quadrivalent human papillomavirus (HPV) types 6/11/16/18 L1 virus-like particle (VLP) vaccine. Vaccine 2007;25:4931-4939. 10. Reisinger KS, Block SL, Lazcano-Ponce E, Samakoses R, Esser MT, Erick J, et al. Safety and persistent immunogenicity of a quadrivalent human papillomavirus types 6, 11, 16, 18 L1 virus-like particle vaccine in preadolescents and adolescents: a randomized controlled trial. Pediatr Infect Dis J 2007; 26:201 209. 11. Elbasha E, Dasbach E, Insinga R. Model for assessing human papillomavirus vaccination strategies. Emerg Infect Dis 2007; 13:28 41. 12. Kjaer KS, Tran TN, Sparen P, Tryggvadottir L, Munk C, Dasbach E, et al. The Burden of Genital Warts: A Study of Nearly 70,000 Women from the General Female Population in the 4 Nordic Countries. JID 2007;196:1447 1454. 13. Bosch FX, Castellsagué X, de Sanjosé S. HPV and cervical cancer: screening or vaccination? Br J Cancer 2008;98:15-21. 14. Luna J, Saah A, Hood S, Barr E, for the FUTURE III Investigators. Safety, Efficacy, and immunogenicity of Quadrivalent HPV Vaccine (GARDASIL ) in women aged 24-45. IPC 2007, Abstract book, page 39. 15. Harper DM, Franco EL, et al. HPV Vaccine Study group. Sustained efficacy bup to 4.5 years of a bivalent L1 virus-like particle vaccine against human papillomavirus types 16 and 18: follow-up from a randomised control trial. Lancet 2006 Apr 15; 367(9518): 1247-55 16. Paavonen J, Jenkins D, et al. Efficacy of a prophylactic adjuvanted bivalent L1 virus-like- particle vaccine against infection with human papillomavirus types 16 and 18 in young women: an interim analysis of a phase III double-blind randomised controlled trial. Lancet 2007 Jun 30; 369(9580): 2161-70. Η ενηµέρωση και η εφαρµογή του εµβολιασµού έναντι του HPV από πλευράς της ιατρικής κοινότητας αφορά κυρίως τον παιδίατρο και το γυναικολόγο στους οποίους οι γονείς και οι γυναίκες θα πρέπει να απευθύνονται 16 17
Eρωτήσεις και απαντήσεις Eρωτήσεις και απαντήσεις Είµαι 48 ετών και σε εµµηνόπαυση από σχεδόν ένα χρόνο. Μπορώ να πάρω θεραπεία υποκατάστασης µε οιστρογόνα µια και στις τελευταίες εξετάσεις διαπιστώθηκε αύξηση της χοληστερίνης µου στα 220 mg% ; Τα οιστρογόνα έχουν αγγειοπροστατευτική δράση και η µείωση τους, όπως συµβαίνει στην εµµηνόπαυση, χαρακτηρίζεται από µεταβολές των παραγόντων που ευνοούν την αθηρογένεση, όπως αύξηση των τριγλυκεριδίων, της ολικής και LDL χοληστερόλης, µείωση της HDL χοληστερόλης και µεταβολές στους παράγοντες πήξης. Στην περίπτωσή σας, η µικρή αύξηση της χοληστερόλης προφανώς οφείλεται στην εµµηνόπαυση και αν δεν υπάρχουν άλλες αντενδείξεις και κυρίως ιστορικό καρκίνου του µαστού, ενδοµητρίου ή φλεβοθρόµβωση, αφού προηγηθεί κλινική εξέταση και ο σχετικός εργαστηριακός έλεγχος µπορείτε να αρχίσετε θεραπεία µε το σκεύασµα που θα σας υποδείξει ο γιατρός σας. Η θεραπεία υποκατάστασης µε οιστρογόνα όταν χορηγείται από το στόµα προκαλεί αύξηση της καλής χοληστερόλης (HDL), µείωση της LDL και µικρή αύξηση των τριγλυκεριδίων που όµως φαίνεται ότι είναι άνευ σηµασίας. Στην ηλικία σας η θεραπεία υποκατάστασης πέρα από την ευνοϊκή επίδραση στα λιπίδια του αίµατος θα σας βοηθήσει να αντιµετωπίσετε τις εξάψεις, την απώλεια συγκέντρωσης, τη ξηρότητα του κόλπου και µακροπρόθεσµα την εµφάνιση οστεοπόρωσης. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας όµως, θα πρέπει ανά εξάµηνο να σας βλέπει ο γιατρός σας και να υποβάλλεσθε σε εργαστηριακό έλεγχο όταν κριθεί απαραίτητο. µείωσης του ποσοστού του λίπους του οργανισµού ανεξάρτητα από τη συνοδό συνήθως απώλεια βάρους. Οι διαταραχές αυτές είναι φυσικά πιο συχνές στον πρωταθλητισµό γι αυτό παρατηρούνται στις επαγγελµατίες αθλήτριες της ρυθµικής αλλά και της ενόργανης γυµναστικής. Αν η απώλεια βάρους και η µείωση του ποσοστού λίπους του σώµατος συνδυασθούν και µε το stress της διάκρισης, γίνεται αντιληπτό γιατί ο πρωταθλητισµός στις νεαρές αυτές κοπέλες συχνά συνοδεύεται από διαταραχές της περιόδου ή ακόµη και από καθυστερηµένη εµφάνιση εµµηναρχής. Στην περίπτωσή σας ελέγξτε αν η κόρη σας έχει χάσει πρόσφατα σηµαντικό βάρος και αν η άσκηση της υπερβαίνει τα συνήθη για ερασιτέχνες όρια. Επίσης, διαπιστώστε αν υποφέρει από χρόνιο stress που είναι σύνηθες σε αυτή την ηλικία λόγω των υπερβολικών απαιτήσεων της εκπαίδευσης και των δυσκολιών της εφηβείας. Αν η διαταραχή παρατείνεται συµβουλευθείτε το γυναικολόγο ή ενδοκρινολόγο σας. Η κόρη µου είναι 16 ετών και παρακολουθεί µαθήµατα ρυθ- µικής γυµναστικής. Τελευταία, η περίοδος της έρχεται πιο αραιά και µια φορά καθυστέρησε 2 µήνες. Μπορεί αυτό να οφείλεται στην ενασχόλησή της µε τη γυµναστική; Ο αναπαραγωγικός κύκλος της γυναίκας όπως εκδηλώνεται µε την έµµηνο ρύση και την ωοθηλακιορρηξία επηρεάζεται άµεσα µέσω του ενδοκρινικού άξονα «υποθάλαµος-υπόφυσηωοθήκες» από περιβαλλοντολογικά ερεθίσµατα όπως η διατροφή, η άσκηση και το stress. Η απώλεια βάρους στη γυναίκα κάτω από ένα κριτικό όριο οδηγεί σε αµηνόρροια. Ο οργανισµός όταν προσπαθεί να επιβιώσει διακόπτει µη απαραίτητες για τη ζωή λειτουργίες όπως η αναπαραγωγή. Οι κρατούµενες σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως για παράδειγµα, επειδή λιµοκτονούσαν δεν είχαν περίοδο. Η εντατική άσκηση µπορεί να προκαλέσει αµηνόρροια ή ολιγοµηνόρροια µέσω της υπερβολικής απώλειας βάρους αλλά και λόγω 18 19