امیرکبیر عمران مهندسی نشریه 60 تا 593 صفحات 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه DOI: 0.060/ceej.06.683 پایدار ونقل حمل رويکرد با سواري دوچرخه خط احداث بهترین تعیین شیراز( شهر منطقه موردی: )مطالعه 3 شناس حق پریسا هامونی پرهام * حبیبیان میقات ایران تهران اميرکبير صنعتي دانشگاه زیست محیط و عمران مهندسی دانشکده کانادا کبک مونترال کنکوردیا دانشگاه عمران مهندسی دانشکده ایران تهران تهران-مرکز واحد آزاد دانشگاه شهرسازی دانشکده 3 نیازمند هوا آلودگی ویژه به آن پيامدهای و ترافیک معضل کاهش براي راهكاري عنوان به دوچرخه از استفاده امروزه چکیده: پنج اولویت مطالعه این در است. دوچرخهسواری مخصوص های ایجاد جمله از مناسب شرایط و امکانات وجود قابلیت و جذابیت ایمنی اصلی معیار دسته سه به توجه با شیراز شهرداری منطقه معابر شبکه در سواری دوچرخه برای مناسب نقلیه وسایل عبور عدم شیب تقاطع تعداد هاي: عامل به ایمنی معیار است. گردیده بررسی در جابجایی زیبایی عاملهاي: به جذابیت معيار دوچرخهسواری امتداد در تغییرات میزان مجاز سرعت از سنگین جمعیت در همگانی ونقل حمل های ایستگاه تعداد عاملهای: به جابجایی قابلیت معيار و در کاربری وتنوع به مربوط های عامل و معيارها تحلیل و دهی وزن اند. شده تقسیم در واقع آموزشی مراکز تعداد و پوشش تحت ساکن عاملها مهمترین مراتبی) AHP ( سلسله تحلیل فرآیند براساس و ونقل حمل کارشناسان نظرات براساس که دهد می نشان آنان بعدی های رده در عوامل سایر و بوده در ترافیک جریان مجاز سرعت و شیب سواری دوچرخه های بندی اولویت برای است. شده داده نشان شیراز شهر مناطق از یکی در سواری دوچرخه خطوط احداث برای شده ارایه روش کاربرد نهایتا دارند. قرار داوری: تاریخچه 394 تیر دریافت: 395 مرداد 6 بازنگری: 395 آبان 3 پذیرش: 395 آذر آنالین: ارائه کليدي: کلمات دوچرخهسواری بندی اولویت مراتبی سلسله تحلیل فرآیند پایدار نقل و حمل - مقدمه و ترافیک ایجاد بر عالوه شهرها در اتومبیل از استفاده رويه بي گسترش های آلودگی انواع چون پيامدهایي و عواقب شهری معابر شبکه در نابسامانی مسایل امروزه است. داشته پی در را هوا آلودگی ویژه به و محیطی زیست زیست زمینه سه بر تمرکز با پایدار توسعه عنوان با رویکردی در نقل و حمل توسعه به منجر خود که میشوند تحلیل اقتصادی و اجتماعی محیطی این در است. شده پایدار نقل و حمل مفهوم بر تکیه با جدیدی رویکرد های نسل نیازهای به توجه با جامعه نقلی و حمل منابع از استفاده رویکرد مشکالت کاهش راستای در اساس این بر. [ ], میگیرد صورت آینده حمل تقاضای مدیریت رویکرد با متعددی های حل راه نقل و حمل از ناشی به میتوان آنها جمله از که است شده پیشنهاد مختلف جوامع در نقل و ]3[. کرد اشاره نقل و حمل وسیله عنوان به دوچرخه از استفاده از يکي شهری نقل و حمل در دوچرخه از استفاده شرایط تامین امروزه ترافیک تراکم مشکالت با که شهرهایی از بسیاری در که است سیاستهايي نیویورک جمله از شهرها برخی و اجراست حال در هستند روبرو هوا آلودگي و رد دوچرخهسواری تسهیل زمینهی در کالن برنامههای تهیه به لسآنجلس و به معابر روی سواره سطح تنظیم باز راستا این در 5[. ]4, آوردهاند روی شهر است شده مطرح سیاست یک عنوان به زیست محیط با سازگارتر گزینههای habibian@aut.ac.ir مکاتبات: عهدهدار نویسنده * میشود. دیده نیز تهران و آمستردام جمله از جهان شهرهای برخی در که ]6[ مخصوص های ایجاد دوچرخه از استفاده بر اثرگذار عوامل از یکی های طراحی بر متمرکز مطالعات رو این از و است دوچرخهسواری آنجا از است. یافته ویژهای جایگاه نقل و حمل شبکه در دوچرخهسواری زیادی تعداد غالبا دوچرخهسواری های ایجاد برنامهریزی در که برنامه توجه مورد ها این احداث اولویتبندی باشد مطرح میتواند اولیه احداث اولويتبندي معيارهاي تعدد به توجه با است. نقل و حمل ریزان اب مرتبط معيارهاي اكثر كه روشي از استفاده دوچرخهسواري مسيرهاي بااليي اهميت از كند لحاظ اولويتبندي فرايند در را بررسي مورد مسئله عنوان تحت تصمیمگیری ادبیات در روشها این از بسیاری است. برخوردار این در کلی طور به میباشند. مطرح معياره چند تصمیمگیری روشهای نقش گرفتن نظر در با نظر مورد گزینههای که است آن بر سعی روشها. شوند اولویتبندی مساله در گذار اثر عاملهای برای موجود معابر شبکه شایستگی میزان ارزیابی برای که مطالعهای در کمک به معیاره چند ارزیابی روش از استفاده با است شده انجام دوچرخه تردد ارائه دوچرخهسواری های تعيين برای مدلی مکانی اطالعات سیستم محدودیت ترافیک حجم چون معیارهايی بر مطالعه این در ]7[. است شده محدودیت و رو پیاده کیفیت مجاز سرعت رو پیاده عرض معابر عرض Multi-Criteria Decision Making Geographical Information System (GIS) 593
60 تا 593 صفحه 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه تمرکز دوچرخهسواری بر موثر عوامل عنوان به مزاحم فعالیتهای از ناشی آن ساختن مناسب و موجود های جانمایی اصالح برای مدلی و گردیده شده ارائه فوق معیارهای و مسافت به توجه با دوچرخهسواری برای است. دوچرخهسواری های ایجاد اولویتبندی برای که دیگر مطالعهای در جمعیت تراکم چون عواملی نقش است گرفته انجام کلمبیا در بوگوتا شهر در و جرم پراکندگی زمین کاربری شغلی تراکم فردی ایمنی درآمد توزیع مراتبی سلسله تحلیل فرآیند از استفاده با امن نا محالت با مجاورت و جنایت میان از که میدهد نشان مطالعه این ]8[. است گرفته قرار بررسی مورد جمعیت تراکم و شغلی تراکم درآمد توزیع ترتیب به بررسی مورد عوامل در آمدهاند. دست به دوچرخهسواری های احداث بر اثرگذار عوامل زا استفاده با دوچرخهسواری تسهیالت برنامهریزی منظور به که مطالعهای شهر در دوچرخهسواری مطلوبیت شده انجام جغرافیایی اطالعات سیستم. ]9[ است شده تعيين معياره چند گیری تصمیم فرآيند از استفاده با میلواکی وکار کسب تراکم وتخلفات جرمها تعداد دوچرخه تصادفات مطالعه این در پوشش تحت جمعیت و پارکها وجود تفریحی مناطق وجود مدارس وجود شناخته دوچرخهسواری خطوط ایجاد در اثرگذار عاملهای عنوان به ترتیب به روشهای از دوچرخهسواری با مرتبط مطالعات در که است ذکر قابل شدهاند. استفاده اولویتبندی مختلف مسایل حل برای میتوان چندمعیاره تحلیل دوچرخهسواری های احداث به دهی اولویت آنها جمله از که نمود اولویتبندی مانند دیگر اهدافی با مطالعات در راستا این در باشد. میتواند شده گزارش روشهایی چنین از استفاده نیز دوچرخه ایستگاههای جانمایی ایستگاههای جانمايي بندي اولویت که دیگر مطالعهای در مثال طور به است. سلسله تحليل فرآيند که ميدهد نشان است گرفته قرار مدنظر دوچرخه و ايستگاهها جانمايي براي مناسب مكان انتخاب در ميتواند فازي مراتبي ]0[. باشد داشته مطلوبي كاربرد شهري نقل و حمل مسيرهاي حتي دوچرخهسواري مسيرهاي اولويتبندي مساله ميشود مالحظه چنانچه )وقوع مسير امنیت كه است آن دهندهی نشان مختلف پارامترهاي اساس بر )عرض ترافیکی خصوصیات تصادف( وقوع )احتمال ايمني جنايت( و جرم دوچرخهسواران تمایل در کاربریها( و )امكانات جذابيت مجاز( سرعت معبر مجموعه از مطالعه اين در است. برخوردار ويژهاي اهميت از انتخاب به اولویتبندی برای یکدیگر کنار در مختلف مطالعات در شده پیشنهاد عوامل شهر منطقه در دوچرخهسواری خط احداث برای پذیر امکان های نيز مسير زيبايي عامل مطالعه این در آن بر عالوه است. شده استفاده شیراز وجود به توجه با مطالعه این در است. گرفته قرار توجه مورد مشخص طور به اهمیت شناسایی که آنها نسبی اهمیت که متعدد کیفی و کمی عاملهای استفاده مراتبی سلسله تحلیل روش از است توجه مورد نیز آنها نسبی انتخاب جمله از تصمیمگیری مختلف زمینههای در روش این است. شده این ][. دارد گستردهای کاربرد منابع تخصیص و گزینی به اولویتبندی زوجی مقایسه مبنای بر تصمیمگیری برای روشها جامعترین از یکی روش میزان دادن نشان میتوان آن مهم مزایای از و است چندگانه معیارهای با ][. کرد نشان خاطر را بدیهی اصول از استفاده با ناسازگاری و سازگار محاسبه قابل ها تمام احداث اولویت روش این در که است ذکر شایان نیز گزینهها سایر اولویت برتر اجرای امکان عدم صورت در تا است تحلیل فرآیند ارائه ضمن اساس این بر باشد. مشخص تصمیمگیران برای در نظر مورد عاملهای و معيارها معرفی و دوم بخش در مراتبی سلسله ارائه و جمعبندی و چهارم بخش در مطالعه اين نتایج ارائه سوم بخش است. گرفته قرار نظر مورد نهایی بخش در پیشنهادات مراتبی سلسله تحلیل - فرآیند روشهای کاربردیترین از يكي مراتبی سلسله تحلیل فرآیند تصمیمگیری 3 معيار چند وجود شرایط در که است معياره چند تصمیمگيري آنها از ترکیبی یا و كيفي كم ي ميتوانند معيارها این شود. استفاده ميتواند 5 عامل مطالعه این در که است 4 معيار زیر تعدادی شامل معيار هر باشند. انب 6 زوجی مقایسههای بر تصمیمگيري روش اين اساس میشوند. نامیده اثر راستای در را معیارها/عاملها از يك هر وزن مقایسهها این است. شده شامل مراتبی سلسله تحلیل فرآیند ميسازد. مشخص رقیب برگزینههاي و معيارها و مسأله هدف تعریف اول گام ]3[. است زیر شرح به گام پنج رب گذار اثر عاملهای و معيارها دوم گام در است. آن با مرتبط عاملهای مجموعه سوم گام در میشود. تنظیم مراتبي سلسله صورت به تصمیمگیری نشان يكديگر به نسبت را معيارها ارجحیت كه A مقایسه ماتريسهاي نیب دو به دو متعدد مقایسههای انجام با امر این میشود. ایجاد میدهند جدول در ميگيرد. صورت معيارها خود بین سپس و معيار هر عاملهای وزن چهارم گام در است. شده مشخص گزینه دو بین نسبی امتیازدهی نحوه وزنها این مجموعهی که میشود تعیین عامل هر وزن سپس و معيار هر رابطه صورت به میتوان را آن ترانهادهی که است ستونی برداری صورت به داد. نشان w T =(w,w,,w n ) () ویژه مقدار بزرگترین نظیر ویژه بردار با معادل w بردار رابطه با مطابق ]3[. است آن نشانگر λ max که است A ماتریس Aw=λ max w () اثر تمایز در پاسخگو قابلیت و عاملها تمام زوجی مقایسه علت به میشود. سنجیده پاسخگویان پاسخهای مطابقت میزان یکدیگر از آنها 3 Criterion 4 Sub-criterion 5 Factor 6 Pair-wise comparisons Geographical Positioning System (GPS) Milwaukee 594
60 تا 593 صفحه 396 سال شماره 3 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه شده ارائه پاسخهای در هماهنگی بررسی منظور به پنجم گام در بنابراین از که میرود کار به CR سازگاری نسبت نام به کمیتی پاسخگویان توسط میآید. دست به 3 رابطهی شاخص بر CR سازگاري شاخص تقسيم از CR سازگاري نسبت ميآيد. دست به RI 3 تصادفي CR CI RI = (3) A بعدی m مربع ماتریس برای CI سازگاری شاخص رابطه این در میشود. تعریف 4 ی رابطه صورت به λmax m CI = m آنکه به توجه با آید. می دست به جدول از RI تصادفی شاخص مقدار ها/ معيار تعداد افزایش علت )به یابد افزایش مقایسه ماتریس بعد چه هر با مطابق نیز تصادفی شاخص شود می بیشتر مسئله پیچیدگی ها( عامل قابل هنگامی پاسخگو هر از آمده دست به اوزان است. یافته افزایش جدول 0/ از کمتر مقداری 3 رابطه از حاصل سازگاري نسبت که است پذیرش ]3[. باشد وعاملها 3-3 معيارها عاملهای و معيارها استخراج مطالعه این در پیشین مطالعات به توجه با در بودن اندازهگیری قابل اساس بر ها اولویتبندی جهت نیاز مورد نیازهای به بودن مرتبط به بودن مرتبط اطالعات بودن دسترس گردیدند. انتخاب پایدار نقل و حمل با ارتباط و دوچرخهسواران Consistency Ratio Consistency Index 3 Random Index (4) امتیاز 3 5 7 9 گزینهها زوجی مقایسههای در امتیازدهی ساختار : جدول Table. Scoring structure for a pairwise correlation تعریف اهمیت هم مهم نسبتا اهمیت با زیاد اهمیت با العاده فوق اهمیت با زیاد شود. می استفاده بینابینی حاالت برای زوج اعداد از توضیح دارند یکسانی اهمیت عامل دو دارد ترجیح دوم گزینه بر اندکی اول گزینه دارد ترجیح دوم گزینه بر اول گزینه دوم گزینه بر توجهی قابل طور به اول گزینه دارد ترجیح دارد ترجیح دوم گزینه بر شدیدا اول گزینه شود استفاده فوق اعداد معکوس از دوم گزینه به نسبت اول گزینه کمتر اهمیت صورت در و «5»جذابیت «4»ایمنی اصلی دستهی سه در معيارها ها دوچرخهسواری قابلیت ارزیابی برای «6 جابجایی قابلیت «میباشند عاملهایی شامل خود معيارها این از هرکدام گردیدهاند. تقسیمبندی نیز عاملهایی زیر به مجددا آنها از برخی تحلیل دقت افزایش جهت که عاملهای به ایمنی معيار میشود مشاهده که چنان شدهاند. تقسیم عدم 8 شیب چراغ( بدون و چراغدار عاملهای زیر )با 7 تقاطع تعداد تغییرات میزان و 0 طول در مجاز سرعت 9 سنگین نقلیهی وسایل عبور جذابیت معيار است. شده تقسیم امتداد در دوچرخه راه موقعیت و است 3 بدنهی در کاربری تنوع و زیبایی عاملهای شامل نقل و حمل تعدادایستگاههای عاملهای به جابجایی قابلیت معيار در آموزشی مراکز تعداد و 5 پوشش تحت ساکن جمعیت 4 همگانی معیارها جدول در است. شده تقسیم مقطع( نوع عاملهای زیر )با 6 شدهاند. داده نشان مطالعه این زیرعاملهای و ها عامل احداث بر موثر معیارهای از یک هر عاملهای اثر اندازهگیری منظور به در شوند. کم ی عاملها این از کدام هر است الزم دوچرخهسواری های است. شده ارایه معیار هر عاملهای کم یسازی نحوه ادامه ماتریس ابعاد ازای به تصادفي شاخص مقدار : جدول مقایسه] 3 [ Table. Random index values based on comparison matrix dimension 0 9 8 7 6 5 4 3 M /5 /45 /4 /3 /4 / 0/9 0/58 0 0 RI : ایمنی معیار تعداد جداگانه شمارش با تقاطعها تعداد مسير: در تقاطع تعداد مشخص طول در راهنمایی چراغ بدون و چراغدار تقاطعات کاهش به منجر تقاطعها تعداد افزایش که آنجا از است. گردیده در تقاطع تعداد چه هر ]4[ میگردد دوچرخهسواری ایمنی میگیرد. باالتری وزن ایمنی نظر از آن باشد کمتر ی 4 Safety of the path 5 Appeal of the path 6 Mobility of the path 7 Number of streets crossed by the path (i.e., intersections) 8 Slope of the path 9 No truck path 0 Speed limit of the path Number of direction offsets along the path Attractiveness of the path sides 3 Diversity of land uses along the path 4 Number of public transit stations along the path 5 Residents alongside the path 6 Educational centers along the path 595
60 تا 593 صفحه 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه منطقه توپوگرافی نقشهی از استفاده با : شیب میانگین گردیده محاسبه مسافت اساس بر هر شیب وزنی میانگین ایمنی کاهش به منجر شیب افزایش که آنجا از است. کمتر ی در شیب چه هر ]5[ میگردد دوچرخهسواری میگیرد. بیشتری وزن آن باشد هایی برای "" مقدار سنگین: نقلیه وسایل تردد ممنوعیت "0" و است بوده ممنوع آنها در سنگین نقلیه وسایل عبور که تردد افزایش که آنجا از است. گردیده لحاظ ها ساير برای دوچرخهسواری ایمنی کاهش به منجر سنگین نقلیه وسایل نباشد ممکن سنگین نقلیه وسایل عبور ی در اگر میگردد میگیرد. دوچرخهسواری ایمنی نظر از باالتری وزن آن عامل این محاسبهی برای : طول در مجاز سرعت میانگین موجود رانندگی و راهنمایی تابلوهای )مطابق مجاز سرعتهای بر آن وزنی میانگین و شده برداشت طول در خیابانها( در آییننامه اساس بر است. آمده دست به هر در مسافت اساس و 0 از کمتر سرعتهای مطالعه این در شهری راههای طراحی 40 تا 0 بین سرعت نامناسب ساعت بر کیلومتر 50 از بیشتر برای ساعت بر کیلومتر 50 تا 40 بین سرعت و خوب خیلی ]6[. است شده دستهبندی خوب پیمایش با : امتداد در دوچرخه خط موقعیت تغییرات میزان عبور امکان اساس بر امتداد تغییر دفعات تعداد میدانی های از یک هر امتداد در خیابانها میانهی یا حاشیه در میزان افزایش که آنجا از است. شده اندازهگیری پیشنهادی کاهش به منجر امتداد در دوچرخه خط موقعیت تغییرات امتداد تغییر کمتر تعداد میگردد دوچرخهسواری ایمنی ]4[. بود خواهد تر ایمن ی به منجر : جذابیت معیار درصد از عامل این اندازهگیری برای مطالعه این در : زیبایی صورت بدین است شده استفاده حاشیهی در سبز فضای کل طول به دارد وجود سبز فضای که از طولی نسبت که گرفته نظر در عامل این اندازهگیری برای مالکی عنوان به بیشتر جذابیت به منجر زیبایی افزایش که آنجا از است. شده حاشیه در سبز فضای چه هر ]7[ میگردد دوچرخهسواری میگیرد. بیشتری وزن آن باشد بیشتر ی تعداد هر محدودهی در : در کاربریها تعداد تنوع تعداد تنوع افزایش که آنجا از میشود. شمارش کاربریها دوچرخهسواری بیشتر جذابیت به منجر در کاربریها باشد بیشتر ی در کاربریها تعداد تنوع چه هر ]8[ میگردد میگیرد. بیشتری وزن آن جابجایی: قابلیت معیار اتوبوس ایستگاههای تعداد : در اتوبوس ایستگاههای تعداد تعداد افزایش که آنجا از است. گردیده شمارش هر در بیشتر جابجایی قابلیت به منجر در اتوبوس ایستگاههای ایستگاههای تعداد چه هر ]9[ میگردد دوچرخهسواری میگیرد. بیشتری وزن آن باشد بیشتر ی در اتوبوس پتانسیل دهنده نشان دوچرخه خط وجود آنکه بر عالوه حقیقت در نقل و حمل راستای در است شهروندان جابجایی برای بیشتر با همگانی نقل و حمل سیستمهای یکپارچگی امر این پایدار ]9[. میسازد امکانپذیر را دوچرخهسواری مطالعه مورد محدودهی جمعیت : پوشش تحت ساکن جمعیت مسکونی واحدهای تعداد جغرافیایی اطالعات سیستم از استفاده با برای است. شده برآورد مطالعه مورد محدوده در خانوار بعد و بلوکهای جمعیت هر پوشش تحت جمعیت محاسبهی بر عالوه است. شده محاسبه هر بدنهی در واقع شهری که از منشعب معابر و بست بن کوچههای جمعیت آن برآورد برای نیز میگردید تامین نظر مورد از آنها دسترسی است. شده لحاظ هر بدنهی در واقع بلوکهای جمعیت به منجر پوشش تحت ساکن جمعیت افزایش که آنجا از چه هر ]0[ میگردد دوچرخهسواری بیشتر جابجایی قابلیت وزن آن باشد بیشتر ی پوشش تحت ساکن جمعیت میگیرد. بیشتری دبستان گروه سه )در آموزشی مراکز تعداد آموزشی: مراکز تعداد جمعیت برای شده انتخاب محدودهی در دانشگاهی( و متوسطه جغرافیایی اطالعات سیستم اطالعات از استفاده با و ساکن تامین آنجاکه از است. گردیده لحاظ آموزشی کاربریهای تعداد ]9[ است توجه مورد مراکز این برای دوچرخه دسترسی داشت. خواهد بیشتری وزن در مراکز این بیشتر موردی 4-4 مطالعه مطالعه مورد محدوده عنوان به شيراز شهر منطقه مطالعه این در امکانسنجیهای اساس بر مطالعه این در اولیه های است. شده انتخاب پنج بر مشتمل که است شده انتخاب دوچرخهسواری های پیشین شده تعریف صفر( )فاز امکانسنجی فاز در که پیشین مطالعه در ][. است فیزیکی احداث فقط و است نشده اشاره ها هندسی مشخصات به است گزارش امکانپذیر متر( /0 با برابر طرف هر در دوچرخه خط عرض )حداقل رو سواره دوچرخه شده جدا خط دوچرخه ویژه )خط ها نوع است شده مطالعه در که هستند متغیر ها طول در نیز دوچرخه( اولویت با مشترک معادل توان می را متوسطه دوره آموزشی نظام تغییر دلیل به که است ذکر به الزم نظر در پیشین آموزشی نظام در دانشگاهی پیش و دبیرستان راهنمایی های دوره مجموع گرفت. 596
60 تا 593 صفحه 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه و اولیه های 3 جدول در گرفت. خواهند قرار مطالعه مورد یک فاز ار ها این شکل شدهاند. معرفی آنها حاشیه اراضی کاربری ویژگی توجه با نهایت در میدهد. نشان شیراز شهر منطقه هوایی نقشه روی بر بخش در شده ارائه اندازهگیری روشهای و 39 سال خیابانی شبکه به دست به هر برای 4 جدول در شده ارایه اطالعات عاملها و معیارها است. آمده از استفاده با معیارها/عاملها وزن مطالعه این در است ذکر شایان است شده حاصل 5 جدول در مالحظه قابل امتیازدهی نحوه با پرسشنامه توسط ]6[ موجود آییننامههای از استفاده کمک به ها امتیاز و است. آمده دست به نویسندگان 3 آنها حاشیه اراضی کاربری ویژگی و پیشنهادی های 3: جدول ویژگی معرفی شماره 4 5 Table 3. Alternative path's specifications شهر( )فرهنگ رجایی احسان- فلکه آباد- معالی شمالی ایمان خان-خیابان کوچک بلوارمیرزا آباد: معالی چهارراه از ارم میدان چمران- آباد-بلوار معالی چهارراه بعثت- بعثت-خیابان ستارخان-میدان ستارخان-بلوار بلوارمطهری-میدان مالصدرا چهارراه انقالب- خیابان حسین- امام آزادی-میدان ارم-بلوار ارم-خیابان فلکه غربی مشیر خیابان در تجاری معبر وجود منطقه پرجمعیت منطقهی از عبور در قصردشت نقل و حمل پایانهی وجود در قصردشت باغهای وجود انتهای در دانشگاهی مجموعهی وجود در ارم گردشگری باغ قرارگیری عفیفآباد( )باغ در شهر دیدنی باغهای از یکی وجود شهر مرکزی تجاری بخش از عبور در دانشگاهی مرکز وجود شیراز شهر منطقه هوایی نقشه روی بر پیشنهادی های : شکل Fig.. Alternative paths on shiraz map 597
60 تا 593 صفحه 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه شیراز شهر ی منطقه در دوچرخهسواری های اولویتبندی بر موثر عاملهای مقادیر 4: جدول Table 4. Criteria values for path prioritization نام طول )km( جمعیت ساکن تحت پوشش )نفر( ابتدایی آموزشی مراکز تعداد متوسطه پیش دانشگاهی دار چراغ تقاطع چراغ بدون میانگین سرعت در مجاز مسير )km/h( میانگین شيب مسير تعداد ايستگاه اتوبوس زیبایی مسير تعداد كاربري مسير در تغییرات موقعیت راه دوچرخه در 0 3 0/07 0/00 55 5 3 9 0000 6/5 3 0/75 0/007 55 0 7 6000 6/5 5 0/8 7 0/05 60 0 6 8 9800 8/7 3 0 0/48 7 0/008 40 3 6 9500 4/4 4 3 0/5 7 0/05 40 3 6 3 3 7000 4/5 5 5-5 نتایج عنوان به نقل و حمل كارشناسان نظر از عاملها و معيارها تعيين براي شیراز نقل و حمل سازمان کارشناسان مطالعه این در شد. استفاده خبره افراد علت به شهر این مهندسی نظام ترافیک مهندسی تخصصی گروه اعضای و صاحبنظر افراد عنوان به آن نقل و حمل الگوی و شیراز شهر با آشنایی مخاطبان از برخی همکاری عدم و محدودیتها به توجه با گردیدند. انتخاب حساسیت ایجاد عدم منظور به شد. تکمیل 39 سال در پرسشنامه 0 جمعا ویژگیهای پرسشنامهها اطالعات گردآوری زمان در پاسخدهندگان بین نگردیده سوال آنان از تحصیلی مدرک و کار سابقه سن مانند آنان شخصی شد. فرض یکسان پرسشنامهها همه وزن مطالعه این در اساس این بر است. پرسشنامه چهار داده پایگاه به پرسشنامهها اطالعات کردن وارد از پس مطالعه این در گردیدند. حذف مطالعه از سازگاری نسبت تامین عدم دلیل به نرمافزاری این است. شده استفاده نسخه 9 Expert Choice نرمافزار از مطالعات در آن از و است شده طراحی مراتبی سلسله تحلیل فرآیند برای و وزندهی روند ادامهی اساس این بر است. شده استفاده 3[ ], متعددی معيارها وزن و گرفت انجام باقیمانده پرسشنامه 6 با ها به امتیازدهی آمده دست به اطالعات نمایانگر 5 جدول گردید. استخراج عاملها وزن و است. مطالعه مورد کارشناسان نظرات اساس بر عاملها و معيارها بررسی از کارشناسان نظر طبق که میدهد نشان پرسشنامهها از حاصل نتایج دوچرخهسواری های اولویتبندی برای معيار مهمترین مطالعه این اهمیت بیشترین ایمنی با مرتبط عاملهای میان در و است ایمنی در مجاز سرعت مطالعه این در است. یافته اختصاص شیب به است. داده اختصاص خود به را اهمیت پر عامل دومین دوچرخهسواری بعدی رتبههای در در جابجایی قابلیت و جذابیت معیارهای به بیشتر اهمیت جذابیت عاملهای میان در گرفتهاند. قرار اهمیت از است. گرفته تعلق در کاربری تنوع به آن از پس و زیبایی ساکن جمعیت به اهمیت بیشترین نیز جابجایی قابلیت عاملهای میان در موجود دانشگاهی مراکز تعداد به تاثیرگذاری کمترین و در مطالعه این در را عاملها اثرگذاری سهم شکل است. شده داده اختصاص میدهد. نشان مقادیر میتوان عاملها و معیارها برای آمده دست به وزنهای اساس بر هر امتیاز مقدار 6 جدول آورد. دست به را مطالعه مورد های امتیازهای نهایی امتیاز همراه به مطالعه این عاملهای و معیارها تفکیک به را براي مقايسهاي نموداري در را امتيازها اين نيز 3 شكل میدهد. نشان آن میشود مالحظه جدول این در که چنان ميدهد. ارائه مسير هر و عامل هر جذابیت نظر از و اول اولویت جابجایی قابلیت و ایمنی نظر از "" شهر حملونقل کارشناسان نظر طبق که آنجا از است. آخر اولویت در جذابیت و بوده برخوردار جذابیت از بیشتر اهمیتی از ایمنی شیراز اول اولویت "" نهایتا بوده مهمتر جابجایی قابلیت از نیز 6 شماره جدول در که چنان است. آورده دست به را پیشنهادی های جایگاه در ترتیب به "3" و "" "5" "4" های است شده داده نشان میگیرند. قرار پنجم تا دوم 598
نشریه مهندسی عمران امیرکبیر دوره 49 شماره 3 سال 396 صفحه 593 تا 60 جدول 5: وزن معيارها و عاملهای موثر بر احداث های دوچرخهسواری در منطقه شهر شیراز Table 5. Resulted criteria/factors weights معیار وزن معیار عامل وزن عامل زیرعامل وزن زیرعامل 0/0 0/05 0/5 تعداد تقاطع تقاطع چراغدار تقاطع بدون چراغ 0/9 شیب 0/097 0/75 ایمنی عدم عبور وسایل نقلیه سنگین 0/09 سرعت مجاز درطول 0/06 میزان تغییرات موقعیت راه دوچرخه در 0/097 0/056 0/53 جذابیت زیبایی تنوع کاربری دربدنه 0/0 تعداد ایستگاه های حمل و نقل اتوبوس 0/0 0/057 قابلیت جابجایی 0/095 جمعیت ساکن تحت پوشش دبستان 0/003 تعداد مراکز آموزشی 0/06 دبیرستان مراکزدانشگاهی 0/00 مجموع شکل : اهمیت نسبی عاملهای در نظرگرفته شده در اولویتبندی های دوچرخهسواری Fig.. Factors relative weights 599
60 تا 593 صفحه 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه گزینه میزان تغییرات موقعیت راه دوچرخه در سرعت مجاز دوچرخه سواري مسير در ممنوعیت ترددوسایل نقلیه سنگین مطالعه مورد های اولویتبندی 6: جدول جایی جابه قابلیت جذابیت ایمنی شیب تقاطع تعداد بدون چراغ Table 6. Path priorities تنوع کاربری زیبایی آموزشی مراکز تعداد دبیرستان دبستان دار چراغ پیش دانشگاهی جمعیت ساکن تعداد ایستگاه اتوبوس امتیاز نهایی 0/648 0/0085 0/063 0/0003 0/00 0/0049 0/0033 0/0083 0/0346 0/00 0/07 0/083 0/8 0/047 0/786 0/0085 0/07 0/000 0/00 0/009 0/08 0/089 0/03 0/00 0/0330 0/083 0/8 0/0065 0/548 0/007 0/0067 0/00 0/0004 0/0030 0/0486 0/009 0/0346 0/00 0/069 0/083 0/0077 0/007 3 0/4 0/007 0/0045 0/000 0/000 0/0004 0/00 0/007 0/03 0/00 0/0448 0/083 0/0788 0/03 4 0/808 0/007 0/004 0/0004 0/0003 0/0007 0/006 0/089 0/0056 0/00 0/036 0/083 0/0788 0/0059 5 مطالعه مورد های در عاملها وزن 3: شکل Fig. 3. Factors weights among alternative paths "" مسير در شيب وجود عدم ميشود مشاهده 3 شكل در چنانچه كل در امتياز باالترين كه امتياز اين است. كرده كسب را امتياز بيشترين است. داشته "" مسير شدن اول اولويت بر عمدهاي تاثير هست نيز عاملها ميزان دومين از كه نيز مسير طول در دوچرخهسواري مجاز سرعت عامل در سوم و دوم اولويت در كه "5" و "4" مسيرهاي است بوده برخوردار اهميت 3 شكل در كه همانگونه همچنين كردهاند. كسب را امتياز باالترين دارند قرار تغيير و بوده برخوردار اهميت كمترين از آموزشي مراكز تعداد میشود دیده و سنگین نقلیه وسایل تردد ممنوعیت عامل دو اند. نكرده ايجاد معناداري مسيرهای تمامی در اينكه دليل يه نيز در راهنمایی چراغ با تقاطع وجود ايجاد مطالعه اين نتایج در تغييري اند داشته يكساني شرايط مطالعه مورد هك نمود نتيجهگيري ميتوان 3 شكل و شكل به توجه با آخر در نكردهاند. اهميت بيشترين مسير طول در دوچرخهسواري مجاز سرعت و مسير شيب 600
60 تا 593 صفحه 396 سال 3 شماره 49 دوره امیرکبیر عمران مهندسی نشریه نمود استفاده بیشتری کارشناسان نظرات از بتوان که شرایطی در وصف این برخی آینده در اگر که است ذکر قابل است. بیشتر نتایج به اعتمادپذیری اجرا شیراز شهر در ترافیک طرح مانند نقل و حمل مدیریتی سیاستهای شوند. هنگام به مطالعه این در آمده دست به وزنهای تا است الزم شود اطالعاتی داشتن اختیار در درصورت میتوان امکان صورت در همچنین وزندهی مبنا این بر را افراد نظرات تحصیالت میزان و کاری سابقه همچون میسر امر این اطالعاتی چنین وجود عدم علت به پژوهش این در که نمود نبود. مراجع [] European Conference of Ministers of Transport, Assessment & decision making for sustainable transport, European Conference of Ministers of Transport, France, 004. [] T. Litman, Well measured: Developing indicators for sustainable and livable transport planning, Victoria Transport Policy Institute, 0. [3] T. Litman, Bicycling and transportation demand management, Transportation Research Record, (44) (994). [4] A.P. Design, Los Angeles Bicycle Master Plan, Los Angeles, 0. [5] The Department of City Planning and Transportation of New York City, New York City Bicycle Master Plan, New York City, 997. [6] J. Pucher, J. Dill, S. Handy, Infrastructure, programs, and policies to increase bicycling: an international review, Preventive medicine, 50 (00) S06-S5. [7] T. Hsu, Y. Lin, A model for planning a bicycle network with multi-criteria suitability evaluation using GIS, WIT Transactions on Ecology and the Environment, 48 (0) 43-5. [8] Á. Caviedes, M. Thirouin, D. Paez, A GIS methodology for cycling investment prioritization using cadastre and urban form information, in: 8th FIG Regional Conference 0 Surveying Towards Sustinable Development, Montevideo, Uruguay, 0. [9] G. Rybarczyk, C. Wu, Bicycle facility planning using GIS and multi-criteria decision analysis, Applied Geography, 30() (00) 8-93. [0] A. Tahanian, A. Pakbaz, Prioritization the location of bike stations using F-AHP and statistical comparison, in: First international city bike Tehran, 0. (In Persian) [] E.H. Forman, S.I. Gass, The analytic hierarchy process an exposition, Operations research, 49(4) (00) 469-486. [] T.L. Saaty, The seven pillars of the analytic hierarchy اهميت كمترين از آموزشي مراكز تعداد با مرتبط عاملهاي و بوده دارا را اند. بوده برخوردار بندي 6-6 جمع ایجاد اولویتبندی بر موثر عوامل بررسی به تا شده سعی پژوهش این در پرداخته شهری نقل و حمل کارآمد سیستم یک عنوان به دوچرخه های اولویتبندی بر موثر عاملهای و معيارها مهمترین شناسایی کنار در و شود جنبه نیز و موجود وضعیت بر متمرکز نگاهی دوچرخه های احداث گیرد. انجام شیراز شهرداری منطقه در هدف بودن اجرایی شیراز شهر حملونقل کارشناسان نظر به بنا میدهد نشان حاصل نتایج هستند. دارا را اهمیت بیشترین در مجاز سرعت و شیب عاملهای حمل وسایل عبور عدم و زیبایی و چراغ با تقاطع تعداد بعد ردههای در آموزشی مراکز تعداد با مرتبط عاملهای همچنین دارند. قرار سنگین نقل و در تغییر و هستند عاملها اهمیتترین کم نیز دبیرستان( راهنمایی )دبستان نمیکند. ارائه شدن برگزیده در توجهی قابل اثر آنها مقاله اين در شده ارائه روش از کافی اطالعات نبود در دیگر سوی از رد مطالعه دست در دوچرخهسواری های اولویتبندی برای ميتوان به توجه با تا است الزم صورت این در نمود. استفاده نیز دیگر شهرهاي جمع مربوطه کارشناسان نظرات اجتماعی و نقلی و حمل اقلیمی خصوصیات بدیهی گيرد. انجام وزنها محاسبه برای مشابهي عمليات و گرديده آوري فیزیکی امکانپذیری است الزم اولویتبندیای چنین انجام از پیش که است شناسایی از پس و شده بررسی دوچرخه خط احداث قابلیت نظر از ها طراحی آییننامهها و مقررات به توجه با طراحی اولویت دارای گزینه گیرد. انجام دقیقا هندسی مطالعههای پایهی بر مطالعه این اولیه گزینههای گردید ذکر که چنان به میتواند نیز دیگری محتمل های وصف این با است. بوده پیشین گیرند. قرار بررسی مورد روند این اساس بر و شده اضافه مجموعه این است. گرفته قرار استفاده مورد شیراز شهر در بار اولین برای روش این برای است. استفاده قابل نیز شیراز شهر مناطق سایر برای روش این همچنین پارامترهای اساس بر جامعتر اولویتبندی ميشود پیشنهاد آتی مطالعههای مشخصات عاملهاي پژوهش این در مثال عنوان به پذیرد. صورت بیشتر دامنهي به توجه با كه است نشده بررسي آسفالت كيفيت و مسير هندسی باشند. تاثیرگذار ميتوانند شیراز شهر معابر در عامل دو این باالی تغييرات با نقل و حمل کارشناسان نظرات از كه است شده تالش مطالعه اين در شد ذکر که گونه همان حال این با شود استفاده مختلف حرفهای تجارب پاسخ در غالب رويكرد و بودند نقل و حمل امور در متخصص افراد این اکثر تخصصهایی آنکه حال بوده نقلی و حمل دیدگاه پرسشنامهها به گويي تعداد علت به گیرد. قرار توجه مورد میتواند نیز شهری برنامهریزی چون دستیابی قابل پرسشنامه 0 تعداد مطالعه این شرایط واجد کارشناسان کم با نشد. داده تشخیص استفاده قابل آنها از عدد 4 متاسفانه که است بوده 60
نشریه مهندسی عمران امیرکبیر دوره 49 شماره 3 سال 396 صفحه 593 تا 60 [9] J. Pucher, R. Buehler, Integrating bicycling and public transport in North America, Journal of Public Transportation, (3) (009) 5. [0] J. Pucher, R. Buehler, Why Canadians cycle more than Americans: a comparative analysis of bicycling trends and policies, Transport Policy, 3(3) (006) 65-79. [] Alborz golden ways, Shiraz Bicycle Network Studies, Shiraz, 006. (In Persian) [] A. Najafi, A. Afrazeh, Analysis of the environmental projects risk management success using analytical network process approach, International Journal of Environmental Research, 5() (0) 77-84. [3] M. Habibian, M. Mesbah, A. Sobhani, Ranking of hazardous road locations in two-lane two-way rural roads with no crash record, in: Australasian Transport Research Forum 0 Proceedings, 0. process, in: Multiple Criteria Decision Making in the New Millennium, Springer, 00, pp. 5-37. [3] T.L. Saaty, Decision making for leaders: the analytic hierarchy process for decisions in a complex world, RWS publications, 990. [4] F. Gharib, Feasibility of creating pedestrians and bicycles roads in the Old Tehran area, Beautiful arts, 9 (004) 7-8. (In Persian) [5] H. Kenflakhar, Planning principles (design) for pedestrians and bicycles, Tehran University publication, Tehran, 00. (In Persian) [6] M.o.R.U. Development, Bike routes in urban roads design guideline, Tehran, 996. (In Persian) [7] P. Shahabian, Risk of riding at the intersection of bicycles, Municipalities, 58 (00) 58-60. (In Persian) [8] R. Cervero, M. Duncan, Walking, bicycling, and urban landscapes: evidence from the San Francisco Bay Area, American journal of public health, 93(9) (003) 478-483. براى ارجاع به این مقاله از عبارت زیر استفاده کنید: Please cite this article using: M. Habibian, P. Hamouni, P. Haghshenas, Determining the Best Path for Bicycle Lane Construction Using Sustainable Transportation Approach (Case Study: District of Shiraz), Amirkabir J. Civil Eng., 49(3) (07) 593-60. DOI: 0.060/ceej.06.683 60