ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ
Σκοπός μας είναι να μάθουμε μέσω της διερευνητικής εργασίας την επιρροή των βοτάνων στον πολιτισμό του κόσμου. Θέλουμε να γνωρίσουμε την ιστορία των βοτάνων όχι μόνο στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο αλλά και σε ξένους πολιτισμούς και φυλές. Επίσης αναλύουμε τον ρόλο του στη θρησκεία, την μυθολογία, την λαογραφία μα και την μαγεία. Τέλος μελετάμε την ιστορία διάσημων Ελλήνων βοτανολόγων από την αρχαιότητα και μαθαίνουμε για τα επιτεύγματα τους και τον τρόπο που εργάστηκαν. ΣΚΟΠΟΣ
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το Αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης, «βότανα είναι όλα τα χρήσιμα φυτά, των οποίων οι ρίζες, οι μίσχοι, τα άνθη και τα φύλλα χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία, χάρη στο άρωμά τους ή με κάποιο άλλο τρόπο...» ΟΡΙΣΜΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ Η χρήση των φυτών για φαρμακευτικούς σκοπούς είναι τόσο παλιά όσο και ο πολιτισμός και η πρώτη γνωστή γραπτή αναφορά για θεραπευτικά φυτά έρχεται από τους Σουμέριους το 2200 π.χ. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Έλληνας Ιπποκράτης κατέγραψε περίπου 400 είδη βοτάνων που η χρήση τους ήταν γνωστή κατά τον 5ο αιώνα π.χ. και ο Διοσκουρίδης κατά τον πρώτο μ.χ. αιώνα έγραψε μια βοτανική χρησιμοποιώντας 600 φυτά. Αυτό το έργο ήταν βάση για πολλές μεταγενέστερες βοτανικές έρευνες. Μια από τις πιο δημοφιλείς βοτανικές γράφτηκε από τον Culpeper το 17ο αιώνα. Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα και του σκοταδισμού οι προλήψεις σε συνδυασμό με την άγνοια απέδωσαν μαγικές ιδιότητες στα φυτά, μερικές φορές για ασήμαντη αιτία, και ανέπτυξαν ιεροτελεστίες όπου μηχανορραφούσαν για συντηρήσουν το μυστήριο και την μαγεία. Ο άνθρωπος ήταν επίσης πληροφορημένος, από την αρχή του πολιτισμού, για τα αποτελέσματα των αρωμάτων στο σώμα στο μυαλό και στα συναισθήματα.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Στα Ομηρικά έπη αναφέρονται αρκετά φυτά, όμως με ατελείς περιγραφές επειδή πιθανότατα ο Όμηρος ήταν τυφλός. Τα «ανδροφόνα ή θυμοφθόρα φάρμακα» ήταν δηλητηριώδη βότανα με τα οποία επάλειφαν τα βέλη ή δηλητηρίαζαν την τροφή. Τα «ήπια ή οδυνήφατα φάρμακα» ήταν τα παυσίπονα. Τα «λυγρά ή κακά φάρμακα» ήταν αυτά, που προκαλούσαν αμνησία. ΟΜΗΡΟΣ
Το μώλυ ήταν το αντίδοτο των λυγρών φαρμάκων. Είχε μαύρη ρίζα και γαλακτόχροα άνθη, η δε εξόρυξή του ήταν δύσκολη. Πολλές απόψεις έχουν διατυπωθεί σχετικά με την ταυτότητα του φυτού. ΜΩΛΥ
Ο Ιπποκράτης ήταν αρχαίος Έλληνας γιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχή. ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
Το κώνειο (αγγλ. poison hemlock) είναι φυτικό δηλητήριο. Οφείλει την ονομασία του στο ρήμα "κωνάω", που σημαίνει "περιστρέφω" (αρχ. ελλ. παράγωγο "κώνος" = σβούρα). Παράγεται από το φυτό κώνειων το στικτόν (Conium maculatum). Το φυτό είναι πολύ κοινό στην Ελλάδα, από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. ΚΩΝΕΙΟ
Ιερά Φυτά και Προφητικός Οίστρος Να αναφέρουμε δυο ισχυρά παραισθησιογόνα βότανα που χρησιμοποιούνταν οι ιδιότητες τους με σκοπό να επιφέρουν προφητικές κρίσεις : Τον στρύχνο και τον υοσκύαμο. Ο υοσκύαμος είναι ένα θανατηφόρο δηλητήριο σε περίπτωση που δεν χρησιμοποιηθεί με σύνεση, αλλά φαίνεται να έχει ήπιες υπνωτικές ιδιότητες. Το ίδιο επικίνδυνος είναι και ο στρύχνος. Γιατί... οι άνθρωποι δίχως τους οιωνούς της προφητικής σοφίας δεν θα τολμούσαν ποτέ να ασχοληθούν με βότανα, που ενώ είναι θανάσιμα δηλητήρια, από την άλλη σώζουν ζωές..." (Φιλόστρατος, Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον, βιβλίο ΙΙΙ).
Tα μαγικά βότανα των Δρυίδων: Φύλλα από φασκομηλιά, βέρβενα και σημύδα, βελανίδια, φλούδες από ιτιά ή σαμπούκο. Aναζητήστε τα στις μικρές φθινοπωρινές εκδρομές στο βουνό και αυτά θα σας... βοηθήσουν όλο το χρόνο. Tα μυστικά της χρήσης τους κουβαλούν αιώνες σοφίας των αρχαίων Δρυίδων, απομεινάρια ενός κόσμου χαμένου στο παρελθόν, όταν οι μαγικές δυνάμεις της φύσης ήταν στην... υπηρεσία των ανθρώπων ΔΡΥΙΔΕΣ
ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗΣ Ο Διοσκουρίδης υπήρξε ίσως ο επιφανέστερος βοτανολόγος και φαρμακολόγος του Αρχαίου Κόσμου. Γεννήθηκε στην Ανάζαρβο της Κιλικίας και έζησε τον πρώτο αιώνα μ. Χ. Μέσα από τα πολυάριθμα κείμενά του αντλούνται εξαιρετικά πολύτιμες γνώσεις για τα βότανα. Γνώριζε τις ιδιότητες του μανδραγόρα τη θεραπευτική αξία και τη χρησιμότητά του για την προνάρκωση και τη νάρκωση
ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν άτομα υψηλής εξειδίκευσης με βότανα. Ο πάπυρος του Eber, ένα αρχαίο κείμενο γραμμένο το1500π.χ.,περιέχει αναφορές σε περισσότερα από 700 βότανα, συμπεριλαμβανομένων των βοτάνων, όπως η αλόη, κύμινο σπόρους, φύλλα Μαντζουράνα, Δυόσμος, φύλλα βασιλικού, Καλέντουλα, γλυκάνισος,φύλλα μαϊντανού, κύμινο, ρίζες γλυκόριζα, σπόροι χαμομήλι, άνηθο, σκόρδο και πολλά άλλα. Έχουν χρησιμοποιηθεί στην αρχαία Αίγυπτο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και μορφές, όπως στα τρόφιμα, και ως φάρμακο. ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Η βοτανική ιατρική είναι μακράν ο παλαιότερος και περισσότερο εμπλουτισμένος κλάδος στο δένδρο της Κινέζικης υγείας και θεραπείας. Περισσότερα από τριακόσια βότανα που χρησιμοποιούνται ευρέως σήμερα, έχουν ιστορία που ξεπερνά τα 2.000 χρόνια. Σε όλη αυτή την διάρκεια, αποκτήθηκε τεράστια εμπειρία, η οποία προσανατολίστηκε στην τελειοποίηση των κλινικών τους εφαρμογών. ΚΙΝΑ
ΒΟΡΕΙΑ ΕΥΡΩΠΗ Το uva ursi εντοπίζεται στη Βόρεια Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Τα φύλλα του περιέχουν χημικές ουσίες που μετατρέπονται σε υδροκινόνες όταν έρθουν σε επαφή με τα ούρα και κατά συνέπεια απολυμαίνουν τα ούρα και τα σχετιζόμενα μ αυτά όργανα. Αυτή η ιδιότητα καθιστά το uva ursi ιδιαίτερα σημαντικό για τη θεραπεία πολλών διαταραχών του ουροποιητικού συστήματος
Οι Νάουα ήταν φημισμένοι γνώστες των βοτάνων που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο στην ιατρική, αλλά και σε θρησκευτικές τελετές ή ακόμη και λαϊκές γιορτές, τόσο για καλούς, όσο και για ανέντιμους, ποταπούς και επαίσχυντους σκοπούς μαγείας, κλοπής και χρήσης ναρκωτικών ουσιών. ΜΕΞΙΚΟ
Πάνω από το 75% του πληθυσμού (της Αφρικής) εξαρτάται από τα βότανα για λόγους υγείας. Σχετικά το 80% των Αφρικανικών βοτάνων προσφέρουν οφέλη ως προς την χρήση τους. Επίσης η Αφρική έχει το 10% του κόσμου στο ότι έχει καλή χλωρίδα. ΑΦΡΙΚΗ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Tα Βότανα και τα μπαχαρικά έχουν χρησιμοποιηθεί στην Πόλη για διάφορους σκοπούς. Μερικές φορές ένα άγριο λουλούδι, ο φλοιός ενός μεγάλου δέντρου ή ο καρπός από ένα θάμνο μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Τα μπαχαρικά υπάρχουν σε άπειρη ποικιλία ως προς τη μορφή, τα χαρακτηριστικά και τη λειτουργία τους.
ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Η σημασία των βοτάνων για τη θεραπεία του σώματος περνά και στην τέχνη. Η βυζαντινή αγιογραφία προβάλλει την Αγία Αναστασία τη φαρμακολύτρια, ως την Αγία γιατρό, να κρατά στο να της χέρι βότανα και στ άλλο το φαρμακευτικό μπουκάλι. Σύμφωνα με τους Συναξαριστές της, η Αναστασία έτρεχε στις φυλακές για να θεραπεύσει τις πληγές των βασανιζόμενων χριστιανών με βοτάνια.
ΒΟΤΑΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Τα βότανα με πολλούς τρόπους είναι συνυφασμένα με την χριστουγεννιάτικη παράδοση. Μερικά απ' αυτά μάλιστα τα γνωρίζουμε από την ίδια την ιστορία της γέννησης του Χριστού όπως αυτή αναφέρεται στην βίβλο. Τα σμύρνα και το λιβάνι δηλαδή, που προσφέρθηκαν από τους μάγους στο Θείο βρέφος.
Το λιβάνι είναι ρετσίνι με γλυκό άρωμα που προέρχεται από το δέντρο Boswellia το οποίο την εποχή της γέννησης του Χριστού φύτρωνε στην Αραβία, την Ινδία και την Αιθιοπία. Το όνομα αυτού του ρετσινιού είναι στα Ελληνικά λίβανος (λιβάνι), στα λατινικά olibanum, στα αραβικά luban στα αγγλικά frankincense και στα γαλλικά όπως και στα γερμανικά incense. ΛΙΒΑΝΙ
Η σμύρνα είναι ένα αρωματικό ρετσίνι που παράγεται από τις χαρακιές της φλούδας ενός μικρού δέντρου της ερήμου που λέγεται επιστημονικά Commiphora Myrrha ή Balsamodendron Myrrha. ΣΜΥΡΝΑ
ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ Το δεντρολίβανο είναι ένας μικρός πολυετής αειθαλής θάμνος που ανήκει στην οικογένεια της μέντας. Τα φύλλα το δεντρολίβανου χρησιμοποιούνται συχνά για να αρωματίζουν φαγητά. Το δεντρολίβανο είναι εμποτισμένο στην χριστουγεννιάτικη παράδοση.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΙΑ Στην Ελλάδα οι συνταγές για την χρήση μοναστηριακών βοτάνων διασώθηκαν από κάποιους χαρισματικούς μοναχούς, με αποτέλεσμα η μοναστηριακή βοτανολογία να αποτελεί την πλουσιότερη πηγή γνώσης!
ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ Τα βότανα είναι γνωστά από την αρχαιότητα, όχι μόνο για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες αλλά και για τις μαγικές. Η δύναμη της φύσης κλείνει μέσα της όλες τις απαντήσεις και λύσεις για όλα τα ανθρώπινα προβλήματα, είτε αυτό λέγεται θεραπεία με βότανα είτε λέγεται βοήθεια μέσω μαγικών τεχνικών στο θέμα που μας απασχολεί.
ΔΥΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΓΕΙΑ Ιβίσκος: αγάπη, πόθος, μαντεία Τσουκνίδα: ένα από τα εννέα ιερά βότανα για τους Αγγλοσάξονες. Προστασία από τους δαίμονες και τα ξόρκια.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ-ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ ΣΚΑΔΙΝΑΒΙΚΗ: τους άντρες με τα μάγια, τα παιδιά με τα βοτάνια. ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ: Δεν υπάρχει κανένα βότανο για την βλακεία. Γιάννης Ρίτσος: το σπίτι είναι ήσυχο, συγυρισμένο καθώς είναι τα μεγάλα διπλωσέντονα μες το σεντούκι με λεβάντα. Όλο το σπίτι μας μοσκοβολούσε ρίγανη, κερί λιωμένο και μπαρούτι. Ένα κλωνάρι δυόσμος φύτρωνε μες την ραγισματιά του τοίχου. Ανηφοριές του Αι-Θεριστή που λιβανίζει μαντζουράνα. Αυλόπορτες της άνοιξης στου δειλινού το μοσχολίβανο. Το καφεκούτι, το δαφνόφυλλο για τις φακές και το στιφάδο. Το χαμομήλι και το μολοχάνθι και οι βεντούζες για τις θερμές. Τα βάζα με το στρογγυλό νεράτζι, τη μαστίχα και το κίτρο. Και τα ασημένια κουταλάκια της γιαγιάς για όταν μας Έρχονται μουσαφιραίοι τις σκόλες.
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ Του Ψηλορείτη βότανα θα χρησιμοποιήσω για την πληγή του έρωτα μήπως και τηνε κλείσω. Του Ψηλορείτη βότανα θα βάλω στο ποτήρι να σου τα δώσω να τα πιεις να μου κρατάς χατίρι. Σαν τον αγριοβάλσαμο ο έρωτάς σου ανθίζει και τ άρωμά του στην καρδιά μπαίνει και τη ραντίζει.
ΜΑΓΙΣΣΕΣ ΦΕΡΤΕ ΒΟΤΑΝΑ Μάγισσες φέρτε βότανα τον πόνο μου να γιάνω την έπαθα κι αγάπησα μα δεν το ξανακάνω. Μάγισσες το κορίτσι μου τώρα δε μ αγαπάει με γέλασε με πρόδωσε με ξέχασε και πάει. Μάγισσες όπως μ έλιωσε θέλω κι αυτή να λιώσει και το κακό που μου κανε να τ ακριβοπλήρωσε.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τα βότανα αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του φυτικού βασιλείου, είναι το σημείο επαφής μας με τη μάνα Γη, ένας κόμβος επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο βασίλεια όπου συναντάται η Ανθρωπότητα με τη Φύση. Η παράδοση της θεραπευτικής τέχνης των βοτάνων και γενικότερα των φυτών χάνεται στο αρχέγονο παρελθόν. Σε ένα παρελθόν αχρονολόγητο, όσο αχρονολόγητη είναι και η Σοφία που ενυπάρχει στο ανθρώπινο στοιχείο αλλά και γενικότερα στον φυσικό κόσμο. Ωστόσο, το εξελικτικό στάδιο της σημερινής μας εποχής οδηγεί στην αναγνώριση της ενότητας, χαρακτηρίζοντάς μας σαν άτομα, ομάδες, ανθρωπότητα αλλά και πλανητική ολότητα.
ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ Μαρίνη Βαρβάρα Παπαδημητρίου Οδυσσέας Μιλκοπούλου Πελαγία Στεφανοπούλου Πηνελόπη Αδαμόπουλος Θάνος Παναπακίδης Λευτέρης Μαυρίδης Πάρης Ματράκας Άρης Κυννηγόπουλος Παναγιώτης Λατινόπουλος Σαράντης Μαραγκός Κώστας Κάλφας Γεώργιος Γώτης Θοδωρής Κάνουρας Βύρων Τάκο Ιωάννα
ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ Μιχάκη Κατερίνα Προγοπούλου Αθηνά 1 0 Γ.Ε.Λ. Αλεξάνδρειας
Ευχαριστούμε!!!