چکیده.

عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو از دیدگاه پرستاران زهرا گودرزی (کارشناس ارشد هوشبری) - خدیجه خسروی ** (کارشناس ارشد پرستاری) - ناصر بحرانی *** (کارشناس ارشد آمار) - خورشید وسکویی **** (کارشناس پرستاری) - پروین ولیپور گاوگانی ***** (کارشناس پرستاری) - سیما غوغایی ***** (کارشناس پرستاری) - منیر السادات موسوینیا سیگاری ***** (کارشناس پرستاری) - ملیحه خیاطعالی ***** (کارشناس پرستاری) حسین زاهدی ***** (کارشناس پرستاری) عاطفه بصیری ***** (کارشناس پرستاری) ** عضو گروه آموزشی اصول و فنون دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران *** عضو هیا ت علمی دانشگاه نیرو هوایی شهید ستاری **** ري یس اداره پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران ***** مدیر پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران فصلنامه حیات سال دهم شماره 23 زمستان 1383 صص 57-65 تاریخ دریافت مقاله: شهریور ماه 1383 تاریخ پذیرش مقاله: آذر ماه 1383 چکیده مقدمه: آموزش به مددجویان و یاری رساندن به آنان در دستیابی به استقلال (در وضعیت سلامت و بیماری) یکی از مسو ولیتهای اساسی پرستاران شناخته شده است. در اجرای فرآیند آموزش به مددجو عوامل بسیاری تا ثیرگذار میباشد. مواد و روش کار: این پژوهش توصیفی - مقطعی به منظور مطالعه دیدگاه پرستار شاغل از عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده است. ابزار آوری اطلاعات پرسشنامهای در مورد عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو ( 30 سو ال عوامل تسهیلکننده و 17 سو ال عوامل بازدارنده) بود و از مقیاس لایکرت (موافقم نظری ندارم مخالفم) برای سنجش سو الات استفاده گردید. تجزیه و تحلیل آماری توسط نرمافزار رایانهای SPSS انجام شد. یافتهها: اکثریت پرستاران (%52/1) عوامل مو ثر (تسهیلکنندهها) از قبیل نگرش مثبت نسبت به آموزش مددجو به عنوان یکی از اولویتهای پرستاری احساس وظیفه کردن در مورد آموزش به مددجو مسو ولیت تنظیم مطالب آموزشی مثبت بودن نگرش مدیران نسبت به آموزش مددجو وجود معیار آموزش به مددجو در ارزشیابی سالیانه شرکت در دورههای آموزش ضمن خدمت در یادگیری روشهای نوین آموزش مددجو را در حد پایین و 57/4 پرستاران عوامل بازدارنده را کم بود نیروی انسانی و وقت مکان نامناسب نبود جزوات آموزشی و عدم علاقه مددجویان به دریافت آموزش از پرستاران عدم توجه پرستاران و مدیران پرستاری در مورد آموزش به مددجو را ابراز کرده بودند. متغیرهای فردی نظیر جنس سابقه کار بالینی نوبت کاری سمت شغلی با عوامل تسهیلکننده رابطه معنادار آماری داشت. شاغل بودن بیشتر از یک نوبت کاری سابقه تجربه بالینی آموزش به مددجو و ارزشیابی آموزش به مددجو در دوران تحصیل نیز با عوامل بازدارنده رابطهی معنادار آماری داشت. نتیجهگیری: در این پژوهش از دیدگاه پرستاران عوامل تسهیلکننده در فرآیند آموزش به مددجو از اهمیت کمی برخوردار بود. لذا جهت آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران ضمن در نظر گرفتن تسهیلات کافی ضروری است با تمهیداتی نظیر بازآموزی پرستاران آنان را تشویق نمود تا به نقش خود در مورد آموزش به مددجویان بهای بیشتری بدهند. واژههای کلیدی: دیدگاه پرستاران آموزش به مددجو عوامل تسهیلکننده عوامل بازدارنده نویسنده مسو ول مقاله: تهران - میدان توحید - دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران تلفن و نمابر: 66933600 E-mail: godarziz@sina.tums.ac.ir

حیات فصلنامه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران مقدمه آموزش دادن به مددجویان (در وضعیت سلامت و بیماری) و خانوادههای آنان یکی از مسو ولیتهای اساسی پرستاران شناخته شده است. هدف اصلی آموزش دادن یاری رساندن به مددجویان برای حفظ استقلال آنان در انجام مراقبت از خود است (1). ارایهی آموزش به مددجو و خانواده وی و حتی همکاران یک گام اساسی در گسترش حیطهی کاری پرستاران در ابعاد سلامت و بیماری است. با وجود این که پرستاران به مسو ولیتهای قانونی اخلاقی و ارزشی در آموزش به مددجویان و اهمیت آن در حرفهی پرستاری آگاه هستند به نظر میرسد تاکنون ما پرستاران پذیرای درک نقش واقعی خودمان در این مورد نشدهایم. ضروری است پرستاران بر اساس درک جامع از اصول و فنون آموزش و یادگیری برای ایفای نقش آموزشی خودشان به عنوان یک معلم کارآمد مهیا شوند (2). امروزه آموزش به مددجو یکی دیگر از استانداردهای مراقبتهای ارایه شده توسط پرستار شناخته شده است. نقش پرستار به عنوان آموزگار قدمتی دیرینه دارد و از سالهای 1800 از زمانی که پرستاری به عنوان یک حرفهی قانونمند شناخته شد آموزش دادن نیز یکی از نوآوریهای مهم مراقبتهای بهداشتی و سلامتی توسط پرستاران در نظر گرفته شده است (1). سالها است که آموزش دادن به مددجو به عنوان یک عملکرد مستقل در امر پرستاری شناخته شده است پرستاران باید به دیگران از جمله بیماران خانوادهها و حتی همکاران خودشان آموزش دهند (2). از اوایل سالهای دهه 30 میلادی مسو ولین برنامهریزی پرستاری به اهمیت آموزش بهداشت در حیطه پرستاری پی بردهاند. این امر به عنوان یکی دیگر از مسو ولیتهای پرستاری در جهت ارتقاء سلامتی و پیشگیری از بیماریها در مدارس منازل بیمارستانها و کارخانجات تشخیص داده شده است (3). در سال 1950 واحد درس آموزش به مددجو شامل آموزش مهارتهای روند یادگیری روانشناسی یادگیری و اصول فرآیند آموزش و یادگیری در برنامه آموزش پرستاری در برنامههای درسی دانشکدههای پرستاری گنجانده شد. انجمن پرستاری آمریکا برای ارتقاء عملکرد دستیابی به استانداردها و ارتقاء کیفیت پرستاری که از موارد مهم آموزش به مددجو است تلاش بسیار مینماید.(1) امروزه در تعیین وظایف کاری از آموزش به عنوان یکی از مسو ولیتهای پرستاری نام برده شده است. بنابراین انتظار میرود آنان بتوانند چهارچوب مطالب آموزشی را در جهت یاری رساندن به مددجویان و خانوادههای آنان تنظیم کرده و به این ترتیب سطح سلامتی پیشگیری از بیماری درمان امراض و بهبود مهارتها در ارایه مراقبتها را افزایش دهند. آموزش به مددجو یکی از اجزای مراقبتهای پرستاری و از توقعاتی است که مددجویان از پرستاران حرفهای انتظار دارند. پیآمد آموزش حفظ و توسعه سلامتی در جامعه است و مزایای زیادی را در برخواهد داشت از جمله میتوان از کاهش هزینهها و کاهش طول مدت اقامت در بیمارستان سرعت بخشیدن به کسب استقلال مددجو و حفظ ٥٨

زهرا گودرزی و همکاران عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش... حیات اعتماد به نفس در امر مراقبت از خود را در نزد مددجویان نام برد (5). پژوهشهای بسیاری انجام شده تا عوامل مو ثر در ایجاد تعهد پرستاران برای آموزش به مددجو دیدگاه و اعتقادات آنان در این مورد نحوه تدوین دورههای اصول آموزش منابع انسانی و تدارکاتی و دیدگاه بیمار نسبت به تدابیر آموزشی را شناسایی نماید (5). در تحقیقی در کشور سوي د در مورد عدم آموزش به مددجو و صرف هزینهها نشان داده شد بستری های مکرر بیماران مبتلا به نارسایی قلبی صرف هزینه مالی زیادی را به دنبال داشت. کارآمدی و ارایه آموزش به بیماران مبتلا به نارسایی قلبی پایین بود فقط یت کمی از بیماران درمان موفق داشتند. این امر باعث شد که یک بخش ویژه نارسایی قلبی با پزشکان و پرستاران که در مورد نارسایی قلبی آموزش دیده بودند تدارک دیده شود. پرستاران پس از گذراندن این دوره دارای توانایی بهتری در ارایه آموزش د وز مصرفی داروهای قلبی به بیماران و خانواده های آنان شدند. با پیگیری به موقع و دقیق و نحوه مراقبت از خود در نزد بیماران مبتلا به نارسایی قلبی دیده شد که در طی گذشت 5 سال %93 از بیماران کاهش بستری مکرر داشتند. آموزش پزشکان و پرستاران در ارایه آموزش خود مراقبتی در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی همچنین باعث افزایش خود باوری بیماران ارتقاء کیفیت زندگی و کاهش بستری مجدد آنان شد (6). اورمن و تمپلن 1 گزارش دادهاند که بیماران به آموزش سلامتی توسط مراقبین بهداشتی نیاز دارند. بیماران مورد مطالعه توقع 1 - Oermann & Templin داشتند که پرستاران به سو الات بهداشتی و سلامتیشان با آگاهی کامل جواب دهند (7). از آنجا که پرستاران بیشترین تماس را با بیماران و خانوادهی آنان دارند بنابراین بیشترین فرصت را هم برای اجرای تدابیر آموزشی خواهند داشت (8). متا سفانه با افزایش حجم کار و پذیرش زیاد بیماران کاهش طول مدت اقامت و کمبود نیروی انسانی آموزش به مددجو نیز تحت تا ثیر این گونه عوامل قرار گرفته و به خوبی اجرا نمیشود حال آن که پرستاران یکی از مسو ولین آموزش به مددجو به حساب میآیند (5). آموزش به مددجو از اولویتها و از استانداردهای مراقبتهای پرستاری است اما مطالعات انجام شده و تجربیات پژوهشگران در بالین حاکی از عدم ارایه تسهیلات در جهت آموزش به مددجو توسط پرستاران میباشد. برنامهی منسجم و سازمان یافتهای از جمله در نظر گرفتن نیروی انسانی تا مین وقت و مکان مناسب و جزوات برگزاری دورههای آموزش ضمن خدمت برای آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران وجود ندارد. علاوه بر این آموزش به مددجو تا حدود زیادی از مراقبتهای پرستاری حذف شده است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو (عوامل تسهیلکننده و عوامل بازدارنده) از دیدگاه پرستاران شاغل در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده است. مواد و روش کار پژوهش حاضر یک مطالعهی توصیفی مقطعی است که به منظور بررسی دیدگاه پرستاران شاغل از عوامل مو ثر بر فرآیند ٥٩

حیات فصلنامه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران آموزش به مددجو پس از کسب اجازه از دفتر امور پرستاری در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران 1382-83 انجام شده است. جامعه آماری پژوهش از کلیهی پرستاران شاغل (2115 پرستار) در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران به روش طبقهای (هر طبقه متعلق به یک بیمارستان) تعیین شده است. در ابتدا حجم نمونه 325 نفر تعیین و با لحاظ کردن تعداد پرستاران شاغل در هر بیمارستان نمونه لازم با استفاده از تقسیم به نسبت برای هر یک از بیمارستانها تعیین گردید. از این مقدار تعدادی پرسشنامه ناقص برگشت داده شد که در نتیجه حجم نهایی نمونه به نفر تقلیل یافت. ابزار آوری اطلاعات پرسشنامهای بر اساس مطالعهی کتابخانهای و پرسشنامهی هونان 1 تدوین گردید (10) که شامل 13 سو ال مشخصات فردی و 47 سو ال مربوط به بررسی دیدگاه پرستاران در رابطه با عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو ( 30 سو ال عوامل تسهیلکننده و 17 سو ال عوامل بازدارنده) بود. از مقیاس لایکرت 2 (موافقم نظری ندارم مخالفم) برای سنجش سو الات استفاده شد. امتیازات در نظر گرفته شده برای سو الات مربوط به عوامل تسهیلکننده (موافقم= 3 نظری ندارم= 2 مخالفم= 1 ) در دو سطح بالا (بیشتر از 65) و پایین (کمتر از 65) بود. امتیازات در نظر گرفته شده برای سو الات مربوط به عوامل بازدارنده (موافقم= 1 نظری ندارم= 2 مخالفم= 3 ) در دو سطح بالا (بیشتر از 31) و پایین (کمتر از 31) بود. جهت تعیین اعتبار علمی ابزارگردآوری دادهها از اعتبار 1 - Honan 2 - Likert محتوا و جهت تعیین اعتماد (پایایی) از روش آماری آزمون مجدد و ضریب همبستگی استفاده شد. تجزیه و تحلیل آماری موردنظر بر روی اطلاعات به دست آمده توسط نرمافزار رایانهای SPSS انجام شد. جهت دستهبندی و خلاصه کردن یافتهها از جداول توزیع فراوانی مطلق و نسبی و آزمونهای آماری (نظیر مجذور کای تحلیل واریانس و t) test و نیز تعیین همبستگی متغیرها استفاده شد. یافتهها در این پژوهش اکثریت پرستاران ( 52/1 ) عوامل تسهیلکننده را از جمله: نگرش مثبت نسبت به آموزش مددجو به عنوان یکی از اولویتهای پرستاری احساس وظیفه کردن در مورد آموزش به مددجو مسو ولیت تنظیم مطالب آموزشی و مثبت بودن نگرش مدیران پرستاری نسبت به آموزش مددجو وجود معیار آموزش به مددجو در ارزشیابی سالیانه پرستاران شرکت در دورههای آموزش ضمن خدمت و یادگیری روشهای نوین آموزش به مددجو را در حد پایین عنوان نموده بودند. 57/4 پرستاران عوامل بازدارنده را کم بود نیروی انسانی و وقت مکان نامناسب نبود جزوات آموزشی و عدم علاقه مددجویان و پزشکان عدم توجه پرستاران و مدیران پرستاری در مورد آموزش به مددجو ابراز کرده بودند. از نظر خصوصیات فردی: 50/8 پرستاران در محدودهی سنی 30-40 سال و 20/2 پرستاران سن بیشتر از 40 سال داشتند. 34/1 سابقه کار 5-10 سال و کمترین پرستاران ( 12/6 ) سابقه ٦٠

زهرا گودرزی و همکاران عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش... حیات کار بین 15-20 سال داشتند. 89/9 پرستاران زن و 94 دارای مدرک کارشناسی بودند. 47 صبح کار و 1/9 شب کار و 96/2 تمام وقت کار میکردند. بیشترین ( 70/3 ) پرستاران بالینی و کمترین ( 1/6 ) مدیر پرستاری بودند. 64 پرستاران در دورهی تحصیل پرستاری واحد درسی آموزش به مددجو را گذرانده بودند و 61/5 نیز دارای ارزشیابی آموزش به مددجو در دوران تحصیل پرستاری خود بودند. 89/9 دارای سابقه آموزش به مددجو بودند. بین متغیرهای فردی نظیر سن سطح تحصیلات شاغل بودن در بیشتر از یک نوبت کاری گذراندن واحد درس آموزش به مددجو و سابقهی تجربهی بالینی آموزش به مددجو و همچنین دارا بودن ارزشیابی دوران تحصیل در ارایه آموزش به مددجو با ابراز عوامل تسهیلکننده رابطهی معنادار آماری وجود نداشت. بین جنس سابقهی کار بالینی نوبت کاری سمت شغلی با بیان عوامل تسهیلکننده رابطه معناداری وجود داشت (جدول شماره 1 ). جدول شماره 1 توزیع فراوانی و نظرات پرستاران مورد پژوهش نسبت به عوامل تسهیلکننده مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران 1382-83 متغیرها سطح عوامل تسهیلکننده پایین بالا وضعیت فراوانی تعداد تعداد 285 49/8 142 50/2 143 زن 32 31/3 10 68/8 22 مرد جنس سابقه کار بالینی نوبت کاری سمت شغلی کمتر از 5 سال 5-10 10-15 15-20 بیشتر از 20 صبح عصر شب شیفت در گردش مدیره پرستاری سوپروایزر بالینی سوپروایزر آموزشی سرپرستار پرستار بالینی 47/9 152 52/1 165 نتایج آزمون χ 2 =3/97 df=1 p=0/04 χ 2 =16/4 df=4 p=0/003 χ 2 =13/16 df=3 p=0/004 χ 2 =16/9 df=4 p=0/002 57 108 71 40 41 149 10 6 152 5 22 7 60 223 33/3 39/8 63/4 55 56/1 48 55/7 20 0 44/1 47/9 80 54/5 71/4 66/7 40/8 47/9 19 43 45 22 23 152 83 2 0 67 152 4 12 5 40 91 152 66/7 60/2 36/6 45 43/9 52 44/3 80 100 55 52/1 20 45/5 28/6 33/3 59/2 52/1 38 65 26 18 18 165 66 8 6 85 165 1 10 2 20 132 165 ٦١

حیات فصلنامه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران بین متغیرهای فردی نظیر سن جنس سطح تحصیلات سابقهی کار بالینی نوبت کاری وضعیت کاری (تمام وقت نیمه وقت) سمت شغلی گذراندن واحد درسی آموزش به مددجو در دوران تحصیل پرستاری و عنوان کردن عوامل بازدارنده رابطهی معنادار آماری وجود نداشت. بین شاغل بودن بیشتر از یک نوبت کاری سابقه تجربه بالینی آموزش به مددجو و ارزشیابی آموزش به مددجو در دوران تحصیل هر یک از پرستاران و ابراز عوامل بازدارنده رابطهی معنادار آماری وجود داشت (جدول شماره 2 ). همچنین یافتهها نشان داد 87/4 از پرستاران شاغل در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران آموزش دادن به مددجو را یکی از اولویتها در هنگام ارایه مراقبتهای پرستاری میدانند. 84 علاقهمند به شرکت در جلسات آموزش ضمن خدمت مربوط به روشهای نوین در آموزش به مددجو میباشند. 81 خود را مسو ول تنظیم مطالب آموزش به مددجو میدانند. 62 از پرستاران معتقد بودند که مدیران پرستاری به امر آموزش به مددجو اهمیت میدهند. 58 آموزش به مددجو را یکی از اصول ترخیص در بیمارستان خود میدانستند. 59 معتقدند سوپروایزر آموزشی آموزش به مددجو را مهم میدانند. 55 معتقدند بیماران دارای دیدگاه مثبت نسبت به آموزش گرفتن از پرستاران خود میباشند. 52 پرستاران برای آموزش به مددجو ابراز علاقه کرده بودند. 49/5 سوپروایزرهای آموزشی نیز از روشهای نوین آموزش به مددجو مطلع هستند (جدول شماره 3 ). دیدگاه پرستاران در مورد عوامل بازدارنده نشان داد پرستاران برای انجام آموزش به مددجو بر موانعی چون کم بود نیروی انسانی رسمی نبودن آموزش به مددجو و عدم تا کید بر اولویت آن در مقایسه با سایر اقدامات در هنگام ارایه خدمات پرستاری نبود مکان مناسب جهت آموزش به مددجو نبود مطالب کافی و اختصاصی جهت آموزش به مددجو تا کید داشتند (جدول شماره 4 ). جدول شماره 2 توزیع فراوانی و نظرات پرستاران مورد پژوهش نسبت به عوامل بازدارنده مو ثر بر فرآیند آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران 1382-83 متغیرها سطح عوامل بازدارنده پایین بالا فراوانی وضعیت تعداد تعداد 92 31/5 29 68/5 63 بلی 225 47/1 106 52/9 119 خیر شاغل بودن بیشتر از یک نوبت 42/6 135 57/4 182 285 44/6 217 55/4 158 بلی 32 25 8 75 24 خیر سابقه تجربه بالینی آموزشی ارزشیابی دوران تحصیل برای آموزش مددجو بلی خیر نتایج آزمون χ 2 =6/49 df=1 p=0/01 χ 2 =4/5 df=1 p=0/03 χ 2 =6/56 df=1 p=0/01 195 122 42/6 48/2 33/6 42/6 135 94 41 135 57/4 51/8 66/4 57/4 182 101 81 182 ٦٢

زهرا گودرزی و همکاران عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش... حیات جدول شماره 3 فراوانی و عبارات مربوط به پرستاران بر حسب کثرت آن در مورد دیدگاه عوامل تسهیلکنندهی فرآیند آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران 1382-83 تعداد عوامل تسهیلکننده در امر آموزش به مددجو 87/4 84 81/1 81 62 59 55 52 49/5 277 268 258 257 197 187 177 167 157 1 دارا بودن نگرش مثبت به آموزش مددجو به عنوان یکی از اولویتهای پرستاری 2 علاقمند بودن به شرکت در دورههای آموزش ضمن خدمت مربوط به روشهای نوین آموزش به مددجو 3 احساس وظیفه کردن در مورد آموزش به مددجو 4 مسو ول بودن پرستار در تنظیم مطالب آموزشی 5 مثبت بودن نگرش مدیران پرستاری نسبت به آموزش مددجو 6 آموزش به مددجو یکی از اصول ترخیص 7 مثبت بودن نگرش مددجویان در گرفتن آموزش از پرستاران 8 علاقمندی پرستاران در آموزش به مددجو 9 آگاه بودن سوپروایزر آموزشی از روشهای نوین آموزش به مددجو جدول شماره 4 فراوانی و عبارات مربوط به پرستاران بر حسب کثرت آن در مورد دیدگاه عوامل بازدارندهی فرآیند آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران 1382-83 تعداد عوامل بازدارنده در امر آموزش به مددجو 78 78 72 71/9 68 56 53 53 248 248 229 228 218 180 168 170 1 کم بود نیروی انسانی 2 ارایه آموزش به شکل غیر رسمی و عدم تا کید بر ثبت آن 3 نبود مکان مناسب برای آموزش به مددجو 4 دقت در ثبت دیگر گزارشها در مقایسه با ثبت آموزش به مددجو 5 کم بود وقت 6 اولویت داشتن دیگر اقدامات پرستاری نسبت به آموزش مددجو 7 نبود مطالب کافی و اختصاصی در دسترس برای آموزش دادن به مددجو 8 تمایل مددجویان به گرفتن آموزش از پزشکان بحث و نتیجهگیری امروزه ارتقاء برنامههای آموزش به مددجو بخشی از مراقبتهای خدمات بهداشتی درمانی در یک جامعه است. هدف از آموزش به مددجو القاء کفایت و دادن حس اطمینان به مددجویان در جهت خود مراقبتی است (1). به عبارت دیگر آموزش به مددجو در جهت حمایت از او برای گذر از وابستگی به استقلال است. در پژوهش حاضر بررسی چگونگی روند آموزش به مددجو از دیدگاه پرستاران شاغل در کلیهی بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی نشان داد انجام آموزش به مددجو از اهمیت بسیاری برخوردار است. بنابراین به نظر میرسد با توجه به مثبت بودن نگرش مثبت مدیران پرستاری ضروری است که به تا مین نیروی انسانی و مکان مناسب و برنامهریزی جهت برگزاری دورههای آموزش ضمن خدمت روشهای نوین آموزش به مددجو توجه داشته باشند. وارسی عوامل بازدارنده آموزش به مددجو نشان داد مشکلاتی از قبیل کم بود نیروی انسانی نبود مکان خاص برای آموزش به مددجو نبود جزوات کافی و اختصاصی کم بود وقت و از همه مهمتر عدم الزامی بودن ثبت موارد آموزش داده شده به مددجو در برگ گزارش پرستاری و همچنین مقدم بودن انجام دادن دیگر اقدامات پرستاری مانع ایفاء این نقش توسط پرستاران میگردد. تحقیقات دیگر نیز عوامل بازدارندهی آموزش به مددجو را به ترتیب اولویت کمبود وقت و کمبود نیروی انسانی ذکر کردهاند ( 9 و 10 ). ٦٣

حیات فصلنامه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران در همین زمینه گلچین و فلاحتپیشه در دانشگاه علوم پزشکی قزوین در پژوهشی تحت عنوان مطالعه جایگاه آموزش به بیمار از دیدگاه پرستاران و لزوم بازنگری آن دریافتند پرستاران نقش معلمی خود را پذیرفته بودند ولی مشکلات بر سر راه آموزش به مددجو را بدین شرح ابراز کرده بودند: انگیزه نداشتن بیماران نبود امکانات وقت نیروی انسانی کافی و همچنین واکنش منفی پزشکان و حتی نبود تدابیر مسو ولین (11). در حالی که در مطالعه حاضر فقط 31/2 از پرستاران گزارش دادهاند که پزشکان مخالف آموزش به مددجو هستند و 62 پرستاران به مثبت بودن نگرش مدیران و همچنین 55 به مثبت بودن نگرش مددجویان خود در گرفتن آموزش از پرستاران اشاره داشتند. در مطالعهای توسط مارکیوم 1 و همکارانش تحت عنوان بررسی درک حرفهای پرستاران از آموزش به بیمار جهت بررسی نقش معلمی پرستار و تعیین عوامل مهارکننده و تقویتکننده آموزش به بیمار در سال 2002 در آمریکا بر روی پرستاران 124 بیمارستان به صورت انتخاب تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد 92 پرستاران ابراز داشته بودند که آموزش به بیمار یکی از اولویتها در انجام مراقبتهای پرستاری است. بیشترین مهارکنندههای آموزش به بیمار در مطالعهی مارکیوم کم بود وقت نیروی انسانی و نداشتن انگیزه کافی از طرف بیماران بوده است. عوامل تقویتکننده را دارا بودن وقت کافی و همچنین تنظیم فرمهای آموزشی و تهیه منابع کافی و در دسترس ذکر کرده بودند (5). 1 - Marcum et al از آنجایی که ارایهی آموزش به مددجو یکی از مداخلات اساسی در انجام مراقبتهای پرستاری و همچنین یکی از نقشهای مهم پرستاری تلقی میشود توجه به مهیا کردن عوامل تسهیلکننده و رفع عوامل بازدارنده در این مورد اهمیت زیادی دارد. لذا مسو ولین بهداشتی کشور و مدیران پرستاری بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران میتوانند در تقویت عوامل تسهیلکننده و یا کاهش عوامل بازدارنده در جهت برنامهریزی خود در زمینه آموزش به مددجو گام بردارند. در این مطالعه پژوهشگران به این نتیجه دست یافتند که برای بهتر شدن روند آموزش به مددجو در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران ساختار تعریف شدهای در قالب یک فرم آموزش به مددجو تهیه و با قرار دادن آن در پرونده بیمار به عنوان یکی از مواردی که بایستی رعایت و ثبت گردد مورد توجه واقع شود. در ارزشیابی سالیانه که از پرستاران انجام میشود نیز بایستی آموزش به مددجو از موارد با اهمیت در فعالیتهای یک پرستار محسوب گشته و به طور جدی مورد ارزشیابی قرار گیرد. از همه مهمتر این که از پرستاران علاقهمند برای به کار بردن هر گونه ابتکار عمل در جهت بهبود روند آموزش به بیمار دعوت به عمل آید. به نظر میرسد به کار بردن چنین اقدامات چارهساز عوامل بازدارنده نظیر کمبود نیروی انسانی و وقت نبود مکان خاص و مطالب کافی و اختصاصی و عدم ثبت آموزش به مددجو باشد. بنابراین برای اجرای آموزش به مددجو باید با شناخت عوامل اجرایی و کاربردی بستر مناسبی را برای آموزش به مددجو فراهم نمود تا با گسترش آن به حفظ سلامتی مددجویان کمک شود. یکی از نکات مثبت در اجرایی کردن آموزش مددجو توسط پرستاران که در این پژوهش به ٦٤

زهرا گودرزی و همکاران عوامل مو ثر بر فرآیند آموزش... حیات دست آمد بر خلاف یافتههای حاصل از تحقیقات مارکیوم و همکاران (5) و همچنین فلاحتپیشه و همکاران (10) که همگی عدم انگیزه بیماران را در دریافت آموزش از پرستار ذکر کرده بودند این است که از دیدگاه پرستاران شرکتکننده در این پژوهش بیمارانشان دیدگاه مثبتی برای دریافت آموزش از پرستاران داشتهاند. بنابراین به نظر پژوهشگران می توان با ایجاد ارزشگذاری به آموزش به مددجو و راهکارهای آن به صورت ثبت و تهیه جزوات و دست نوشتههای آموزشی به نهادینه شدن آموزش به مددجو کمک نمود. همچنین با ادامه تحقیقات دیگر به صورت بررسی تا ثیر هر یک از روشها در روند یادگیری مددجویان و یا بررسی دیگر نیازهای مددجویان این نیاز مهم در بالین و سایر مراکز درمانی پیگیری و اقدامات لازم از طرف مسو ولین و مدیران پرستاری صورت گیرد. به نظر میرسد با اتخاذ تدابیر لازم و پیگیری اثرات آنها بتوان برای پیشبرد مهمترین گام درمانی یعنی آموزش به مددجو در جهت مراقبت از خود برای کاهش مرگ و میر احتمالی تقلیل هزینه بستریهای مکرر و حفظ استقلال فردی مددجویان کمک شایان نمود. تشکر و قدردانی این طرح با حمایت معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشکده پرستاری و مامایی به اجرا در آمد. در پایان از تمامی همکاران پرستار که با جدیت تمام به سو الات پاسخ داده و مساعدت لازم را جهت انجام این پژوهش فراهم آوردند تشکر و سپاسگزاری مینماییم. منابع 1 - Bastable SB. Nurse as Educator: principles of teaching and learning for nursing practice. Sudbury, Mass.: Jones and Bartlett; 2003. 2 - Chachkes E, Christ G. Cross cultural issues in patient education. Patient Educ Couns. 1996 Jan; 27(1): 13-21. 3 - National League of nursing Education. A curriculum guide for schools of nursing. New York: The league; 1937. 4 - Redman BK. The process of patient education. 7th ed. St. Louis: Mosby - year book; 1993. 5 - Marcum J, Ridenour M, Shaff G, Hammons M, Taylor M. A study of professional nurses' perceptions of patient education. J Contin Educ Nurs. 2002 May- Jun; 33(3): 112-8. 6 Dahlstrom U. Nursing care and education in heart failure. J Kardiologie 1999; 88(15): 1435-1285. 7 - Oermann MH, Templin T. Important attributes of quality health care: consumer perspectives. J Nurs Scholarsh. 2000; 32(2): 167-72. 8 - Bratcher DM, Eberle PA. The nurse as patient educator: Nurses perceptions of their health educator role and those factors that inhibit or enhance that role unpublished master s thesis, Spading University, Louis Vill, ky; 1993. 9 - Honan S, Krsnak G, Petersen D, Torkelson R. The nurse as patient educator: perceived responsibilities and factors enhancing role development. J Contin Educ Nurs. 1988 Jan-Feb; 19(1): 33-7. 10 گلچین ماهرخ فلاحت پیشه فرزانه مطالعه جایگاه آموزش به بیمار از دیدگاه پرستاران و لزوم بازنگری شدن. مجله دانشکده پرستاری و مامایی رازی. دورهی دوم شماره 1 بهار و تابستان 1381. ٦٥

حیات فصلنامه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران ٦٦