ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ :Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ :ΝΟΜΙΚΗΣ. ΜΑΘΗΜΑ :ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ (Η ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2007) ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ :κ. Α.

ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ :Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ :ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ :ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ (Η ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2007) ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ :κ. Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ SUBJECT: INTERNATIONAL PROTECTION OF HUMAN RIGHTS ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Α.Μ. :1340200200026

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2. ΓΕΝΙΚΑ 2.1 Έννοιες 2.2 Ιστορική αναδροµή 2.3 Στάδια ιστορικής εξέλιξη 2.4 ιακρίσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων 3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3.1 Ο Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών 3.2 Η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου 3.3 Άλλες διακηρύξεις 3.4 Τα ιεθνή Σύµφωνα των Ηνωµένων Εθνών 3.4.1 Το ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων 3.4.2 Το ιεθνές Σύµφωνο για τα οικονοµικά, κοινωνικά και τα µορφωτικά (πολιτιστικά) δικαιώµατα 4. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο 4.1 Ευρώπη 4.1.1 Ευρωπαϊκή Συνθήκη για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών 4.1.2 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 4.1.3 Τα ανθρώπινα δικαιώµατα στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα- Ευρωπαϊκή Ένωση 4.2 Αµερική

4.3 Αφρική 4.4 Ασία 5. ΕΙ ΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ 5.1 Η Τελική πράξη του Ελσίνκι και η ιάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη 5.2 Το δικαίωµα στην ανάπτυξη5.3 ραστηριότητες της UNESCO 5.4 Σύµβαση της Γενεύης του 1951για τους πρόσφυγες 5.5 Η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας 5.6 Φυλετικές διακρίσεις 5.7 Άλλες Συµβάσεις 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Νοµολογία Συντοµογραφίες Βιβλιογραφία

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή έχει ως θέµα της την «ιεθνή Προστασία των Θεµελιωδών ικαιωµάτων». ιαπραγµατεύεται, όπως φανερώνει και ο τίτλος της, την προστασία που έχουν κατά καιρούς επιλέξει τα κράτη, συλλογικά σε επίπεδο διεθνούς δικαίου και όχι µεµονωµένα σε επίπεδο εσωτερικής νοµοθεσίας, να παρέχουν στο άτοµο, ως άνθρωπο καθώς και ως πολίτη τους. Η προστασία των δικαιωµάτων αυτών αποτελεί πάντοτε ένα µείζον θέµα καθώς δεν είναι σπάνιες οι παραβιάσεις τους και ως εκ τούτου αναζητείται συνεχώς ο καταλληλότερος τρόπος για τον έλεγχο και την καταστολή αυτών. Ο διεθνής τους χαρακτήρας, µάλιστα, είναι ιδιαίτερα σηµαντικός δεδοµένου ότι τις περισσότερες φορές οι παραβιάσεις προέρχονται από τα ίδια τα κράτη, τα οποία δεν θα ήταν διαφορετικά δυνατό να ελεγχθούν αν η προστασία παρέµενε σε επίπεδο εσωτερικού δικαίου των κρατών αυτών. Θα πρέπει, βέβαια, να επισηµάνουµε ότι η διεθνής αυτή προστασία είναι επικουρική σε σχέση πάντοτε µε την προστασία που παρέχει η εκάστοτε εσωτερική έννοµη τάξη. Στο πλαίσιο αυτής της εργασίας θα κάνουµε µια ιστορική αναδροµή στην εξέλιξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από την αρχαιότητα µέχρι τις µέρες µας και θα αναλύσουµε τα βασικότερα διεθνή κείµενα που έχουν θεσπιστεί για την κατοχύρωση και την προστασία αυτών. Τέλος θα παραθέσουµε σχετική νοµολογία για την καλύτερη κατανόηση όσων θα αναπτυχθούν παρακάτω. 2. ΓΕΝΙΚΑ 2.1 Έννοιες Θα πρέπει εδώ να διευκρινίσουµε ορισµένες έννοιες: Καταρχήν µε τον όρο δικαιώµατα εννοούµε τις εξουσίες που απονέµει το δίκαιο στα πρόσωπα για να προβαίνουν σε

πράξη ή παράλειψη, ή να απαιτούν από άλλα πρόσωπα και κυρίως το κράτος κάποια πράξη ή παράλειψη. Εκτός από τον όρο θεµελιώδη δικαιώµατα χρησιµοποιούµε επίσης τους όρους ανθρώπινα ή ατοµικά δικαιώµατα. Οι όροι αυτή είναι φανερά επηρεασµένοι από την ιστορική τους προέλευση και πιο συγκεκριµένα από την αρχική τους έντονη αντικρατική κατεύθυνση. Σήµερα ωστόσο στην πλειοψηφία τους αντιτάσσονται τόσο προς το κράτος όσο και προς τους ιδιώτες. Επίσης χρησιµοποιείται και ο όρος συνταγµατικά δικαιώµατα, ο οποίος δηλώνει την µεγάλη σηµασία που τους αποδίδει ο εσωτερικός νοµοθέτης αφού κατοχυρώνει την εσωτερική προστασία τους σε επίπεδο συντάγµατος, δηλαδή µε υπερνοµοθετική ισχύ. Στα ξένα κείµενα χρησιµοποιούνται οι όροι civil rights και individual rights. 2.2 Ιστορική αναδροµή Στην αρχαιότητα η έννοια του ατοµικού δικαιώµατος, µε την σηµασία ενός δικαιώµατος που στρέφεται κατά της πολιτείας, ήταν άγνωστη. Για παράδειγµα, ελεύθερος δεν ήταν ένας πολίτης έναντι της πόλης του αλλά όταν η πόλη στην οποία ζούσε ήταν ελεύθερη τότε θεωρούταν και αυτός ελεύθερος. Ήταν λοιπόν όχι ένα ατοµικό αλλά κυρίως ένα συλλογικό δικαίωµα. Ωστόσο, παρά την διαφορετική εννοιολογική χρήση τους, ορισµένες από τις θεµελιώδης αρχές των σηµερινών ατοµικών δικαιωµάτων τέθηκαν τότε, όπως είναι η ελευθερία και η ισότητα. Η κατάσταση αυτή άλλαξε από τον 13 ο αιώνα και µετά, όταν και η µορφή και η αντιµετώπιση του κράτους έναντι του πολίτη άλλαξε. Τότε έχουµε τον διαχωρισµό του κράτους από τον πολίτη, ο οποίος πλέον έχει µόνο όσα δικαιώµατα του αναγνωρίζονται από το κράτος. Από τότε αρχίζει ουσιαστικά και η ιστορία των ανθρώπινων δικαιωµάτων µε τους διαρκείς αγώνες για την απόκτησή τους.

Έτσι έχουµε το 1215 την πρώτη κατοχύρωση των ατοµικών δικαιωµάτων στην Αγγλία µε την Magna Charta η οποία στρεφόταν κατά των άγγλων ηγεµόνων. Στην συνέχεια ακολουθούν διάφορες διακηρύξεις πολιτειών της Αµερικής, ως συνέπεια των αγώνων των αποίκων για ανεξαρτησία, µε αποκορύφωµα την ιακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής, δηλαδή το Σύνταγµα των Ηνωµένων Πολιτειών του 1787. Στην ηπειρωτική Ευρώπη έχουµε το 1789 την γαλλική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του πολίτη, η οποία αποτέλεσε στη συνέχεια µέρος του γαλλικού Συντάγµατος. Η γαλλική διακήρυξη αποτέλεσε το πρότυπο και για τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη, ένα από τα οποία ήταν και η Ελλάδα. Έτσι δηµιουργήθηκε ένας κλασικός κατάλογος ατοµικών δικαιωµάτων ο οποίος περιλαµβάνει την ισότητα, την προσωπική ασφάλεια και ελευθερία, το άσυλο της κατοικίας, την ελευθερία του τύπου και την έκφραση των στοχασµών, το απόρρητο των επιστολών, την θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία της εκπαίδευσης, την ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, το δικαίωµα του αναφέρεσθαι στις αρχές, την οικονοµική ελευθερία και το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας. Στην σηµερινή εποχή ο κατάλογος αυτών των δικαιωµάτων έχει διευρυνθεί αρκετά και συνεχώς προσθέτονται και άλλα. Η διαδικασία αυτή πλέον γίνεται σε διεθνές επίπεδο και όχι µεµονωµένα από τα κράτη, γι αυτό και παρακάτω θα αναλύσουµε τα σηµαντικότερα διεθνή κείµενα που κατοχυρώνουν ατοµικά δικαιώµατα. 2.3 Στάδια ιστορικής εξέλιξη 1 Τα θεµελιώδη δικαιώµατα ακολούθησαν στην ιστορική τους διαδροµή ορισµένα στάδια εξέλιξης τα οποία ήταν αρκετά επηρεασµένα από την πορεία εξέλιξης της έννοµης τάξης. Μπορούµε να διακρίνουµε τρία στάδια: 1 Βλ. Α. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Γενικό Μέρος, Τόµος Γ - Ηµίτοµος Ι, σελ. 40-41

Α) το στάδιο της ανυπαρξίας θεµελιωδών δικαιωµάτων που τοποθετείται πριν την έναρξη των φιλελεύθερων επαναστάσεων του προ-περασµένου αιώνα, Β) το στάδιο της σχετικής αναγνώρισης των ατοµικών δικαιωµάτων, τα οποία στρέφονται µόνο κατά της κρατικής εξουσίας και Γ)το στάδιο της απόλυτης αναγνώρισής τους, τα οποία πλέον στρέφονται τόσο κατά της κρατικής εξουσίας όσο και κατά της ιδιωτικής. 2.4 ιακρίσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων Τα ανθρώπινα δικαιώµατα διακρίνονται, σύµφωνα µε την διάκριση του καθηγητή Karel Vasak 2, σε τρεις γενεές: α) πρώτη γενεά: ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα, β) δεύτερη γενεά: οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα και γ) τρίτη γενεά: δικαιώµατα αλληλεγγύης. Α) Πρώτη γενεά: Ατοµικά και Πολιτικά δικαιώµατα. Ατοµικά δικαιώµατα είναι αυτά που προβλήθηκαν από την αµερικάνική διακήρυξη της ανεξαρτησίας και την γαλλική διακήρυξη των δικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Είναι κυρίως αυτά που αναφέρονται στην προστασία της προσωπικότητας, του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου, της ιδιοκτησίας, της κατοικίας, της ελευθερίας σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας, της επικοινωνίας και γενικά όσα καλύπτουν τον ιδιωτικό βίο. Πολιτικά δικαιώµατα είναι κυρίως τα δικαιώµατα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, της συµµετοχής στη δηµόσια υπηρεσία και όσα εγγυώνται τη δυνατότητα συµµετοχής του πολίτη στη διαχείριση των κοινών. Ισχύουν κυρίως έναντι των πολιτών και όχι έναντι όλων. Σε αυτό άλλωστε διαφέρουν και από τα ατοµικά. Β) εύτερη γενεά: Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώµατα (economic, social and cultural rights). 2 K. Vasak, Le droit international des droits de l homme, Recueil des Cours de l academie de Droit International, La Haye 1974

Πρόκειται για δικαιώµατα που άρχισαν να κατοχυρώνονται κυρίως µετά τον πρώτο παγκόσµιο πόλεµο. Το κράτος οφείλει να δηµιουργεί προϋποθέσεις για ανάπτυξη, πρόσβαση στην εργασία, ίση αµοιβή, άσκηση των συνδικαλιστικών ελευθεριών, κοινωνική ασφάλιση, καλό βιοτικό επίπεδο, υγεία, εκπαίδευση, πολιτιστική ζωή και συµµετοχή στην επιστήµη. Γ) Τρίτη γενεά: ικαιώµατα αλληλεγγύης (rights of solidarity). Τα δικαιώµατα αυτά εµφανίζονται έντονα τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για δικαιώµατα στο καθαρό περιβάλλον, την ανάπτυξη, την ειρήνη. 3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3.1 Ο Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών Στα πλαίσια του Οργανισµού των Ηνωµένων Εθνών υπογράφθηκε το 1945 ο Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών. Ο Χάρτης διακηρύσσει την πίστη στα θεµελιώδη δικαιώµατα και την αξία του ανθρώπου. Ωστόσο η αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώµατα γίνεται κατά τρόπο γενικό, χωρίς βέβαια να χάνει τη σηµασία της, και δεν περιέχει διατάξεις αυτοδύναµης εφαρµογής. Αµφισβητήσεις εκφράστηκαν για την νοµική δεσµευτικότητα του Χάρτη, αλλά έχουν πλέον εξασθενίσει λόγω της συνεχούς παραγωγής νέων διεθνών πράξεων και κανόνων και της ιδρύσεως πολλών οργάνων των Ηνωµένων Εθνών που ασχολούνται µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Έτσι στο άρθρο 1 αναφέρεται στην αυτοδιάθεση των λαών και στο σεβασµό που πρέπει να δίδεται από τα κράτη στα θεµελιώδη δικαιώµατα και τις ελευθερίες, χωρίς διακρίσεις λόγω φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας. Επιπλέον στα άρθρα 55 και 56 επισηµαίνεται ότι τα έθνη ευνοούν και συνεργάζονται για α) την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, την εργασία για όλους και τη δηµιουργία συνθηκών οικονοµικής και κοινωνικής

προόδου και ανάπτυξης, β) τη λύση διεθνών προβληµάτων οικονοµικών, κοινωνικών, δηµόσιας υγείας και άλλων συναφών, τη διεθνή πολιτιστική και οικονοµική συνεργασία και γ) τον παγκόσµιο και αποτελεσµατικό σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Τα όργανα των Ηνωµένων Εθνών που έχουν αρµοδιότητα να ασχοληθούν µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα είναι καταρχήν τα κύρια όργανα που προβλέπονται από τον Χάρτη (Γενική Συνέλευση, Συµβούλιο Ασφαλείας, Οικονοµικό και Κοινωνικό Συµβούλιο, Συµβούλιο Κηδεµονιών, Γραµµατεία και ιεθνές ικαστήριο), καθώς και πολλά άλλα που έχουν δηµιουργηθεί σε δεύτερο και τρίτο επίπεδο µε σηµαντικότερο από όλα την Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (Commission on Human Rights). Τέλος, αρµοδιότητα έχουν και ειδικευµένοι οργανισµοί όπως η ιεθνής Οργάνωση Εργασίας και η UNESCO. 3.2 Η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου Πρώτο επίτευγµα της Επιτροπής Ανθρωπίνων ικαιωµάτων ήταν η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, η οποία ήρθε να συµπληρώσει το κενό που υπήρχε στον Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών, δηλαδή την ύπαρξη ενός καταλόγου διεθνώς αναγνωρισµένων ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Η Οικουµενικής ιακήρυξης περιβλήθηκε τον τύπο του ψηφίσµατος της Γενικής Συνέλευσης στις 10 εκεµβρίου 1948 χωρίς οµοφωνία, αλλά µε 48 ψήφους υπέρ (στις οποίες περιλαµβανόταν και η Ελλάδα), 7 αποχές (ΕΣΣ, Λευκορωσία, Ουκρανία, Μογγολία, Πολωνία, Γιουγκοσλαβία, Ουγγαρία) και δύο µη συµµετοχές (Νότια Αφρική, Σαουδική Αραβία) 3. Παρά το γεγονός ότι η Οικουµενική ιακήρυξη θεωρείται ένα κείµενο τυπικά µη υποχρεωτικό, είναι ωστόσο περιβεβληµένη µε παγκόσµιο κύρος. Η Ελλάδα όµως δεν την 3 Βλ. Ρούκουνας Εµµανουήλ, ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων δικαιωµάτων, σελ. 70-71

έχει κυρώσει νοµοθετικά και αυτός είναι ο λόγος που η εφαρµογή της απορρίπτεται κατά την πάγια νοµολογία του ΣτΕ 4, επειδή θεωρεί ότι δεν έχει καταστεί εσωτερικό δίκαιο της χώρας µας. Από την άλλη µεριά, άλλα κράτη, όπως η Πορτογαλία και η Ισπανία, την καθιστούν σηµείο αναφοράς για την σωστή ερµηνεία των συνταγµατικών τους διατάξεων που αφορούν τα θεµελιώδη δικαιώµατα ή την ενσωµατώνουν στα συνταγµατικά τους κείµενα 5. Πάντως θα πρέπει να της αναγνωριστεί ότι αρκετές διατάξεις της διατυπώνουν αρχές εθιµικού δικαίου 6 και έτσι µπορούν να χρησιµοποιηθούν από τα δικαστήρια τόσο της χώρας µας όσο και τα διεθνή. Τα δικαιώµατα 7 που αναγνωρίζει η διακήρυξη είναι: η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (άρθρο 1), η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φυλής, χρώµατος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, γέννησης ή άλλης κατάστασης, καθώς και εξαιτίας του πολιτικού, νοµικού ή διεθνούς καθεστώτος της χώρας από την οποία προέρχεται το άτοµο (άρθρο 2), το δικαίωµα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική ασφάλεια (άρθρο 3), η απαγόρευση της δουλείας και του δουλεµπορίου (άρθρο 4), η απαγόρευση των βασανιστηρίων και κάθε σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική ποινή ή µεταχείριση (άρθρο 5), το δικαίωµα στην αναγνώριση της νοµικής προσωπικότητας (άρθρο 6), η ισότητα απέναντι στον νόµο (άρθρο 7), το δικαίωµα να ασκεί αποτελεσµατικά ένδικα µέσα (άρθρο 8), η απαγόρευση αυθαίρετης συλλήψεως, κρατήσεως ή εξορίας (άρθρο 9), το δικαίωµα σε δίκαιη δίκη 4 Βλ. Παραράς, Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου: ιεθνή Κείµενα για την προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, σελ. 376-377, Παρατηρήσεις 1και 2. 5 Βλ. Παραράς, Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου: ιεθνή Κείµενα για την προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, σελ. 376-377, Παρατηρήσεις 3 και 4. 6 Βλ. Ρούκουνας Εµµανουήλ, ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων δικαιωµάτων, σελ. 71 7 Βλ. Παραράς, Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου: ιεθνή Κείµενα για την προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, σελ, 371-376.

(άρθρο 10), η αρχή της αθωότητας του κατηγορουµένου µέχρι να κριθεί ένοχος, την απαγόρευση καταδίκης για πράξεις που κατά τον χρόνο που τελέστηκαν δεν ήταν αξιόποινες και της επιβολής βαρύτερης ποινής από εκείνη που ίσχυε όταν τελέστηκε η πράξη (άρθρο 11), η απαγόρευση των αυθαίρετων επεµβάσεων στην ιδιωτική ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία και των προσβολών της τιµή και υπόληψης (άρθρο 12), το δικαίωµα στην ελεύθερη κυκλοφορία, εκλογή του τόπου διαµονής, της εξόδου και της επιστροφής στην χώρα του (άρθρο 13), το δικαίωµα να ζητά και να του παρέχεται άσυλο σε άλλη χώρα (άρθρο 14), το δικαίωµα στην ιθαγένεια (άρθρο 15), το δικαίωµα στον γάµο και η προστασία της οικογένειας (άρθρο 16), το δικαίωµα στην ιδιοκτησία (άρθρο 17), η ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης κα της θρησκείας (άρθρο 18), η ελευθερία της γνώµης και της έκφρασης (άρθρο 19), το δικαίωµα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 20), το δικαίωµα συµµετοχής στη διακυβέρνηση της χώρας (άρθρο 21), το δικαίωµα στην κοινωνική προστασία (άρθρο 22), το δικαίωµα στη εργασία (άρθρο 23), το δικαίωµα στην ανάπαυση, τον ελεύθερο χρόνο και σε περιοδικές άδειες µε πλήρεις αποδοχές (άρθρο 24), το δικαίωµα σε βιοτικό επίπεδο (άρθρο 25), το δικαίωµα στην εκπαίδευση (άρθρο 26), το δικαίωµα συµµετοχής στην πνευµατική ζωή, στις καλές τέχνες και την επιστηµονική πρόοδο (άρθρο 27). 3.3 Άλλες διακηρύξεις Στα πλαίσια του ΟΗΕ εκδόθηκαν και άλλες σηµαντικές διακηρύξεις σχετικά µε επιµέρους ανθρώπινα δικαιώµατα όπως οι ιακηρύξεις για τα δικαιώµατα του παιδιού (1959), περί της από-αποικιοποιήσεως και της ανεξαρτησίας (1960), της καταργήσεως των φυλετικών διακρίσεων (1963), για την προαγωγή ανάµεσα στους νέους των ιδεωδών της ειρήνης, του αµοιβαίου σεβασµού και της κατανοήσεως µεταξύ των λαών (1965), των φιλικών σχέσεων και την συνεργασίας µεταξύ των κρατών (1970), για τα δικαιώµατα των διανοητικώς

καθυστερηµένων (1971), για την προστασία των γυναικών και των παιδιών κατά τη διάρκεια πολέµου (1974), για τα δικαιώµατα των µειονεκτικών ατόµων (1975), για των προστασία όλων των ατόµων εναντίον των βασανιστηρίων και κάθε άλλου είδους τιµωρίας ή µεταχειρίσεως βάναυσης, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής (1975), για την εξάλειψη κάθε µορφής ανεπιείκειας και διακρίσεως που βασίζονται στη θρησκεία ή στην πίστη (1981) και άλλες. 3.4 Τα ιεθνή Σύµφωνα των Ηνωµένων Εθνών Μεγάλη συµβολή στην διεθνή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων παρείχαν δύο διεθνή κείµενα που υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών µετά από πρόταση της Επιτροπής Ανθρωπίνων δικαιωµάτων το 1966. Πρόκειται για το ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα ( ΣΑΠ) και το ιεθνές Σύµφωνο για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτικά ικαιώµατα ( ΣΟΙΚΠ). Η Ελλάδα έχει κυρώσει και τα δύο κείµενα πρώτα το ΣΟΙΚΠ µε τον ν. 1532/1985 και πολύ αργότερα το ΣΑΠ µε τον ν. 2462/1997 καθώς και τα δύο Προαιρετικά Πρωτόκολλα για το ΣΑΠ µε τον ίδιο νόµο. Η µεγάλη σηµασία των δύο αυτών συµφώνων οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα κράτη δεν είναι υποχρεωµένα να τα δεχθούν εξαιτίας της συµµετοχής τους στα Ηνωµένα Έθνη, αλλά τα συνοµολογούν ελεύθερα και αυτό τα δεσµεύει περισσότερο, αφού έτσι επιλέγουν να τα εισάγουν στην εσωτερική τους νοµοθεσία συνεπώς να τα εφαρµόζουν. Τα κράτη µάλιστα ελέγχονται για τον τρόπο που εφαρµόζουν τις διατάξεις των Συµφώνων από τα όργανα ελέγχου τους, αντίστοιχα την Επιτροπή ΣΑΠ και την Επιτροπή ΣΟΙΚΠ, των οποίων η σύσταση και ο τρόπος λειτουργίας προβλέπεται από τα ίδια τα Σύµφωνα. Τα Σύµφωνα περιέχουν στο άρθρο 1 κοινή διάταξη περί αυτοδιαθέσεως των λαών (διάταξη που έλειπε από την

Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου 8 ). Αντιστοιχία διατάξεων παρατηρείται και στα άρθρα 2 έως 5 στα οποία αναφέρονται οι υποχρεώσεις των συµβαλλοµένων κρατών να λαµβάνουν τα κατάλληλα µέτρα προστασίας. 3.4.1 Το ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων 9 Στις υπόλοιπες διατάξεις κατοχυρώνεται το δικαίωµα στη ζωή (άρθρο 6), η απαγόρευση των βασανιστηρίων (άρθρο 7), η απαγόρευση της δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας (άρθρα 8), η προστασία από την αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση (άρθρο 9), το δικαίωµα στην καλή µεταχείριση των κρατουµένων (άρθρο 10), η απαγόρευση φυλακίσεως για ιδιωτικά χρέη (άρθρο 11), το δικαίωµα στην ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων (άρθρο 12), η απαγόρευση αυθαίρετης απελάσεως αλλοδαπών που βρίσκονται νόµιµα στην χώρα (άρθρο 13), το δικαίωµα στην χρηστή απονοµή δικαιοσύνης και στην δίκαιη δίκη (άρθρο 14), η απαγόρευση αναδροµικής ισχύος ποινικών νόµων (άρθρο 15), το δικαίωµα στην προσωπικότητα (άρθρο 16), τον ιδιωτικό βίο (άρθρο 17), την ελευθερία της σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας (άρθρο 18), την ελευθερία της γνώµης και έκφρασης (άρθρο 19), η απαγόρευση πολεµικής προπαγάνδας και παρακινήσεως σε διακρίσεις, εχθρότητα και βία (άρθρο 20), το δικαίωµα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (άρθρα 21και 22), το δικαίωµα στην οικογένεια (άρθρο 23), στο όνοµα (άρθρο 24), στην συµµετοχή στα κοινά (άρθρο 25), της ισότητας απέναντι στο νόµο και απαγόρευση κάθε µορφής διακρίσεων (άρθρο 26) και το δικαιώµατα προσώπων που ανήκουν σε µειονότητες (άρθρο 27). 8 Βλ. Ρούκουνας Εµµανουήλ, ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων δικαιωµάτων, σελ. 73 9 Βλ. Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώµατα του ανθρώπου, ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου που δεσµεύουν την Ελλάδα, σελ. 27-46.

3.4.2 Το ιεθνές Σύµφωνο για τα οικονοµικά, κοινωνικά και τα µορφωτικά (πολιτιστικά) δικαιώµατα 10 Το Σύµφωνο αυτό διευρύνει τις σχηµατικές διατάξεις της Οικουµενικής ιακήρυξης στα οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήµατα. Οι διατάξεις είναι χαλαρού περιεχοµένου και επαφίεται στον εσωτερικό νοµοθέτη για τα περαιτέρω. Τα δικαιώµατα που καλύπτει το Σύµφωνο είναι: το δικαίωµα στην εργασία (άρθρο 6), στους δίκαιους και ευνοϊκούς όρους εργασίας, δίκαιης αµοιβής και αµοιβόµενες διακοπές (άρθρο 7), το δικαίωµα ιδρύσεως και συµµετοχής σε επαγγελµατικά σωµατεία και δικαίωµα απεργίας (άρθρο 8), το δικαίωµα στην κοινωνική ασφάλιση (άρθρο 9), προστασία της οικογένειας και ειδική µέριµνα για µητέρες και παιδιά (άρθρο 10), το δικαίωµα για ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο (άρθρο 11), το δικαίωµα για το υψηλότερο δυνατό επίπεδο φυσικής και ψυχικής υγείας (άρθρο 12), το δικαίωµα στην εκπαίδευση (άρθρα13και 14) και το δικαίωµα συµµετοχής στον πολιτιστικό βίο και απολαύσεως των αγαθών της επιστηµονικής προόδου (άρθρο 15). Τα δικαιώµατα του ΣΟΙΚΠ πρέπει να διαβάζονται σε συνδυασµό προς άλλες συµβάσεις και ιδίως εκείνες της ιεθνούς Οργανώσεως Εργασίας, της ιεθνούς Οργανώσεως Υγείας, της ιεθνούς Οργανώσεως Τροφών και Γεωργίας και της UNESCO. 10 Βλ. Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώµατα του ανθρώπου, ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου που δεσµεύουν την Ελλάδα, σελ. 55-66.

4. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο 4.1 Ευρώπη Μετά το τέλος του β Παγκοσµίου Πολέµου, η υτική Ευρώπη ήταν η πρώτη γεωπολιτικά περιοχή που εγκαθίδρυσε έναν περιφερειακό µηχανισµό διεθνών οργανισµών µε στόχο την προώθηση της συνεργασίας στους διάφορους τοµείς της σύγχρονης ζωής. Τα ανθρώπινα δικαιώµατα βρέθηκαν από την πρώτη στιγµή στο κέντρο του ενδιαφέροντος τους. Έτσι στο καταστατικό του Συµβουλίου της Ευρώπης τονίζεται η σηµασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων για την απόκτηση της ιδιότητας του µέλους: «Κάθε µέλος του Συµβουλίου της Ευρώπης αναγνωρίζει την αρχή της υπεροχής του δικαίου και την αρχή δυνάµει της οποίας κάθε πρόσωπο που βρίσκεται υπό την δικαιοδοσία του πρέπει να απολαµβάνει τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τις θεµελιώδεις ελευθερίες». Τα µέσα που χρησιµοποίησε το Συµβούλιο για να κάνει πραγµατικότητα τους στόχους του είναι η υιοθέτηση συµβάσεων και συστάσεων. Τα γνωστά διεθνή κείµενα για την προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων που έχουν προέλθει από αυτό είναι η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του ανθρώπου, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, η Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας και Συµβάσεις για την καταστολή της τροµοκρατίας, το νοµικό καθεστώς των µεταναστών εργαζοµένων, την προστασία του ατόµου από την αυτοµατοποιηµένη επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα κ.α.

4.1.1 Ευρωπαϊκή Συνθήκη για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών 11 Στην Ευρώπη το σηµαντικότερο σύστηµα προστασίας είναι εκείνο που δηµιουργήθηκε από την ΕΣ Α, η οποία υπογράφθηκε στην Ρώµη στις 4 Νοεµβρίου 1950 µεταξύ των κρατών του Συµβουλίου της Ευρώπης και ισχύει µέχρι και σήµερα. Συµπληρώνεται και από ένδεκα Πρωτόκολλα. Χαρακτηριστικό της είναι ότι προστατεύει τα δικαιώµατα της «πρώτης γενεάς», δηλαδή τα ατοµικά και πολιτικά, και µάλιστα δηµιουργεί µηχανισµούς διεθνούς ελέγχου και µε δυνατότητα ατοµικής προσφυγής. Η συµβολή της είναι πολύ µεγάλη αφού αποτέλεσε υπόδειγµα για πολλές άλλες ρυθµίσεις διεθνούς προστασίας. Κυρώθηκε από την Ελλάδα εκ νέου µετά την αποκατάσταση της δηµοκρατίας µε το ν.δ. 53/1974. Τα όργανα ελέγχου της ΕΣ Α αρχικά ήταν α) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΕ Α), β) η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης, γ) το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Ε Α) και δ) σε περιορισµένο ρόλο ο Γενικός Γραµµατέας του Συµβουλίου της Ευρώπης. Είχαν την έδρα τους στο Στρασβούργο, όπου έχει την έδρα του και το Συµβούλιο της Ευρώπης. Τα όργανα αυτά έχουν συµπληρωµατικό και διορθωτικό ρόλο, δηλαδή δεν υποκαθιστούν τα εθνικά όργανα, αλλά επιλαµβάνονται µόνο όταν τα τελευταία ερµηνεύουν εσφαλµένα ή δεν εφαρµόζουν την Σύµβαση. Αν διαπιστώσουν παραβάσεις το κράτος οφείλει να συµµορφωθεί και αν δεν το πράξει υπέχει διεθνή ευθύνη. Πλέον µε το ενδέκατο Πρωτόκολλο ο έλεγχος για την τήρηση των υποχρεώσεων των µελών που απορρέουν από την Συνθήκη έχει παραχωρηθεί αποκλειστικά στο Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (άρθρο 19). Στον τίτλο ΙΙ (άρθρα 19-51) της Συνθήκης αναπτύσσονται όλα όσα 11 Βλ. Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώµατα του ανθρώπου, ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου που δεσµεύουν την Ελλάδα, σελ. 67-95.

αφορούν το ικαστήριο. Η δικαιοδοσία του εκτείνεται σε όλα τα θέµατα που αφορούν την ερµηνεία και εφαρµογή της Συνθήκης (άρθρο 32). Όπως είπαµε και παραπάνω η Σύµβαση καθιερώνει το δικαίωµα προσφυγής στο ικαστήριο για να καταγγείλουν παραβιάσεις κατά συµβαλλόµενου κράτους. Το δικαίωµα αυτό παραχωρείται όχι µόνο στα κράτη (άρθρο 33) αλλά και στους ιδιώτες (ατοµική προσφυγή άρθρο 34). Ασκείται πάντοτε κατά συµβαλλοµένου κράτους και ποτέ κατά ιδιωτών. Οι διατάξεις της Σύµβασης είναι αυτοδύναµης εφαρµογής όπως διατυπώθηκε αυτή η αρχή στο άρθρο 1: «τα υψηλά συµβαλλόµενα µέρη αναγνωρίζουν..», δηλαδή είναι νοµικά πλήρεις, δεν χρήζουν περαιτέρω εξειδίκευσης και είναι αγώγιµες. Τα δικαιώµατα που προστατεύονται αναπτύσσονται στα άρθρα 2-18 12. Αυτά είναι: Το δικαίωµα στην ζωή (άρθρο 2), Η απαγόρευση των βασανιστηρίων (άρθρο 3), Η απαγόρευση της δουλείας και των καταναγκαστικών έργων (άρθρο 4), Το δικαίωµα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθρο 5) 13, Το δικαίωµα στη χρηστή απονοµή δικαιοσύνης- δίκαιη δίκη (άρθρο 6) 14, Η απαγόρευση επιβολής ποινής άνευ νόµου (άρθρο 7), Το δικαίωµα σεβασµού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 8), Η ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας (άρθρο 9), Η ελευθερία έκφρασης (άρθρο 10) 15, 12 Βλ. Gomien Donna, Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης: δίκαιο και πρακτική, σελ. 159-587 και Ρούκουνας Εµµανουήλ, ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων δικαιωµάτων, σελ. 136-203. 13 Βλ. νοµολογία ΣΕ 1545/95. 14 Βλ. νοµολογία Ευρ ικ Α 9.12.1994, ΣΕ 5348/87, ΣΕ 3556/90, ΣΕ 640, 662/93, ΣΕ 1212/94, ΣΕ 1647-8/95, ΣΕ 2842/2000. 15 Βλ. νοµολογία Ευρ ικ Α 19.12.1994, Ευρ ικ Α 24.2.1994

Η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 11), Το δικαίωµα συνάψεως γάµου (άρθρο 12), Το δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής (άρθρο 13), Η απαγόρευση διακρίσεων (άρθρο 14). Καθιερώνονται επίσης και παρεκκλίσεις σε περιπτώσεις έκτατης ανάγκης (άρθρο 15) αλλά επιβάλλονται ταυτόχρονα και όρια σε αυτές (άρθρο 18), δεν απαγορεύεται στα συµβαλλόµενα µέρη να επιβάλλουν περιορισµούς στην πολιτική δραστηριότητα αλλοδαπών (άρθρο 16) και τέλος απαγορεύεται η κατάχρηση δικαιώµατος (άρθρο 17). Τα δικαιώµατα που προστατεύονται συµπληρώνονται µε τα Πρωτόκολλα. Με το 1 ο Πρωτόκολλο της ΕΣ Α παρέχεται προστασία στην ιδιοκτησία (άρθρο 1), στην εκπαίδευση (άρθρο2) και στο δικαίωµα για ελεύθερες εκλογές (άρθρο 3). Με το 6 ο Πρωτόκολλο καταργείται η θανατική ποινή, η οποία επιτρέπεται µόνο σε περίπτωση πολέµου, και µάλιστα απαγορεύονται οι παρεκκλίσεις και οι επιφυλάξεις από την µεριά των κρατών µελών. Τέλος, µε το 7 ο Πρωτόκολλο παρέχονται διαδικαστικές εγγυήσεις σε περίπτωση απέλασης αλλοδαπών (άρθρο1), καθιερώνεται δικαίωµα για διπλό βαθµό δικαιοδοσίας σε θέµατα ποινικού δικαίου (άρθρο2), δικαίωµα αποζηµίωσης σε περίπτωση δικαστικής πλάνης (άρθρο 3), δικαίωµα κάθε προσώπου να µην δικάζεται ή να τιµωρείται δύο φορές για το ίδιο αδίκηµα (άρθρο 4) και επιβάλλει την ισότητα µεταξύ συζύγων (άρθρο 5). 4.1.2 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 16 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης ήρθε να συµπληρώσει την ΕΣ Α, η οποία δεν περιείχε διατάξεις προστασίας για τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα. Από νοµική άποψη, αντιστοιχούν στο ιεθνές Σύµφωνο για τα Οικονοµικά, 16 Βλ. Παραράς, Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου: ιεθνή Κείµενα για την προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, σελ. 555-584.

Κοινωνικά και Μορφωτικά ικαιώµατα και το ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα. Τα µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης, λοιπόν, τον υιοθέτησαν το 1961 στο Τορίνο και κυρώθηκε από την Ελλάδα µε τον ν. 1426/1984. Ο Χάρτης συµπληρώνεται και από τρία Πρόσθετα Πρωτόκολλα, ένα από τα οποία χαρακτηρίζεται ως τροποποιητικό, και έχουν όλα κυρωθεί από την Ελλάδα. Τα δικαιώµατα που προστατεύονται από τον Χάρτη είναι: το δικαίωµα για εργασία (άρθρο 1), το δικαίωµα για δίκαιες συνθήκες εργασίας(άρθρο 2), δικαίωµα για ασφαλείς και υγιεινές συνθήκες εργασίας(άρθρο 3), δικαίωµα για δίκαιη αµοιβή(άρθρο 4) 17, συνδικαλιστικό δικαίωµα(άρθρο 5) 18, δικαίωµα συλλογικής διαπραγµάτευσης(άρθρο 6), δικαίωµα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία(άρθρο 7), δικαίωµα των εργαζόµενων γυναικών για προστασία(άρθρο 8), δικαίωµα για επαγγελµατικό προσανατολισµό(άρθρο 9), δικαίωµα για επαγγελµατική εκπαίδευση(άρθρο 10), δικαίωµα για προστασία της υγείας(άρθρο 11) 19, δικαίωµα για κοινωνική ασφάλεια(άρθρο 12), δικαίωµα για κοινωνική και ιατρική αντίληψη(άρθρο 13), δικαίωµα για απόλαυση των κοινωνικών υπηρεσιών(άρθρο 14), δικαίωµα των προσώπων που µειονεκτούν σωµατικά ή διανοητικά για επαγγελµατική εκπαίδευση και επαγγελµατική και κοινωνική επαναπροσαρµογή(άρθρο 15), δικαίωµα της οικογένειας για κοινωνική, νοµική και οικονοµική προστασία(άρθρο 16), δικαίωµα της µητέρας και του παιδιού για κοινωνική και οικονοµική προστασία(άρθρο 17), δικαίωµα για την άσκηση κερδοφόρας δραστηριότητας στο έδαφος των άλλων Συµβαλλόµενων Μερών(άρθρο 18) και δικαίωµα των µεταναστών εργατών και των οικογενειών τους για προστασία και αντίληψη(άρθρο 19). 17 Βλ. νοµολογία ΣΕ 4039-4053/1988, ΣΕ 1158-59/1995. 18 Βλ. νοµολογία ΣΕ 1975/1991. 19 Βλ. νοµολογία ΣΕ 1374/1997

4.1.3 Τα ανθρώπινα δικαιώµατα στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα- Ευρωπαϊκή Ένωση Η ΕΟΚ ήταν µια ένωση που επιδίωκε κυρίως οικονοµικούς σκοπούς γι αυτό και η ιδρυτική της συνθήκη (συνθήκη της Ρώµης του 1957) δεν περιείχε διατάξεις σχετικές µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Αργότερα, όµως, τα πράγµατα άλλαξαν όταν έγινε πλέον αντιληπτό ότι για την κατάλληλη προστασία των πολιτών δεν µπορούσαν να βασίζονται µόνο στην νοµολογία του ΕΚ, αλλά ήταν απαραίτητη η συγκεκριµενοποίηση των προστατευόµενων δικαιωµάτων. Έτσι στην ΣυνθΕΟΚ υπάρχει αναφορά στην αρχή της µη διακρίσεως λόγω ιθαγένειας, στις ελευθερίες κυκλοφορίας εµπορευµάτων, προσώπων, υπηρεσιών, κεφαλαίων, στην ελευθερία της οικονοµικής δραστηριότητας, ανταγωνισµού, ανόδου του βιοτικού επιπέδου, των όρων εργασίας, της επαγγελµατικής κατάρτισης, της κοινωνικής ασφαλίσεως, των συνδικαλιστικών ελευθεριών και συλλογικών διαπραγµατεύσεων, της ισότητας των δύο φύλλων. Η συνθήκη του Μάαστριχ ενισχύει την προστασία µε σειρά άρθρων και κυρίως µε ρητή δήλωση που επιβάλλει τον σεβασµό των θεµελιωδών δικαιωµάτων, όπως αυτά κατοχυρώνονται από την ΕΣ Α, και από τις συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών, και τα αναγνωρίζει ως γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου. Επιπλέον, εκδόθηκε και µια σειρά δηλώσεων και διακηρύξεων όπως η ιακήρυξη της ιασκέψεως Κορυφής των Παρισίων (19-20 Οκτωβρίου 1972), το Κείµενο για την Ευρωπαϊκή Ταυτότητα (Κοπεγχάγη, 14 εκεµβρίου 1973), Κοινή ήλωση Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Συµβουλίου και Επιτροπής περί Θεµελιωδών ικαιωµάτων (5 Απριλίου 1977), ιακήρυξη για τη ηµοκρατία (Κοπεγχάγη, 8 Απριλίου 1978), ιακήρυξη περί του ρατσισµού και της ξενοφοβίας (11 Ιουνίου 1986), ήλωση των υπουργών εξωτερικών για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου (21 Ιουλίου 1986). Πιο σηµαντική από όλες είναι η ιακήρυξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περί Θεµελιωδών ικαιωµάτων και Ελευθεριών (12 Απριλίου 1989). Είναι αναλυτική και αναφέρεται στην αξιοπρέπεια, το δικαίωµα

στη ζωή, την ισότητα απέναντι στο νόµο, την ελευθερία της σκέψεως, γνώµης και ενηµέρωσης, την ιδιωτική ζωή, την προστασία της οικογένειας, την ελευθερία κυκλοφορίας, το δικαίωµα ιδιοκτησίας, την ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, την επαγγελµατική ελευθερία, τις συνθήκες εργασίας, τα συλλογικά κοινωνικά δικαιώµατα, την κοινωνική προστασία, το δικαίωµα παιδείας, την αρχή της δηµοκρατίας, το δικαίωµα προσβάσεως στις πληροφορίες, στη δικαιοσύνη, το µη δις δικάζειν, την µη αναδροµικότητα του ποινικού νόµου, την κατάργηση της θανατικής ποινής, το δικαίωµα του αναφέρεσθαι, το περιβάλλον και την προστασία των καταναλωτών. Βέβαια οι δηλώσεις και διακηρύξεις αυτές δεν είναι δεσµευτικές, αλλά αυτό δεν µειώνει την σηµασία τους. Η ανάγκη ύπαρξης ενός κειµένου που να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώµατα µέσα στα πλαίσια της ΕΕ, οδήγησε στη Σύνοδο Κορυφής της Κολωνίας στις 3 και 4 Ιουνίου 1999, όπου αποφασίστηκε η συγκέντρωση των θεµελιωδών δικαιωµάτων που ισχύουν στο πλαίσιο της Ένωσης σε ένα Χάρτη. Έτσι, τον Οκτώβριο του 2000 υιοθετήθηκε επισήµως από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αφορά τόσο τα όργανα και τους οργανισµούς της Ένωσης όσο και τα κράτη µέλη. Ο Χάρτης περιλαµβάνει 54 άρθρα 20 διακρινόµενα σε έξι κατηγορίες βάσει των θεµελιωδών αξιών: της αξιοπρέπειας (άρθρα 1-5), των ελευθεριών (άρθρα 6-19), της ισότητας (άρθρα 20-26), της αλληλεγγύης (άρθρα 27-38), των δικαιωµάτων των πολιτών (άρθρα 39-46) και της δικαιοσύνης (άρθρα 47-50). Το περιεχόµενό του στηρίχθηκε, όπως ήταν φυσικό, κυρίως στην ΕΣ Α, τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και τον Κοινοτικό Χάρτη για τα θεµελιώδη κοινωνικά δικαιώµατα των Εργαζοµένων. Αλλά βέβαια και σε άλλα διεθνή κείµενα, όπως, η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου κ.α. Η σχέση του Χάρτη 21 µε την ΕΣ Α θα προκαλούσε 20 Βλ. Λυµούρης Ν., Στεφάνου Κ., Ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σελ 36-49. 21 Βλ. Λυµούρης Ν., Στεφάνου Κ., Ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σελ 22-23.

προβληµατισµό, αφού θα ίσχυαν ταυτόχρονα δύο διαφορετικά κείµενα που προστατεύουν τα ίδια δικαιώµατα. Το πρόβληµα το έλυσε ο ίδιος ο Χάρτης µε το άρθρο 52 παρ. 3 στο οποίο προβλέπεται ότι όταν προστατεύεται το ίδιο δικαίωµα από τα δυο κείµενα διασφαλίζεται η έννοια και η έκταση που του παρέχει η Συνθήκη, χωρίς να εµποδίζεται ο Χάρτης να παρέχει περισσότερη προστασία. Τελικά, ο Χάρτης συµπεριλήφθηκε στο Σχέδιο Ευρωπαϊκού Συντάγµατος στο Μέρος ΙΙ. 4.2 Αµερική Στην αµερικανική ήπειρο οι προσπάθειες για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων ξεκίνησαν τον 19 ο αιώνα µε πρωτοβουλία του Simon Bolivar. Το 1948 ιδρύθηκε ο Οργανισµός των Αµερικανικών Κρατών και ο Χάρτης της Bogota, τα οποία οδήγησαν στην διατύπωση της «Αµερικανικής ιακηρύξεως των ικαιωµάτων και των Υποχρεώσεων του Ανθρώπου». Το 1959 δηµιουργήθηκε η ιαµερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων η οποία συνέταξε την Αµερικανική Σύµβαση των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, που υπογράφηκε και ισχύει από το 1978 µεταξύ 25 αµερικανικών κρατών. Όµως οι ΗΠΑ δεν έχουν κυρώσει τη Σύµβαση. Η Αµερικανική Σύµβαση προστατεύει µεγαλύτερο κύκλο δικαιωµάτων από την Ευρωπαϊκή. Κατοχυρώνει όχι µόνο τα ατοµική και πολιτικά αλλά και τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα. Κατά τα άλλα, από οργανική άποψη δεν διαφέρει ουσιαστικά από την Ευρωπαϊκή. 4.3 Αφρική Στην Αφρική έχουµε την «Σύµβαση (Χάρτη) των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των δικαιωµάτων των λαών» η οποία υιοθετήθηκε από τον Οργανισµό Αφρικανικής Ενότητας το 1981. Στον Χάρτη διατυπώνεται πίνακας «συλλογικών» δικαιωµάτων, έτσι όπως τα αντιλαµβάνονται οι ηγεσίες των

περισσοτέρων αφρικανικών κρατών. Επίσης, για την προστασία των δικαιωµάτων αυτών ιδρύθηκε ειδικό όργανο η Αφρικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων το 1993. 4.4 Ασία Στην περιοχή της Ασίας µπορούµε να αναφέρουµε την Συνθήκη Συλλογικής Άµυνας Νοτιοδυτικής Ασίας και τον Χάρτη του Ειρηνικού, οι οποίες διακηρύσσουν την πίστη στις αρχές του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών. Στον αραβικό κόσµο δηµιουργήθηκε από τον Αραβικό Σύνδεσµο η ιαρκής Αραβική Επιτροπή των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (1968), η οποία είχε ως αρµοδιότητες την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στον αραβικό κόσµο. Έχει, επίσης, υιοθετηθεί και ο Καταστατικός Χάρτης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Τέλος, στον ευρωασιατικό χώρο µπορούµε να µνηµονεύσουµε την Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών, η οποία υπογράφθηκε στο Minsk από επτά µέλη της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ). Η Σύµβαση εγκαθιδρύει ένα πλαίσιο διεθνούς ελέγχου µε την Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου (της ΚΑΚ). 5. ΕΙ ΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ 5.1 Η Τελική πράξη του Ελσίνκι και η ιάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη Κατά την δεκαετία του 1970 οι σχέσεις µεταξύ των κρατών ανατολής και δύσης βρίσκονταν σε µεταβατική φάση και η ύφεση µπορούσε να διοχετευθεί σε ένα διεθνές κείµενο. Οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση µαζί µε τους συµµάχους τους προχώρησαν στην διακήρυξη ορισµένων αρχών που επηρέασαν αργότερα τις διεθνείς σχέσεις στο κείµενο της Τελικής Πράξης

της ιασκέψεως για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ( ΑΣΕ) που υπογράφθηκε στο Ελσίνκι το 1975. Η Τελική Πράξη απέβλεπε κυρίως στην εξοµάλυνση πολλών εδαφικών και πολιτικών προβληµάτων στις σχέσεις ανατολικής και δυτικής Ευρώπης. Επιπλέον, επεδίωκε τη δηµιουργία διαύλων συνεργασίας µεταξύ των δύο µεγάλων συνασπισµών και περιείχε τρία κάνιστρα (Baskets). Στο πρώτο περιλαµβάνεται η διακήρυξη περί των αρχών που καθοδηγούν τις σχέσεις µεταξύ των συµµετεχόντων κρατών. Στο δεύτερο αναφέρονται θέµατα ασφάλειας και αφοπλισµού και στο τρίτο οικονοµικά, επιστηµονικά και ανθρωπιστικά θέµατα. Το 1990 τα µετέχοντα κράτη στη ΑΣΕ υπέγραψαν ένα νέο, συµπληρωµατικό κείµενο µε τον τίτλο «Χάρτα των Παρισίων για µια νέα Ευρώπη», η οποία συνδυάζει τα ανθρώπινα δικαιώµατα µε τη δηµοκρατία και το κράτος δικαίου. Υιοθέτησαν, επίσης, Κείµενο της Κοπεγχάγης περί της Ανθρώπινης ιάστασης της ΑΣΕ, στο οποίο περιλαµβάνονται όλα τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα που έχουν εξαγγελθεί από τα διεθνή συµβατικά κείµενα. Η Τελική Πράξη δεν αποτελεί διεθνή συνθήκη και τα Κείµενά της έχουν τον χαρακτήρα κατευθυντήριων γραµµών προς τις κυβερνήσεις. εν δηµιουργούν, δηλαδή, νοµικές υποχρεώσεις αλλά κυρίως πολιτικές. Ωστόσο, οι διατάξεις που περιέχει συναντούνται και σε άλλα διεθνή κείµενα όπως η ΕΣ Α, η οποία δεσµεύει νοµικά τα κράτη, και εποµένως µπορούµε να µιλήσουµε για µια έµµεση δεσµευτικότητα της Πράξης. 5.2 Το δικαίωµα στην ανάπτυξη Το ψήφισµα (41/128) της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωµένων Εθνών για την εδραίωση του δικαιώµατος στην ανάπτυξη ( εκέµβριος 1986) έχει αντικείµενο συναφές µε το ιεθνές Σύµφωνο περί των Οικονοµικών και Κοινωνικών ικαιωµάτων. Το δικαίωµα στην ανάπτυξη αποτέλεσε απαίτηση κυρίως των αφρικανικών κρατών και βασίστηκε στην υπόθεση ότι οι

αναπτυσσόµενοι λαοί και οι κυβερνήσεις τους θα πραγµατοποιήσουν την (οικονοµική, κοινωνική και πολιτική) ανάπτυξη µε την οικονοµική συµβολή των πλουσιοτέρων κρατών. Εξαρχής οι τριτοκοσµικές χώρες προσπάθησαν να κατοχυρώσουν το δικαίωµα ανάπτυξης όχι ως ένα οποιοδήποτε δικαίωµα, αλλά ως ανθρώπινο δικαίωµα. Τελικά, σειρά ψηφισµάτων της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωµένων Εθνών επιβεβαίωσε ότι «το δικαίωµα στην ανάπτυξη αποτελεί αναπαλλοτρίωτο δικαίωµα του ανθρώπου». Το ψήφισµα 41/128 αντιµετωπίζει το δικαίωµα στην ανάπτυξη ως µία «συνολική διαδικασία οικονοµική, κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική, που αποβλέπει στη συνεχή αύξηση της ευηµερίας του συνόλου του πληθυσµού και όλων των ανθρώπων, µε βάση την ενεργό, ελεύθερη και αποτελεσµατική συµµετοχή τους στην ανάπτυξη και τη δίκαιη διανοµή των ωφεληµάτων που απορρέουν από αυτή». Στο άρθρο 1 ορίζει ότι το δικαίωµα στην ανάπτυξη είναι αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωµα. ιακηρύσσει πως τα δικαιώµατα του ανθρώπου και οι θεµελιώδεις ελευθερίες είναι αδιαίρετα και αλληλεξαρτώµενα (άρθρο 6 παρ.2). Τέλος, προσκαλεί στην υιοθέτηση εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής προς την κατεύθυνση πραγµατώσεως του δικαιώµατος στην ανάπτυξη µέσα από τον αφοπλισµό, τη συµµετοχή των γυναικών, την κοινωνική δικαιοσύνη, τη λαϊκή συµµετοχή (άρθρα 7 και 8). 5.3 ραστηριότητες της UNESCO Η UNESCO είναι µία ειδικευµένη οργάνωση των Ηνωµένων Εθνών για την εκπαίδευση, την επιστήµη και τα πολιτιστικά θέµατα. Μία από τις αρµοδιότητές της είναι και η υποχρέωση να αφιερώνει µέρος των δραστηριοτήτων της στα ανθρώπινα δικαιώµατα. Το Καταστατικό της, µάλιστα, απαγορεύει τις πάσης φύσεως διακρίσεις λόγω φυλής, φύλου, πολιτικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων, γένους, οικονοµικής κατάστασης κτλ.

Εκτός από το καταστατικό, στα ανθρώπινα δικαιώµατα αναφέρεται και η Σύµβαση της UNESCO της 14.12.1960 «περί καταργήσεως των διακρίσεων στην εκπαίδευση». Αφενός απαιτεί την κατάργηση όλων των εσωτερικών ρυθµίσεων που αντίκειται στη Σύµβαση και αφετέρου προβλέπει τη λήψη από τα συµβαλλόµενα κράτη συγκεκριµένων πολιτικών, οικονοµικών και κοινωνικών µέτρων για την εξασφάλιση της µη διακρίσεως στην εκπαιδευτική διαδικασία (άρθρα 3-6). 5.4 Σύµβαση της Γενεύης του 1951για τους πρόσφυγες Σύµφωνα µε την Σύµβαση της Γενεύης, πρόσφυγας είναι το πρόσωπο που ευλόγως φοβούµενο ότι θα υποστεί διώξεις λόγω της φυλής, της θρησκείας, της ιθαγένειάς του, του γεγονότος ότι ανήκει σε ορισµένη κοινωνική οµάδα ή λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων, βρίσκεται εκτός της χώρας ιθαγένειάς του και δεν µπορεί ή λόγω φόβου δεν θέλει να επικαλεσθεί την προστασία της χώρας αυτής. Το βασικό στοιχείο, δηλαδή, για την υπαγωγή στο καθεστώς του πρόσφυγα είναι οι διώξεις και ο φόβος διώξεων στην χώρα προελεύσεως. Στην Σύµβαση ορίζεται ότι τα πρόσωπα που είναι πρόσφυγες και εισέρχονται ή διαµένουν παράνοµα στο έδαφος συµβαλλόµενου κράτους, δεν υπόκεινται σε ποινικές κυρώσεις για την παράνοµη είσοδο και διαµονή αν εµφανιστούν εγκαίρως στις αρχές και µπορούν να απελαθούν µόνο για λόγους δηµοσίας τάξεως και ασφάλειας, µε την δυνατότητα πάντοτε ασκήσεως ένδικων µέσων. Η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Σύµβαση µε τον α.ν. 3989/1959, διατύπωσε όµως επιφύλαξη ως προς τα άρθρα 26 (εθνική ασφάλεια και δηµόσια τάξη) και 17 (µισθωτά επαγγέλµατα των προσφύγων κατά την ελληνική επιφύλαξη θα είναι εκείνα που γενιά αναγνωρίζονται υπέρ των υπηκόων ξένων κρατών).

5.5 Η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας Η Επιτροπή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών, µετά από πρωτοβουλία της Ελλάδας, υιοθέτησε το 1984 την ειδική Σύµβαση κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχειρίσεως ή τιµωρίας. Σύµφωνα µε το άρθρο 1, ο όρος βασανιστήρια σηµαίνει κάθε πράξη µε την οποία εκ προθέσεως επιβάλλεται από δηµόσιο λειτουργό ή άλλο πρόσωπο που ενεργεί µε επίσηµη ιδιότητα ή από πρόσωπο που ενεργεί µε τη συναίνεση ή την ανοχή τους, έντονη σωµατική ή ψυχική οδύνη ή κάνει ένα πρόσωπο να υποφέρει έντονα µε σκοπό ιδίως α) να αποσπαστεί από το θύµα ή από τρίτο πρόσωπο πληροφορία ή οµολογία, β) να τιµωρηθεί το θύµα για πράξη που αυτό ή τρίτο πρόσωπο έχει διαπράξει ή είναι ύποπτο διαπράξεως, γ) να εκφοβισθεί ή να καταναγκασθεί αυτό ή τρίτο πρόσωπο σε ορισµένη ενέργεια, ή τέλος άλλο λόγο που βασίζεται σε οποιαδήποτε µορφή διακρίσεως. Τα συµβαλλόµενα κράτη υποχρεούνται να λαµβάνουν κατάλληλα νοµοθετικά, διοικητικά και δικαστικά µετά για την πρόληψη και την καταστολή βασανιστηρίων και άλλων πράξεων σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχειρίσεως ή τιµωρίας σε περιοχές που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους (άρθρο 2 και 10). Οφείλουν να ποινικοποιούν µε κατάλληλες νοµοθετικές ρυθµίσεις τις απαγορευµένες από τη Σύµβαση πράξεις περιλαµβανόµενης της συµµετοχής και της απόπειρας (άρθρο 4 και 5). Αποκλείεται η άρση του αδίκου των πράξεων µε την επίκληση εξαιρετικών περιστάσεων (άρθρο 2 παρ.2). Τέλος, η προσταγή του ανωτέρου δεν αίρει το άδικο της πράξεως (άρθρο 2 παρ.3). Για τον έλεγχο της εφαρµογής της Συµβάσεως έχει ιδρυθεί Επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων (άρθρο 17).

5.6 Φυλετικές διακρίσεις Στα πλαίσια του ΟΗΕ υιοθετήθηκε το 1965 η Σύµβαση για την κατάργηση κάθε µορφής φυλετικών διακρίσεων, που διατυπώθηκε από την Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Η Ελλάδα την έχει κυρώσει µε τον ν. 494/1970. Με τον όρο «φυλετική διάκριση» εννοούµε οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισµό, περιορισµό, προτίµηση που βασίζεται στη φυλή, το χρώµα, την καταγωγή ή την εθνική προέλευση και έχει σκοπό ή αποτέλεσµα να εξουδετερώνει την αναγνώριση, την απόλαυση ή την άσκηση επί ίσοις όροις ανθρωπίνων δικαιωµάτων και θεµελιωδών ελευθεριών στο πολιτικό, οικονοµικό, κοινωνικό ή σε οποιοδήποτε άλλο πεδίο της δηµόσιας ζωής (άρθρο 1). Τα συµβαλλόµενα κράτη αναλαµβάνουν την υποχρέωση να εφαρµόσουν πολιτική αποκλεισµού των φυλετικών διακρίσεων και να προάγουν την κατανόηση µεταξύ όλων των φυλών. Για την εφαρµογή της Σύµβασης ιδρύθηκε ειδική Επιτροπή γνωστή ως CERD (Committee on the Elimination of Racial Discrimination), η οποία εξετάζει υπό τη µορφή εποικοδοµητικού διαλόγου περιοδικές Εκθέσεις που του υποβάλλουν τα συµβαλλόµενα κράτη. 5.7 Άλλες Συµβάσεις Στο πλαίσιο του ΟΗΕ θα µπορούσαµε να αναφέρουµε την υιοθέτηση και άλλων συµβάσεων για ειδικά θέµατα όπως: Την Σύµβαση για την καταστολή του εγκλήµατος της γενοκτονίας (1948), Την Σύµβαση για την δουλεία (1926 και 1956), Την Σύµβαση για τα πολιτικά δικαιώµατα των γυναικών (1954),

Την Σύµβαση για τη συναίνεση στο γάµο, το κατώτερο όριο ηλικίας και την καταχώρηση των γάµων (1967), Την Σύµβαση για τους απάτριδες (1960 και 1975), Την Σύµβαση για την εξάλειψη και την πρόληψη του εγκλήµατος του apartheid (1976), Την Σύµβαση της Νέας Υόρκη για την ισότητα µεταξύ των δύο φύλων (1979), Την Σύµβαση για την εξάλειψη κάθε µορφής διακρίσεων έναντι των Γυναικών (1981) και Την Σύµβαση για το παιδί (1989). 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων είναι ένα θέµα πάντοτε επίκαιρο και βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όλων των κρατών και των πολιτών τους. Η ανάγκη για οικουµενική προστασία των δικαιωµάτων αυτών έχει οδηγήσει στην κατάρτιση πολλών διεθνών κειµένων, που έχουν σκοπό, µέσα από την συνεργασία των κρατών, να βοηθήσουν στην εµπέδωση της σηµασίας αυτών των δικαιωµάτων και στην αποτελεσµατική εφαρµογή των γενικών αυτών κανόνων του διεθνούς δικαίου. Οι προσπάθειες των κρατών στον τοµέα αυτό είναι αξιοσηµείωτες, αν και πολλές φορές δεν συµβάλλουν, όπως θα έπρεπε, στην αποτελεσµατική προστασία, είτε γιατί τα διεθνή κείµενα που συντάσσονται δεν έχουν από νοµική άποψη δεσµευτικά αποτελέσµατα και συνεπώς δεν δεσµεύουν τα κράτη, είτε επειδή, παρόλη τη σηµασία αυτής της προσπάθειας, η προστασία είναι επικουρική σε σχέση µε την προστασία που παρέχεται σε επίπεδο εσωτερικής έννοµης τάξης. εν θα πρέπει, όµως, να παραβλέπουµε την συµβολή αυτών των κειµένων στην κατοχύρωση αρκετών θεµελιωδών δικαιωµάτων. Πάντως, δεν µπορούµε ακόµη να µιλήσουµε για επαρκή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων σε διεθνές επίπεδο. Ο δρόµος που πρέπει να καλυφθεί είναι ακόµη µεγάλος, αλλά τα µηνύµατα

είναι αισιόδοξα. Μένει, πλέον, να δούµε που θα οδηγηθεί αυτή η προσπάθεια στο µέλλον. Conclusion The protection of the human rights is an always contemporary issue and it s in all states and their people s center of interest. The need for these rights global protection has driven them to create many international texts that through the states corporation mean to help in the understanding of the importance of these rights and in the good use of these general international rules. The states try in this mater is memorable, even though they don t contribute always, as they should, to their good protection, because the international texts don t have commitment results for the states and because the protection they provide is secondary in addition to the states internal protection. We shouldn t, although, overlook the contribution of these texts in creation of many of these fundamental rights. Nevertheless, we can t say yet that there is enough protection of the human rights on an international level. There is more to be done in this area but we can be optimistic. We can only wait and see where this attempt is going to lead us in the future.

Νοµολογία Ευρ ικ Α: απόφ. της 24.2.1994 Casado Coca v. Espagne «το άρθρο 10 δεν ισχύει µόνον για πληροφορίες ορισµένου περιεχοµένου, κυρίως πολιτικής φύσεως καλύπτει, επίσης, την καλλιτεχνική έκφραση, πληροφορίες εµπορικού χαρακτήρα, την εµπορική διαφήµιση κλπ.» Ευρ ικ Α: απόφ. Les Saints Monasteres c. Grece, της 9.12.1994. «Αποτελεί παράβαση του άρθρου 6 1 της ΕΣ Α, η µε νόµο στέρηση της δυνατότητας προσφυγής στα δικαστήρια για την υπεράσπιση ιδιοκτησιακών δικαιωµάτων.» Ευρ ικ Α: απόφ. Vereinigung demokratischer Soldaten Osterreichs και Gubi εναντίον Αυστρίας, της 19.12.1994 «Η απαγόρευση κυκλοφορίας συγκεκριµένου περιοδικού σε στρατόπεδα παραβιάζει το άρθρο 10 και παρίσταται δυσανάλογη σε σχέση µε τον νόµιµο λόγο που επικαλέσθηκε το αµυνόµενο Κράτος.» ΣΕ 5348/87: «Κατά την έννοια της παραγράφου 1 του άρθρου 6 της ΕΣ Α, που εφαρµόζεται και επί των εγειροµένων ενώπιον του ΣτΕ ακυρωτικών διοικητικών διαφορών, όταν προβάλλεται προσβολή δικαιωµάτων κατοχυρουµένων δια της Συµβάσεως, είναι υποχρεωτικός ο διορισµός δικηγόρου σε διάδικο που αδυνατεί να καταβάλει την αµοιβή του ερµηνευόµενης εν όψει και της παραγράφου 3 εδαφ. γ του αυτού άρθρου, οσάκις το ασκούµενο ένδικο µέσο είναι καταδήλως απαράδεκτο, λόγω ελλείψεως δικαιοδοσίας του δικαστηρίου, δεν υφίσταται υποχρέωση του δικαστηρίου προς διορισµό δικηγόρου για την εκπροσώπηση διαδίκου που ασκεί τέτοιο ένδικο µέσο.» ΣΕ 4039-4053/1988: «οι διατάξεις του άρθρου 4 3 (του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη) αναφέρονται εις τας αµοιβάς των εργαζοµένων ουχί ε εις την απονοµήν παροχών υπό των οργανισµών κοινωνικών ασφαλίσεων.» ΣΕ 3556/90: «η τρίµηνος προθεσµία την οποία προβλέπει και η διάτ. του άρθρου 45 παρ. 4 του π.δ. 18/1989 ως προς

την αίτησιν ακυρώσεως δεν δύναται, εν πάση περιπτώσει, να θεωρηθή ως προσκρούουσα εις την διάτ. του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣ Α, καθ όσον η τελευταία αυτή διάταξις δεν αποκλείει και τον εθνικόν νοµοθέτην να θεσπίζη διαδικασίες, κατά τις οποίες οι πολίτες απευθύνονται εις τα δικαστήρια, εφ όσον δι αυτών δεν αναιρείται το δικαίωµά τους αυτό, πράγµα που πάντως εν προκειµένω δεν συµβαίνει.» ΣΕ 1975/1991: «οι ρυθµίσεις των άρθρων 5 και 6 (του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη) υποχρεώνουν τα Κράτη µέλη που έχουν προσχωρήσει στη σύµβαση να προσαρµόσουν την εσωτερική τους νοµοθεσία καθ όσον δ αφορά τη ελληνική έννοµη τάξη, οι υποδείξεις αυτές έχουν ήδη πραγµατοποιηθεί. Εποµένως, εφ όσον Πράξη Νοµοθ. Περιεχοµένου δεν αντίκειται, σύµφωνα µε την προηγούµενη σκέψη, στις συνταγµατικές αυτές διατάξεις, δεν γεννάται ζήτηµα αντιθέσεώς της προς τις παρατεθείσες διατάξεις της ως άνω κυρωθείσης διεθνούς συµβάσεως.» ΣΕ 640, 662/93: «πιθανολογείται, ότι η απουσία του υπογράφοντος την αίτησιν δικηγόρου οφείλεται εις την ως άνω αποχήν, µε συνέπειαν την αδυναµίαν της αιτούσης να προασπίση και να υπερασπισθή πλήρως, κατά το άρθρον 20 του Συντάγµατος και το άρθρον 6 της δια του ν.δ. 53/1974 κυρωθείσης ιεθνούς Συµβάσεως της Ρώµης, τα δικαιώµατά της, συντρέχει περίπτωσις αναβολής της υποθέσεως, προς αποτροπήν ανεπανορθώτου βλάβης της και ίνα παρασχεθή εις αυτήν η δυνατότητα πλήρους υπερασπίσεως των δικαιωµάτων της.» ΣΕ 1212/94: «για την συνδροµή ή µη των προϋποθέσεων επιβολής του διοικητικού µέτρου της προσωρινής αφαιρέσεως της άδειας λειτουργίας κέντρου διασκεδάσεως ή καταστήµατος, προβλέπεται η υπαγωγή στην κρίση του Ποινικού ικαστηρίου και του Συµβουλίου της Επικρατείας που εξασφαλίζουν το προστατευόµενο από την διάταξη του άρθρου 20 παρ. 1 του Συντάγµατος ατοµικό δικαίωµα παροχής έννοµης προστασίας. Το πλέγµα των ανωτέρω δικαστικών εγγυήσεων ανταποκρίνεται και στις εγγυήσεις που προβλέπονται από τη διάταξη του άρθρου 6 παρ. 1 της