Στην Αγορά των αρχαίων Αθηναίων (με τον Κ. Βέτση), Γνώση, Αθήνα 19893, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 20064 (έκδοση αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη) Αρχαιολογία Ένα ταξίδι στο παρελθόν, οδηγός για παιδιά, Κέδρος, Αθήνα 19942 Βυζαντινή τέχνη, οδηγός για παιδιά, Κέδρος, Αθήνα 19943 Λαϊκή τέχνη, οδηγός για παιδιά, Κέδρος, Αθήνα 1994 Διαβάζοντας τις βυζαντινές εικόνες (ελληνική και αγγλική έκδοση), Ακρίτας, Αθήνα 19996 Η Αθήνα σε 7 διαδρομές, Ακρίτας, Αθήνα 2000, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, (ελληνική και αγγλική έκδοση) Μικρές ιστορίες του μουσείου (με τον Π. Βαλαβάνη), Κάστωρ, Αθήνα 2004 Το τέλος του Βυζαντίου, Ακρίτας, Αθήνα 20073 Ένας οδηγός για παιδιά, ένα βιβλίο για τα έργα των Βυζαντινών, που ζουν μια νέα ζωή στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, σε κάθε βυζαντινή συλλογή στην Ελλάδα και αλλού! Μέσα σε κάθε μουσειακό αντικείμενο κρύβονται άνθρωποι, επώνυμοι και ανώνυμοι, κρύβονται αντιλήψεις για την τέχνη και τη ζωή. Τα έργα τους μιλούν σ εμάς τους σημερινούς επισκέπτες επειδή στο καθένα τους ζει ο καλλιτέχνης ή ο τεχνίτης που τα δημιούργησε. Διαλέξαμε αντιπροσωπευτικά έργα, με τη σκέψη ότι κάτι απ όσα συνθέτουν το καθένα Ðτο υλικό, η χρήση, ο ιδιοκτήτης του, η χρονική περίοδοςð μπορεί να αποτελέσει αφορμή για κουβέντα και έρευνα. Λατρευτικές εικόνες, υφάσματα, χειρόγραφα βιβλία, σκεύη καθημερινής χρήσης, πολύτιμα κοσμήματα, καθετί που είχε θέση στη ζωή των Βυζαντινών. Οι αναγνώστες, με το βιβλίο στο χέρι, θα συνομιλήσουν με τους δημιουργούς και θα μάθουν τα μυστικά της τέχνης τους. Μακρυγιάννης, ένα πρόσωπο μια εποχή, Ερευνητές-Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Αθήνα 2007 Στο μουσείο, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2007 Μ ΑΡ ΙΖΑ Ν Τ ΕΚ ΑΣ Τ ΡΟ EΡΓΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ Περπατώντας τις εποχές του Βυζαντίου 1356_10KP_BYZANTINO 12/01/2011 3:00 μ.μ. Page 1 Μ Α Ρ Ι Ζ Α Ν Τ Ε Κ Α Σ Τ Ρ Ο Περπατώντας τις εποχές του Βυζαντίου Bυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών Η πόλη μου, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2008 Πάμε στο Ναύπλιο; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009 Πάμε στους Δελφούς; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009 Πάμε στην Κρήτη; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009 Πάμε στη Θεσσαλονίκη; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010 Τα χρόνια πέρασαν... οι σελίδες γέμισαν. Ημερολόγιο 1910, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009 Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης (ελληνική, αγγλική, γαλλική και γερμανική έκδοση), Μεταίχμιο, Αθήνα 2009 ISBN 978-960-501-046-1 ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. ΜΗΧ/ΣΗΣ 5046 οδηγός για παιδιά και νέους Η Μαρίζα Ντεκάστρο γεννήθηκε στην Αθήνα. Την περίοδο 1973-1982 έζησε στο Παρίσι και σπούδασε στη Σορβόνη Παιδαγωγικά και Λογοτεχνία για παιδιά και νέους. Σήμερα διδάσκει Ιστορία και Λογοτεχνία σε παιδιά του Δημοτικού στην ιδιωτική εκπαίδευση. Έχει γράψει παιδικά βιβλία για την Ιστορία και την Τέχνη. Γράφει κριτική παιδικού και εφηβικού βιβλίου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, καθώς και στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ. Το 2006 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για το βιβλίο της Μικρές ιστορίες του μουσείου (εκδ. Κάστωρ), που έγραψε μαζί με τον Πάνο Βαλαβάνη.
[απόσπασμα] Η Θεοτόκος Γλυκοφιλούσα, η επονομαζόμενη ÇΕπίσκεψιςÈ (σκεπή, προστάτιδα), μια πολύ σπάνια ψηφιδωτή εικόνα του τέλους του 13ου αιώνα, ήρθε στην Ελλάδα με τους πρόσφυγες από την Τρίγλεια της Βιθυνίας, μια περιοχή στην Τουρκία. Όλος ο κάμπος της (φόντο), το φωτοστέφανο και τα ρούχα λάμπουν από τις χρυσές ψηφίδες! Μη φανταστείς ότι είναι κυβάκια από ατόφιο χρυσάφι. Είναι πέτρινες ψηφίδες καλυμμένες με λεπτά φύλλα χρυσού. Είδες πόσο μικρές είναι οι ψηφίδες; Αν ήταν μεγαλύτερες, ο καλλιτέχνης δε θα μπορούσε να αποδώσει τους λεπτούς χρωματικούς τόνους και τις σκιές στο πρόσωπο.
πέτρες, χρώματα, εικόνες Στιςεκκλησίες,σταδημόσιακτίρια,σταλουτράκαι στααρχοντικά,περπατούσαν πάνωσεδάπεδαστρωμέναμεπέτρινες εικόνες,πουείχανδημιουργηθείαπό τησύνθεσημικρώνκαιμεγαλύτερωνψηφίδων. Εσύ έχειςποτέπερπατήσειπάνωσεψηφιδωτό δάπεδο; Όχι; Μπορείς,ανεπισκεφτείς τοβυζαντινόμουσείο τηςαθήνας! Τοδάπεδοπάνωστοοποίοθαπερπατήσεις ανήκε,πριντοτοποθετήσουν στηνείσοδοτουμουσείου,σε μιαρωμαϊκήέπαυλητηςαθήνας. Οπλούσιος ιδιοκτήτης τηςέπαυληςαποφάσισεναντύσειμεψηφιδωτά ταδάπεδατουσπιτιούτου. Ζήτησελοιπόναπόέναν ζωγράφονατουσχεδιάσειμιαδιακοσμητική παράστασηκαινατηχρωματίσειμεταχρώματαπουτουάρεσαν. Έπειταέδωσετοσχέδιοστονψηφωτή,πουκατασκεύαζεψηφιδωτά. Οτεχνίτηςέκοψεμετονκόφτημικρούςκύβουςαπόμάρμαρο,ή χρησιμοποίησε βότσαλα καιάλλεςχρωματιστέςπέτρες,κιέπειταπροετοίμασετηνεπιφάνεια πουέπρεπεναδιακοσμήσειστρώνονταςπάνωτηςτρίαστρώματακονίαμα. Οιψηφίδεςτοποθετούντανστοτελευταίοστρώμα απόλεπτήάμμο,ασβέστη καιτριμμένοκεραμίδι.όσοτοκονίαμαήτανυγρό,οτεχνίτηςκαιοβοηθόςτου μετέφεραντμηματικάτοσχέδιογιαναολοκληρωθείηπαραγγελία. Ηδουλειάγινόταναργά καικόστιζε πολλάχρήματα. Ότανηαυτοκρατορίαάρχισενααντιμετωπίζειοικονομικάπροβλήματα καιεξωτερικούςεχθρούς,ταψηφιδωτάτωνεκκλησιώνκαιτωνδημοσίωνκτιρίων αντικαταστάθηκαν απότοιχογραφίες,πουήτανπιοφτηνέςστηνκατασκευήτους. ΔεςτοδάπεδοτηςβασιλικήςτουΙλισού,πουλειτουργούσετον5ο μ.χ.αιώνα κοντάστοολυμπίειο.οιψηφωτέςτοδιακόσμησανμεζώακαιπουλιά,σταυρούς, ρόδακες,γεωμετρικάσχήματα,φύλλακισσού,λουλούδιακαισταφύλια. 4ΨηφιδωτάμοναδικήςτέχνηςμπορείςναδειςστηΜονήΔαφνίου στηναττική,στονόσιολουκά στηφωκίδα,καισεπολλέςακόμαεκκλησίεςκαιμοναστήριασε ολόκληρητηνελλάδα. 19
λόγια μαγευτικά πράξεις καλοσύνης σκαλισμένες στην πέτρα Ο μαρμάρινος μουσικός παίζει τη λύρα του. Του έδωσε ζωή ένας χριστιανός γλύπτης από την Αίγινα. Πουλιά, ζώα ήμερα και άγρια, αλλά και παράξενα ζώα σαν τη σφίγγα μαζεύτηκαν κοντά του για να ακούσουν το τραγούδι του. Θυμίζει τον Ορφέα, τον γιο της Καλλιόπης, μιας από τις Εννέα Μούσες. Όπως και η μητέρα του, ο Ορφέας ήταν μουσικός, ποιητής και τραγουδιστής. Τραγουδούσε τόσο γλυκά, που τα θηρία τον ακολουθούσαν όπου κι αν πήγαινε, τα δέντρα τον αγκάλιαζαν με τα κλαδιά τους και οι άνθρωποι μαλάκωναν όταν έπαιζε τη λύρα του. Είναι όμως ο μυθικός μουσικός που λάτρευαν οι αρχαίοι Έλληνες; Που ακολούθησε την αγαπημένη του στον Κάτω Κόσμο κι επέστρεψε; Ή μήπως συμβολίζει τον Χριστό, τον νέο θεό που πέθανε και αναστήθηκε, και που με τα λόγια του μάγευε τους ανθρώπους; 20
Δες τον μικρό βοσκό, από την Παλαιά Κόρινθο, που μεταφέρει στους ώμους του ένα αρνάκι. Τι και ποιον μπορεί να συμβολίζει το άγαλμα; Οι αρχαιολόγοι το ταίριαξαν με όσα γράφει ο Ιωάννης στο Ευαγγέλιό του: ο Χριστός είναι ο καλός ποιμένας που φροντίζει για όλους τους αμνούς του κοπαδιού του. Οι καλλιτέχνες που δημιούργησαν αυτά τα αγάλματα πίστευαν στη νέα θρησκεία. Δανείστηκαν όμως για την τέχνη τους τα υλικά και τη γλώσσα της παλαιότερης εποχής, που τους ήταν οικεία, και τους έδωσαν νέο περιεχόμενο. Η αλλαγή από το παλιό στο καινούριο έγινε αργά, σταδιακάé καθώς η τέχνη εμπλουτιζόταν με νέα σύμβολα και ιδέες. Από το 313 μ.χ., που ο Μέγας Κωνσταντίνος αναγνώρισε επίσημα τη νέα θρησκεία, πέρασαν τουλάχιστον δύο αιώνες μέχρι να σβήσει η παλιά λατρεία των δώδεκα θεών. 21
Δες τη ΜέδουσαÉ Οι αρχαίοι Έλληνες την έτρεμαν. Τι κι αν σε κοιτάζει με τα δαιμονικά μάτια της; Στην πίσω όψη χάραξαν τον σταυρό, που της πήρε τη δύναμη, κι έτσι το τέρας είναι ακίνδυνο. 22
τόποι λατρείας για πάντα ΞέρειςότιστονΠαρθενώνα οιχριστιανοίλάτρευαντηνπαρθένομαρία, ότιοναόςτουηφαίστου πουβρίσκεταιστοναγοραίοκολωνό,τον λόφοπάνω απότηναγοράτηςαρχαίαςαθήνας,μετατράπηκε σε εκκλησία αφιερωμένη στονάγιογεώργιο κιότιεκείόπουχτίστηκεημονήδαφνίου υπήρχεστααρχαίαχρόνια έναιερό του Απόλλωνα; Κατάτηδιάρκειατωνπρώτωνχριστιανικώναιώνων,παντού,σε όλεςτιςεπαρχίες τηςαυτοκρατορίας,οιχριστιανοίοικειοποιήθηκαν δημόσιακτίρια και ναούς, όπουλατρεύοντανοιαρχαίοιθεοί,ώστενατα χρησιμοποιήσουνγιατηδικήτους λατρεία. Προσάρμοσαν λοιπόντουςχώρουςστιςανάγκεςτηςνέαςθρησκείας, πουαντικατέστησετηνπαλιά. Οιχριστιανοί πρώταάλλαξαντηεσωτερικήδιαρρύθμιση τωνκτιρίωνκαιτον προσανατολισμότωναρχαίωνναών:έχτισαντηνείσοδοπουέβλεπεανατολικά, τοποθέτησανεκείτοιερόκαιάνοιξανπόρτααπόταδυτικά. Σταανάγλυφαπουστόλιζαν τουςναούςλάξευσαν τανέα σύμβολα,τονσταυρό καιτοχριστόγραμμα,ενώ ζωγράφισαντοιχογραφίες μεθέματατηςπίστηςτους καικρέμασανλατρευτικέςεικόνες. ΠολλάαγάλματαÇαναβαπτίσθηκανÈ,αφούπρώταχαράχτηκεοσταυρός στοπρόσωπότους. Όληαυτήηδραστηριότηταδενήτανμιααυθόρμητηκίνηση! Πραγματοποιήθηκεμεκρατική απόφαση. Απότον4ο ωςτον7ο αιώνα μ.χ.,οιαυτοκράτορες,μεπρώτοτονθεοδόσιοα, πήρανμέτρα γιανασταματήσουντηνειδωλολατρία,απαγορεύονταςτιςθυσίες καιτηνείσοδοστουςναούς.οδιάδοχόςτου,οθεοδόσιοςβ,αποφάσισε τηνκαταστροφή των αρχαίων ιερών καιτονεξαγνισμότουςμετοσύμβολο τουσταυρού,γιαναδιωχθούν οι δαίμονεςπουπίστευανότικατοικούσανσε αυτά. 23
Στην Αγορά των αρχαίων Αθηναίων (με τον Κ. Βέτση), Γνώση, Αθήνα 19893, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 20064 (έκδοση αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη) Αρχαιολογία Ένα ταξίδι στο παρελθόν, οδηγός για παιδιά, Κέδρος, Αθήνα 19942 Βυζαντινή τέχνη, οδηγός για παιδιά, Κέδρος, Αθήνα 19943 Λαϊκή τέχνη, οδηγός για παιδιά, Κέδρος, Αθήνα 1994 Διαβάζοντας τις βυζαντινές εικόνες (ελληνική και αγγλική έκδοση), Ακρίτας, Αθήνα 19996 Η Αθήνα σε 7 διαδρομές, Ακρίτας, Αθήνα 2000, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, (ελληνική και αγγλική έκδοση) Μικρές ιστορίες του μουσείου (με τον Π. Βαλαβάνη), Κάστωρ, Αθήνα 2004 Το τέλος του Βυζαντίου, Ακρίτας, Αθήνα 20073 Ένας οδηγός για παιδιά, ένα βιβλίο για τα έργα των Βυζαντινών, που ζουν μια νέα ζωή στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, σε κάθε βυζαντινή συλλογή στην Ελλάδα και αλλού! Μέσα σε κάθε μουσειακό αντικείμενο κρύβονται άνθρωποι, επώνυμοι και ανώνυμοι, κρύβονται αντιλήψεις για την τέχνη και τη ζωή. Τα έργα τους μιλούν σ εμάς τους σημερινούς επισκέπτες επειδή στο καθένα τους ζει ο καλλιτέχνης ή ο τεχνίτης που τα δημιούργησε. Διαλέξαμε αντιπροσωπευτικά έργα, με τη σκέψη ότι κάτι απ όσα συνθέτουν το καθένα Ðτο υλικό, η χρήση, ο ιδιοκτήτης του, η χρονική περίοδοςð μπορεί να αποτελέσει αφορμή για κουβέντα και έρευνα. Λατρευτικές εικόνες, υφάσματα, χειρόγραφα βιβλία, σκεύη καθημερινής χρήσης, πολύτιμα κοσμήματα, καθετί που είχε θέση στη ζωή των Βυζαντινών. Οι αναγνώστες, με το βιβλίο στο χέρι, θα συνομιλήσουν με τους δημιουργούς και θα μάθουν τα μυστικά της τέχνης τους. Μακρυγιάννης, ένα πρόσωπο μια εποχή, Ερευνητές-Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Αθήνα 2007 Στο μουσείο, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2007 Μ ΑΡ ΙΖΑ Ν Τ ΕΚ ΑΣ Τ ΡΟ EΡΓΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ Περπατώντας τις εποχές του Βυζαντίου 1356_10KP_BYZANTINO 12/01/2011 3:00 μ.μ. Page 1 Μ Α Ρ Ι Ζ Α Ν Τ Ε Κ Α Σ Τ Ρ Ο Περπατώντας τις εποχές του Βυζαντίου Bυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών Η πόλη μου, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2008 Πάμε στο Ναύπλιο; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009 Πάμε στους Δελφούς; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009 Πάμε στην Κρήτη; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009 Πάμε στη Θεσσαλονίκη; Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010 Τα χρόνια πέρασαν... οι σελίδες γέμισαν. Ημερολόγιο 1910, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009 Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης (ελληνική, αγγλική, γαλλική και γερμανική έκδοση), Μεταίχμιο, Αθήνα 2009 ISBN 978-960-501-046-1 ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. ΜΗΧ/ΣΗΣ 5046 οδηγός για παιδιά και νέους Η Μαρίζα Ντεκάστρο γεννήθηκε στην Αθήνα. Την περίοδο 1973-1982 έζησε στο Παρίσι και σπούδασε στη Σορβόνη Παιδαγωγικά και Λογοτεχνία για παιδιά και νέους. Σήμερα διδάσκει Ιστορία και Λογοτεχνία σε παιδιά του Δημοτικού στην ιδιωτική εκπαίδευση. Έχει γράψει παιδικά βιβλία για την Ιστορία και την Τέχνη. Γράφει κριτική παιδικού και εφηβικού βιβλίου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, καθώς και στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ. Το 2006 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για το βιβλίο της Μικρές ιστορίες του μουσείου (εκδ. Κάστωρ), που έγραψε μαζί με τον Πάνο Βαλαβάνη.