МОНГОЛ ОРНЫ ХУСНЫ ҮЙСНЭЭС БЕТУЛИН, ЛУПЕОЛ ЯЛГАСАН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Σχετικά έγγραφα
БҮТЭН НАВЧИТ ХОНЛЭН (LAGOTIS INTEGRIFOLIA SCHISCHK)- ГООС ЯЛГАСАН ДИОСМЕТИНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА

ХАР МОД /LARIX SIBIRICA Ldb./-НЫ МӨЧРИЙН БООМЫН НЯН /BACILLUS ANTHRACIS/-ГИЙН ЭСРЭГ ИДЭВХИТ НЭГДЛИЙН СУДАЛГАА

Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí Ìýäýý 2010 îíû ¹02 (196)

МОНГОЛ ОРНЫ ЭНДЕМИК УРГАМАЛ МОНГОЛ ДОГАР- CARYOPTERIS MONGOLICA BGE.-ИЙГ IN VITRO НӨХЦӨЛД ҮРЖҮҮЛСЭН ДҮНГЭЭС

ЯМААН АНГАЛЗУУР (LAGOCHILUS ILICIFOLIUS Bge.) УРГАМЛЫН ХЛОРОФОРМЫН БҮЛЭГЛЭЛИЙН ХИМИЙН НАЙРЛАГЫН СУДАЛГАА

МОНГОЛ ОРНЫ ЗАРИМ ЭМИЙН МӨӨГНИЙ ХИМИЙН НАЙРЛАГЫГ СУДАЛСАН ДҮН

:xeu 2+ - ИЙГ ГАРГАН АВАХ БОЛОН ТҮҮНИЙ ГЭРЛИЙН ЦАЦАРГАЛТЫН СУДАЛГАА

МОНГОЛ ХОНИНЫ НООСНЫ БҮТЭЦ, ШИНЖ ЧАНАРЫГ ЭЛЕКТРОН МИКРОСКОПИЙН АРГААР СУДЛАХ

Барилгын дулаалгын материалын шинэ стандартууд

O 8. ), жонш (KAlSi 3

1-Биотехнологи, үржүүлгийн тэнхим, МААБС, ХААИС, 2-Кантогийн их сургуулийн ХАА-н коллеж, БНВУ. *

ЗАРИМ СОРТЫН БУУДАЙ, ГУРИЛЫН ЧАНАРЫН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА

Компьютерийн шинжлэх ухаан Computer science Натурал компьютер: онол ба хэрэглээ Natural computing: theory and aplication

Пүрвээгийн АРИУНБОЛОР

Зорилго: Өмнөд Монголын тодорхой районы шүр ба изотопын судалгааны үр дүнг уялдуулан силур-девоны заагийг тогтоох.

ЦАЙДАМ НУУРЫН ОРДЫН НҮҮРСНИЙ ХАЛУУНЫ БОЛОВСРУУЛАЛТ, ХАТУУ БА ШИНГЭН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ СУДАЛГАА

SOLITE SILVER БА RUIYU/OEM АККУМЛЯТОРЫН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА. Б.Цэцэнхуар 1, Ц.Өлзийбаатар 2*

ÑÍ 2. NH 2 -òîñíû õ èë 4-àìèíáóòàíû õ èë ÑÍ 3 ÑÍ ÑÍ 2 ÑÎÎÍ ÑÍ 2 ÑÍ 2 ÑÎÎÍ HOOC CH 2 CH COOH NH 2

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. СОНГОХ ДААЛГАВАР

ПРОПАНТ ХӨӨСТ КАМЕРТ БҮРТГЭГДСЭН ХАРИМХАЙ БУС ХАРИЛЦАН ҮЙЛЧЛЭЛЭЭР ҮҮССЭН ЭЕРЭГ ЦЭНЭГТ БӨӨМИЙГ ЯЛГАН ТАНИХ НЭГЭН БОЛОМЖ

Surveillance of drug-resistant bacteria among the pediatric patients. Background

Агуулга. Нүүрс ус. Моносахарид Гликозид, гликозидийн холбоо Дисахарид Полисахарид. Ангилал Нэршил

Лекц 11. Карбон хүчлийн функциональт уламжлалууд. Оксихүчил

ARTICLES ФОТОЭМУЛЬСИЙН АРГААР ХЭМЖСЭН НЕЙТРОНЫ ЭНЕРГИЙН СПЕКТРИЙГ GEANT4 БАГЦ ПРОГРАМААР ЗАГВАРЧИЛЖ ХАРЬЦУУЛСАН НЬ

ХҮРЭЛ ТОГООТ 2013 БАЙГАЛИЙН УХААНЫ САЛБАРЫН ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БАГА ХУРАЛ

ªÐÕ ÄÝÄ Ó ÐÀÕ ÈÍÔËßÖÈÉÍ ÄÀÐÀÌÒ

АРВАНГУРАВДУГААР АЖИЛ Тасалгааны цацрагийн дэвсгэр түвшинг тодорхойлох нь

ИСЛАНД УЛСЫН БАГА ТЕМПЕРАТУРТАЙ, ГАЗРЫН ГҮНИЙ ДУЛААНЫ ИЛЭРЦТЭЙ ТАЛБАЙ ДЭЭРХ ТЕМ БА МТ АРГУУДЫН ХЭРЭГЛЭЭ

ARTICLES МОНГОЛЫН ГОВЬД АЖИГЛАГДСАН ШОРООН ШУУРГАНЫ ҮЕИЙН ТООСНЫ БОСОО УРСГАЛЫГ ҮНЭЛСЭН НЬ

г усанд 10 г давсыг уусгахад үүссэн уусмалын процентын концентрацыг бодож олно уу. A. 5% B. 10% C. 15% D. 20% E. 25%

802.11b утасгүй сүлжээн дээгүүр TCP протоколын дамжуулах чадамжийг үнэлэх математик загвар

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ИДЭВХТЭЙ БАЙДАЛД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ЭКОНОМЕТРИК ШИНЖИЛГЭЭ

Зохиогч: Ч. Ганбаатар Удирдагч: Доктор (Ph.D) Б. Батзолбоо. ШУТИС-Компьютерийн Техник Менежментийн Сургуулийн Програмчлалын профессорын баг.

ЦАГААН УУЛЫН ДҮҮРГИЙН ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ БА ПОЛИМЕТАЛЫН ХҮДЭРЖИЛТИЙН БАЙРШЛЫН ЗҮЙ ТОГТОЛ

Химийн даалгавар 11-р анги оны хичээлийн жил

ЕВРОБЛОК -ИЙН ДАВУУ ТАЛУУД

Лекц 16 Гетероцагирагт нэгдэл

MNS ISO TR 25107:2013

II бүлэг. Химийн элементийн геохимийн тархалт

ГУРАВДУГААР АЖИЛ Гэрлийн туйлшрал судлан Малюсын хуулийг шалгах

Хадан Дээрх Тамганы Дүрсийг Адууны Тамганы Дүрстэй Машин Сургалтын Аргуудаар Харьцуулах

МОР2 ТӨСЛИЙН ЭКОЛОГИЙН СУДАЛГАА АВАХ ЕРӨНХИЙ ТОЙМ оны 6 сарын 13

ARTICLES ХҮЧНИЙ ТРАНСФОРМАТОРЫН ЭВДРЭЛ ГЭМТЭЛ, ТҮҮНИЙГ ОНОШЛОХ АРГА ЗҮЙ

Ерөнхий эмиттертэй транзисторт өсгөгч Унших материал

Хураангуй. Түлхүүр үг: микросателлит, митохондрийн ДНХ, кластер.

Химийн даалгавар 12-р анги оны хичээлийн жил. D. d судлах шингэн = m ус d ус

S.PH101 ФИЗИК-1 ЛЕКЦ 13

ХАВДАР ЭСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД JSAP (JNK/STRESS- ACTIVATED PROTEIN KINASE-ASSOCIATED PROTEIN) УУРГИЙН ОРОЛЦОО

МОНГОЛ ОРНЫ ЭРДЭСТ НУУРУУДЫН ЛИТИЙ, УРАНЫ СУДАЛГАА

8x100. 8x100. 8x100. 8x100

Физикийн хичээлийн даалгавар (үндэсний хөтөлбөр)

S.PH102 Физик-2. Семинар 7. Сэдэв : Квант механикийн үндэс, Атомын физик. Тест оны намар

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. СОНГОХ ДААЛГАВАР

Available online at

Химийн даалгавар 11-р анги оны хичээлийн жил

Физикийн хичээлийн даалгавар (үндэсний хөтөлбөр)

Дан болон давхар урвуу дүүжингийн тэнцвэржилт

ТУХАЙН ДИФФЕРЕНЦИАЛТ ТЭГШИТГЭЛ. Contents Bibliography 11 References 11 Index 12

ХДХВ, БЗДХ-ЫН ТАНДАЛТЫН СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН, 2011 МОНГОЛ УЛС

ШАР ХАЛУУНЫ ГҮРЭМ-7 УЛАМЖЛАЛТ ЖОР БОЛОН ТҮҮНЭЭС БЭЛДСЭН НЭМЭЛТ-4 БЭЛДМЭЛИЙН ГЕНТАМИЦИНААР ӨДӨӨСӨН НЕФРОХОРДОЛТОНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ

Компьютер графикийн файлын формат

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. СОНГОХ ДААЛГАВАР

Шалгалтын бодлогуудын бодолтод øаардагдах çàðèì тоìüёо. (магадлалын сонгодог тодорхойлолт) AB = ( x x ) + ( y y ) ХУВИЛÁАР А ÍÝÃÄ ÃÝÝÐ ХЭСЭГ

Õóðààíãóé. Түлхүүр үг: GPS тропосфер Монголд, усны уурын агууламж, агаар мандлын зайнаас тандалт

АДРОНЫ КЛАСТЕРЫГ ЯЛГАХАД ЗОРИУЛСАН ПАРАМЕТРИЙГ ТОДОРХОЙЛСОН НЬ

Сонгуулийн прогноз хийх арга зүй: асуудал, хувилбар, арга. Ц.Болд, Ч.Тамир /МУИС-ийн Социологийн тэнхмийн багш нар/

Хичээлийн хөтөлбөрийн загвар 11-р анги Хими. 1-р хувилбар

ЗҮРХ СУДАСНЫ ҮНДЭСНИЙ КОНФЕРЕНЦИ Зүрх судасны өвчний хяналт ба менежментийг сайжруулахад

Copper-catalyzed formal O-H insertion reaction of α-diazo-1,3-dicarb- onyl compounds to carboxylic acids with the assistance of isocyanide

ХЕПАТИТЫН С ВИРҮСИЙН ХАЛДВАРЫГ ЭРТ ИЛРҮҮЛЭХ, ОНОШЛОХ, ЭМЧЛЭХ УДИРДАМЖ оны 4-р сар УДИРДАМЖ

МОНГОЛЫН МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИ-2018

ЛЕКЦ 13 Полисахарид Цардуул

ЗҮРХ СУДАСНЫ ҮНДЭСНИЙ КОНФЕРЕНЦИ Зүрх судасны өвчний хяналт ба менежментийг сайжруулахад

МОНГОЛ УЛСЫН СТАНДАРТ. Стандартчилал, Хэмжилзүйн Үндэсний Зөвлөлийн 2009 оны 12 дугаар сарын 24- ний өдрийн 52 дугаар тогтоолоор батлав.

Õàâòãàé òýãø ºíöºãò ìåòàëëûí êîìïëåêñ íýãäýë äýõ õàëàëöàà. 1-р хэсэг

Рекурсив Хамгийн бага Квадратын аргаар MIMO сувгийг дагах алгоритм

Эрүүл мэндийн лаборатори, 2013, 2

New Cytotoxic Constituents from the Red Sea Soft Coral Nephthea sp.

С.Бямбахорлоо (Доктор Ph.D, ММНБ, Аудитор, ТМЗ) СЭЗДСургуулийн ахлах багш

A facile and general route to 3-((trifluoromethyl)thio)benzofurans and 3-((trifluoromethyl)thio)benzothiophenes

GLEAR -Гэр хорооллын айлуудын цэвэр агаар Жижиг галлах системд тоосны шүүлтүүр хийх нь

D-Glucosamine-derived copper catalyst for Ullmann-type C- N coupling reaction: theoretical and experimental study

50 th IChO 2018 ОНОЛЫН ТЭМЦЭЭН BACK TO WHERE IT ALL BEGAN оны 7-р сарын Братислав, СЛОВАК Праг, ЧЕХ

1. Атомын нарийн нийлмэл бүтэц 19 -р зууны эцэс. Физикийн шинжлэх ухааны нээлтүүд Атомын бүтцийн загварууд Атомын бүтцийн онолууд

Тухайн Дифференциал Тэгшитгэл. Үүеэ Отгонбаяр

Энэхүү жагсаалтын 2 дугаар хувилбар нь 2014 оны 9 дүгээр сарын 1-ны өдрөөс үйлчилж эхэлнэ.

Киотогийн мэдээллийн төгсөлтийн дараахи их сургууль

Бодолт: ( ) ,2

Эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн засвар, үйлчилгээ, тохируулгад ашиглаж буй хэмжих хэрэгсэл, багаж төхөөрөмжийн судалгаа НЭГ. ҮНДЭСЛЭЛ

Говийн аймгуудад тохиолддог онош нь тодорхойгүй Адууны өвчний судалгаанд Б.Энхтайван, Г.Жавхлан, Б.Баттөр, Б.Батцэцэг

Барилгын эрчим хүч хэмнэлтийн төв БАРИЛГЫН БИТҮҮМЖЛЭЛ ТҮҮНИЙГ ТООЦОХ БОЛОН ТОДОРХОЙЛОХ АРГАЧЛАЛ. Менежер: Б. Билгүүн

Electronic Supplementary Information

J.RC322 Бичил долгионы хэрэгсэл Хувилбар B. Хувилбар B.

Available online at shd.org.rs/jscs/

Ελαφρές κυψελωτές πλάκες - ένα νέο προϊόν για την επιπλοποιία και ξυλουργική. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ και ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Физикийн ерөнхий шалгалтын тест нийт 57 даалгавартай. Хоёр хэсэгтэй. Нийлбэр оноо 100.

Μεταβολομική στρατηγική βασισμένη στο NMR

Байгаль орчны бохирдлын талаар Япон улсаас авч хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагааны үнэлгээ

орон нутгийн эдийн ЗАСАг, САнхүүгИйн САлБАРын Тойм Боловсруулсан: МБСГ, СХ-ийн эдийн засагч Ë.Дөлгөөн Удирдаж зөвлөсөн: МБСГ, СХ-ийн захирал Н.

ГАРЫН ТОСНЫ ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ЗАН ТӨЛӨВ

Transcript:

Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences Vol. 57 No 03 (223) 2017 DOI: https://doi.org/10.5564/pmas.v57i3.890 МОНГОЛ ОРНЫ ХУСНЫ ҮЙСНЭЭС БЕТУЛИН, ЛУПЕОЛ ЯЛГАСАН СУДАЛГААНЫ ДҮН Ч.Отгонбаяр 1 *, А.Чимэдцогзол 2, Р.Чук 3 1 ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэн, Монгол улс 2 Идэр их сургууль, Монгол улс 3 Мартин-Лютерийн их сургууль, ХБНГУ * Цахим шуудан: c_otgonbayar@yahoo.com -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Редакцид ирүүлсэн: 2017.07.23 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ХУРААНГУЙ Хус модыг олон талын зориулалтаар ашигладаг бөгөөд тухайлбал, мод, модон бүтээгдэхүүн, бэлэг дурсгалын зүйл үйлдвэрлэхэд өргөн хэрэглэдэг. Үүнээс гадна биологийн идэвхт нэгдлүүдийг агуулсан хус модны нахиа, шүүс, үйснээс эм, гоо сайхан болон хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна.түүнчлэн хус модноос идэвхжүүлсэн нүүрс гарган авч, шингээгч болгон хэрэглэдэг. Хусны үйсэнд биологийн өндөр идэвхтэй тритерпент нэгдлүүд их хэмжээтэй агуулагддаг. Иймд Монгол оронд ургадаг Хавтаг навчит хус (Betula platyphylla)-ны үйснээс лупаны бүлэгт хамаарах бетулин, лупеолыг анх удаа ялган авч, бүтэц байгууламжийг нил улаан туяаны спектрометр, 1H, 13C цөмийн соронзон резонансын спектроскопийн аргаар судалж тогтоов. Түлхүүр үгс: Хавтаг навчит хус (Betula platyphylla), хусны үйс, бетулин, лупеол; ОРШИЛ Даяаршиж буй дэлхийн хүн ам нэмэгдэхийн хирээр хүнсний хэрэглээний соёл даган өөрчлөгдөж, хүнсний биологийн идэвхт нэмэлтүүдийг ихээр хэрэглэх болсон. Өнөө үед ургамлаас төрөл бүрийн хортой, хоргүй хавдарыг эмчлэх, исэлдэлт, нянгийн эсрэг идэвхтэй гэх мэт биологийн идэвхтэй бэлдмэл гарган авч байна. Уламжлалт анагаах ухаанд хусны үйсийг ашиглаж үе мөч, тулай, хумхаа [10] зэрэг өвчинг эмчлэхэд өргөн хэрэглэж байсан. Хусны үйсний фитохимийн судалгаа нь эрдэмтэн судлаачдын анхаарлыг ихээр татаж, судалгааны ажил ихээр хийгдэж байна. Манай оронд 12 зүйлийн хус ургадаг [11]. Тэдгээрийн химийн судалгаа төдийлөн хийгдээгүй. Лупаны бүтэцтэй тритерпеноид нь ялангуяа хусны үйсэнд их хэмжээтэй хуримтлагддаг. Бетулин, лупеол нь лупаны бүтэцтэй тритерпeноид, таван цагирагаас тогтсон хэлхээтэй нэгдэл. Бетулин нь С 30 Н 50 О 2 гэсэн ерөнхий томьёотой, С3, С28-67 -

Шинжлэх Ухааны Академийн Мэдээ 2017 оны 03 (223) байрлалдаа ОН бүлэг, лупеол нь С 30 Н 50 О гэсэн ерөнхий химийн томъёотой, С3 байрлалдаа ОН бүлэг агуулдаг. Гадаадын олон судлаачдын [1,2,5,8] судалгаагаар эдгээр нэгдлүүд нь биологийн өндөр идэвхтэй, тухайлбал хавдарын эс үүсэх нөхцөлийг зогсоох, өсөлтийн саатуулдаг, үрэвсэл болон вирусийн эсрэг, элэг хамгаалах зэрэг үйлчлэлтэй болох нь нотлогдсон. Иймээс өөрийн орны байгалийн түүхий эдээс төрөл бүрийн өвчнийг анагаах чадалтай биологийн идэвхт бодисуудыг ялган авч, эм бэлдмэлийн үйлчлэгч бодисын бүтэц байгууламжийг тогтоож, фармакологи, клиникийн судалгаа хийх нь зайлшгүй шаардлагатай байна. СУДАЛГААНЫ МАТЕРИАЛ, АРГА ЗҮЙ Хавтаг навчит хус (Betula platyphylla)- ны үйсний (газар унасан хусны үйс) дээжийг 2013 оны 8 сард Төв аймгийн Дуган хаднаас бэлдэж, судалгаанд ашигласан. Хусны зүйлийг ШУА-ын Ерөнхий ба сорилын биологийн хүрээлэнгийн (хуучин нэрээр) э/ш-ний ажилтан, доктор Д.Зоёо тодорхойлов. Эргэх хөргөгч бүхий хоёр литрийн бөөрөнхий ёроолтой колбонд 2-3 мм-ийн өргөнтэй жижиглэсэн 200 гр хусны үйс, 10%-ийн натрийн шүлтийн 650 мл уусмал, мөн 96%-ийн 800 мл этилийн спирт хийж, 5 цагийн турш буцалгасан. Урвалын холимогийг Бюхнерийн шүүлтүүрийн тусламжтай халуунаар нь соруулж шүүв. Уусгагчийг ууршуулахад цагаан тунадас үлдсэн. Тунадасыг халуун усаар угааж саармагжуулан, шүүж хатаагаад, энэ дээжнээсээ 1 граммыг жигнэн авч, 60х6 см хэмжээтэй баганан шилэн колонкоор (силикагель 60А о, 230-400 меш) толуол:этилацетат:н-гептан:шоргоолжны хүчил (80:20:10:3) систем уусгагчтай хөөлгөн, 20 мл-хэмжээст шилэн саванд тус бүр тосч, бодисуудыг ялган авсан. Бодисуудын салалтыг толуол:этилацетат:нгептан:шоргоолжны хүчил (80:20:10:3) систем уусгагчтай нимгэн үеийн хроматографиар бетулин, лупеолын стандарт бодистой харьцуулан хянасан. Илрүүлэгч уусмалаар Эккерсийн урвалж ашиглав. Ялган авсан бодисуудыг этилийн спиртэнд талсжуулах, дахин талсжуулах аргаар цэвэршүүлэв. Бүтэц байгууламжийг масс спектрофотометр, 1 H, 13 C цөмийн соронзон резонанс (Varian, Unity 400 MHz), нил улаан туяаны спектрометрийн (IR Prestige-21) аргаар тус тус судлав. Хайлах температурыг температур нь үе шаттайгаар нэмэгддэг, дурантай багажаар тодорхойлов [7]. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН, ХЭЛЦЭМЖ Эрт дээр үеэс хусны үйс, тос, нахиа, навч зэргийг ардын уламжлалт анагаах ухаанд өргөн хэрэглэж байсан бөгөөд орчин үеийн эм, эмчилгээний бодисын найрлаганд өнөөг хүртэл өргөнөөр ашиглаж байна. Мөн хүнсний бүтээгдэхүүний найрлага, орцонд оруулж хэрэглэдэг байна [6,12]. Сибирийн бүс нутагт хус мод элбэг тархаж ургадаг. Хусны үйснээс бэлэг дурсгалын зүйл, жимс, жимсгэнэ хадгалах - 68 - сав суулга хийхээс гадна олон төрлийн эм, эмчилгээ, гоо сайхан, хүнсний зориулалтаар хэрэглэх олон төрлийн бэлдмэл, бүтээгдэхүүн гарган авч байна. Хуснаас бетулин ялгах олон арга байдаг. Уусгагчийн туйлт шинж чанарыг ихэсгэж, гексан, диэтилийн эфир, этилийн спирт, нэрмэл усаар зэрэг уусгагчаар Сокслетийн аппаратанд хандалж, бетулин зонхилон агуулсан гексаны хандыг баганан

Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences Vol. 57 No 03 (223) 2017 хроматографийн ялгаж судалсан [9]. Энэхүү судалгааны ажилд шүлтийн оролцоотойгоор этилийн спиртээр хандлах аргыг сонгож, зонхилох бодисоо ялгасан. Хавтаг навчит хусны үйсэнд бетулин 25.12%, лупеол 5.08%-ийн агууламжтай болохыг жингийн аргаар тус тус тогтоолоо. а) Бетулиныг пиридинд уусгаж, устөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектрийг Varian, Unity 400 MHz багаж дээр бүртгэхэд δ 0.78 (д.,1h, J=9.0 Гц, H-5), 0.81 (с.,3h, H-24), 0.84 (с.,3h, H-25), 0.85 (с.,3h, H-27), 0.97 (с.,3h, H-23), 1.01 (с.,3h, H-26), 1.21 (д.,1h, J=1.6 Гц, H-11b),1.27 (д.,1h, J=1.2 Гц, H-16b), 1.75 (с.,3h, H-30), 2.42 (м.,1h, H-19), 3.44 (дд.,1h, J=8.0 Гц, H-3), 3.64 (с.,1h, H-28b), 3.66 (с.,1h, H-28a), 4.72 (с.,1h, H-29a), 4.87 (с.,1h, H-29b) сигналуудыг бүртгэсэн. Нүүрстөрөгчийн атомын тоо, тэдгээрийн халагдалтын зэргийг тогтоох зорилгоор 13С цөмийн соронзон резонансын спектрийг бичүүлж, бүртгэсэн. 13 C ЦСР (100 MHz, пиридин): δ 149.8 (C-20), 108.4 (C-29), 76.7 (C-3), 58.0 (C-28), 54.4 (C-5), 49.3 (C-9), 47.8 (C-18), 47.1 (C- 19), 46.9 (C-17), 41.6 (C-14), 39.0 (C-8), 38.1 (C-1), 37.9 (C-4), 36.2 (C-13), 36.1 (C-10), 33.5 (C-7), 33.3 (C-22), 29.0 (C-21), 28.6 (C- 16), 26.9 (C-2), 27.3 (C-23), 26.2 (C-15), 24.3 (C-12), 19.7 (C-11), 17.8 (C-30), 17.4 (C-6), 15.0 (C-26), 14.9 (C-25), 14.8 (C-24), 13.5 (C- 27). Устөрөгч, нүүрстөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын сигналууд нь бусад хэвлүүлэлтэй харьцуулагдсан бөгөөд сигналуудийн зөрөө ± 3 сх-ийн дотор байв [2]. Сигнал 3.44 (дд.,1h, J=8.0 Гц) нь 3β гидроксил тритерпений α-д байрлах С-3- ийн Н бүлгийн онцлог шинж чадвар юм. Бетулины устөрөгчийн болон нүүрстөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектрийн бичлэгийг 1, 2-р зурагт үзүүлэв. Зураг 1. Бетулины устөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектр - 69 -

Шинжлэх Ухааны Академийн Мэдээ 2017 оны 03 (223) Зураг 2. Бетулины нүүрстөрөгчийн цөмийн соронзон резонанасын спектр Бетулин, цагаан өнгөтэй, аморф нунтаг, [Lup -20(29)-ene-3β,28-diol] C30H50O2, m/z: 442.Хайлах цэг 256-257оС. Бетулины нил улаан туяаны спектрийн судалгаанаас үзвэл 1386.82см-1 долгионы тоон утгад илэрсэн шингээлт нь (CH 2 =CH- CH 3 ) бүлэг, 1452.40см-1 долгионы тоон утгад харгалзах шингээлт нь (CH) бүлэг, 1645.28см-1 долгионы тоон утгад харгалзах шингээлт нь (C=C) бүлэг, 2868.15см-1 долгионы тоон утгад илэрсэн шингээлт нь (CH 2, CH 3 ) бүлэг, 3375.43см-1 долгионы тоон утгад илэрсэн шингээлт нь (ОH) бүлэг байгааг тус тус илэрхийлж байна. Бетулины нил улаан туяаны спектрийг 3-р зурагт үзүүлэв. Бетулины томъёо Зураг 3. Бетулины нил улаан туяаны спектр - 70 -

Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences Vol. 57 No 03 (223) 2017 б) Лупеолыг пиридинд уусгаж, устөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектрийг Varian, Unity 400 MHz багаж дээр бүртгэхэд: δ 0.80 (1H, d, J=11.5 Hz, H-5), 0.82 (3H, s, H-24), 0.88 (3H, s, H-28), 0.97 (3H, s, H-25), 1.00 (3H, s, H-27), 1.03 (3H, s, H-23), 1.04 (3H, s, H-26), 1.67 (3H, s, H-30), 1.23 (1H, m, H-22a), 1.41 (1H, m, H-22b), 1.32 (1H, m, H-21a), 1.86 (1H, m, H-21b), 2.47 (1H, m, H-19), 3.43 (1H, dd, J=10.0, 1.0 Hz, H-3), 4.72 (1H, dd, J=4.0, 1.0 Hz, H-29a), 4.87 (1H, d, J=2.5 Hz, H-29b); Нүүрстөрөгчийн атомын тоо, тэдгээрийн халагдалтын зэргийг тогтоох зорилгоор 13С цөмийн соронзон резонансын спектрийг бичүүлж, бүртгэсэн. 13C NMR (100 MHz, пиридин): δ 150.8 (C-20), 109.6 (C-29), 77.8 (C-3), 55.6 (C-5), 50.5 (C-9), 48.3 (C-18), 48.0 (C-19), 42.9 (C- 17), 42.8 (C-14), 40.9 (C-22), 40.0 (C-8), 39.3 (C-13), 39.0 (C-1), 38.1 (C-4), 37.2 (C-10), 35.5 (C-16), 34.4 (C-7), 29.9 (C-21), 28.4 (C- 23), 28.1 (C-15), 27.5 (C-2),25.3 (C-12), 20.9 (C-11), 19.2 (C-30), 18.5 (C-6), 17.9 (C-28), 16.2 (C-25), 16.1 (C-26), 15.9 (C-24), 14.5 (C- 27). Лупеолын устөрөгч, нүүрстөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектрийн бичлэгийг 4, 5-р зурагт үзүүлэв. Зураг 4. Лупеолын устөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектр Зураг 5. Лупеолын нүүрстөрөгчийн цөмийн соронзон резонансын спектр Лупеол, цагаан өнгөтэй, аморф нунтаг, [Lup-20(29)-en-3β-ol], C 30 H 50 O. m/z: 426.Хайлах цэг 215-216 о С. - 71 -

Шинжлэх Ухааны Академийн Мэдээ 2017 оны 03 (223) Лупеолын томъёо Лупеолын нил улаан туяаны спектрийн судалгаанаас үзвэл 1381.03см -1 долгионы тоон утгад илэрсэн шингээлт нь (CH 3 ) бүлэг, 1454.33см -1 долгионы тоон утгад харгалзах шингээлт нь (CH) бүлэг, 1639.49см -1 долгионы тоон утгад харгалзах шингээлт нь (C=C) бүлэг, 2872.01см -1 долгионы тоон утгад илэрсэн шингээлт нь (CH 2 ) бүлэг, 3332.99см -1 долгионы тоон утгад илэрсэн шингээлт нь (ОH) бүлэг байгааг тус тус илэрхийлж байна. Лупеолын нил улаан туяаны спектрийг 6-р зурагт үзүүлэв. Зураг 6. Лупеолын нил улаан туяаны спектр Хавтаг навчит хус (Betula platyphylla)- ны үйснээс ялгасан бетулин, лупеолын бүтэц байгууламжийн судалгааны дүнг хэвлэлийн тоймтой [3,4] харьцуулж, эдгээр бодисын бүтэц байгууламжийг тогтоолоо. ДҮГНЭЛТ Монгол оронд ургадаг Хавтаг навчит хус (Betula platyphylla)-ны үйсэнд бетулин 25%, лупеол 5% агуулагддаг болохыг тодорхойлов. Хавтаг навчит хус (Betula platyphylla)- ны үйснээс биологийн өндөр идэвхтэй бетулин, лупеолийг анх удаа цэврээр нь ялган авч, бүтэц байгууламжийг 1 H, 13 C - 72 - цөмийн соронзон резонанс, нил улаан туяаны спектрометрийн аргаар тодорхойлж, баталгаажуулав. Манай орны ой модны хоёрдогч түүхий эд, өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглахаар урьдчилан бэлтгэсэн, мөн байгалийн шалгарлаар унасан хус модны үйсийг боловсруулж,

Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences Vol. 57 No 03 (223) 2017 биологийн өндөр идэвхт бетулин, лупеол гарган авах бүрэн боломжтой болохыг тогтоов. Талархал: Энэхүү судалгааны ажлыг ГЭСА, Шинжлэх ухаан технологийн сангийн SSA_023/14 дугаартай суурь судалгааны төслийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн бөгөөд дэмжлэг үзүүлсэн байгууллагуудад талархал илэрхийлье. НОМ ЗҮЙ [1] Baek M.Y., Cho J.-G., Lee D.-Y. Isolation of triterpenoids from the stem bark of Albizia julibrissin and their inhibition activity on ACAT-1 and ACAT-2, J. Korean Soc. Appl. Biol. Chem., 2010. 53, 310-315. [2] Chowwanapoonpohn S., Buddhasukh D. Isolation of Pentacyclic Triterpenoid Compounds from Lithoscarpus elegans (BL.) Hatus. Ex Soep. By Electrocoagulation. In Perspectives in Natural Product Chemistry Proc. Acta Hort. 677, ed. Baser K.H.C., Franz G., Canigueral S., et. al. International Society for Horticultural Science, 2005, Chicago 19-25. [3] Elvira.E, Kovac-Besovic, Kemal Duric. Identification and isolation of pharmacologically active triterpenes in Betuale cortex, Betula pendula Roth., Betulaceae. Bosnian journal of basic medical sciences 2009, 9(1):31-38 [4] Ernest Wenkert, G.Vernon Baddeley, Ivor R.Burfitt and Louis N.Moreno. Carbon-13 Nuclear Magnetic Resonance Spectroscopy of Naturally-occurring Substances, Organic magnetic resonance, 1978, Vol 11, 7. [5] Gallo, M.B.C., Sarachine M.J., Biological activities of lupeol. Intl. J.Biomed. Pharma. Sci., 3, 2009, 46-66. [6] Princa P.Sharma, R.K.Roy B and Anurag, Dinesh Gupta. Pentacyclic Triterpinoids from Betula utilis and Hyptis suaveolens. International Journal of PharmTech Research. ISSN : 0974-4304, 2010, Vol.2, 2, pp 1558-1562 [7] Rene Csuk, Stefan Schwarz, Bianka Siewert, Ralph Kluge and Dieter Strohl Synthesis and Antitumor Activity of Ring A-modified Glycyrrhetinic Acid Derivatives. Z. Naturforsch. 2011, 66b, pp 521 532. [8] Ressmann A., Strassl K. and Gaetner P. New aspects for biomass processing with ionic liquids: towards the isolation of pharmaceutically active betulin. Green chem., 2012, doi:10.1039/c2gc16389f [9] Ronny Sczepek, Renate Schäfer, Choijiljav Otgonbayar and René Csuk, Synthesis and cytotoxic properties of alkynictr iterpenoid Mannich compounds, Mediterranean Journal of Chemistry 2015, 4(3), 126-137 [10] Володя Ц., Монгол орны эмийн ургамлыг эмнэлэгт хэрэглэх аргачлал, Улаанбаатар хот, 2014 он, 390-393. [11] Грубов В.И., Монголын гуурст ургамал таних бичиг, УБ., 2008 он, 91-93. [12] Лигаа У., Б.Даваасүрэн, Н.Нинжил, Монгол орны эмийн ургамлыг өрнө, дорнын анагаах ухаанд хэрэглэхүй, УБ., 2005 он. 460-463. - 73 -

Шинжлэх Ухааны Академийн Мэдээ 2017 оны 03 (223) RESULTS OF THE STUDY ON EXTRACTION BETULIN AND LUPEOL FROM THE BIRCH OF MONGOLIA Otgonbayar Ch. 1 *, Chimedtsogzol A. 2, R.Csuk 3 1 Institute of Chemistry and Chemical Technology, MAS, Mongolia 2 Ider university, Mongolia 3 Martin-Luther Universität Halle-Wittenberg, Germany *corresponding author, e-mail: c_otgonbayar@yahoo.com Abstract: Bark of the birch (Betula platyphylla), originated in Mongolia, contains 25% betulin and 5% lupeol. High biological active betulin and lupeol are extracted purely from birchbark (Betula platyphylla) for the first time. The structure of extracted betulin and lupeol are determined and verified by 1H-NMR, 13C-NMR und IR. It is possible to extract highly biological active betulin and lupeol from birchbark, which is the second biggest primary raw material from our country s forest. It is produced in the process of preparing birch for industrial use and furthermore many birches fall due to natural circumstances. Keywords: Betula platyphylla, birchbark, betulin, lupeol; - 74 -