БСШУЯ КОУШТ тэй хамтран шинэчлэн боловсруулсан физикийн хичээлийн хөтөлбөр /IX,X анги/ Физикийн хөтөлбөрийн баг 1
Гарчиг 1. Оршил 2. Хөтөлбөрийн зорилго зорилтууд 2 3. Хөтөлбөрийн агуулга 3 9 р анги 3 10 р анги 10 4. Үнэлгээний зорилтууд 21 5.Багшийн заах арга зүйн зөвлөмж 2
ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛТ, ЗОРИЛГО 3.1 Зорилт Хөтөлбөрийн зорилго нь энэ шалгалтын боловсролын зорилго байдлаар тодорхойлсныг доор үзүүлэв. Хөтөлбөрийн зорилго бүх сурагчдад адил бөгөөд ач холбогдлын дарааллаар дугаарлаагүй болно. Зорилго: 1. Энэхүү хөтөлбөрөөр цаашид физикийг гүнзгийрүүлэн судлах эсэхээс үл хамааран физик туршилт болон хэрэглээний сайтар зохион байгуулсан сургалтаар нийт суралцагчдад чанартай боловсролын дадал туршлага олгоход чиглэнэ. 2. Боломжтой суралцагчдад Шинжлэх ухаанд тэмүүлэх хүсэл сонирхлыг бий болгох, хөгжүүлэх, техник технологийн эринд итгэлтэйгээр амьдарч чадах иргэний заавал эзэмших суурь, Шинжлэх ухааны аргын давуу ба сул талыг таньж мэдэх, өдөр тутмын амьдралд болон бусад зүйлд хэрхэн хэрэглэгддэгийг үнэлж ойлгох, 9,10 ангийн хүрээнд суралцсанаар тулгуур шинжлэх ухааны, хэрэглээний шинжлэх ухааны, шинжлэх ухаанд суурилсан мэргэжлийн курсын зохих бэлтгэл болох мэдлэг ба ойлголтыг эзэмшүүлнэ. 3. Суралцагчдын Физикт суралцахад болон практик хэрэглээнд шаардлагатай, Өдөр тутмын амьдралд хэрэглэгдэх, Аюул осолгүй үйл ажиллагааг дэмжсэн, Үр ашигтай харилцааг дэмжсэн чадвар, чадавхийг хөгжүүлнэ. 4. Физикээр дамжуулан дараахь хандлагыг хөгжүүлнэ. Нягт нямбай, гярхай Бодитой хандах Шударга, Шинжлэн судлах Санаачлан сэдэх Зохион бүтээх 5. Байгаль ертөнцийг хайрлах, сонирхлыг татахад чиглэнэ. 6. Сурагчдад 3
Ганцаараа юм уу багаар хамтран ажилласны үр дүнд шинжлэх ухааны онол, аргазүй хөгжиж ирсэн, цааш үргэлжлүүлэн хөгжүүлнэ, Улс орны нийгэм, эдийн засаг, техник технологи, ёс зүй, соёлын хөгжил шинжлэх ухааны судалгаа, практик хэрэглээгээр тодорхойлогддог, шинжлэх ухааны хэрэглээ нь хувь хүн, нийгэм, байгаль орчинд эерэг, сөрөг үр нөлөөг хоёуланг нь үзүүлдэг, шинжлэх ухааны хэл нь нэг улс үндэстнээр хязгаарлагдахгүй, үнэн зөв, чанд дэгтэй, дэлхий нийтийн соёл гэдгийг ухааруулж мэдрүүлэхэд чиглэнэ. 4
Хөтөлбөрийн агуулгын хүрээ Суралцагсад нь гол хөтөлбөрөө судлахаас гадна нэмэлт хөтөлбөрийг хамт хамруулан гүнзгийрүүлж үзэж болно. A* ээс C хүртэл дүнтэй сурах зорилготой суралцагсад нь гүнзгийрүүлсэн хөтөлбөрийг эзэмших шаардлагатай. Суралцагчид нь хөтөлбөрийг давах шаардлага хангасан математикийн чадвартай (тооцоолох) байх ёстой. Суралцагчид нь хэмжигдэхүүний тодорхойлолт, нэгж, тэмдэглэгээний жагсаалтыг ашиглаж сурсан байх хэрэгтэй. Энэ сургалтаар багш нар байгалийн ба хиймэл ертөнц болон суралцагсдын өдөр тутмын амьдралын төсөөллийн холбоо хамаарлыг үзүүлэх зорилготой юм. Ерөнхий зорилгоо хангахын тулд уян хатан хөтөлбөрийг багш нарт зөвшөөрдөг ба үүнд дөхүүлэх арга зам болох хөтөлбөрийн хүрээг доор дурдав. Дараах материал нь хичээл заах хөтөлбөрөөс илүү шалгалтын хөтөлбөр ийг хангах болно. Агуулга (9 р анги) o Ерөнхий физик 1.1 Урт ба хугацаа Эзлэхүүн болон уртыг тооцоолоход хэмжигч цилиндр ба шугам хэрхэн ашиглах тухай илэрхийлэх, хэрэглэх Хугацааны завсар хэмжих хэрэгсэл ба цагийг хэрхэн ашиглах тухай илэрхийлэх, хэрэглэх 1.2 Шугаман хурд, хурд ба хурдатгал нийт зам Хурдыг нийт хугацаа р тооцоолох ба хурданд тодорхойлолт өгөх Зам хугацааны болон хурд хугацааны графикийг тайлбарлах, зурах Биеийн хурд хугацааны графикийн хэлбэрээс дараах тохиолдлуудыг таних тайван байгаа тогтмол хурдтай хөдлөх хурд нь өөрчлөгдөн хөдлөх Тогтмол хурдатгалтай хөдөлгөөний явсан замыг хурд хугацааны хамаарлын график доорх талбайгаар тооцоолох Хурдны өөрчлөлт нь хурдатгалтай холбоотой болохыг ойлгосноо үзүүлэх Бага зайг хэмжихэд механик арга барил хэрэглэх тухай илэрхийлэх, хэрэглэх (микрометрийг хэрэглэх) Хугацааны маш бага завсар ыг хэмжих тухай илэрхийлэх, хэмжих (дүүжингийн үе) Шулуун замын хөдөлгөөний хурдатгалыг таних, хурдатгалыг тооцоолох Тогтмол бус хурдатгалтай хөдөлгөөнийг таних 5
1.3 Масс ба хүндийн хүч Биеийн массын тухай ойлголтыг ойлгомжтой харуулах Жин бол хүч болохыг товчоор бичих Жин /үүнээс хойш масс / гэсэн ойлголтыг жинлүүр ашиглан харьцуулан үзүүлэх Масс нь хөдөлгөөний өөрчлөлтөнд эсэргүүцэгч шинж чанартай гэсэн ойлголтыг үзүүлэх Гравитацийн орон тухайн массад нөлөөлөн жинг үүсгэдэг гэсэн ойлголтыг хэрэглэх, тодорхойлох 1.4 Нягт Зөв хэлбэртэй хатуу бие ба шингэний нягтыг тодорхойлох туршилт ба шаардлагатай тооцооллыг хийх Зөв биш хэлбэртэй хатуу биетийн нягтыг тодорхойлох орлуулгын /шилжилтийн / арга ба шаардлагатай тооцооллыг хийх 1.5 Хүч 1.5(a)Хүчний үйлчлэл Хүч биеийн хэлбэр, хэмжээг өөрчлөх нөхцөл болохыг товчоор бичих Туршилтаар суналт ачааллын графикийг зурах, тухайн туршилтын алхмыг илэрхийлэх Суналт ачааллын графикийг тайлбарлах Гукийн хуулыг товчоор бичих, F=kx илэрхийллийг санах, хэрэглэх Суналт ачаалалын графикаас шугаман хамаарлын хязгаарын ач холбогдлыг таних 1.5 (b) Эргүүлэх үйлчлэл Эргүүлэх үйлчлэлийн хэмжүүрээр хүчний моментыг тодорхойлох, өдөр тутамын жишээ гаргах Хөшүүргийн тэнцвэрийн нөхцлийг чанарын хувьд дүрслэн бичих 1.6 Энерги, ажил ба чадал 1.6(a) Энерги Хөдөлж байгаа болон тодорхой байрлалд Тэнцвэрт орших биеийн нийлбэр хүчний момент байхгүй гэдгийг үзүүлэх туршилтыг тодорхойлох ба хийх Тэнцвэрт байгаа хялбар системийн хувьд эсрэг хүчний моментийн санааг ашиглах кинетик энерги =½mv 2 ба потенциал энерги =mgh болохыг санах, 6
байгаа бие энергитэй байдаг гэсэн ойлголтыг үзүүлэх 1.6(c) Ажил Ажлыг явсан зам ба үйлчилсэн хүчний хэмжээтэй холбох (тооцоо хийхгүй) Хийсэн ажил ба зарцуулсан хугацаагаар чадлыг илэрхийлэх (тооцоо хийх шаардлагагүй) 1.6(d) Чадал Тохирсон жишээ ашиглан хийсэн ажил ба зарцуулсан хугацааг чадатай холбох (тооцоо хийхгүй) хэрэглэх Ажил нь энергийн өөрчлөлт болохыг илэрхийлэх W = Fd = E томьёог санах, хэрэглэх Энгийн системийн хувьд P = E/t тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх 1.7 Даралт Тохиромжтой жишээ ашиглан хүч ба талбайг даралттай холбох (тооцоо хийхгүй) p = F/A санах, хэрэглэх Энгийн мөнгөн усны барометрыг дүрслэх, түүнийг атмосферийн даралт хэмжихэд хэрэглэх Тохиромжтой жишээ ашиглан шингэний гүний даралтыг шингэний нягт ба гүнтэй холбох (тооцоо хийхгүй) p = hρg тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх Манометрийг хэрхэн хэрэглэхийг дүрслэх, хэрэглэх o Дулааны физик 2.1(a)Бодисын төлөв Хий ба шингэн, хатуу төлөв байдлын онцлог, ялгааг товчоор бичих 2.1(b)Молекуляр загвар Хий ба шингэн, хатуу биетийн молекуляр бүтцийг чанарын хувьд илэрхийлэх Молекулын хөдөлгөөний үүднээс хийн температурыг тайлбарлах Молекулын хөдөлгөөний үүднээс хийн 7
даралтыг чанарын хувьд илэрхийлэх 2.2 Бодисын дулааны шинж 2.2(a) Хий, шингэн ба хатуу биеийн дулаан тэлэлт Хий, шингэн ба хатуу биеийн дулаан тэлэлтийг чанарын хувьд илэрхийлэх Дулаан тэлэлтийн үр дагавар, өдөр тутмын хэрэглэгээг тайлбарлах, ялгах Хий, шингэн ба хатуу төлвийн дулаан тэлэлтийн хэмжээг харьцуулан жагсаан харуулах Тогтмол даралтанд байгаа хийн эзэлхүүнд температурын өөрчлөлтийн үзүүлэх нөлөөг чанарын хувьд дүрслэн бичих 2.2(b)Температурыг хэмжих Температур хэмжихэд температур өөрчлөгдснөөр хэрхэн физик шинж чанар өөрчлөгдөхийг үнэлэх, энэ шинж чанаруудыг жишээ гаргах Тогтоосон цэгүүдийг (ус буцлах, хөлдөх температур г.м) ялгах, түүний хэрэгцээг мэдрэх Шингэнт термометрийн бүтэц, ажиллагааг дүрслэн бичих Шугаман чанар, хэмжих хязгаар, мэдрэг чанарын тухай ойлголтыг харуулах Термохосын бүтцийг тодорхойлох, мөн өндөр ба эгшин зуур өөрчлөгдөх температуруудыг хэмжихэд хэргэлэх ойлголтуудыг харуулах 2.2(c)Дулаан багтаамж Биеийн температур өсөлт ба биеийн дотоод энергийн өсөлтийн хоорондох холбоог тогтоох Бодисын хувийн дулаан багтаамжийг хэмжих туршилтыг зураглах Дулаан багтаамжийн тухай ойлголтоо үзүүлэх 8
2.2(d)Хайлах ба буцлах Хайлах ба буцлах үед энерги өгч байхад температур өөрчлөгддөггүй шинжийг илэрхийлэх Хайлах ба буцлах цэгийн утга санааг товчоор бичих Конденсацлах ба царцах үзэгдлийг дүрслэн бичих Буцлах ба ууршихын хооронд нь ялгах Ууршихын болон хайлахын хувийн дулаан гэсэн ойлголтыг хэрэглэх, нууц дулаанд молекуляр загварын үүднээс тайлбар өгөх Уур ба мөсний хувийн дулааныг хэмжих туршилтыг дүрслэн бичих 2.3 Дулааны энерги дамжих 2.3(a)Дамжуулал Дулаан муу ба сайн дамжуулах шинж чанарыг үзүүлэх туршилтыг зураглах Хатуу биеийн дулаан дамжууллын энгийн молекуляр хялбар тооцоо хийх 2.3(b)Конвекц Нягтын өөрчлөлтийг шингэний конвекцтэй холбох, конвекцийг үзүүлэх туршилтыг зураглах 2.3(c)Цацаргалт Хэт улаан туяа цахилгаан соронзон спектрийн нэг хэсэг гэдгийг ялгаж тодруулах Инфра улаан цацаргалтыг сайн ба муу шингээгч, сайн ба муу цацруулагчийн шинж чанарыг харуулах туршилтыг зураглах 2.3(d) Энергийн зөөлтийн үр дагавар Цацаргалт, конвекци ба дулаан дамжууллын үр дагавар, өдөр тутмын амьдралын зарим хэрэглээг тайлбарлах, ялгах 4. Цахилгаан соронзон 4.1 Энгийн соронзон үзэгдэл Соронзны шинж чанарыг томьёолох 9
Соронзон үүсэх үндэслэл гаргах Ферро болон ферро соронзон бус материалыг ялгах Соронзжуулах ба соронзонг арилгах аргыг дүрслэн бичих Соронзон савааны үүсгэх орны шугамын төрхийг тодруулах туршилтыг дүрслэн бичих Ган ба төмрийн соронзон шинж чанарыг ялгах Тогтмол соронзон ба цахилгаан соронзонг хэрэглэх, бүтээх ялгааг олж харах 4.2 Цахилгаан хэмжигдэхүүнүүд 4.2(a)Цахилгаан цэнэг Цахилгаан цэнэгжих ба бүртгэхийг үзүүлэх туршилтыгдүрслэн бичих Эерэг ба сөрөг цэнэг байдаг гэдгийг товчоор бичих Ижил цэнэгүүд түлхэлцдэг, эсрэг цэнэгүүд таталцдаг гэдгийг товчоор бичих Цахилгаан цэнэгийн орчимд хүчний үйлчлэл үзүүлж байгаа мужийг цахилгаан орон гэдгийг дүрслэн бичих Цахилгаан дамжуулагч ба тусгаарлагчийг ялгах, энгийн жишээгээр илэрхийлэх Цэнэгийн хэмжих нэгж кулон гэдгийг хэлэх Параллель хоёр хавтгайн хоорондох орон ба цэгэн цэнэгийн үүсгэх орныг дүрслэх, хүчний шугамыг чигийг тогтоох Нөлөөгөөр цэнэгжих үзэгдэлд тайлбар өгөх Дамжуулагч ба тусгаарлагчийн хоорондох ялгааг илэрхийлэхэд цахилгаан загвар ашиглах, санах 4.2(b)Цахилгаан гүйдэл Цахилгаан гүйдлийг цэнэгийн урсгалтай холбож товчоор бичих Амперметрийг хэрэглэх, ашиглалтыг дүрслэн бичих Гүйдэл нь цэнэгийн урсгалын хэмжээний хурд гэсэн ойлголтыг үзүүлэх ба I = Q/t томъёог санах, хэрэглэх Электронуудын урсгалын чиг ба гүйдлийн чигийн хоорондын ялгааг тогтоох 4.2(c)Цахилгаан хөдөлгөгч хүч Цахилгаан энергийн эх үүсвэрийн ц.х.х нь вольт нэгжээр илэрхийлэгддэг болохыг Ц.х.х нь хэлхээгээр цэнэг хөдөлгөхөд шаардлагатай энерги болох ойлголтыг 10
томьёолох харуулах 4.2(d)Потенциалын ялгавар Хэлхээний элемент дээр унах потенциалын ялгавар нь вольт нэгжээр илэрхийлэгддэг товчоор бичих Вольтметрийг хэрэглэх, ашиглалтыг тодорхойлох 4.2(e) Эсэргүүцэл эсэргүүцэл = пот ялгавар / гүйдлийн хүч гэдгийг томьёолох, гүйдэлд хүчдэл ба эсэргүүцлийн өөрчлөлт хэрхэн нөлөөлөхийг чанарын хувьд ойлгох R=V/Iтэгшитгэлийг санах, ашиглах Амперметр ба вольтметр ашиглан эсэргүүцэл тодорхойлох туршилтыг зураглах Дамжуулагчийн эсэргүүцлийг түүний урт ба диаметртэй холбох (тооцоо хийхгүй) 4.2(f) Цахилгаан энерги Эсэргүүцэл нь уртад шууд хөндлөн огтлолын талбайд урвуу хамааралыг чанарын хувьд санах, хэрэглэх P =IV ба E = IVt тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх 4.3 Цахилгаан хэлхээ 4.3(a) Хэлхээний схем Тэжээл, түлхүүр,эсэргүүцэл (тогтмол ба хувьсах), чийдэн, амперметр, вольтметр, ороомог, трансформатор, хонх, гал хамгаалагч, реле агуулсан хэлхээний схем зурах, тайлбарлах Диод транзистор агуулсан хэлхээний схем зурах, тайлбарлах 4.3(b) Зэрэгцээ ба цуваа хэлхээ Цуваа холболтын бүх цэгт гүйдэл адил гэдгийг ойлгох Цуваа холбогдсон хоёр ба түүнээс олон Цуваа холболтын нийт потенциалийн ялгавар хэсэг тус бүрийн потенциалийн ялгаварын нийлбэртэй тэнцүү гэдгийг 11
эсэргүүцлийн нийлбэр эсэргүүцлийг гаргах Зэрэгцээ хэлхээний гүйдэл хэсэг тус бүрийн гүйдлээс их гэдгийг товчоор бичих Зэрэгцээ хоёр эсэргүүцлүүдийг орлох эсэргүүцлээр сольж болно гэдгийг товчоор бичих Гэрэлтүүлгийн хэлхээний зэрэгцээ чийдэнгийн давуу чанарыг үндслэх санах, хэрэглэх Зэрэгцээ холболтын салаа тус бүрийн гүйдлүүдийн нийлбэр нь ерөнхий гүйдэлтэй тэнцүү гэдгийг санах, хэрэглэх Зэрэгцээ хоёр эсэргүүцлийн ерөнхий эсэргүүцлийг тооцоолох 4.4 Цахилгааны аюул, осол Дараах аюулыг товчоор бичих : тусгаарлагчийн гэмтэл дамжуулагч утасны хэт халалт нойтон чийглэг нөхцөл Хэлхээг салгагч ба хайлдаг гал хамгаалагчийг ашиглах тухай ойлголтыг харуулах Агуулгын хүрээ 10 анги o Ерөнхий физик 1.2 Шугаман хурд, хурд ба хурдатгал Дэлхий орчимд чөлөөт уналтын хурдатгал тогтмол гэдгийг товчоор бичих Агаарын эсэргүүцэлгүй нөхцөлд гравитацийн нэгэн төрөл оронд унаж буй биесийн хөдөлгөөнийг чанарын үүднээс дүрслэн бичих (эцсийн хурдны илэрхийлэл орно) шугаман хурд ба вектор хурдыг ялгах 1.5 Хүч 12
1.5 (a) Хүчний үйлчлэл Хүч биеийн хөдөлгөөнийг өөрчилдөг болохыг илэрхийлэх Нэг шулууны дагуу үйлчилж буй хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч хүчийг олох Хурдатгал, масс, хүчний хоорондын хамаарлыг санах, ашиглах (чиглэл орно) Перпендикуляр хүчний үйлчлэлээр муруйгаар хөдлөх хөдөлгөөнийг чанарын үүднээс илэрхийлэх 1.5 (c) Тэнцвэрийн нөхцөл Системийн тэнцүү үйлчлэгч хүч ба эргүүлэх үйлчлэл байхгүй байх нь системийн тэнцвэрийн нөхцөл болохыг 1.5 (d) Массын төв Нимгэн хавтгай биетийн массын төвийн байрлалыг тодорхойлох туршилтыг дүрслэн бичих ба гүйцэтгэх Хялбар биетийн тэнцвэрт массын төвийн байрлалын үзүүлэх нөлөөг чанарын хувьд дүрслэн бичих 1.5 (e) Скаляр ба вектор Скаляр ба вектор хэмжигдхүнүүдийн ялгааны талаарх ойлголтыг харуулах ба жишээ гаргах Скаляр ба векторын хоорондох ялгааг ойлгосноо үзүүлэх ба энгийн жишээ гаргах Тэнцүү үйлчлэгчийг тогтоох график дүрслэлийн аргаар векторуудыг нэмэх Хоёр векторын нийлбэрийг графикаар дүрслэх 13
1.6 (a) Энерги Энерги нөөцлөгддөг ба зөөгддөг ойлголтыг харуулах Энергийн өөр хоорондоо ялгаатай хэлбэрүүдийн жишээ гаргах Үүнд: кинетик, гравитацийн, химийн, харимхайн, цөмийн, дотоод, цахилгаан, гэрлийн ба дууны Энерги нэг хэлбэрээс нөгөөд хувирах, зөөгдөх жишээ гаргах Энерги хадгалагдах зарчмыг хялбар жишээнүүдэд хэрэглэх 1.6 (b) Энергийн эх үүсвэр Сэргээгдэх болон үл сэргээгдэх энергийн эх үүсвэрийг өөр хооронд нь ялгах Наран дээр цөмийн хуваагдлаар энерги суллагддаг гэдгийг ойлгосноо харуулах Доорх энергийн хэлбэрүүдээс цахилгаан эсвэл бусад ашигтай энергийг хэрхэн гаргаж авахыг дүрслэх түлшинд агуулагдах химийн энерги Усны энерги (давалгаанд хадгалагдах энерги, урсгалын энерги, далангаар хаасан усны энерги) дэлхийн гүний дулааны эх үүсвэр ийн хуваагдлын Нарнаас ирэх гэрэл ба дулаан (нарны зай, элемент) Дээрх эх үүсвэр тус бүрд экологийн зөв хэм хэмжээ, үнэ цэнэ, ашиг тус ба хор хөнөөлийг үнэлж дүгнэх А.Ү.К ийн тухай ойлгосноо чанарын хувьд илэрхийлэх 2. Дулааны физик Тэгшитгэлийг санах ба ашиглах: А.ү.к=ашиггтай ажил*100%/нийт ажил 14
2.1 (b) Молекуляр загвар Тогтмол эзлэхүүнтэй хийн даралтанд температурын өөрчлөлт нөлөөлөхийг чанарын хувьд дүрслэн бичих Бодисын молекул кинетик загварын баталгаа нь бөөмсийн санамсаргүй хөдөлгөөн болохыг ойлгосноо харуулах Хатуу, шингэн, хийн төлөв байдлыг молекулын хөдөлгөөн ба молекул хоорондын зай, харилцан үйлчлэлийн хүчтэй холбон илэрхийлэх Хөнгөн молекулын мөргөлдөөнөөр хүнд бөөмс хөдлөхийг үзүүлэх 2.1 (c) Уурших Шингэний гадаргаас энерги ихтэй молекулууд тасран гарах гэсэн санааны үүднээс ууршилтыг дүрслэх Ууршилтад гадаргын талбай ба гадаргуугын дээгүүрх салхи, температур нөлөөтэй болохыг ойлгосноо үзүүлэх 2.1 (d) Даралт өөрчлөгдөх Тогтмол температуртай хийн даралтийн өөрчлөлтийг эзлэхүүний өөрчлөлтийг холбох Тогтмол температурт pv = constant тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх 3. Долгионы ерөнхий шинж чанар, гэрэл ба дуу 3.1 Долгионы ерөнхий шинж чанар Утас, пүршний чичирхийллээр үзүүлдэг долгионы хөдөлгөөн ба усны долгионыг ашигласан туршилтуудыг дүрслэх Долгионы фронт гэсэн ойлголтыг хэрэглэх Далайц, давтамж, долгионы урт, хурд зэрэг хэмжигдэхүүнийг утгачилан гаргах Тууш ба хөндлөн долгионыг хооронд нь ялгах ба тохирсон жишээ гаргах Усны долгионыг хэрэглэн 3.2 Гэрэл c = f λ тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх Долгионы онолыг хэрэглэн ойлт, хугарал, дифракцийг тайлбарлах 15
3.2 (a) Гэрлийн ойлт Хавтгай толинд дүрс үүсэх болон дүрсийн шинж чанарыг илэрхийлэх Энгийн тооцоо, хэмжилт, байгуулалт хийх Тусгалын өнцөг = Ойлтын өнцөг гэсэн хуулийг хэрэглэх 3.2 (b) Гэрлийн хугарал Гэрлийн хугарлыг туршилтаар харуулах Тунгалаг параллель ялтас дундуур гэрэл нэвтрэх үзэгдлийг дүрслэх ба тусгалын өнцөг i ба хугарлын өнцөг r гэсэн нэр томъёог хэрэглэх Хязгаарын өнцгийн утга санааг илэрхийлэх Орчинд гэрэл тарах хурданд хугарлын илтгэгчийн тодорхойлолтыг хэрэглэх, санах sin i /sin r =n тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх Оптик хялгасан хоолойны ажиллагааг дүрслэх. Тухайлбал: харилцаа холбооны технологи ба анагаах ухаанд 3.2 (c) Нимгэн цуглуулагч линз Гэрлийн багцанд нимгэн цуглуулагч линзийн үйлчлэлийг дүрслэн бичих Фокусын зай, фокусын цэг гэсэн ойлголтыг хэрэглэх Нэг линзэнд хуурмаг дүрсийн байгуулалтыг үзүүлэх диаграммд цацрагуудыг зурах Линзийг томруулдаг шил болгон хэрэглэх, дүрслэн бичих Нэг линзэнд бодит дүрсийн 3.2 байгуулалтыг (d) Гэрлийн дисперс үзүүлэх диаграммд Шилэн призмээр гэрэл нэвтрэх процессыг үзүүлэх замаар гэрлийн дисперсийг чанарын хувьд илэрхийлэх 16
3.2 (e) Цахилгаан соронзон спектр Цахилгаан соронзон спектрийн гол онцлогуудыг дүрслэх ба бүх ц.с.д вакуумд ижил хурдаар тархадгийг товчоор бичих Ц.С.Д ы үүргийг дүрслэн бичих ЦСД ны хурдны тоон утгыг ойролцоогоор илэрхийлэх Дан өнгийн гэрэл хэмээх ойлголт хэрэглэх 3.3 Дуу радио телевиз харилцаа холбоо (радио долгион) Хиймэл дагуулаар дамжуулах TV ба телефон (бичил долгион) цахилгаан хэрэгсэл, дохиолол ба алсын удирдлага (хэт улаан туяа) Чичирхийлсэн эх үүсвэрүүд дуу үүсгэдэг болохыг дүрслэн бичих Дууны долгион тууш болохыг дүрслэн бичих Дууны сонсогдох давтамжийн мужийг ойролцоогоор илэрхийлэх Дууг өтгөрүүлэх ба шингэрүүлэхийг дүрслэн бичих Дууны долгион тарахад орчин хэрэгтэй гэдгийг ойлгосноо харуулах Агаарт дуу тархах хурдыг тодорхойлох туршилтыг дүрслэн бичих Дууны долгионы давтамж ба далайц түүний чанга сул ба авиа тонн зэргийн холбоог тогтоох Хатуу, шингэн, хийд дуу тарах хурдны хэмжээг эрэмбэлэх Дууны ойлтоор цуурай хэрхэн үүсэхийг дүрслэн бичих 17
4. Цахилгаан соронзон 4.3 (c) Хэлхээний элементийн үйлдэл ба хэрэглээ Хүчдэл хувиарлагчийн (потенциометр) Диодын ажиллагааг өгүүлэх, түүнийг шулуутгагч болгон ашиглахыг ойлгосноо харуулах ажиллагааг дүрслэх Дулаан мэдрэгч эсэргүүцэл ба гэрэл мэдрэгч эсэргүүцлийн ажиллагааг дүрслэх, тэдгээрийг оролтын мэдрэгч болгон ашиглах тухай ойлгосноо харуулах Конденсатор бол энерги хуримтлуулагч болохыг өгүүлэх ба түүнийг хугацааны хожимдолтой хэлхээнд хэрхэн хэрэглэхийг ойлгосноо харуулах 4.3 (d) Цифрэн электроник Транзистор нь удирдагддаг түлхүүр болохыг өгүүлэх, түүнийг түлхүүрийн хэлхээнд ашиглах тухай ойлгосноо үзүүлэх Гэрэл мэдрэгч түлхүүр бүхий хэлхээ ба температураар удирдагддаг дохиоллыг (Реле эсвэл транзистор ашигласан) ойлгосноо харуулах. Тоон болон аналоги гэсэн нэр томьёог хэрэглэх, тайлбарлах Транзистор болон бусад хэлхээний элемент агуулсан хэлхээнд логик элементүүд хэрэглэх Дараах логик элементүүдийн ажиллагааг тайлбарлах(not, AND, OR, NAND, NOR) 4.5 Цахилгаан соронзон индукц 4.5 (a) Цахилгаан соронзон индукц Соронзон орны өөрчлөлт нь хэлхээнд цахилгаан хөдөлгөгч хүчийг үүсгэж байгааг харуулах туршилт үзүүлэх Хэд хэдэн логик элементээс тогтох хялбар тоон хэлхээг ойлгох, тайлбарлах Индукцийн ц.х.х ны хэмжээнд хүчин зүйлсийг товчоор бичих нөлөөлөх Индукцийн ц.х.х нь түүнийг үүсгэх шалтгааныг эсэргүүцэх чиглэлтэйг ойлгосноо үзүүлэх 18
4.5 (b) Хувьсах гүйдлийн генератор. Эргэлдэгч ороомог бүхий генератор ба эргэлдэгч цахилгаан холбогч (slip rings) ажиллагааг тайлбарлах Энгийн хувьсах гүйдлийн генераторын гаралтын хүчдэл хугацаанаас хамаарах график зурах 4.5 (c) Трансформатор Хүчдэлийг хувиргахад хэрэглэдэг энгийн төмөр зүрхэвч бүхий трансформаторын бүтцийг тодорхойлох Дараах тэгшитгэлийг санах ба хэрэглэх ( U p U s = N p / N s )) Цахилгааныг дамжуулахдаа трансформатор ашиглан өндөр хүчдэлд хувиргадгийг тайлбарлах 4.5 (d) Гүйдлийн соронзон үйлчлэл Гүйдэлтэй соленоид ба шулуун дамжуулагч утасны үүсгэх соронзон орны хэв маягийг дүрслэх Гүйдлийн соронзон үйлчлэлийн хэрэглэгээг дүрслэн бичих, релен Трансформаторын ажиллах зарчмыг дүрслэн бичих Трансформаторын U p I p =U s I s томьёог (100% а.ү.к тай) санах, хэрэглэх Яагаад хүчдэл өндөр байхад дамжуулагч утасны энергийн алдагдал бага байдгийг тайлбарлах Соронзон орны хэмжээ шугамын нягт сийрэгээс хамаардаг тухай чанарын хувьд өгүүлэх Гүйдлийн чиглэл ба хэмжээний өөрчлөлтөөс соронзон орон хамаарахыг дүрслэн бичих 19
4.5 (e) Гүйдэлтэй дамжуулагчид үйлчлэх хүч. Соронзон орон доторх гүйдэлтэй дамжуулагчид үйлчлэх хүчийг үзүүлэх туршилтыг дүрслэн үзүүлэх (describe). Дараах нөхцлүүдийг судлана: (i) гүйдлийн хүчнээс (ii) соронзон орны чиглэлээс Цэнэгт бөөмсийн урсгалд соронзон орны зүгээс үйлчлэх хүчийг үзүүлэх туршилтыг зураглах Соронзон орон, гүйдлийн чиглэл, үйлчлэх хүчний чиглэлийн харьцангуй чиглэлийг тогтоох 4.5 (f) Тогтмол гүйдлийн хөдөлгүүр Соронзон оронд гүйдэлтэй ороомог эргэх шинжтэйг эргэлт нь ороодсын тоог нэмэгдүүлэхэд ихэсдэг гэдгийг товчоор бичих. Гүйдэл ихэсгэхэд гарах үр дүнг тодорхойлох 4.6 Электрон цацрагт осциллограф 4.6 (a) Катодын туяа Катодын туяаг бүртгэх ба үүсгэх тухай өгүүлэх Түүний цахилгаан орон дахь хазайлтыг өгүүлэх Термоэмиссээр электронууд урсан гардаг тухай товчоор бичих 4.6 (b) Электрон цацрагт осциллоскопийн энгийн горим. Катодын цацрагт осциллоскопийн бүтэц, ажиллагааг дүрслэн үзүүлэх (хэлхээг нь нарийвчлан үзэх шаардлагагүй) Осциллоскопийг ашиглан долгионы хэлбэрийг дүрслэх дэлгэц дээр 20
5. Атомын физик 5.1 Цацраг идэвхит чанар 5.1 (a) Цацраг идэвхит туяаг бүртгэх Байгалийн цацраг идэвхи бодитой оршин байгааг ухамсарлах α, β бөөм ба γ туяаг бүртгэх тухай дүрслэх (describe) (β + хамаарахгүй : β гэдэгт β ийг ойлгоно) 5.1 (b) Гурван цацралын чанар. Цацраг идэвхит задрал нь орон зай ба цаг хугацаанд санамсаргүйгээр явагддаг гэдгийг товчоор бичих Цацраг идэвхит шингээлтийн мөн чанар иончлол 5.1 (c) Цацраг идэвхит задрал Цацраг идэвхит туяаны цахилгаан ба соронзон орон дахь хазайлтыг дүрслэн бичих Бөөмс цацаргах үед цөмийн бүтэц өөрчлөгдөх тэгшитгэл (тэмдэгт, үгээр) ашиглан цацраг идэвхит задралын утга учрыг тайлбарлах 5.1 (d) Хагас задралын үе. Хагас задралын үеийн хялбар тооцоонд задралын муруй эсвэл хүснэгтэн мэдээлэл ашиглах 21
5.1 (e) Аюулгүй байдал, урьдчилан сэргийлэх арга зам Цацраг идэвхит материалтай хэрхэн аюулгүй харьцах, хэрэглэх, хадгалах 5.2 Атомын цөм 5.2 (a) Атомын загвар Атомын бүтцийг цөм ба электроноос тогтдог болохыг илэрхийлэх Нимгэн металлаар нэвтрэх α бөөмийн сарнилаар атомын цөмийг хэрхэн илрүүлэх талаар илэрхийлэх 5.2 (b) Атомын цөм нь протон ба нейтроноос тогтох нийлмэл бүтэцтэй болохыг тодорхойлох. Протоны тоо Z гэсэн нэр томьёог хэрэглэх ийн масс тоо A гэсэн нэр томьёог хэрэглэх 5.2 (c) Изотоп Изотоп гэсэн нэр томьёог хэрэглэх Изотопын практик хэрэглээний жишээ гаргах, тайлбарлах 22
Үнэлгээний зорилго Физикийн хичээл гурван үнэлгээний зорилт тавигдана. A: Ойлгосон мэдлэг B: Мэдээлэл боловсруулах ба асуудал шийдвэрлэх C: Туршилт ба судалгаа хийх чадвар Дээрх үнэлгээний бүрийн тайлбар: A: Ойлгосон мэдлэг Сурагцагчид дараахь мэдлэг болон ойлголттой болсноо харуулах чадвартай болно. 1. физик үзэгдэл, баримт, хууль, тодорхойлолт, ухагдахуун, онол 2. физик үг хэллэг, нэр томъёо, тогтсон хэллэг (тэмдэг тэмдэглэгээ, ухагдхуун, нэгж хамаарах) 3. Шинжлэх ухааны багаж хэрэгсэл ба тоног төхөөрөмжүүд, тэдгээртэй аюулгүй байдлын үүднээс авч үзэх ба үйл ажиллагааны арга барил 4. физик хэмжигдхүүнүүд ба тэдгээрийг тодорхойлох арга 5. Шинжлэх ухаан ба технологийн хэрэглэгээ, тэдгээрийн нийгэм, эдийн засаг ба байгаль орчинд үзүүлэх үр нөлөө ач холбогдол. B: Мэдээлэл боловсруулах ба асуудал шийдвэрлэх Сурагч үгээр эсвэл бичгдсэн бусад хэлбэрүүд (тэмдэгт, график ба тоон утга) ийг ашиглан үзүүлэх чадвартай байх ёстой: 1. Ялгаатай эх сурвалжаас мэдээлэл олох, сонгох, илэрхийлэх, цэгцлэх 2. Мэдээллийг нэг хэлбэрээс өөр хэлбэрт хөрвүүлэх 3. Бусад ба тоон өгөгдлийг хувиргах 4. Чиг хандлагыг тогтоох, баримжаалах, зүй тогтолыг таамаглахад мэдээллийг хэрэглэх 5. Үзэгдэл, зүй тогтол, харилцан хамаарлын учир шалтгааныг тайлбарлах 6. Таамаг, таамаглал дэвшүүлэх 7. Зарим үзэгдлийн шинж чанарыг оролцуулан асуудлууд шийдвэрлэх. Мэдээлэл дээр үндэслэн эдгээр чадварыг асуултаар шалгах C: Туршилт ба судалгаа шинжилгээ хийх чадварууд Суралцагчид дараах чадварыг эзэмшсэн байх: 1. Аппарат, материал, техникийг хэрхэн ашиглах /ажлын зааврын хамт/ 2. Хэмжилт ба ажиглалт хийх, бичих 3. Өгөгдөл ба ажиглалт туршлагын үр дүнг тооцоолох 4. Тооцоолох арга, судалгаа шинжилгээг төлөвлөх ба аргыг сайжруулах /сонгосон багаж, техник, материал ашиглан/ Асуулт нь эдгээр чадварыг танил бус мэдээлэлд, силлабуст байгаа ойлголт, зарчмыг шинэ нөхцөлд логик замаар, учир шалтгааны болон дедуктив замаар хэрэглэх чадварыг шалгахад чиглэнэ. Асуулт тавихдаа дараах үг хэллэг байнга хэрэглэдэг: таамагла,санал дэвшүүл,тооцоол,тодорхойл. 23
24
25
IX, X ангийн физикийн хичээлийг заах арга зүйн асуудал. Сурагч төвтэй хөтөлбөр нь суралцагчийн бие дааж өөрөө шинийг сэдэж, анхаарал сонирхлоо төвлөрүүлэн өөртөө итгэлтэй хариуцлагатайгаар суралцаж аливааг ухаалгаар эрэгцүүлэн бодох чадварыг эзэмших үйл ажиллагааг дэмждэг. Багш дээрх чадваруудыг төлөвшүүлэхийн тулд сурган хүмүүжүүлэхдээ дараах бодлогуудыг баримтлах нь зүйтэй. Үүнд: Сурагч бүрийн дуу хоолойг сонсож тэдний өмнөх мэдлэгийн бэлтгэл, хүсэл сонирхлыг мэдсэнээр цаашид үргэлжлүүлэн суралцахад нь туслахыг тулд сурагчид юу хүсч байгааг тандан судлах, сонсох, хамтарч дадлагын хичээл явуулах Сурагчдын мэдлэгийн хүрээг өргөжүүлж аажим хөгжихөд тустай үйл ажиллагааны шатчилсан даалгаврыг гүйцэтгэхэд уриалан чиглүүлэх Тухайлбал, эх орон, байгалиа хамгаалах талаар үндэсний өв уламжлалаасаа алхам алхмаар тусгаж судлуулах Дадлага туршилт явуулах орчин нөхцлийг бэлтгэж сурагчдаар ажлын төлөвлөгөө гарган ажиллуулснаар асуудлыг шийдвэрлэх, загварчлах чадварын үлгэр жишээг үзүүлэх Сурагчдын эрэл хайгуул хийх судлан шинжлэх чадварыг хөгжүүлэхдээ судлах асуудал, аргаа өөрөө сонгох боломж олгох, улмаар өөрөө мэдлэг бүтээхэд урамшуулан хөтлөх.