ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΑΚΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Αρ. Φακ: Α/Δ 3/2013 1 ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΑΚΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Προϊστάμενος: Ερευνητική Ομάδα: Άριστος Τσιάρτας Θέκλα Δημητριάδου Δέσποινα Μέρτακκα 2 Ιουλίου 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.3 II. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ.4 III. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - Σε διεθνές επίπεδο.6 - Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.7 - Σε επίπεδο Συμβουλίου της Ευρώπης.7 - Σε εθνικό επίπεδο 8 IV. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΙΣΧΥΟΝΤΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ 1. Η παραγνώριση της έμφυλης διάστασης της οικιακής εργασίας 11 2. Η σεξουαλική παρενόχληση των οικιακών εργαζομένων στο χώρο εργασίας 14 3. Το περιεχόμενο της Σύμβασης Απασχόλησης.18 4. Η απουσία συνδικαλιστικής ελευθερίας.20 5. Η ελλιπής πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας - έμφαση στη σεξουαλική/ αναπαραγωγική υγεία και στην προστασία της μητρότητας.21 6. Η προβληματικότητα της διαδικασίας εξέτασης εργατικών διαφορών.25 7. Η σύλληψη και κράτηση οικιακών εργαζομένων εκκρεμούσης εργατικής διαφοράς ή κατά το χρόνο υποβολής της καταγγελίας 30 8. Η αδυναμία εντοπισμού πρακτικών εκμετάλλευσης που συνιστούν δυνητικά εμπορία προσώπων για σκοπούς εργασιακής εκμετάλλευσης.32 9. Η ένταξη των οικιακών εργαζομένων στην κυπριακή κοινωνία.35 V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ/ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ/ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ 40 VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 2

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Σύμφωνα με τις διευρυμένες αρμοδιότητες, που αναλύονται στο άρθρο 5 (δ) των περί Επιτρόπου Διοικήσεως Νόμων του 1991 έως 2011, ο Επίτροπος ως Εθνική Ανεξάρτητη Αρχή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μπορεί να εξετάζει αυτεπάγγελτα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να διατυπώνει απόψεις και εισηγήσεις για την προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αυτά τα πλαίσια, μπορεί να έχει επαφές και διαβουλεύσεις με Μη-Κυβερνητικούς Οργανισμούς (ΜΚΟ) και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σχετικούς επαγγελματικούς συνδέσμους και οργανωμένα σύνολα και με άλλες αρχές και επιτρόπους ανθρωπίνων δικαιωμάτων της χώρας (αρ. 5(δ)iii). 2. Ενόψει της σοβαρότητας του θέματος και της αποσπασματικής ρύθμισης του στην κυπριακή έννομη τάξη, έκρινα σκόπιμο να εκθέσω στο παρόν κείμενο το γενικότερο πλαίσιο που διέπει το καθεστώς των οικιακών εργαζόμενων στην Κύπρο, όπως σκιαγραφήθηκε μέσα από τη συσσωρευμένη εμπειρία μου πάνω στο θέμα. Στόχος είναι να αναδειχθεί η ιδιαιτερότητα και πολλαπλότητα του ζητήματος και να διενεργηθεί διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς προς την κατεύθυνση της ενδυνάμωσης του υφισταμένου ή της δημιουργίας ενός νέου συνεκτικού θεσμικού πλαισίου που θα προσανατολίζεται στην υιοθέτηση μίας ορθολογικής μεταναστευτικής πολιτικής και θα κατοχυρώνει τα δικαιώματα των οικιακών εργαζόμενων, θα τις προστατεύει από τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται και από την πολύμορφη άνιση μεταχείριση που υφίστανται. 3. Η αυτόνομη μετανάστευση γυναικών, ως ενεργά οικονομικών υποκείμενων, με στόχο την αναζήτηση εργασίας αποτελεί φαινόμενο που παρουσιάζει αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια. Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς εργασίας, η μορφή που πήρε η ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας και η αυξανόμενη είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας καθώς και οι διακριτοί ρόλοι των φύλων οδήγησαν στην ολοένα αυξανόμενη ζήτηση υπηρεσιών από φτωχές μετανάστριες εργαζόμενες που παρέχουν φροντίδα σε οικογένειες πλουσιότερων χωρών με υψηλότερα εισοδήματα. Η ανεξάρτητη αυτή και σημαντική παρουσία των γυναικών στη διεθνή μετανάστευση αποτυπώνεται στη διεθνή βιβλιογραφία με τον όρο «θηλυκοποίηση» της οικονομικής μετανάστευσης. 2 4. Η απασχόληση γυναικών μεταναστριών δεν είναι ένα μονοδιάστατο φαινόμενο ακόμα και αν εμφανίζεται ως τέτοιο στις πολιτικές για την μετανάστευση ή στη διεθνή βιβλιογραφία αλλά συνίσταται από τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, ιστορικές και γεωγραφικές δομές καθώς και από τα δρώντα υποκείμενα 3. Στη σύγχρονη μετανάστευση, οι περιπτώσεις των γυναικών που μεταναστεύουν λόγω φτώχειας, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών, καταδίωξης ή για να καλυτερεύσουν τις συνθήκες διαβίωσης τους, καλύπτοντας θέσεις ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού στον τομέα των υπηρεσιών σε άλλες χώρες, παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εκμετάλλευσης και θυματοποίησης τους λόγω αφενός των στερεοτυπικών αντιλήψεων που σχετίζονται με την κατώτερη θέση που κατέχουν οι οικιακές εργαζόμενες στην κοινωνία υποδοχής, τόσο ως γυναίκες όσο και ως μετανάστριες, και αφετέρου λόγω του τρόπου που ο ρόλος του κοινωνικού φύλου 3

διαρθρώνεται με την τάξη και την εθνικότητα και επηρεάζει τόσο την κοινωνία όσο και το άτομο ή την ομάδα 4. 5. Καθώς οι οικιακές εργαζόμενες εργάζονται πίσω από κλειστές πόρτες ιδιωτικών νοικοκυριών, είναι συνήθως εκτός της δημόσιας θέας και προσοχής. Ωστόσο, έρευνες και μελέτες που έχουν διενεργηθεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο επιβεβαιώνουν ότι η απασχόληση μεταναστριών στο συγκεκριμένο τομέα παρουσιάζει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. 6. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της κατ οίκον εργασίας συνίστανται στην αβεβαιότητα της εργασίας η οποία αμείβεται πενιχρά, καθώς η αξία της δεν αναγνωρίζεται. Αυτό συμβαίνει, επειδή η ίδια εργασία εκτελείται επίσης δωρεάν από τις νοικοκυρές, οι εργοδότες είναι ιδιώτες οι οποίοι δεν δύνανται ή δεν επιθυμούν να παράσχουν μεγαλύτερες αμοιβές, οι εργαζόμενες είναι γυναίκες οι οποίες εργάζονται μόνες, ως επί το πλείστον στις οικίες αρκετών εργοδοτών, δεν έχουν τη δυνατότητα να οργανωθούν συλλογικά, να απεργήσουν, να παρεμποδίσουν την παραγωγή για να στηρίξουν τις διεκδικήσεις τους όπως οι μισθωτοί εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις. Συμβαίνει, επίσης, επειδή τα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν αυτά τα επαγγέλματα και την εικόνα της γυναίκας και της μητέρας συγκαλύπτουν τα πραγματικά απαιτούμενα προσόντα, ο χώρος εργασίας είναι μια ιδιωτική οικία, η οποία είναι αδύνατον να υποβληθεί σε έλεγχο και, τέλος, η εργασία συχνά εκτελείται από μη νόμιμους μετανάστες, χωρίς δικαιώματα. ΙΙ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 7. Η κατηγορία «οικιακές εργαζόμενες» στα πλαίσια της παρούσας έρευνας αναφέρεται στις εργαζόμενες στον οικιακό χώρο που είναι υπήκοοι τρίτων χωρών. Παρόλο που στον τομέα αυτό απασχολούνται και άτομα με υπηκοότητα κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχω αποφασίσει να μην τα συμπεριλάβω στην παρέμβασή μου, καθώς τελούν υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες διαμονής και εργασίας στην Κύπρο (ελεύθερη διακίνηση, αυτοεργοδοτούμενες, πρόσβαση σε διαφορετικούς μηχανισμούς διεκδίκησης δικαιωμάτων). 8. Η ζήτηση αλλοδαπού γυναικείου εργατικού δυναμικού που εργάζεται στον τομέα αυτό απασχόλησης συναρτήθηκε με τις ραγδαίες αλλαγές που έχουν συντελεσθεί στην κυπριακή κοινωνία τα τελευταία χρόνια, όπως είναι η μαζική είσοδος των Κυπρίων γυναικών στην αγορά εργασίας, η δημογραφική γήρανση, η συρρίκνωση της οικογένειας, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η υποχώρηση του κράτους πρόνοιας. Οι αλλαγές αυτές δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για ζήτηση υπηρεσιών που καλύπτονται σχεδόν ολοκληρωτικά από το δυναμικό αυτό 5. 9. Σύμφωνα με τα αριθμητικά στοιχεία που διατηρεί το ΤΑΠΜ, αυτή τη στιγμή 1 εργοδοτούνται στην Κύπρο περίπου 30.000 γυναίκες οικιακές εργαζόμενες, προερχόμενες (κατά σειρά πληθυσμιακή) από Φιλιππίνες, Βιετνάμ, Σρι Λάνκα, Ινδία 1 Σύμφωνα με τις άδειες παραμονής των γυναικών οικιακών εργαζομένων σε ισχύ στις 9/4/2013. 4

και από άλλες χώρες. Ο αριθμός αυτός συνιστά περίπου το 50% του συνολικού πληθυσμού μεταναστών από τρίτες χώρες που εργάζονται στην Κύπρο. 10. Η εργοδότηση οικιακών εργαζομένων επιτρέπεται 2 στις ακόλουθες περιπτώσεις: i. Σε οικογένειες με παιδί κάτω των 12 ετών, όταν εργάζονται και οι δύο σύζυγοι και καταβάλλουν εισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. ii. Σε οικογένειες οι οποίες δεν έχουν μικρά παιδιά, όταν εργάζονται και οι δύο σύζυγοι και έχουν δηλωμένο φορολογητέο ετήσιο εισόδημα πέραν των 52.000. iii. Σε μονογονεϊκές οικογένειες με επιμέλεια παιδιού κάτω των 12 ετών, νοουμένου ότι ο γονέας εργάζεται και καταβάλλει εισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. iv. Σε περίπτωση που μόνο ένας εκ των δύο συζύγων εργάζεται, το ετήσιο οικογενειακό φορολογητέο εισόδημα θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 86.000. v. Άτομα που διαμένουν μόνα τους, νοουμένου ότι εργάζονται, με ετήσιο φορολογητέο εισόδημα πέραν των 52.000 και καταβάλλουν εισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. 11. Επίσης, κατ εξαίρεση, επιτρέπεται: i. Σε υπερήλικα άτομα άνω των 75 ετών. ii. Σε άτομα με ειδικές ανάγκες αφού παρουσιάσουν βεβαίωση από ειδικό γιατρό. iii. Σε άτομα που πάσχουν από καρκίνο (με ιατρική βεβαίωση από το Ογκολογικό Κέντρο), κατά πλάκα σκλήρυνση, μυϊκή δυστροφία, νεφροπάθεια, μυοπάθεια, ψυχικές διαταραχές και σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, περιοριστική απώλεια όρασης, παραμορφωτική αρθρίτιδα, Αλτζχάιμερ, γεροντική άνοια καθώς και υπέρβαρα άτομα με κινητικά προβλήματα (ιατρική βεβαίωση όπου να αναφέρονται τα κιλά και το ύψος). iv. Ανάπηρα άτομα σε τροχοκάθισμα ή άτομα καθηλωμένα στο κρεβάτι. v. Πολύτεκνα ζευγάρια νοουμένου ότι εργάζονται και οι δύο γονείς και καταβάλλουν εισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων και έχουν ένα τουλάχιστον παιδί κάτω των 12 ετών. 12. Η ανώτατη περίοδος παραμονής υπηκόου τρίτης χώρας για σκοπούς απασχόλησης στην Κύπρο είναι τα 4 χρόνια. Ωστόσο, από τον περιορισμό εξαιρούνται οι οικιακές εργαζόμενες που ήδη απασχολούνται σε πρόσωπα που αναφέρονται στην κατηγορία «κατ εξαίρεση» εργοδοτών και αιτούνται ανανέωσης στον ίδιο εργοδότη. 13. Όπως φαίνεται από τα πιο πάνω, η ζήτηση για εργοδότηση γυναικείου αλλοδαπού εργατικού δυναμικού στην Κύπρο παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια αυξητική ζήτηση, και αφορά κατά κύριο λόγο στη φροντίδα παιδιών και ευάλωτων προσώπων. Η αυξημένη ζήτηση, ο δυσανάλογα για τον εγχώριο πληθυσμό μεγάλος αριθμός εγγεγραμμένων οικιακών εργαζομένων στην Κύπρο και η διατήρηση ενός κρυφού 2 Σύμφωνα με την πληροφόρηση που διατηρεί το αρμόδιο Τμήμα στην ιστοσελίδα του, όπως αναρτούνταν στις 12/6/2013. 5

πλην καθόλου αμελητέου- αριθμού άτυπων μεταναστριών που εργάζονται στο συγκεκριμένο τομέα, δεν είναι άσχετα με το ίδιο το καθεστώς της οικιακής εργασίας στην Κύπρο, το οποίο είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο που παραμένει ευνοϊκό για την εργοδοτική πλευρά και πιο σύμφορο έναντι άλλων εναλλακτικών λύσεων για την κάλυψη των συγκεκριμένων αναγκών. Οι λόγοι για τους οποίους υποστηρίζεται η πιο πάνω θέση αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια. ΙΙΙ. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ -Σε διεθνές επίπεδο Σύμβαση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ - ILO) για την Εργασία των Οικιακών Εργαζομένων 6 Αξιοπρεπή 14. H ΔΟΕ είναι ένας από τους εξειδικευμένους οργανισμούς του ΟΗΕ που έχει συμβάλει τα μέγιστα στην καθιέρωση διεθνών ελάχιστων προτύπων προστασίας των δικαιωμάτων των μεταναστών εργαζομένων μέσω μιας σειράς διεθνών συμβάσεων και συστάσεων 7. 15. Με τη διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για την προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών εργατών και των μελών των οικογενειών τους 8 άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία των προσπαθειών καθιέρωσης των δικαιωμάτων μεταναστών εργατών και διασφάλισης της προστασίας και σεβασμού τους. Το Κεφάλαιο ΙΙΙ της Σύμβασης περιέχει μια σειρά διατάξεων προστατευτικών των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και υποχρεώσεων, για όλους ανεξαιρέτως τους μετανάστες εργαζόμενους και τα μέλη των οικογενειών τους. 9 16. Στις 16 Ιουνίου 2011 η Γενική Συνέλευση της ΔΟΕ, αναγνωρίζοντας τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες εργάζονται οι οικιακές εργαζόμενες και την ανάγκη υιοθέτησης ειδικών προτύπων για την εν πολλοίς αθέατη και εξαιρετικά ευάλωτη κατηγορία αυτή εργαζομένων, υιοθέτησε τη Σύμβαση για Αξιοπρεπή Εργασία των Οικιακών Εργαζομένων 10, η οποία καθορίζει την παγκόσμια ελάχιστη προστασία εργασίας για το οικιακό προσωπικό 11. Η Σύμβαση αυτή στηρίχτηκε στο προηγούμενο ευρύ φάσμα των νομοθετικών 12 και άλλων ενεργειών 13 της ΔΟΕ. 17. Οι χώρες που επικυρώνουν τη Σύμβαση συμφωνούν ουσιαστικά στην υιοθέτηση δίκαιων και αξιοπρεπών συνθηκών για τις οικιακές εργαζόμενες, προστατεύοντας τα θεμελιώδη δικαιώματα τους όσον αφορά στην εργασία, προλαμβάνοντας τη βία, την κακοποίηση και την παιδική εργασία και θεσπίζοντας εγγυήσεις για νέες οικιακές εργαζόμενες. Διασφαλίζουν, για παράδειγμα, ίση μεταχείριση ανάμεσα στις οικιακές εργαζόμενες και άλλες εργαζόμενες όσον αφορά σε αποζημιώσεις και επιδόματα που αφορούν στην μητρότητα. 18. Η Σύμβαση εισάγει, επίσης, την υποχρέωση ενημέρωσης των εργαζομένων για τους όρους και τις λεπτομέρειες της απασχόλησής τους. Σε άλλα σημεία, διασφαλίζεται 6

ότι οι οικιακές εργαζόμενες προστατεύονται από διακρίσεις, ότι τους προσφέρονται αξιοπρεπείς συνθήκες διαμονής και ότι έχουν εύκολη πρόσβαση σε μηχανισμούς υποβολής παραπόνων. -Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης 19. Πολιτικές που σχετίζονται άμεσα και ρητά με την πρόσβαση των μεταναστριών στην αγορά εργασίας δεν έχουν εντοπιστεί. Όμως, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), μέσα στα πλαίσια της διασφάλισης της συνοχής της πολιτικής της σχετικά με τη βελτίωση των εργασιακών προτύπων παγκοσμίως, εφαρμόζονται ευρωπαϊκές πολιτικές που αφορούν την απασχόληση των μεταναστριών έμμεσα. Οι πολιτικές αυτές συναρθρώνονται με μία σειρά άλλων πολιτικών, όπως στον τομέα κοινωνικής πολιτικής, στον οποίο το δίκαιο της Ένωσης ορίζει ελάχιστες απαιτήσεις για την υγεία και την ασφάλεια κατά την εργασία, την προστασία των νέων κατά την εργασία, τη γραπτή δήλωση, τον χρόνο εργασίας, τη μετανάστευση και την προσωρινή εργασία μέσω πρακτορείων 14, η πολιτική καταπολέμησης των διακρίσεων για τον οποίο το δίκαιο της Ένωσης ορίζει ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με την ισότητα στην απασχόληση, την ισότητα των φύλων και την προστασία της μητρότητας, 15 οι πολιτικές σχετικά με τη δικαστική συνεργασία στον ποινικό τομέα και στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης, για τους οποίους το δίκαιο της Ένωσης ορίζει ελάχιστες απαιτήσεις για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για κυρώσεις των εργοδοτών. 16 Οι παραπάνω πολιτικές εμπλουτίζονται κατά την πορεία οικοδόμησης της Ε.Ε 17 διαμορφώνοντας ένα αρκετά σύνθετο θεσμικό πλαίσιο. 20. Στη βάση αυτή, και ως μέρος της στρατηγικής της ΕΕ για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων 18, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόταση, στις 21 Μαρτίου 2013 19, σχετικά με απόφαση του Συμβουλίου με την οποία εξουσιοδοτούνται τα Κράτη Μέλη, προς το συμφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να επικυρώσουν τη Σύμβαση του ΔΟΕ. 21. Προς την ίδια κατεύθυνση το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχοντας υπόψη προηγούμενες παρεμβάσεις του, 20 κάλεσε επίσης με σχετικό ψήφισμα του τα Κράτη Μέλη της Ένωσης που είναι μέλη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), να επικυρώσουν και να υλοποιήσουν το συντομότερο δυνατό τη Σύμβαση του ΔΟΕ, θεωρώντας ότι η έγκριση, επικύρωση και υλοποίηση της εν λόγω Σύμβασης όχι μόνον θα βελτιώσει τη θέση του μεγάλου αριθμού γυναικών στην αγορά εργασίας για τις οικιακές εργασίες παρέχοντάς τους εγγύηση για αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας αλλά και θα τονώσει την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία. -Σε επίπεδο Συμβουλίου της Ευρώπης 22. Η ισχυρή πολιτική δέσμευση σε επίπεδο ΣτΕ για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εμπορίας ανθρώπων, περιλαμβανομένων μεταξύ άλλων αναγκαστικών εργασιών ή υπηρεσιών, αντανακλάται στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων 21 καθώς και σε σειρά Συστάσεων ιδίως της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου. 22 7

23. Ειδικότερα, στη Σύσταση 1523 (2001), η Κοινοβουλευτική Συνέλευση επιβεβαίωσε ότι ενέργειες αναγκαστικής εργασίας παραβιάζουν το άρθρο 4 (1) της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου το οποίο απαγορεύει τη δουλεία καθώς και το άρθρο 3 το οποίο προνοεί ότι ουδείς υπόκειται σε βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία. 24. Προκειμένου, αυτή η σύγχρονη, ωστόσο, μορφή δουλείας να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση στη Σύσταση της 1663 (2004) σε σχέση ειδικά με την οικιακή δουλεία (domestic slavery/servitude), πρότεινε τη σύνταξη μίας Χάρτας Δικαιωμάτων αναφορικά με την οικιακή εργασία, η οποία θα διασφαλίζει τουλάχιστον την αναγνώριση της οικιακής εργασίας ως πραγματικής εργασίας στην οποία θα εφαρμόζονται πλήρως τα εργασιακά δικαιώματα και τα δικαιώματα κοινωνικής προστασίας, περιλαμβανομένου κατώτατου μισθού, επιδόματος ασθενείας και μητρότητας καθώς και συνταξιοδοτικά το δικαίωμα σε νομικά εκτελεστό συμβόλαιο εργοδότησης όπου να καθορίζονται κατώτατος μισθός, μέγιστες ώρες εργασίας και καθήκοντα το δικαίωμα σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη το δικαίωμα σε οικογενειακή ζωή, περιλαμβανομένης υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικών δικαιωμάτων των παιδιών των οικιακών εργαζομένων το δικαίωμα σε ελεύθερο και προσωπικό χρόνο το δικαίωμα των οικιακών εργαζομένων σε καθεστώς παραμονής ανεξάρτητο από εργοδότη το δικαίωμα αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων καθώς και εργασιακής πείρας αποκτηθείσας στο κράτος υποδοχής -Σε εθνικό επίπεδο 25. Στην Κύπρο το καθεστώς των οικιακών εργαζομένων από τρίτες χώρες διέπεται κατά κύριο λόγο από το γενικό νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο που ρυθμίζει την είσοδο και παραμονή στην Κύπρο των υπηκόων τρίτων χωρών: Τον περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Νόμο του 1972 έως 2011 και τους περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Κανονισμούς του 1972 έως 2013, οι οποίοι ρυθμίζουν, μεταξύ άλλων, τους όρους εισόδου, εγγραφής, παραμονής και απέλασης των μεταναστών. Τα Κριτήρια Απασχόλησης Αλλοδαπών που συμφωνήθηκαν μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο το 1991 και τη Στρατηγική για την Απασχόληση Ξένου Εργατικού Δυναμικού στην Κύπρο του 2007 3. Οι γενικές αρχές που διέπουν τα κείμενα αυτά είναι o η ίση μεταχείριση με ημεδαπούς σε ότι αφορά τους όρους και τις συνθήκες εργασίας 3 Εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 25/7/2007. 8

o η εφαρμογή της εγχώριας και κοινοτικής προτίμησης 26. Πέραν των πιο πάνω, το καθεστώς της οικιακής εργασίας ρυθμίζεται ειδικότερα με αποφάσεις που λαμβάνονται σε επίπεδο Υπουργικού Συμβουλίου, μετά από προτάσεις της Υπουργικής Επιτροπής για την Απασχόληση Αλλοδαπών 4. 27. Σύμφωνα με την ισχύουσα διευθέτηση, καθ ύλην αρμόδιο για τα θέματα απασχόλησης αλλοδαπών οικιακών εργαζομένων στην Κύπρο θεωρείται το ΤΑΠΜ. Η απόφαση αυτή λήφθηκε πριν από δύο περίπου δεκαετίες, με το επιχείρημα ότι η απασχόληση τους δεν επηρεάζει την αγορά εργασίας. Στην πράξη, αυτό συνεπάγεται ότι όλες οι διεργασίες που απαιτούνται για την είσοδο, παραμονή και εργασία τους στην Κύπρο επιτελούνται από το ΤΑΠΜ. Ενώ για τις άλλες κατηγορίες αλλοδαπών εργαζομένων που βρίσκονται στην Κύπρο τα συμβόλαια απασχόλησης εγκρίνονται από το ΤΕ εξετάζοντας κατά πόσο οι όροι που συμφωνούνται συνάδουν με την εργατική νομοθεσία και λαμβάνοντας υπόψη τυχόν παλαιότερες καταγγελίες εναντίον των εργοδοτών- και οι χώροι εργασίας τους υπόκεινται ανά πάσα στιγμή σε επιθεωρήσεις του ΤΕΕ, οι οικιακές εργαζόμενες συνάπτουν συμβόλαια απασχόλησης που κατατίθενται μόνο στο ΤΑΠΜ και εργάζονται σε χώρους που δεν επιτρέπεται η επιθεώρηση για εντοπισμό παραβιάσεων της εργατικής νομοθεσίας. 28. Η διατήρηση, μέχρι σήμερα, της εν λόγω διευθέτησης, πέραν των πρακτικών ζητημάτων που επισύρει, ενισχύει παράλληλα την εντύπωση ότι οι οικιακές εργαζόμενες αποτελούν μια κατηγορία εργαζομένων της οποίας ο μεταναστευτικός και προσωρινός χαρακτήρας υπερισχύει της αναγκαιότητας για ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και παρακολούθηση των συνθηκών υπό τις οποίες αναπτύσσονται οι σχέσεις αυτές. 29. Σε μια προσπάθεια επικαιροποίησης της πολιτικής που ακολουθείται για την ειδική αυτή κατηγορία αλλοδαπών εργαζομένων, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε, το 2010, σε δύο συνεδρίες 5, πρόταση της Υπουργικής Επιτροπής για την Απασχόληση Αλλοδαπών 6 για «Αναθεώρηση της πολιτικής για την απασχόληση αλλοδαπών οικιακών βοηθών». Η νέα πολιτική, μετά από ορισμένες τροποποιήσεις, περιελάμβανε: αντικατάσταση του όρου «οικιακός βοηθός» με τον όρο «οικιακός εργαζόμενος» προσκόμιση ιατρικών πιστοποιητικών από υποψήφιους εργοδότες με αναπηρία/ ασθένεια καταβολή τραπεζικής εγγυητικής και από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη απαίτηση βασικής γνώσης ελληνικών ή αγγλικών και πείρα ενός έτους τουλάχιστον σε παρόμοια θέση 4 Επιτροπή στη οποία συμμετέχουν το Υπουργείο Εσωτερικών (συντονιστής), το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Εμπορίου. 5 Τον Μάιο και τον Οκτώβριο του 2010. 6 Σε συνεδρία της, στις 27/8/2009, είχε αναθέσει στο ΤΕ και στο ΤΑΠΜ να μελετήσουν ντο πλαίσιο πολιτικής που ρυθμίζει την απασχόληση οικιακών εργαζομένων και να υποβάλουν Έκθεση για την αναθεώρησή του. 9

αύξηση του μισθού των οικιακών εργαζομένων κατά 10% 7 και αύξηση Α.Τ.Α. κάθε χρόνο αναθεώρηση των τελών υποβολής, εξέτασης και έκδοσης των αδειών παραμονής 30. Το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε, επίσης, «να εγκρίνει τη μεταφορά της αρμοδιότητας για την εξέταση αιτήσεων για την απασχόληση οικιακών βοηθών από το Υπουργείο Εσωτερικών στο Τμήμα Εργασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, από την ημερομηνία που θα καθορίσουν οι Υπουργοί Εσωτερικών και Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, και αφού προηγηθεί μελέτη από το Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού ως προς τις οργανωτικές ρυθμίσεις και τις ανάγκες στελέχωσης του εν λόγω Τμήματος, προκειμένου να αντεπεξέλθει αποτελεσματικά στο συνεπαγόμενο όγκο εργασίας» 23. 31. Οι αλλαγές που επήλθαν αποτελούν στην πλειοψηφία τους «απαντήσεις» στα θέματα που έχουν θίξει κατά καιρούς εργοδότες, όπως είναι για παράδειγμα η δέσμευση των τραπεζικών εγγυητικών τους μετά τη διάλυση της εργασιακής σχέσης, η καταβολή υψηλών τελών ανανέωσης των αδειών παραμονής, η διασφάλιση της πείρας των εργοδοτουμένων και της δυνατότητας επικοινωνίας μαζί τους. Την ίδια στιγμή, οι αλλαγές που αποφασίστηκαν και αφορούν στην προστασία της εργοδοτούμενης πλευράς είναι υποτυπώδεις, καθώς: η καθιέρωση του όρου «οικιακός εργαζόμενος», όταν δεν συνοδεύεται από σοβαρή εξυγίανση του θεσμικού πλαισίου προς την κατεύθυνση διασφάλισης των εργασιακών δικαιωμάτων, παραμένει συμβολική και κενή περιεχομένου, η μισθολογική αύξηση που παραχωρήθηκε, αν και αποτελεί θετική εξέλιξη, δεν αντανακλά σε ικανοποιητική θεραπεία στη στασιμότητα του συγκεκριμένου μισθού για τόσα χρόνια, και η μεταφορά της αρμοδιότητας εξέτασης των αιτήσεων στο ΤΕ αυξάνει, μεν, τις προσδοκίες για προσέγγιση του ζητήματος στη βάση μιας ισότιμης εργασιακής σχέσης, αλλά θα πρέπει να γίνει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και σαφέστερους όρους. 32. Όπως έχω πληροφορηθεί, ενώ οι περισσότερες 8 αλλαγές έχουν επιτευχθεί, μέσω Τροποποιητικών Κανονισμών 9 ή ενδοϋπηρεσιακών διεργασιών, η μεταφορά στο ΤΕ, τρία χρόνια μετά την απόφαση δεν έχει καν τροχοδρομηθεί. 7 Κατά 5% από 1/1/2011 και ξανά κατά 5% από 1/7/2011. 8 Όπως πληροφορήθηκα ανεπίσημα, η πρόταση που περιλήφθηκε στο προσχέδιο των Κανονισμών (Κ.Δ.Π. 36/2013) για καταβολή τραπεζικής εγγυητικής και από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, δεν έχει γίνει αποδεκτή από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, που ζήτησε εξηγήσεις επί του θέματος. 9 Για παράδειγμα, τα τέλη έκδοσης/ ανανέωσης των αδειών παραμονής και εργασίας έχουν διαφοροποιηθεί με τους περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης (Τροποποιητικούς) Κανονισμούς του 2013, Κ.Δ.Π. 36/2013. 10

ΙV. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΙΣΧΥΟΝΤΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ 33. Προκειμένου να υπάρξει μία συνολική αντιμετώπιση των προβληματικών πεδίων σε σχέση με το καθεστώς των οικιακών εργαζομένων, κρίθηκε επιτακτική η ομαδοποίηση των πεδίων αυτών με κριτήριο τη φύση ή/και το περιεχόμενο των παραπόνων που διαχρονικά υποβάλλονται στο Γραφείο μου. Αναλυτική αναφορά στα παράπονα που διερεύνησα πρόσφατα ή που ακόμα διερευνώνται από το Γραφείο μου, επισυνάπτεται ως Παράρτημα 1. 34. Οι προβληματικές πτυχές που ξεχώρισα και που θα αναλυθούν με τη σειρά πιο κάτω, αφορούν στα ακόλουθα θέματα: Την παραγνώριση της έμφυλης διάστασης της οικιακής εργασίας Τη σεξουαλική παρενόχληση των οικιακών εργαζομένων στο χώρο της εργασίας Το περιεχόμενο της Σύμβασης Απασχόλησης Την απουσία συνδικαλιστικής ελευθερίας Την ελλιπή πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη- Μη επαρκή προστασία της μητρότητας Την προβληματικότητα της διαδικασίας Εξέτασης Εργατικών Διαφορών Τη σύλληψη και κράτηση οικιακών εργαζομένων εκκρεμούσης εργατικής διαφοράς ή κατά το χρόνο υποβολής της καταγγελίας Την αδυναμία εντοπισμού πρακτικών εκμετάλλευσης που συνιστούν δυνητικά εμπορία προσώπων για σκοπούς εργασιακής εκμετάλλευσης Το ρόλο των «πρακτόρων» και την ανεπαρκή εφαρμογή της νομοθεσίας για τα ιδιωτικά γραφεία εξευρέσεως εργασίας Την απουσία πολιτικής ένταξης των οικιακών εργαζομένων 1. Η παραγνώριση της έμφυλης διάστασης της οικιακής εργασίας 35. Μια από τις πρώτες διαπιστώσεις μου κατά τη μελέτη του καθεστώτος της οικιακής εργασίας στην Κύπρο υπήρξε η παντελής απουσία της αναγνώρισης του καθοριστικού ρόλου του φύλου των εργαζομένων σε αυτόν τον τομέα κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή του πλαισίου που τον διέπει. Η εισαγωγή της κατηγορίας του φύλου ως συστατικού στοιχείου των κοινωνικών σχέσεων και αρχής οργάνωσης της κοινωνικής δομής στη θεωρία της μετανάστευσης αποτελεί ερμηνευτικό κλειδί για την κατανόηση της διαδικασίας της μετανάστευσης. Το φύλο δεν αποτελεί απλώς ένα παράγοντα που προστίθεται στη θεωρία της μετανάστευσης αλλά αναπόσπαστο στοιχείο της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής 24. 36. Όπως συστηματικά έχει καταγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία, τόσο η συμπεριφορά όσο και η θέση ανδρών και γυναικών καθορίζονται μέσα από ιεραρχήσεις και σχέσεις δύναμης και ανισότητας, ενώ η διάκριση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού χώρου είναι αυτή που προσδιορίζει το περιεχόμενο των ρόλων ανδρών και γυναικών. Από την μία μεριά, συνδέει τους άνδρες με το ρόλο του «παροχέα», αυτού 11

που συντηρεί την οικογένεια και της προσφέρει ασφάλεια, ενώ από την άλλη, συνδέει τις γυναίκες με την ευθύνη της φροντίδας των παιδιών και του σπιτιού 25. 37. Ιδιαίτερα η φροντίδα του οικιακού χώρου έχει αντιμετωπιστεί, στη φεμινιστική βιβλιογραφία, ως μία κατεξοχήν (άμισθη) γυναικεία εργασία, ως ένα ζήτημα που οργανώνεται αποκλειστικά στη βάση των έμφυλων κοινωνικών σχέσεων. 26 Η ανάδειξη της έμφυλης διάστασης της οικιακής εργασίας επιβεβαιώνει, όπως σημειώνει η Παντελίδου-Μαλούτα, τη διχοτομία ανδρών - γυναικών ως προκατασκευασμένες κατηγορίες φύλου που νομιμοποιούν συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς και εγκλωβίζουν τα δρώντα υποκείμενα σε καταπιεστικές σχέσεις. 27 Ειδικά, στο συνειδητό ή στο ασυνείδητο μιας τεράστιας πλειοψηφίας, ανδρών αλλά και γυναικών, οι εργασίες που συνδέονται με την καθαριότητα γίνονται ξαφνικά «γυναικεία δουλειά», με ό,τι αυτό κοινωνικά συνδηλώνει: και αυτό που κυρίως συνδηλώνεται είναι ότι πρόκειται για μια εργασία υπηρετικού χαρακτήρα. Και τούτο επειδή, οι εργοδότες δεν ενδιαφέρονται για εργοδότηση γενικά υπηκόων τρίτων χωρών ως επαγγελματιών οικιακών εργαζομένων, αλλά ειδικά για αλλοδαπές γυναίκες οικιακές εργαζόμενες, οι οποίες συνήθως ζουν μαζί τους, συνήθως αποδέχονται περισσότερες και άβολες ώρες εργασίας, είναι διαθέσιμες όλο το εικοσιτετράωρο και προσφέρουν τόσο υπηρεσίες καθαριότητας όσο και φροντίδας. 38. Σύμφωνα με την έκθεση της ΔΟΕ που εκπονήθηκε ενόψει της διάσκεψης του Ιουνίου του 2010 28, "η αμειβόμενη οικιακή εργασία παραμένει, σε πολλές χώρες, σχεδόν αόρατη μορφή απασχόλησης. Διεξάγεται όχι στο εργοστάσιο ή στο γραφείο, αλλά στην οικία ενός ιδιώτη. Οι εργαζόμενοι δεν είναι άνδρες που στηρίζουν την οικογένειά τους αλλά, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, γυναίκες. Δεν εργάζονται μαζί με άλλους, αλλά μόνοι μέσα σε τέσσερεις τοίχους. Η εργασία τους δεν έχει στόχο την παραγωγή υπεραξίας αλλά την παροχή φροντίδας ή υπηρεσιών σε εκατομμύρια νοικοκυριά. Η οικιακή εργασία συνήθως αντιστοιχεί στις μη αμειβόμενες εργασίες που εκτελούν παραδοσιακά οι γυναίκες στο σπίτι τους. Αυτό εξηγεί το γιατί αυτή η εργασία είναι υποτιμημένη μισθολογικά και διεξάγεται συχνά υπό άτυπο και παράνομο καθεστώς. Δεν θεωρείται κανονική εργασία που εντάσσεται στο γενικό πλαίσιο της εργατικής νομοθεσίας, ενώ προέρχεται από τη σχέση "αφεντικούυπηρέτη". Λόγω αυτού, πολλές νομικές διατάξεις δε λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα της οικιακής εργασίας, πράγμα που εκθέτει τους εργαζομένους σε άνιση, άδικη και συχνά καταχρηστική μεταχείριση" 29. 39. Η προσφορά αυτού του είδους εργασίας έχει παραδοσιακά θεωρηθεί ως «φθηνή εργασία», επειδή προσφέρεται από γυναίκες, παράνομου ή ακανόνιστου καθεστώτος, οι οποίες θεωρούνται οι πλέον επιθυμητοί υποψήφιοι στην παροχή υπηρεσιών καθαριότητας /φροντίδας όχι μόνο επειδή είναι πρόθυμες να εργαστούν σε χαμηλά αμειβόμενες εργασίες χαμηλού κοινωνικού προφίλ, αλλά επειδή είναι και πιο «ευέλικτες». Η μετατόπιση προς την ευελιξία του εργατικού αυτού δυναμικού οδήγησε ωστόσο στην αυξανόμενη «ατυποποίηση» της οικονομικής τους δραστηριότητας, καθώς καταλαμβάνουν θέσεις που έχουν μεταφερθεί στον άτυπο τομέα της οικονομίας με ελάχιστα εργασιακά δικαιώματα. 30 12

40. Η ευέλικτη εργασία των αλλοδαπών οικιακών εργαζομένων διέπεται από ένα απροσδιόριστο, ασαφές και ιδιότυπο καθεστώς το οποίο επιτρέπει την κατ εξακολούθηση παραβίαση των εργασιακών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Με τον τρόπο αυτό, οι οικιακές εργαζόμενες γίνονται οι παρίες, οι αόρατες, αυτές που, ενώ καλούνται να καλύψουν ανάγκες που προκύπτουν από την παντελή απουσία ή ανεπαρκή παρουσία μέτρων συμφιλίωσης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής στην κυπριακή κοινωνία, με κάποιο περίεργο τρόπο η δουλειά αυτή παντελώς απαξιώνεται. Αποτέλεσμα της πλήρους έλλειψης της γυναικείας διάστασης στη συγκρότηση της οικιακής εργασίας είναι να μην είναι εύκολα αναγνωρίσιμο ή αντιληπτό το γεγονός ότι οι υφιστάμενες δομές δεν είναι ουδέτερες από την γενικότερη άποψη του φύλου, καθώς αναδεικνύεται μέσα από το συνολικό πλαίσιο εργοδότησης και ιδιαίτερα τους όρους απασχόλησης και τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των οικιακών εργαζομένων στην Κύπρο, ανάγλυφα ο εξουσιαστικός ρόλος του εργοδότη πάνω στην οικιακή εργαζόμενη. 41. Συνεπεία αυτών των «ουδέτερων» από την άποψη του φύλου υφιστάμενων πολιτικών είναι η ενθάρρυνση της αναπαραγωγής στερεοτυπικών αντιλήψεων και, κατ επέκταση, η ενίσχυση ακόμη περισσότερο της μειονεκτικής εργασιακής θέσης των οικιακών εργαζομένων. Τούτο προκύπτει, αφενός, από το γεγονός ότι η διαχρονική αύξηση της ζήτησης των υπηρεσιών φροντίδας δεν οδηγεί σε μια αντίστοιχη βελτίωση των όρων και των συνθηκών εργοδότησης των οικιακών εργαζομένων και, αφετέρου από το γεγονός ότι η ιδιαίτερα ευάλωτη θέση των οικιακών εργαζομένων εξαιρείται από το σχεδιασμό των πολιτικών τόσο της μετανάστευσης και ένταξης όσο και της απασχόλησης. Κι αυτό για το λόγο ότι πολλές πτυχές της «περιθωριοποίησης» τους θεωρούνται χαρακτηριστικά του καθεστώτος παραμονής τους καθώς και των θέσεων εργασίας που καλύπτουν και όχι πτυχές μίας εκμεταλλεύσιμης θέσης εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, επιβραβεύεται η διαδικασία «αφανισμού» τους, όπως ακριβώς η απλήρωτη εργασία των γυναικών για την οικογένεια τους, επειδή η ιδιωτική οικία εξακολουθεί να αποτελεί ένα χώρο που παραμένει σκοτεινός και άβατος όσον αφορά την έρευνα και επιθεώρηση των όρων και των συνθηκών της εργασιακής σχέσης από τα καθ υλη αρμόδια Τμήματα. 42. Πέραν, όμως, της συζήτησης για την αμφισβήτηση και την υπέρβαση του διχοτομικού σχήματος, 31 θα πρέπει, όπως σημειώνουν πολλές φεμινιστικές θεωρήσεις, ταυτόχρονα με τις έμφυλες σχέσεις να λαμβάνονται υπόψη για την προσέγγιση του ζητήματος του νομικού καθεστώτος των οικιακών εργαζομένων και οι ταξικές, λόγω της εκμετάλλευσης που υφίστανται στην εργασία και την παραγωγή (αδήλωτη εργασία, αδυναμία εξασφάλισης επίσημων εγγράφων και κατ' επέκταση νόμιμης διανομής, καθεστώς παρατεταμένης επισφάλειας και φτώχειας), οι φυλετικές και εθνοτικές σχέσεις, λόγω του ότι συχνά αποτελούν κρούσματα ρατσισμού, ξενοφοβίας και κοινωνικής προκατάληψης καθώς και η μεταξύ τους αλληλεπίδραση γιατί όλες μαζί διαμορφώνουν την κατώτερη θέση της συγκεκριμένης ομάδας εργαζόμενων γυναικών 32 33. 43. Η ολιστική προσέγγιση των ζητημάτων που αφορούν στην πολιτική απασχόλησης των οικιακών εργαζομένων στην Κύπρο απαιτεί την ένταξη της διάστασης του φύλου 13

(gender mainstreaming), σε όλες τις υφιστάμενες ή μελλοντικές κρατικές πολιτικές, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνουν ξεκάθαρα υπόψη την έμφυλα άνιση θέση των συγκεκριμένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας. Και τούτο, επειδή, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η τεράστια πλειονότητα των οικιακών εργαζομένων στον τομέα είναι γυναίκες, οι οποίες συνιστούν ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα, που υπόκεινται σε πολλαπλές διακρίσεις, και που εύκολα αποτελούν αντικείμενο άνισης, άδικης και καταχρηστικής μεταχείρισης, καθόσον είναι πλήρως εξαρτημένες από συγκεκριμένο εργοδότη, συχνά εργάζονται υπό πενιχρές, μη κανονικές συνθήκες άτυπης εργασίας, υπόκεινται συχνά σε πράξεις βίας ή σεξουαλικής κακομεταχείρισης, αγνοούν ως επί το πλείστον τα δικαιώματά τους, έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες/υπηρεσίες υγείας, γνωρίζουν σε περιορισμένο βαθμό τη γλώσσα του κράτους υποδοχής και δεν έχουν κοινωνικό περίγυρο. 44. Το επίκεντρο, επομένως, θα πρέπει να έγκειται, αφενός, στην περιγραφή της έμφυλης ανισότητας σε σχέση με την παρασχεθείσα εργασία, τους όρους και τις συνθήκες εργοδότησης και τα γενικότερα δικαιώματα τους και, αφετέρου, στην ανάλυση των επιπτώσεων της υφιστάμενης πολιτικής σε σχέση με αυτά, προκειμένου να εντοπιστούν εναλλακτικοί τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε να ξανασχεδιαστεί η πολιτική κατά τρόπο ώστε να προάγεται η έμφυλη διάσταση της οικιακής εργασίας. 2. Η σεξουαλική παρενόχληση των οικιακών εργαζομένων στο χώρο της εργασίας 45. Το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης οικιακών εργαζομένων στον χώρο εργασίας αποτελεί ένα από τα κατ εξοχήν «σκοτεινά» εγκλήματα -αυτά δηλαδή τα οποία δύσκολα καταγγέλλονται 34 και ακόμα πιο δύσκολα αποδεικνύονται- με αποτέλεσμα οι αρμόδιες αρχές να μην μπορούν να αντιμετωπίσουν με το δέοντα τρόπο το φαινόμενο και «να εξουδετερώνεται όλη η νομοθεσία για την ισότητα στις εργασιακές σχέσεις» 35 36. 46. Στην περίπτωση των οικιακών εργαζόμενων, η εγγύτητα και η αμεσότητα μεταξύ εργαζομένης και εργοδότη, οι συνέπειες του να ζεις στον τόπο εργασίας, η υπενθύμιση της θέσης τους στην ιεραρχία της εργασίας και, κατ επέκταση, στον κοινωνικό χώρο, συνιστούν παράγοντες που αντανακλούν και αναπαράγουν στον κόσμο της μισθωτής εργασίας τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα και εντείνουν το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας. 47. Σύμφωνα με την αμερικανίδα φεμινίστρια και νομικό Catharine MacKinnon 37, η σεξουαλική παρενόχληση υποβιβάζει τις γυναίκες ως φύλο, είναι παράνομη και συνιστά διάκριση λόγω φύλου, καθώς με αυτήν ενισχύεται η κοινωνική ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών και διαιωνίζονται τα πρότυπα για τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία 38. Η MacKinnon υποστηρίζει ότι η σεξουαλική παρενόχληση κράτησε τις γυναίκες υποταγμένες στους άνδρες «χρησιμοποιώντας την εργασιακή τους θέση για να τις εξαναγκάζει σεξουαλικά και τη σεξουαλική τους θέση για να τις 14

εξαναγκάζει οικονομικά». Η οικονομική δύναμη του εργοδότη 39 δεν απαιτεί την άσκηση βίας και αυτό στο οποίο εξαναγκάζεται η γυναίκα δεν είναι η όποια σεξουαλική πράξη, αλλά η συναίνεσή της σε αυτήν. Κι ενώ κάθε πράξη παρενόχλησης είναι απαράδεκτη, η σεξουαλική παρενόχληση είναι περισσότερο απαράδεκτη. Όταν η παρενόχληση γίνεται στο δρόμο, η γυναίκα μπορεί να την αντιμετωπίσει με το να φύγει από τον χώρο, όταν όμως η σεξουαλική παρενόχληση γίνεται στο χώρο εργασίας, η γυναίκα δεν μπορεί απλώς να εγκαταλείψει τον τελευταίο, χωρίς να χάσει τη θέση εργασίας της. 48. Η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί έκφραση της ανισότητας των δυο φύλων στο χώρο της εργασίας καθώς «συνδέεται άμεσα με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και δεν αποτελεί άμεση συνέπεια της σχέσης του θύματος με το δράστη της πράξης της σεξουαλικής παρενόχλησης στοχεύει στην απόδειξη και την επιβεβαίωση της εξουσίας και υποταγής, του δράστη πάνω στο θύμα του, το οποίο καταλήγει εν τέλει να υπονομεύει την ουσιαστική ισότητα μεταξύ των δυο φύλων, αντιστρέφοντας τον αγώνα της ισότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας» 40. 49. Στην Κύπρο, τα ζητήματα που σχετίζονται με τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας ρυθμίζονται από το άρθρο 12 10 των περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και στην Επαγγελματική Εκπαίδευση Νόμων του 2002 έως 2009, 11 στο οποίο έχει κατά καιρούς ενσωματωθεί όλο το σχετικό με τη σεξουαλική παρενόχληση νομοθετικό έργο της ΕΕ 41. 50. Τα παραπόνα που υποβάλλονται από οικιακές εργαζόμενες στο Τμήμα Εργασίας αφορούν αποκλειστικά σε καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση τους στο χώρο της εργασίας, είτε από τους εργοδότες τους είτε από τρίτα πρόσωπα. Έχει παρατηρηθεί, δε, από τις ενώπιον μας καταγγελίες, ότι ο μεγαλύτερος όγκος αφορά στον τρόπο χειρισμού των καταγγελιών από το υπό αναφορά Τμήμα, καθώς οι καταγγελίες των οικιακών εργαζόμενων για χρήση βίας και παρενόχληση στο χώρο εργασίας τους εξετάζονται όχι στη βάση των εξειδικευμένων, σύγχρονων νομοθεσιών για καταπολέμηση των διακρίσεων στο χώρο της εργασίας, αλλά στη βάση του κοινού Ποινικού Κώδικα, ο οποίος, ωστόσο, δεν παρέχει τις ίδιες δυνατότητες ποινικοποίησης αυτής της μορφής των αδικημάτων, αλλά ούτε και την ίδια αποτελεσματικότητα όσον αφορά στην προστασία των θυμάτων. 10 «12(1) Απαγορεύεται οποιαδήποτε πράξη... η οποία συνιστά παρενόχληση ή σεξουαλική παρενόχληση ή αποτελεί άμεση ή έμμεση δυσμενή μεταχείριση λόγω της, με οποιονδήποτε τρόπο, αποκρούσεως ή καταγγελίας παρενόχλησης ή σεξουαλικής παρενόχλησης, σε σχέση με τα ρυθμιζόμενα στα άρθρα 7, 8, 9 και 10 θέματα. Το γεγονός ότι ένα πρόσωπο αποκρούει τέτοια πράξη ή συμπεριφορά ή υποκύπτει σ αυτή δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί ως βάση για οποιαδήποτε απόφαση που θα θίγει το πρόσωπο αυτό». 11 Στους ερμηνευτικούς ορισμούς του άρθρου 2 των υπό αναφορά Νόμων, η «σεξουαλική παρενόχληση» σημαίνει οποιαδήποτε ανεπιθύμητη από τον αποδέκτη της συμπεριφορά σεξουαλικής φύσεως, που εκφράζεται λόγω ή έργω και έχει ως σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως όταν δημιουργεί ένα εκφοβιστικό, εχθρικό, εξευτελιστικό, ταπεινωτικό ή επιθετικό περιβάλλον, κατά την απασχόληση...» 15

51. Σχετική με αυτό το θέμα ήταν η παρέμβαση της Αρχής Ισότητας 42, όπου και επισημάνθηκε ότι: «Η διαδικασία των Επιθεωρητών Ισότητας είναι διοικητική διαδικασία και δεν μπορεί να εξισώνεται με τη διαδικασία διερεύνησης ποινικών υποθέσεων, σε βαθμό που να υιοθετείται η εφαρμογή όλων των αρχών της Ποινικής Δικονομίας με τα σχετικά επακόλουθα που επιφέρουν παραβιάσεις των αρχών της Ποινικής Δικονομίας. Αντίθετα, σε μια διοικητική διαδικασία, όπως είναι η διαδικασία των Επιθεωρητών Ισότητας, η αυστηρή προσήλωση στους κανόνες του δικαίου της απόδειξης, δεν αποτελεί προϋπόθεση για τη διεξαγωγή της και ένα διοικητικό όργανο μπορεί να δεχθεί ευρύ φάσμα μαρτυρίας που κανονικά δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή σε ποινικές διαδικασίες ενώπιον Δικαστηρίου. Η θέση αυτή διασφαλίζεται και ενισχύεται με την εισαγωγή της διάταξης περί αντιστροφής του βάρους απόδειξης». Mε δεδομένο ότι η διερεύνηση των καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση αντιμετωπίζει δυσκολίες, συνήθως λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, η εισαγωγή της πιο πάνω διάταξης, κρίθηκε απαραίτητη προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι εν λόγω δυσκολίες. Η τελευταία, προβλέπει ότι, όταν ο θιγόμενος επικαλείται στοιχεία ή πραγματικά περιστατικά από τα οποία πιθανολογείται η παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης εναπόκειται στο αντίθετο μέρος να αποδείξει ότι δεν προέβη στην παραβίαση αυτή.» 52. Η δυνατότητα της αντιστροφής του βάρους της απόδειξης στα πλαίσια διοικητικών ή και άλλων διαδικασιών είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη στοιχειοθέτηση υπόθεσης σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της απασχόλησης, δυνατότητα που αντίστοιχα δεν υπάρχει στην ποινική δικαιοδοσία και, ως εκ τούτου, η παράλειψη αξιοποίησης του εργαλείου αυτού στα πλαίσια εξέτασης καταγγελίας για σεξουαλική παρενόχληση από το Τμήμα Εργασίας, θέτει την καταγγελία εκτός των ευεργετικών και προστατευτικών για αυτήν προνοιών των περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και την Επαγγελματική Εκπαίδευση Νόμων του 2002 έως 2009, εξουδετερώνοντας ταυτόχρονα την υπερασπιστική γραμμή της καταγγέλλουσας. 53. Συνέπεια της υφιστάμενης πρακτικής, είναι να εξετάζεται η υπόθεση της καταγγέλλουσας στα πλαίσια του αδικήματος της άσεμνης επίθεσης του Ποινικού Κώδικα, να απαιτείται η απόδειξη του αδικήματος πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας, να μην είναι δυνατή η στοιχειοθέτησή του λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, να απορρίπτεται το αίτημά της για αλλαγή εργοδότη και να κρατείται στα αστυνομικά κρατητήρια με σκοπό την απέλασή της. 54. Η πρακτική αυτή, ωστόσο, πέραν του ότι στερείται νομιμοποιητικού ερείσματος, συγκρούεται, αφενός, με το θεσμικό ρόλο του υπό αναφορά Τμήματος που δεν είναι άλλος από τη διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων και των ορθών συνθηκών απασχόλησης των οικιακών εργαζομένων στο πλαίσιο της ομαλής λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Αφετέρου, οδηγεί αναπόφευκτα στην αποθάρρυνση των οικιακών εργαζομένων για υποβολή καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η αίσθηση της αδικίας και της ανασφάλειας, συντείνοντας τελικά στην απαξίωση των προστατευτικών θεσμών και στην ανάπτυξη κουλτούρας 16

ανοχής στην παραβίαση βασικών εργασιακών και ανθρωπίνων εν γένει δικαιωμάτων. 55. Προβληματική είναι, επίσης, η διερεύνηση καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση οικιακών εργαζομένων από τρίτα πρόσωπα 43. Συγκεκριμένα, το Τμήμα Εργασίας, ανταποκρινόμενο σε επιστολή μας 44 σχετικά με καταγγελία οικιακής βοηθού από τρίτο πρόσωπο, εξέφρασε τον προβληματισμό του σε σχέση με το λεκτικό του άρθρου 12 του Ν. 205(Ι)/2002, σύμφωνα με το οποίο απαγορεύεται, ανάμεσα σε άλλα, οποιαδήποτε πράξη που συνιστά σεξουαλική παρενόχληση εναντίον εργαζομένου. 56. Η πράξη αυτή, σύμφωνα με τα εδάφια (2), (3) και (4) του ίδιου άρθρου αφορά σε ενέργεια ή παράλειψη προϊσταμένων του θύματος, οποιουδήποτε άλλου εργαζόμενου, εκπαιδευόμενου, καταρτιζόμενου ή/και προσώπου που είναι αρμόδιο ή υπεύθυνο για τα όσα αναφέρονται στα άρθρα 7,8,9 και 10 (δηλαδή για την πρόσβαση σε απασχόληση, επαγγελματική εκπαίδευση, κατάρτιση, εφαρμογή των όρων και συνθηκών εργασίας και δημοσίευση κενών θέσεων εργασίας). 57. Το Τμήμα Εργασίας εξέφρασε τη θέση ότι η πρόθεση του νομοθέτη, όπως αυτή προκύπτει από τη ρύθμιση του άρθρου 12, καλύπτει τις ενέργειες εκείνων των ατόμων που συνδέονται με το θύμα στα πλαίσια της επίσημης εργασιακής τους σχέσης είτε ως εργοδότες είτε ως συνάδελφοι εργαζόμενοι και ως εκ τούτου, δεν καλύπτει την περίπτωση των οικιακών εργαζομένων έναντι των οποίων η πράξη σεξουαλικής παρενόχλησης επιχειρείται στο χώρο της απασχόλησης από τρίτα άτομα που είναι συγγενείς, γνωστοί ή/και φίλοι του εργοδότη. 58. Στη βάση αυτή, όταν υποβάλλονται τέτοιες καταγγελίες στο Τμήμα Εργασίας, το τελευταίο, σύμφωνα με επιστολή του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων 45, τις διαβιβάζει για εξέταση στην Αστυνομία. Όπως πιο πάνω όμως έχει αναφερθεί, η πρακτική αυτή θυματοποιεί τις καταγγέλλουσες, οι οποίες κατά κανόνα βρίσκονται αντιμέτωπες με την απειλή της απέλασης τους. Σύμφωνα με την πληροφόρηση που είχαμε από το Τμήμα Εργασίας, το τελευταίο προχώρησε σε εκ νέου αίτημα για παραπομπή του θέματος στο Γενικό Εισαγγελέα για γνωμάτευση. 59. Έχοντας ωστόσο ως δεδομένα ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, σύμφωνα με το γραπτό συμβόλαιο, εργοδότης είναι η σύζυγος και ότι με βάση τις καταγγελίες, η σεξουαλική παρενόχληση πολύ συχνά διενεργείται από άτομα που δεν έχουν την ιδιότητα του εργοδότη ή εργαζομένου, συναδέλφου, προϊσταμένου κ.ο.κ. που ορίζει το άρθρο 12, κρίνεται επιτακτική η άμεση τροποποίηση των περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και στην Επαγγελματική Εκπαίδευση Νόμων του 2002 έως 2009 κατά τρόπο που να επεκτείνει την προστασία των θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της απασχόλησης τους και από τρίτα πρόσωπα. 17

3. Το περιεχόμενο της Σύμβασης Απασχόλησης 60. Τα κριτήρια για την παραχώρηση αδειών εργασίας αλλοδαπών και οι γενικοί όροι εργασίας τους στην Κύπρο καθορίσθηκαν με απόφαση πολιτικής το 1991 46. Στη βάση των εν λόγω Κριτηρίων ετοιμάστηκε από το Τμήμα Εργασίας, σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους, ο γενικός τύπος σύμβασης απασχόλησης αλλοδαπών εργαζομένων, με τίτλο «Γενική Σύμβαση Απασχόλησης». Το ΤΑΠΜ, κρίνοντας αναγκαία την ετοιμασία μιας τροποποιημένης σύμβασης για την ειδική κατηγορία των οικιακών εργαζομένων αναπροσάρμοσε το γενικού τύπου συμβόλαιο και δημιούργησε τη «Σύμβαση Απασχόλησης» των αλλοδαπών οικιακών εργαζομένων, η οποία χρησιμοποιείται -σχεδόν αναλλοίωτη- μέχρι σήμερα. Όπως διαφάνηκε στα πλαίσια σχετικής έρευνας που διεξήγαγε το Γραφείο μου παλαιότερα 47, το ΤΑΠΜ προχώρησε στις αναπροσαρμογές και στην εκτύπωση της Σύμβασης Απασχόλησης των οικιακών εργαζομένων χωρίς ουσιαστική διαβούλευση με το ΤΕ 12. 61. Η Σύμβαση των οικιακών εργαζομένων, σε αντιδιαστολή με ότι συμβαίνει στα συμβόλαια απασχόλησης όλων των υπόλοιπων υπηκόων τρίτων χωρών, χαρτοσημαίνεται από τον Έφορο Τελών Χαρτοσήμων, και όχι από το ΤΕ, γεγονός που προκαλεί ερωτηματικά για το κατά πόσο οι οικιακές εργαζόμενες λογίζονται καν στο εργατικό δυναμικό της χώρας. Έπειτα, η χαρτοσημασμένη Σύμβαση κατατίθεται στο ΤΑΠΜ για έκδοση της άδειας παραμονής και απασχόλησης. 62. Στη Σύμβαση Απασχόλησης, αντίγραφο της οποίας επισυνάπτεται ως Παράρτημα 2, αναφέρονται, μεταξύ άλλων, ότι ο εργοδοτούμενος «θα εργάζεται αποκλειστικά και μόνο για τον Εργοδότη 48...δεν θα δικαιούται να αλλάξει εργοδότη και τόπο απασχόλησης 49 Θα εργάζεται 6 ημέρες την εβδομάδα, επί 7 ώρες κάθε μέρα, είτε κατά τη διάρκεια της ημέρας, είτε κατά τη διάρκεια της νύκτας, ως κατά καιρούς θα τον χρειάζεται ο Εργοδότης και θα εκτελεί πιστά και με επιμέλεια τα καθήκοντά του ή άλλα παρόμοια προς την εργοδότησή του καθήκοντα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Εργοδότη και θα συμμορφώνεται σε οποιεσδήποτε εντολές και οδηγίες του Εργοδότη, θα συμβάλλει με όλες τις δυνάμεις του στην προαγωγή των συμφερόντων του Εργοδότη 50 Θα υπακούει και θα συμμορφώνεται προς όλες τις εντολές και οδηγίες του Εργοδότη και θα τηρεί πιστά τους κανόνες, κανονισμούς και διευθετήσεις του, ως αυτές εκάστοτε θα ισχύουν 51 Οφείλει να απέχει οποιασδήποτε πράξης ή συμπεριφοράς η οποία προξενεί ή δυνατό να προξενήσει ζημιά κατά τη γνώμη του Εργοδότη στην περιουσία του, τα συμφέροντα ή τη φήμη του 52 Δεν θα δικαιούται κατά κανένα τρόπο και για οποιονδήποτε λόγο σε οποιαδήποτε αύξηση του καθορισθέντος μισθού 12 Ο Διευθυντής του ΤΕ, με επιστολή ημερομηνίας 22/1/2002, ανέφερε στο ΤΑΠΜ ότι η σύμβαση «θα πρέπει να τύχει λεπτομερούς εξέτασης, γιατί ορισμένα σημεία της είναι συζητήσιμα και ενδεχομένως παράνομα». Έλαβε απάντηση, ημερομηνίας 13/2/2002, ότι «..το Τμήμα Μετανάστευσης θεωρεί ότι δεν ενδείκνυται οποιαδήποτε περαιτέρω διαβούλευση για τυχόν πρόσθετες παρατηρήσεις, δεδομένου ότι η απασχόληση αλλοδαπών οικιακών βοηθών δεν επηρεάζει την αγορά εργασίας». 18

του 53 και θα τηρεί πιστά τους ισχύοντες Νόμους ως προς τη διαμονή, διαγωγή και συμπεριφορά 54. 63. Ως προς τις υποχρεώσεις του εργοδότη, η Σύμβαση αναφέρει ότι: «Οφείλει να παρέχει ΔΩΡΕΑΝ στον εργοδοτούμενο καθημερινή διατροφή και κατάλληλο κατάλυμα διαμονής 55 να ασφαλίσει τον Εργοδοτούμενο έναντι Εργατικών Ατυχημάτων και Υγείας 56 να ανοίξει τρεχούμενο τραπεζικό λογαριασμό στο όνομα του αλλοδαπού 57 Δεν επιτρέπεται να αποκόπτει, άμεσα ή έμμεσα, από το μισθό του Εργοδοτούμενου συγκεκριμένα τέλη 58 Θα έχει δικαίωμα να τερματίσει την υπηρεσία του Εργοδοτούμενου και να φροντίσει τον επαναπατρισμό του, σε περίπτωση που ο Εργοδοτούμενος απουσιάσει από την εργασία λόγω ασθένειας, μη οφειλόμενης σε ατύχημα καλυπτόμενο από τον περί Εργατικών Ατυχημάτων Νόμο, πέραν του ενός μηνός. Ο Εργοδότης δεν θα υπέχει οποιαδήποτε άλλη υποχρέωση ή ευθύνη έναντι του Εργοδοτούμενου 59. 64. Η Σύμβαση ορίζει, ακόμα, ότι «Σε περίπτωση διαιτησίας [λόγω εργατικής διαφοράς] η απόφαση δεσμεύει και τις δύο πλευρές 60 Εάν ο Εργοδοτούμενος καθ οποιονδήποτε χρόνο παρακούσει ή αμελήσει, ή αρνηθεί να εκτελέσει ή συμμορφωθεί προς όλες τις νόμιμες οδηγίες οι οποίες του δίδονται από τον Εργοδότη ο Εργοδότης δύναται να τον απολύσει από την εργασία του, δίνοντας του γραπτή προειδοποίηση, και επαναπατρίζεται στη χώρα του 61 Παραβίαση οποιασδήποτε πρόνοιας του παρόντος συμβολαίου θα τερματίζει αυτόματα την ισχύ του συμβολαίου και ταυτόχρονα ακυρώνεται η ισχύς της Άδειας Παραμονής και Εργασίας του Εργοδοτουμένου 62. [σε περίπτωση τερματισμού της απασχόλησης] ο Εργοδότης οφείλει να καταβάλει όλους τους δεδουλευμένους μισθούς και ο Εργοδοτούμενος θα τους αποδεχθεί παραιτούμενος από όλα τα αιτήματά του 63. 65. Η πιο πάνω Σύμβαση δημιουργήθηκε μονομερώς, χωρίς καμία διαβούλευση με το εργοδοτούμενο μέρος, την εποχή που αφικνούνταν στην Κύπρο οι πρώτες οικιακές εργαζόμενες. Παρά το ότι το εργασιακό δίκαιο είχε ήδη από καιρό γνωρίσει έντονη ανάπτυξη στην Κύπρο, μέσα από πληθώρα επίμονων και επιτυχών συνδικαλιστικών αγώνων, η συγκεκριμένη Σύμβαση δομήθηκε, κατά που φαίνεται, με άλλα κριτήρια: τη ρύθμιση όχι ενός επαγγελματικού κλάδου, αλλά μιας φθηνής γυναικείας «βοήθειας» στο σπίτι (εξού και ο όρος «οικιακή βοηθός»). Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκε μια Σύμβαση που, αντί να καθορίζει με σαφήνεια και επάρκεια τα εργασιακά καθήκοντα και δικαιώματα, εμπεριέχει όρους «αποικιοκρατικού» τύπου, αντιμετωπίζει το εργαζόμενο μέρος υποτιμητικά, πατερναλιστικά και ασφυκτικά, επιβάλλει μια απόλυτη διασύνδεση της παραμονής και εργασίας με ένα συγκεκριμένο εργοδότη και με την τήρηση του συμβολαίου, και διατηρεί, συνολικά, τις οικιακές εργαζόμενες σε ένα καθεστώς φόβου και υποτέλειας. 19

66. Η ετεροβαρής σύνθεση της Σύμβασης προκύπτει, ακόμα, από το ότι ενώ αποδίδει άκρατη έμφαση στην «υπακοή» της εργαζόμενης, την ίδια στιγμή αποτυγχάνει να την ενημερώσει για το δικαίωμα της να αρνηθεί υπακοή όταν οι εντολές που τις δίδονται παραβιάζουν όρους της σύμβασης, ή όταν πλήττουν την ίδια ως εργαζόμενη ή την αξιοπρέπειά της. 67. Στις δυσκολίες κατανόησης από τις εργαζόμενες των όρων της Σύμβασης και των συνεπειών σε περίπτωση παράβασής τους (εκατέρωθεν), έρχεται να προστεθεί το ότι το κείμενο είναι μεταφρασμένο μόνο στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. 68. Οι συνέπειες από την ανεπάρκεια, την ασάφεια, αλλά και το ίδιο το περιεχόμενο των προνοιών της Σύμβασης διαφαίνονται σε όλο το φάσμα των ζητημάτων που αντιμετωπίζουν οι οικιακές εργαζόμενες. 4. Η απουσία συνδικαλιστικής ελευθερίας 69. Στη τυποποιημένη σύμβαση απασχόλησης των οικιακών εργαζόμενων εμπεριέχεται όρος, ο οποίος επιβάλλει στις οικιακές εργαζόμενες την αποχή από οποιαδήποτε συνδικαλιστική δράση. Ο σχετικός όρος που περιέχεται στην παράγραφο 2 (η) της σύμβασης προνοεί ότι: 70. «Ο εργοδοτούμενος δεν θα αναμειχθεί ή συμμετάσχει με κανένα τρόπο, άμεσα ή έμμεσα ή να λάβει μέρος σε οποιαδήποτε δράση, ενέργεια ή δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της διαμονής του στην Κύπρο και θα τηρεί πιστά τους ισχύοντες Νόμους ως προς τη διαμονή, διαγωγή και συμπεριφορά». 71. Τυχόν παράβαση οποιασδήποτε πρόνοιας της σύμβασης απασχόλησης συνεπάγεται και στην περίπτωση των οικιακών εργαζόμενων τον αυτόματο τερματισμό τόσο της ισχύος της σύμβασης όσο και της ισχύος της άδειας παραμονής και εργασίας τους (παράγραφος 5.γ). 72. Η «ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικώς» (δικαίωμα συνάθροισης), η συνδικαλιστική ελευθερία και η «ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι» (δικαίωμα συνένωσης) κατοχυρώνονται τόσο σε ευρωπαϊκό 64 όσο και σε εθνικό επίπεδο 65. Φορείς των πιο πάνω δικαιωμάτων είναι κατ αρχήν «έκαστος», δηλαδή και οι αλλοδαποί. 73. Το άρθρο 6(1) του περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) Νόμος του 2004 66 σε συνδυασμό με τα άρθρα 4(γ)(δ) και 6(1)(α)(β)(δ) του περί Ίσης Μεταχείρισης στην Απασχόληση και την Εργασία Νόμος του 2004 67, απαγορεύουν οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση διάκριση ή εντολή για διακριτική μεταχείριση λόγω εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής όσον αφορά «την ιδιότητα μέλους και τη συμμετοχή σε μια οργάνωση εργαζομένων ή εργοδοτών ή σε οποιαδήποτε οργάνωση τα μέλη της οποίας ασκούν ένα συγκεκριμένο επάγγελμα 20