1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τρέμπενο Καρδιά (1912 2012) Η ιστορία ενός χωριού ιστορία της Εορδαίας στα 100 χρόνια ελεύθερου βίου. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΓΟΡΙΤΣΑΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ Ίτσκος Βασίλειος Ίτσκου Μαρία Κυριαζής Γεώργιος Πτολεµαΐδα 2013 4 ο Γυµνάσιο Πτολεµαΐδας
2 1. Γεωγραφική χωροθεσία Η αρχική γεωγραφική θέση του χωριού Τρέµπενο Καρδιά, ήταν ανάµεσα στα χωριά Χαραυγή, Κόµανος, Πτελεώνας και Ποντοκώµη, όπως φαίνεται και από το σχετικό χάρτη της περιοχής του νοµού Κοζάνης. Το χωριό βρισκόταν σε υψόµετρο 700 µ. Ο πληθυσµός του το 1970, δεν ξεπερνούσε τους 1.000 κατοίκους. Απ' τη συνολική έκταση που κατελάµβανε, η οποία ήταν 9 Km2, τα 5,1 Km2 ήταν πεδινή έκταση. 2. Η ονομασία του χωριού Αρχικά το χωριό ονοµαζόταν "κοινότητα Τρέµπενου". Το όνοµα Καρδιά το πήρε για πολλούς και ποικίλους λόγους, που είναι οι εξής:
3 1. εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης, ήταν δηλαδή στο κέντρο της περιοχής, ανάµεσα στις ορεινές διατάξεις Βερµίου, Άσκιου, Βιτσίου, Καϊµακτσαλάν, και των χωριών, Χαραυγή - Κόµανος - Πτελεώνας και Ποντοκώµη. 2. ήταν µια κυψέλη ανάπτυξης και προόδου, πλούσιο µέρος µε γόνιµες εκτάσεις και καλλιέργειες 3. ήταν κέντρο καταφυγής διωκόµενων µαχητών επί Τουρκοκρατίας, επειδή διέθετε πυκνό δάσος και πολλά αλσύλλια. Οι κάτοικοι του χωριού, προτιµούσαν την ονοµασία "Τρέµπενο", το οποίο στη ντόπια διάλεκτο σηµαίνει "διαλεχτό". 4. Ιστορικά στοιχεία Η ιστορία µας οδηγεί πολύ παλιά, τρεις αιώνες περίπου πίσω. Κατά τα µέσα του 18 ου αιώνα οικογένειες από την Ήπειρο για να αποφύγουν τις καταπιέσεις και διώξεις των Τουρκαλβανών, µετά από πολλές περιπλανήσεις, κατοίκησαν στη διαλεχτή αυτή περιοχή και ίδρυσαν τον πρώτο οικισµό, στα ερείπια αρχαίου οικισµού, την ύπαρξη του οποίου µαρτυρούν νοµίσµατα Αλεξανδρινής εποχής, που έρχονταν στο φως του ήλιου, κατά την καλλιέργεια των αγρών. Οι απόγονοι των Ηπειρωτών εκείνων, είναι οι πρώτοι κάτοικοι της Καρδιάς. Λίγα χρόνια µετά νέο κύµα από τη Βέροια µετοίκησαν στα νότια του χωριού στην περιοχή ΜΕΡΑ. 5. Ασχολίες κατοίκων Η µεγαλύτερη έκταση του χωριού ήταν πεδινό έδαφος, το οποίο καλλιεργούνταν συστηµατικά. Καταπράσινα περιβόλια µε οπωροφόρα δέντρα, λαχανικά, αµπέλια, καπνά, τριφύλλια, σιτηρά, καλαµπόκι, απλώνονταν σε όλη την έκτασή του. Ευνοούσε η παρουσία άφθονου νερού, πολλών πηγών και η διάνοιξη αρκετών πηγαδιών σε µικρό σχετικά βάθος. Παράλληλα µε τη γεωργία αναπτύχθηκε σηµαντικά και η κτηνοτροφία. Αγελάδες βελτιωµένης ποιότητας, πρόβατα και γίδια, έβοσκαν στα λιβάδια του χωριού. Επειδή ακριβώς η µεγαλύτερη έκταση ήταν πεδινή και το κλίµα
4 κατάλληλο, αναπτύχθηκε σηµαντικά η γεωργία. Αυτό βέβαια, δε σηµαίνει αναγκαστικά ότι υστέρησαν οι υπόλοιποι τοµείς παραγωγής, γιατί κι αυτοί µε τη σειρά τους, βρίσκονταν σε άνθηση, π.χ. κτηνοτροφία, πτηνοτροφία, αλλά και συναφείς ασχολίες, όπως οικοδόµηση νέων κατοικιών. Όµως το µέλλον του χωριού ήταν άλλο, να µην προχωρήσει στους τοµείς αυτούς, αλλά να µεταβληθεί στο µεγαλύτερο βιοµηχανικό κέντρο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας των Βαλκανίων. Το υπέδαφός του ήταν πλούσιο σε λιγνίτη καλής θερµαντικής ποιότητας. Σύµφωνα µε έρευνες γεωλόγων του κράτους, σε µικρό σχετικά βάθος (σε 54 µ. στα 9 πρώτα µέτρα ήταν χώµα και τα υπόλοιπα 45µ. ήταν λιγνίτης) υπήρχε άφθονος ορυκτός πλούτος, που θα έδινε ηλεκτρική ενέργεια, για περισσότερα από πενήντα χρόνια. Γι' αυτό το λόγο έγινε και η αναγκαστική απαλλοτρίωση. 6. Ήταν δύσκολος ο χειμώνας. Ποιο καύσιμο χρησιμοποιούσαν για τη θέρμανση; Η υτική Μακεδονία έχει παγερούς κρύους χειµώνες και µικρές εναλλαγές στην κλιµατική συµπεριφορά. Οπότε η καύσιµη ύλη ήταν το ξύλο και αργότερα το κάρβουνο η µπριγκέτα. 7. Με ποια από τις δύο πόλεις (Πτολεμαΐδα Κοζάνη) είχαν περισσότερες επαφές οι κάτοικοι της Καρδιάς; Οι περισσότεροι κάτοικοι, είχαν µεγαλύτερους δεσµούς µε την Πτολεµαΐδα, παρά µε την Κοζάνη. Ο βασικός λόγος ήταν ότι βρισκόταν πιο κοντά στο παλιό χωριό, µε την αγορά της Τετάρτης. Για τους περισσότερους ήταν ένα πανηγύρι, µια µεγάλη αλλαγή στη σκληρή καθηµερινότητα. Οι κάτοικοι στριµώχνονταν στα παλαιολιθικά λεωφορεία της γραµµής, για να ζήσουν λίγες ώρες στην πόλη και τα αγαθά της. Τελικά διαµορφώθηκαν δύο χωριά (Οικισµός Καρδιάς Πτολεµαΐδας Νέα Καρδιά Κοίλων) ως εξής. 700 κάτοικοι κατοίκησαν την Πτολεµαΐδα και τον οικισµό και τα Κοίλα περίπου 600.
5 8. Πως γινόταν η μετακίνηση; εν υπήρχε τακτική συγκοινωνία µε τις γύρω πόλεις ή χωριά. Με τα ζώα ή τα κάρα µετέφεραν ότι ήταν απολύτως αναγκαίο. 9. Ποιες ήταν οι σχέσεις σας με τους πρόσφυγες; Είχατε επιγαμίες; Πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα ανατολικά του χωριού, στην κοινοτική περιοχή Σαντίνε. εν ήταν όµως γόνιµη και αµέσως σχεδόν οι ίδιοι επέλεξαν ανατολικότερη περιοχή κοντά στο χωριό Πτελεώνας και τους διανεµήθηκε κοινοτική γόνιµη περιοχή του χωριού Καρδιά την οποία επίσης αποζηµιώθηκαν από τη ΕΗ µε την απαλλοτρίωση οι πρόσφυγες. Στα χρόνια του δευτέρου αντάρτικου όπως λέγεται το 1945 1949, στο χωριό συγκατοίκησαν στα σπίτια των χωριανών πρόσφυγες διωγµένοι ως αριστεροί από την Ποντοκώµη, µε την οποία διατηρούνται αγαθές σχέσεις ακόµη και σήµερα και έτσι ξεκίνησαν και οι πρώτες επιγαµίες. 10. Πως έμαθαν ότι θα εγκαταλείψουν το χωριό και πως αισθάνθηκαν; Η είδηση έπεσε σαν βόµβα στους κατοίκους. Επειδή οι ασχολίες τους ήταν συνδεδεµένες µε τη γεωργία και τη κτηνοτροφία, η βιοµηχανική πρόκληση τους αναστάτωσε. Άλλους θετικά συνήθως τους νεώτερους και άλλους αρνητικά τους γεροντότερους. 11. Πότε ξεκίνησε η διαδικασία της απαλλοτρίωσης. Τις πληροφορίες παρέχει η πρώην γραµµατέας της κοινότητας, Γεωργία Γκέκα. Ο νόµος της απαλλοτρίωσης είναι ο υπ. αριθµ. 1115/2537/14-4-1975. Κοινή απόφαση των υπουργών Οικονοµικών και Βιοµηχανίας. Κηρύχτηκε αναγκαστική απαλλοτρίωση και αναγνωρίστηκαν οι δαπάνες στο ταµείο του κράτους υπέρ της ΛΙΠΤΟΛ, που συγχωνεύτηκε αργότερα µε τη ΕΗ.
6 Άρχισε το 1975 και ολοκληρώθηκε 2 χρόνια µετά, το 1977. Η πορεία που ακολουθήθηκε ήταν η παρακάτω: 1. Καταµετρήθηκαν τα σπίτια του χωριού και των βοηθητικών χώρων (κουζίνες, αποθήκες κ.α.) 2. Μετρήθηκαν και χαρακτηρίστηκαν τα οικόπεδα σε κατηγορίες. 3. Στη συνέχεια µετρήθηκαν όλα τα δέντρα. 4. Ακολούθησε η δικαστική γραµµή που προβλέπει ο νόµος, δόθηκε η τιµή µονάδας κατά κυβικό µέτρο (6.000 δρχ. το στρέµµα), και δόθηκαν επιταγές στους κατοίκους. 12. Ήταν αρκετό το χρηματικό ποσό που έδωσε η ΔΕΗ ως αποζημίωση; Η υλική αποζηµίωση ποτέ δεν µπορεί να αναπληρώσει τους δεσµούς άιµατος µε την πατρώα γη. 13. Τι δυσκολίες αντιμετώπισαν αρχικά; Τα συναισθήµατα ανάµικτα. Οι γεροντότεροι λειτουργούσαν αρχικά σαν χαµένοι στο διάστηµα. Προσαρµόστηκαν σύντοµα γιατί οι περισσότεροι προχώρησαν στην αγορά κτηµάτων στη γύρω περιοχή και ασχολήθηκαν µε τη γεωργία και κάποιοι και µε την κτηνοτροφία. Οι νεότεροι εγκλιµατίστηκαν στον αστικό τρόπο ζωής αρκετά γρήγορα. 13. Στατιστικά στοιχεία α. Ποια συναισθήµατα γεννήθηκαν όταν καταλάβατε ότι θα χάσετε τα σπίτια σας. Φόβος Λύπη Αδιαφορία υσαρέσκεια Συγκίνηση Απογοήτευση 0,6 % 29,3 % 0,6 % 23,5 % 23,5 % 23,5 %
7 β. Πως δεχτήκατε την εγκατάστασή σας στο νέο χωριό Με χαρά Με λύπη - Με ελπίδα για Με αβεβαιότητα ευχαρίστηση δυσαρέσκεια κάτι καλύτερο - απογοήτευση 11 % 33 % 45 % 11 % γ. Πως δεχτήκατε την είδηση της απαλλοτρίωσης. Με χαρά Με απογοήτευση Ουδέτερα 23,5 % 75, 9 % 0,6 % Νέοι Γέροντες δ. Προσαρµοσθήκατε εύκολα στις νέες συνθήκες. ΝΑΙ ΟΧΙ 58 % 42 % ε. Ποιοι παράγοντες επηρέασαν θετικά την προσαρµογή σας στις νέες συνθήκες. Νέο σπίτι Νέο κλίµα Ανέσεις Νέοι γείτονες Νέες συνθήκες 29 % 18 % 25 % 8 % 18 % στ. Οι νέοι συνεχίζουν να ασχολούνται µε τη γεωργία και κτηνοτροφία. Ελάχιστοι νέοι καλλιεργούν τα χωράφια, που αγόρασαν µε την εγκατάστασή τους, στο νέο χωριό. Οι υπόλοιποι κάτοικοι εργάζονται στη ΕΗ. ζ. Ποια προϊόντα παρήγαγε σε µεγάλες ποσότητες το χωριό. Παλιό χωριό: σιτάρι, καλαµπόκι, γλυκάνισο, καπνός, σταφύλια, κρασί. Νέο χωριό: σιτηρά µόνο.
8 14. Υπήρχαν δουλειές; Βοήθησε η ΔΕΗ στο να βρείτε δουλειά; Η ΕΗ απορρόφησε µεγάλο εργατικό δυναµικό της ευρύτερης περιοχής και όχι αποκλειστικά των κατοίκων που απαλλοτριώθηκαν. Ακόµη και σήµερα υπάρχουν αρκετοί νέοι που δεν σταδιοδρόµησαν στη ΕΗ και ασχολούνται µε διάφορες άλλες εργασίες ή είναι άνεργοι. 15. Πως σας αντιμετώπισαν οι κάτοικοι της Πτολεμαΐδας; εν υπήρξε καµία δυσκολία. Ίσα ίσα που αυξήθηκε το εµπορικό ενδιαφέρον. 16. Χάθηκαν τα έθιμα, οι παραδόσεις και η γλώσσα σας; Κάθε φορά που χάνεται µια γενιά, χάνεται και µια ζωντανή βιβλιοθήκη που λέει ο λαός. Οι παλαιότεροι διατηρούν ακόµη και σήµερα τα περισσότερα έθιµα που αφορούν τις συνήθειες γάµου, βάπτισης, κηδείας, αρραβωνιασµάτων, κλπ. Αυτά που δεν διατηρούνται είναι ότι έχει σχέση µε τη γη. Οι παραδόσεις ατονούν όπως παντού σε όλο τον κόσµο. Το γλωσσικό ιδιόµορφο µόρφωµα επίσης εκφυλίζεται και οι επόµενες γενεές δεν θα θυµούνται παρά µόνο λίγες σποραδικές φράσεις και έννοιες. 17. Τι ρόλο παίζει ο Σύλλογος στη διατήρηση των εθίμων; Κέντρο πολιτισµού και διάσωσης των ηθών και εθίµων µπορεί να χαρακτηριστεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος. Προχωρά καθηµερινά στην καταγραφή, αρχειοθέτηση, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, ηχοληψία, µνηµών και διηγήσεων από τους παλαιότερους.
9 ΠΗΓΕΣ 1. Ανέκδοτες συλλογές και πληροφορίες από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Οικισµούς Καρδιάς «Η ΜΕΡΑ» 2. ΤΡΦΩΝ ΣΑΚΕΛΛΑΡΗΣ. Καρδιά (Τρέµπενο), 400 χρόνια ιστορία και παράδοση, Θεσσαλονίκη, 2001
10 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περιεχόμενα Τρέµπενο Καρδιά (1912 2012)...1 1. Γεωγραφική χωροθεσία...2 2. Η ονοµασία του χωριού...2 4. Ιστορικά στοιχεία...3 5. Ασχολίες κατοίκων...3 6. Ήταν δύσκολος ο χειµώνας. Ποιο καύσιµο χρησιµοποιούσαν για τη θέρµανση;...4 7. Με ποια από τις δύο πόλεις (Πτολεµαΐδα Κοζάνη) είχαν περισσότερες επαφές οι κάτοικοι της Καρδιάς;...4 8. Πως γινόταν η µετακίνηση;...5 9. Ποιες ήταν οι σχέσεις σας µε τους πρόσφυγες; Είχατε επιγαµίες;...5 10. Πως έµαθαν ότι θα εγκαταλείψουν το χωριό και πως αισθάνθηκαν;...5 11. Πότε ξεκίνησε η διαδικασία της απαλλοτρίωσης....5 12. Ήταν αρκετό το χρηµατικό ποσό που έδωσε η ΕΗ ως αποζηµίωση;...6 13. Τι δυσκολίες αντιµετώπισαν αρχικά;...6 13. Στατιστικά στοιχεία...6 α. Ποια συναισθήµατα γεννήθηκαν όταν καταλάβατε ότι θα χάσετε τα σπίτια σας...6 β. Πως δεχτήκατε την εγκατάστασή σας στο νέο χωριό...7 γ. Πως δεχτήκατε την είδηση της απαλλοτρίωσης....7 δ. Προσαρµοσθήκατε εύκολα στις νέες συνθήκες...7 ε. Ποιοι παράγοντες επηρέασαν θετικά την προσαρµογή σας στις νέες συνθήκες...7
11 στ. Οι νέοι συνεχίζουν να ασχολούνται µε τη γεωργία και κτηνοτροφία...7 ζ. Ποια προϊόντα παρήγαγε σε µεγάλες ποσότητες το χωριό....7 14. Υπήρχαν δουλειές; Βοήθησε η ΕΗ στο να βρείτε δουλειά;...8 15. Πως σας αντιµετώπισαν οι κάτοικοι της Πτολεµαΐδας;...8 16. Χάθηκαν τα έθιµα, οι παραδόσεις και η γλώσσα σας;...8 17. Τι ρόλο παίζει ο Σύλλογος στη διατήρηση των εθίµων;...8 ΠΗΓΕΣ...9 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...10