مقاله پژوهشی بررسی ارتباط بین دریافت تغذیهاي روي و آهن و برخی ویتامینها با سطح سرمی روي و آهن در نیمه اول بارداري 3 2* 1 سمیه سلطانمرادي لیدا مقدم بناي م مریم امینی تاریخ دریافت 1393/11/24 تاریخ پذیرش 1394/02/02 چکیده پیشزمینه و هدف: با توجه به نقش اساسي تغذيه بارداري بر سلامت مادر و جنين اين مطالعه جهت بررسي تا ثير دريافت برخي از ريزمغذيها بر سطح سرمي روي و ا هن در نيمه اول بارداري انجام شد. مواد و روشها: اين مطالعه بهصورت مقطعي در سال ۱۳۹۰ بر روي ۵۳۸ زن باردار مراجعهكننده به درمانگاههاي پرهناتال تهران در نيمه اول بارداري صورت گرفت. در بدو ورود يك پرسشنامه عمومي و پرسشنامه بسامد خوراك براي كليه مادران تکميل گرديد و نمونه خون وريدي جهت تعيين سطح عناصر اخذ شد. ا ناليز دادهها با استفاده از داشت. نرمافزار SPSS (نسخه ۱۶) و N4 انجام شد. یافتهها: با استفاده از ا زمون همبستگي پيرسون بين سطح سرمي ا هن و دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين p-value<0.001) A :r),0.16 و ويتامين K (r: :β),0.131 ارتباط مستقيم وجود داشت. با استفاده از ا زمون رگرسيون خطي بين سطح سرمي روي با مصرف مکمل اسيدفوليک- p,0.095 p-value: (0.027 (0.003 value: و همچنين بين سطح سرمي ا هن با دريافت روزانه ويتامين :β),0.150 p-value: (0.001 A ارتباط مستقيم معنادار و بين سطح سرمي ا هن با دريافت روزانه روي( 0.053 p-value: :β),0.142- و نيز سطح سرمي روي با مصرف مکمل ا هن (0.034 p-value: :β),0.094- ارتباط معکوس معناداري وجود بحث و نتیجهگیري: با توجه به عدم ارتباط بين سطح سرمي ا هن و روي با دريافت تغذيهاي ا نها نياز به مطالعات وسيعتري ميباشد همچنين با توجه به اثر نامطلوب مصرف مکمل ا هن بر سطح روي بايد تجويز ا ن در بارداري با دقت بيشتري انجام پذيرد. واژهه يا کلیدي: بارداري ويتامينها روي ا هن مجله پزشکی ارومیه دوره بیست و ششم شماره سوم ص 260-267 خرداد 1394 آدرس مکاتبه: تهران زير پل گيشا دانشگاه تربيت مدرس دانشكده علوم پزشكي گروه مامايي و بهداشت باروري كد پستي: ١٤١١٧١٣١٦ تلفن: Email: moghaddamb@modares.ac.ir ٠٩١٢٢٠٣١٢٦٤ مقدمه حاملگي نيازمنديه يا تغذيهاي براي انرژي پروتي ين املاح و ويتامينها را افزايش ميدهد. يکي از عناصر کمياب ضروري براي سلامت و رشد ميباشد و داراي عملکردهاي بيولوژيکي فراواني است که بهعنوان کوفاکتور در ساختار بيش از ۳۰۰ ا نزيم دخالت دارد. ساختار پروتي ين و اسيد نوکلي يک را تثبيت ميکند و نيز موقعيت ارگانلهاي درونسلولي را حفظ ميکند و يک نقش در نقلوانتقال و پاسخه يا ايمنولوژيکي ايفا ميکند. (۱). همچنين در طول حاملگي گسترش بافته يا براي مادري رشد و تکامل بهينه جنين و براي لازم است (۲) روي يک بهعنوان عنصر ضروري با اهميت بسيار زياد براي رشد داخل رحمي در طول حاملگي بهعبارتديگر يا براي بهبود رشد جنين مورد استفاده است (۳). ميزان نياز به روي علاوه بر جنس بر اساس سن و شرايط موجود براي نيازهاي متابوليکي مانند حاملگي و شيردهي طبقهبندي شده است. ميزان ريزمغذي کيفيت و دسترسي در بدن به موجود در غذا بستگي دارد. ١ گروه مامايي و بهداشت باروري دانشكده علوم پزشكي دانشگاه تربيت مدرس تهران ٢ گروه مامايي و بهداشت باروري دانشكده علوم پزشكي دانشگاه تربيت مدرس تهران ٣ گروه تحقيقات تغذيه انستيتو تحقيقات تغذيه و صنايع غذايي کشور دانشکده علوم تغذيه و صنايع غذايي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي 260
دوره ۲۶ شماره ۳ خرداد ۱۳۹۴ مجله پزشکي اروميه در سراسر جهان مغز دانهها و حبوبات منابع اصلي براي بيشتر مردم هستند. معمولا مغز دانهها نسبت به حبوبات ازنظر ميزان روي غ ين تر هستند. غذاهاي گوشتي مهمترين از جهت دسترسي منابع غذايي هستند. گوشت قرمز غ ين ترين منبع سرشار از روي است درحاليکه مرغ و ماهي معمولا کمتري را فراهم ميکنند (۴). ا هن يکي از ريزمغذيه يا ضروري و لازم براي رشد تکامل و عملکرد طبيعي سلولي است. در مقايسه با ريزمغذيه يا ويتامينه يا ديگر مثل محلول در ا ب زماني که مقداري ا هن اضافي در بدن جمع گردد خطر مسموميت وجود دارد (۵). نتيجه تغييرات اخير در رژيم غذايي مردم افزايش در شدت و فراواني فقر ا هن است. مقدار ا هني بها ساني که از گوشت موجود در رژيم غذايي قابلجذب است و ا هني که بهطور ناچيز از حبوبات جذب ميشود براي جبران نيازمنديه يا بالاي موجود در حبوبات دسترسي ا هن در زنان بسيار ناکافي است. فيتات ديگر را به ا هن از غذاهاي کاهش ميدهد (۶). چندين ترکيب غذايي ممکن است به ا هن غيرهم باند شود و دسترسي يا بهبود به ا ن را مهار بخشد. اسيدسيتريک بعضي ا مينواسيدها و اسيد ا سکوربيک براي جذب ا هن غير هم مهم شناخته شدهاند (۵). مهارکنندهه يا ميباشد. اين اسيدتانيک جذب ا هن غير هم شامل فيتات پليفنولها و مهارکنندهها يون به يک تيپ بهطور فروس يا فريک به شکل يک کمپلکس محکم در لومن روده باند ميشوند و ا ن را براي پروتي ينه يا (۵). ميکنند حبوبات خام دسترسي غذايي دسترسي محتوي بنابراين رژيم غذايي فيبرهاي غيرقابلهضم جذبکننده غيرقابلدسترس مقدار زيادي که حاوي و غيره هستند به ا هن فقير هستند. در مقايسه مواد کم فيبري مقدار زيادي افزايش ميدهد (۵). و مقدار قابلتوجهي به ا هن را صرفنظر از فاکتورهاي از ازنظر يک رژيم گوشت ديگر به غذاهاي حاوي ا هن شامل جگر و قلوه زرده تخممرغ ماهي و حبوبات و سبزيجات خشکشده جعفري ميوهه يا هستهدار مانند گردو فندق و منابع غذايي که ا هن کمي دارند مانند شير ا رد نان سفيد ميباشد (۷). برنج سيبزميني نشاسته و اکثر تازه ميوهه يا يک رژيم غذايي متعادل بخش اساسي سلامت در تمام طول دوران زندگي انسان است. در طول حاملگي رژيم غذايي مادر مهمتر است و غذايي که مصرف ميشود منبع اصلي تغذيه براي جنين است. اگر مادري تغذيه سالمي نداشته است حاملگي بهترين زمان براي تغيير عادات قديمي و شروع يک رژيم غذايي سالم ميباشد. (۸). ميباشد ريبوفلاوين يا ويتامين B2 کوانزيمي براي متابوليسم چربيها و نيز نقشي در متابوليسم ا هن و ا نمي کمبود دارد. ريبوفلاوين بهعنوان يک فاکتور خطر براي سرطان پيشنهاد شده است اگرچه مطالعات بيشتري موردنياز است (۹). مقداري ويتامين K يک نقش مهم در سلامت استخوان دارد و دريافت ويتامين مناسب از اين ويتامين در حاملگي در حاملگي K گزارش شده است. مهم است. براي RDA کمبود اين ويتامين ۹۰ ۷۵ ميکروگرم در روز ميباشد. اين ويتامين در انعقاد خون و متابوليسم کلسيم نقش دارد (۹). نياز به ويتامين E در طول حاملگي افزايش مييابد اما کمبود ويتامين E بهندرت در انسانها ديده ميشود و کمبود ا ن کاهش باروري يا ناهنجاريه يا جنيني در حيوانات را به همراه داشته است دريافت. ۱۵ ميليگرم در روز ا لفاتوکوفرول براي افراد باردار و غير باردار توصيهشده است. ويتامين E داراي يک نقش بنيادي در محافظت از بدن در مقابل اثرات ميباشد که بهطور B12 زيانا ور واکنشه يا متابوليکي در بدن تشکيل ميشوند (۹). اکسيداتيو در زناني که از ساير جهات طبيعي هستند ميزان ويتامين متغيري بهطور مادر پلاسماي کاهش پيدا ميکند. اين کاهش عمدتا از کاهش ميزان پلاسمايي ترانس کوبالامينها ناشي ميشود و بنابراين تجويز مکملها فقط تا حدودي از ا ن جلوگيري ميکند( ۱۰ ). مقدار ۲/۶ ميکروگرم B12 بايد از رژيم غذايي روزانه دريافت شود. B12 در طبيعت فقط در غذاهاي داراي منشا حيو يان وجود دارد. امروزه مشخص شده است که گياه خوران مطلق ممکن است نوزاداني را به دنيا بياورند که ميزان ذخاير B12 ا نها کم است. منابعB12.(۱۰ ۱۱) ميباشد. شير ماهي گوشت جگر شامل: ويتامين D در ساخت استخوانها و دندانها کمک ميکند. حدود ۲۰۰ واحد بينالمللي و در بعضي از سيستمها ۴۰۰ واحد روزانه بايد از طريق رژيم غذايي دريافت ويتامين تقويتشده D با ويتامين دريافت شود. بهترين منابع قرار گرفتن در معرض نور ا فتاب D.(۱۲ ۱۱) غذايي ويتامين A ماهيهايي و قزلا لا مانند شير ميباشند. بايد روزانه حدود ۷۷۰ ميکروگرم از طريق مواد دريافت شود براي جلوگيري از کمبود واضح و شديد ويتامين A که بهصورت شبکوري تظاهر پيدا ميکند و براي سلامت پوست و رشد استخواني مفيد است. کمبود ويتامين A در بارداري چه از نوع واضح و چه از نوع تحت باليني هم با افزايش قابلتوجه خطر کمخوني مادر و هم با افزايش چشمگير احتمال زايمان پرهترم خودبهخود همراه ميباشد. کمخوني مادر احتمالا بازتابي از نياز به ويتامين A براي تسهيل جذب ا هن است و 261
بررسي ارتباط بين دريافت تغذيهاي روي و ا هن و برخي ويتامينها با... سميه سلطانمرادی و همکاران زايمان پرهترم خودبهخود احتمالا افزايش احتمال ابتلا به عفونت را در ارتباط با کمبود ويتامين تغذيهاي ا ن شامل: هويج A.(۱۰ ۱۱) برگه يا ميکند. منابع اصلي منعکس سبزرنگ و تيره ميباشد با توجه به اهميت ريزمغذيها و تغذيه در بارداري در اين مطالعه به بررسي تا ثير دريافت تغذيهاي ر ي و سطح سرمي مواد و روشها و ا هن در مادران باردار پرداختيم. ا هن و ويتامينها بر اين مطالعه بهصورت مقطعي در سال (۱۳۹۰) بر روي ۵۳۸ نفر خانم باردار با سن بارداري کمتر و مساوي ۲۰ هفته بارداري تک قلو بارداري کمتر و مساوي ۲ و بدون مصرف سيگار و الکل انجام شد. روش نمونهگيري چندمرحلهاي بود و خانمه يا مراجعهکننده به درمانگاهه يا دانشگاهه يا پره ناتال بيمارستانه يا علوم پزشکي تهران شهيد بهشتي باردار وابسته به بقيهاالله شاهد و دانشگاه ا زاد اسلامي واقع در شهر تهران با اخذ رضايتنامه کتبي وارد مطالعه شدند. شرايط ورود به مطالعه عبارت بودند از: عدم وجود سابقه بيماريه يا مزمن سن بين ۱۸ تا ۳۵ سال سن بارداري ۱۴ تا ۲۰ هفته بارداري تک قلو تعداد زايمان مادر کمتر يا مساوي اير ي.ان براي ۲ عدم مصرف سيگار الکل و مواد مخدر و تابعيت تمامي واحدهاي پژوهش پرسشنامه استاندارد بسامد ١ خوراک تکميل گرديد. اين پرسشنامه بر اساس عناصر موردنظر مطالعه (ا هن و روي ( توسط متخصصين تغذيه تعديل شد. اطلاعات اين پرسشنامه از طريق مصاحبه به دست پرسشنامهاي که در اين مطالعه استفاده شده از نوع اير يان ميا مد. و حاوي ۶۰ ا يتم بوده و بر اساس مواد غذايي که فرد در يک ماه مصرف کرده تکميل ميگرديد. اطلاعات اين پرسشنامه بر اساس جداول مواد غذايي استاندارد تمامي مقياسه يا که توسط کارشناسان تغذيه در اختيار محققين قرار گرفت تبديل به گرم و وارد نرمافزار تغذيهاي N4 گرديد. اين نرمافزار اولين بانک اطلاعاتي در زمينه تغذيه است. ميباشد پرسشنامه عمومي و مربوط به توليدات دانشکده کشاورزي حاوي بارداري قبلي سابقه بيماريه يا (قد ويزيت اطلاعات دموگرافيک وزن و فشارخون ( بوده است. ا مريکا اطلاعات قبلي اطلاعات روتين در اولين از تمام واحدهاي پژوهش حدود ۵ سيسي خون وريدي از وريد بازو اخذ گرديد. نمونه خون بلافاصله سانتريفيوژ و سرم ا ن جداشده و به ا زمايشگاه منتقل ميگرديد. كليه ا زمايشات تعيين سطح سرمي و ا هن توسط يك تكنسين در ا زمايشگاه گروه بيوشيمي دانشگاه تربيت مدرس انجام شد. با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتري جذب اتمي 670 AA Shimadzu سطح سرمي تعيين شد و براي تعيين سطح سرمي ا هن از کيت ا هن که از شرکت پارس ا زمون تهيه شده بود استفاده شد. روشه يا انجام ا زمايشه يا منابع معتبر علمي دستگاه و توسط در مورد استفاده جهت مورد لزوم اين پژوهش در ا زمايشگاه با توجه به و انجام يک تکنسين ا نها در يک ا زمايشگاه با يک نوع از اعتبار علمي برخوردار کافي هستند. اطلاعات موردنياز پژوهش شامل اطلاعات تغذيهاي موجود نرمافزار N4 تغذيهاي اطلاعات پرسشنامه عمومي و نتايج ا زمايشات وارد نرمافزار ا ماري 16 SPSS گرديد و تجزيهوتحليل ا ماري انجام شد. از ا زمون ضريب همبستگي و رگرسيون خطي براي ا ناليز اطلاعات استفاده شد. یافتهها مشخصات فردي مادران باردار موردمطالعه در جدول شماره ۱ ا مده است. در اين مطالعه اکثر مادران باردار خانهدار و با شاخص توده بدني طبيعي بودند ميزان طبيعي (جدول ۱). و ا هن در نيمه اول بارداري در اين مطالعه به ترتيب ۸۰ ۵۱ و ۱۷۸ ۴۴ ميکروگرم بر دسي ليتر در نظر گرفته شد و مشاهده ميکنيم که بهطور ميانگين سطوح سرمي ا هن و روي در مطالعه حاضر در محدوده طبيعي قرار دارند (۱۳). ميانگين دريافت روزانه روي و ا هن و ويتامينه يا B12 B2 K A E و D از رژيم غذايي به ترتيب در جدول ۲ مشاهده ميشوند. در اين مطالعه با استفاده از ا زمون ضريب همبستگي پيرسون بين سطح سرمي ا هن با دريافت روزانه ويتامينه Aاي K ارتباط مستقيم و معناداري ديده شد (جدول ۳). و در ا زمون رگرسيون خطي که اثر برخي عوامل مو ثر بر سطح سرمي ويتامينها سرمي شامل مصرف مکملها و دريافت روزانه روي ا هن و موردبررسي قرار گرفت مشاهده شد که بين سطح و مصرف مکمل ا هن ارتباط معکوس و معناداري وجود دارد بدين معنا که افزايش مصرف مکمل ا هن باعث کاهش سطح ميشود. سرمي بين سطح سرمي و مصرف مکمل اسيدفوليک ارتباط مستقيم و معناداري ديده شد و مصرف مکمل اسيدفوليک باعث افزايش سطح سرمي ميشد (جدول.( ۴ در ا زمون رگرسيون خطي بين سطح سرمي ا هن و دريافت از طريق رژيم غذايي ارتباط معکوس و معناداري ديده شد و دريافت روي از طريق رژيم غذايي باعث کاهش سطح سرمي ا هن ميشد. بين سطح سرمي ا هن و دريافت روزانه ويتامين A از طريق 1 Food Frequency Questionnaire 262
دوره ۲۶ شماره ۳ خرداد ۱۳۹۴ مجله پزشکي اروميه رژيم غذايي ارتباط مستقيم و معناداري ديده شد و دريافت ميشد (جدول ۴). ويتامين A از طريق رژيم غذايي باعث افزايش سطح سرمي ا هن سن (سال ( متغير جدول (1): توزيع فراواني خصوصيات دموگرافيک و مصرف مکملها در مادران تحت مطالعه (۵۳۸=n) کمتر يا مساوي ۲۵ تعداد درصد ۳۷/۹ ۴۰/۳ ۲۱/۷ ۶۹/۹ ۲۸/۳ ۱/۹ ۸۴/۸ ۱۱ ۴/۳ ۱۱/۹ ۵۷/۱ ۳۱ ۵۹/۳ ۴۰/۷ ۵۴/۶ ۹۳/۹ ۳۴/۱ ۲۰۴ ۲۱۷ ۱۱۷ ۳۷۶ ۱۵۲ ۱۰ ۴۵۶ ۵۹ ۲۳ ۶۴ ۳۰۷ ۱۶۷ ۳۱۹ ۲۱۹ ۲۹۴ ۵۰۵ ۱۸۳ ۲۵ ۳۰ تحصيلات (تعداد ساله يا تحصيل) بيش از ۳۰ سال کمتر و مساوي ۱۲ سال ۱۶ ۱۲ سال شغل بيش از ۱۶ سال خانهدار کارمند ساير مشاغل کمتر و مساوي ۱۹/۸ ۱۹/۸-۲۶ بيش از ۲۶ BMI تعداد بارداري مصرف مکملها بارداري اول بارداري دوم يا بالاتر مصرف مکمل ا هن مکمل اسيدفوليک مولتيويتامين جدول (2): ميانگين دريافت روزانه برخي از ويتامينها روي و ا هن در مادران تحت مطالعه (۵۳۸=n) حداکثر مقادير طبيعي توصيهشده حداقل ميانگين ۱۵ ۹۰ ۱/۴ ۲/۶ ۵ ۷۷۰ ۱۱ ۲۷ ۱۱۲ ۸۲۵ ۱۹/۹ ۵۶۵ ۹/۶ ۲۹۷ ۱۱۷/۸ ۱۶۹/۷ ۰/۰۸ ۵/۲ ۰/۳ ۰/۴۷ ۰ ۷/۷ ۱/۲ ۱/۵ ۳/۸ ± ۹/۹ ۱۱۶/۶ ± ۱۰۳/۵ ۲/۱ ± ۱/۴ ۶/۳ ± ۲۵/۷ ۲/۱ ± ۲ ۱۱۸۴۷ ± ۱۶۸۳ ۹/۵ ± ۷/۴ ۱۶/۲ ±۱۲/۷ متغير ويتامين ( mg) E ويتامين (gµ) K ويتامين ( mg) B2 ويتامين (gµ) B12 ويتامين (gµ) D ويتامين (gµ) A روي (mg) ا هن mg) ( متغير جدول (3): ارتباط سطح سرمي و ا هن مادران تحت مطالعه با دريافت تغذيهاي روزانه روي و ا هن و برخي از ويتامينها r (ضريب همبستگي ( ۰/۰۱۶ ۰/۰۴۹ ۰/۰۵۷-۰/۰۴۱-۰/۰۰۳-۰/۰۰۹-۰/۰۴۳-۰/۰۳۲ (۵۳۸=n) (ا زمون همبستگي پيرسون ( ا هن سرم (mg) روي سرم (mg) P-value ۰/۷۱۴ ۰/۲۵۳ ۰/۱۸۶ ۰/۳۳۸ ۰/۹۴۳ ۰/۸۲۸ ۰/۳۱۴ ۰/۴۵۳ r (ضريب همبستگي ( ۰/۰۰۶ ۰/۰۹۵ ۰/۰۳-۰/۰۰۵ ۰/۰۶۴ ۰/۱۶-۰/۰۷۲-۰/۰۲۴ P-value ۰/۸۹۵ ۰/۰۲۷ ۰/۴۸۶ ۰/۹۱۱ ۰/۱۳۶ <۰/۰۰۱ ۰/۰۹۷ ۰/۵۸۳ ويتامين ( mg) E ويتامين (gµ) K ويتامين ( mg) B2 ويتامين (gµ) B12 ويتامين (gµ) D ويتامين (gµ) A روي mg) ( ا هن mg) ( 263
بررسي ارتباط بين دريافت تغذيهاي روي و ا هن و برخي ويتامينها با... سميه سلطانمرادی و همکاران جدول (4): بررسي عوامل تا ثيرگذار بر سطح سرمي و ا هن مادران باردار (۵۳۸=n) (ا زمون ا ماري رگرسيون خطي) متغير ا هن β P- value β P- value ۰/۱۳۱ ۰/۰۰۳ ۰/۰۰۷ ۰/۸۷۴ مصرف مکمل اسيدفوليک -۰/۰۹۴ ۰/۰۳۴-۰/۰۴۰ ۰/۳۶۲ مصرف مکمل ا هن -۰/۰۲۴-۰/۰۰۵-۰/۰۴۴-۰/۰۲۵ ۰/۰۵۸ ۰/۰۶۸-۰/۰۱۹-۰/۰۱۱-۰/۵۲ ۰/۵۸۳ ۰/۹۳۷ ۰/۵۴۶ ۰/۶۱۸ ۰/۱۹۸ ۰/۱۱۵ ۰/۶۸۲ ۰/۸۰۳ ۰/۱۲۵-۰/۰۴۴ ۰/۰۴۲-۰/۱۴۲ ۰/۰۱۷ ۰/۰۶۳ ۰/۰۳۸ ۰/۱۵۰-۰/۰۱۲-۰/۰۳۰ مصرف مکمل مولتيويتامين دريافت تغذيهاي روزانه ا هن دريافت تغذيهاي روزانه روي دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين B12 دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين K دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين B2 دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين A دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين E دريافت تغذيهاي روزانه ويتامين D بحث و نتیجهگیري ۰/۳۲۱ ۰/۵۳۲ ۰/۰۵۳ ۰/۷۳۳ ۰/۱۶۱ ۰/۳۸۳ ۰/۰۰۱ ۰/۷۸۷ ۰/۳۷۳ در اين مطالعه مقطعي كه در زمينه ارتباط دريافت تغذيهاي برخي ويتامينها و روي و ا هن با سطح سرمي در ۵۳۸ و ا هن مادر باردار تهراني انجام شد سطوح سرمي ا هن با دريافت تغذيهاي روي ارتباط معكوس و با دريافت ويتامين A ارتباط مستقيم و سطوح سرمي روي با دريافت مكمل ا هن ارتباط معكوس و با دريافت مكمل اسيدفوليک ارتباط مستقيم معناداري داشتند. مطالعات معدودي در اين زمينه در جستجوهاي انجامشده توسط موافين يافت شد. در مطالعهاي که Stang و همکارش در سال ۲۰۰۲ با عنوان بررسي اثر مکمل ا هن و اسيدفوليک بر روي سطح سرمي ميانگين سطح سرمي نه با دريافته يا در ميان زنان باردار انجام دادند مشاهده شد که با دريافت مکمل ا هن و اسيدفوليک اما غذايي اين مواد مغذي مرتبط بوده است. به نظر بهطور ادراري معناداري در بر روي افرادي الگوي که نسبت به گروه کنترل کمتر بوده است. ميگذارد. تا ثير دفع روي مکمل اسيدفوليک مصرف ( ۱۵) در مطالعه حاضر نيز بين سطح سرمي دفع کردهاند با مصرف مکمل اسيدفوليک ارتباط مستقيم و با مصرف مکمل ا هن ارتباط معکوس وجود داشت. STAAB و همکاران در سال ۱۹۸۴ در مطالعهاي بيان کردند که اگر فرد به مدت طولاني در معرض کمبود ويتامين A قرار گرفته باشد ذخيره ا هن کبد براي هماتوپويزيس غيرقابلدسترس ميشود كه نشانگر اين موضوع است که ويتامين A نقشي در ا زادسازي ا هن از کبد دارد (۱۶ ). چندين مطالعه در انسانها و حيوانات نشان داده که کمبود ويتامين A با وضعيت غيرطبيعي در متابوليسم ا هن همراه است و تجويز مکمل ويتامين A ممکن اين همراهي ميرسد بين سطح سرمي و مکمل ا هن و است وضعيت ا هن را بهعنوان يک شاخص هماتولوژيکي بهبود دهد اسيدفوليک توسط يک تعامل بين اين دو تعديل شده است و همکاران نتايج مطالعاتي که بر روي زنان Hodges.(۱۷) بدينصورت كه دريافته يا ب لايا ا هن با کاهش سطح سرمي روي غيرباردار و غيرشيرده در کشورهاي درحالتوسعه انجام شده بود را ۴۰۰ مکمل وقتيکه اسيدفوليک کمتر از ميکروگرم در روز مرور کردند و يک ارتباط قوي بين سطح سرمي A و ويتامين مصرفشده همراه بوده است. به هر جهت به نظر که ميرسد غلظت خوني هموگلوبين دريافتند (۱۸). مصرف اسيدفوليک بيشتر يا مساوي ۴۰۰ ميکروگرم در روز بهطور همانطور که در بالا ذکر شد در اين مطالعه بين دريافت ويتامين A روزانه از طريق رژيم غذايي و سطح سرمي ا هن ارتباط مثبتي با سطح سرمي در تمامي سطوح مصرفي مکمل ا هن ارتباط داشته باشد. همچنين نشان دادند که مصرف مکمل مستقيم وجود دارد که ممکن است با توجه به مطالعات ذکرشده به اسيدفوليک از مادران باردار در مقابل اثر کاهش سطح سرمي دليل نقش ويتامين A در ا زادسازي ا هن از ذخاير کبدي باشد. توسط مکمل ا هن حمايت ميکند زيرا اگر نسبت دريافت ا هن به Rossander و همکارانش در سال ۱۹۹۱ در مطالعهاي بيان بيش از ۲ به ۱ باشد جذب روي کاهش مييابد (۱۴). Milne کردهاند که روي و منگنز با جذب ا هن به علت خصوصيات فيزيکي و همکاران در سال ۱۹۸۴ نشان دادند که مکمل اسيدفوليک مشابه و مسيرهاي جذبي مشترک ممکن است تداخل 264
دوره ۲۶ شماره ۳ خرداد ۱۳۹۴ مجله پزشکي اروميه داشته باشد. جذب ا هن بهطور قوي وابسته به دوز ميباشد و اين تداخل بين ا هن و روي ممکن است در داخل لومن روده اتفاق برابر روي ۵ زيرا بيفتد. ۳ ميليگرم (۱۵ به ا هن اضافي ميليگرم ا هن ( ممکن است که جذب ا هن را تا ۶۵ درصد کاهش دهد (۱۹). Sandstrom و همکارانش در سال ۱۹۸۵ نشان داده بودند که ا هن جذب روي را مهار ميکند اما زماني که اين عناصر با يک وعده غذايي مرکب داده ميشد اين اثر مشاهده نشد و روي از طريق مسير ديگري در حضور ليگاندهاي غذايي جذب ميشود و اين تداخل بين ا هن و روي منسوخ و رد شده است (۲۰). Olivares و همکاران در سال ۲۰۰۷ در مطالعهاي نشان دادند که روي براي در دسترس قرار گرفتن ا هن در يک حالت وابسته به دوز وقتيکه هر دو با هم مصرف و توزيع شوند تداخل ايجاد ميکند. در مطالعاتي ديگر بيان شده بود که در يک دوزاژ پاي ني ا هن (۰/۵ ميليگرم ( براي مهار جذب بايد نسبت روي به ا هن ۵ به ۱ باشد اما در اين مطالعه نشان داده شد که وقتي دوز بالايي از ا هن (۱۰ ميليگرم ( و روي (۱۱/۷ ميليگرم ( فراهم شده است دوز مهاري براي ا هن در حد ۱ به ۱ ميباشد و در دوزهاي بالاتر روي تقريبا جذب ا هن تا ۵۰ درصد کاهش مييابد. الگوهاي متفاوت پاسخ به اثر مهاري بر جذب ا هن در که زماني دوزهاي پاي ين و بالايي از روي و ا هن مصرف ميشود توسط تفاوت در فراواني اين يونها براي تعداد محدودي از گيرندهه يا مشترک ا نها در روده توضيح داده ميشود. در دوزهاي بالاتر اين عناصر همه گيرندهها را اشغال ميکنند و اثر مهاري ح يت متناقض ۳ بر جذب ا هن در يک نسبت روي به ا هن ۱ به ۱ مشاهده ميشود. بهطور در دوزهاي از ا هن پاي يني گيرندهه يا مشترک در دسترس هر دو عنصر قرار ميگيرد تا زماني که نسبت روي به ا هن به ۱ برسد ۲۱).( در مطالعه حاضر نيز بين دريافت روي از طريق رژيم غذايي و سطح سرمي ا هن و همچنين مصرف مکمل ا هن و سطح سرمي ارتباط معکوس ديده شد. با توجه به مطالعات ذکرشده و نتيجه مطالعه حاضر اثر مهاري بر جذب ا هن و يا مصرف مکمل ا هن بر جذب روي به نسبت روي به ا هن و مقدار کلي وجود اين دو عنصر در لومن روده بستگي تداخل بين ا هن و روي دو عنصر براي جذب در دارد. مکانيسمه يا بهطور کامل شناخته نشدهاند اما رقابت اين يک مسير مشترک براي اين تداخل پيشنهاد شده است و بايد مطالعات بيشتري بر پايه مکمل ا هن و براي رسيدگي بيشتر به اين يافتهها انجام گيرد. در زمينه ارتباط بين سطح سرمي ا هن و دريافت ويتامين k از طريق رژيم غذايي مطالعهاي يافت نشد اما در مطالعه حاضر بين سطح سرمي ا هن و دريافت روزانه ويتامين K از طريق رژيم غذايي ارتباط مستقيم وجود داشت. اين مطالعه باوجود دارا بودن حجم نمونه قابلقبول داراي محدوديتهايي دريافتي غذايي بوده است: ازجمله توسط مادر. از سوي امکان گزارش ناکامل مواد ديگر در صورت تکرار اندازهگيري عناصر در سهماهه سوم بارداري ممکن بود با توجه به تغييرات فيزيولوژيک بارداري و نيز تغيير تمايلات تغذيهاي مادر باردار نتايج متفاوتي محدوديته يا ا ي ت به دست ا يد که متا سفانه به علت مالي و نيز اخلاقي ازنظر نمونهگيري مجدد خوني از مادر باردار امکان ا ن فراهم نشد. پيشنهاد ميشود در مطالعات بررسيه يا تغذيهاي و اندازهگيري سطوح سرمي عناصر در سهماهه سوم بارداري همراه با سهماهه اول انجام شود تا امکان مقايسه اين دو مقطع از بارداري فراهم گردد. همانطور شاخصه يا يکي ميدانيم که از عوامل مهمي ميتواند که رشد کودک را تحت تا ثير قرار دهد تغذيه مادران در دوران بارداري و پيش از بارداري است و متا سفانه مشکلي که امروزه با ا ن مواجه هستيم کم غذايي نيست بلکه بدغذايي است بدين معنا که مواد و مکمله يا بسيا ير ازا نجاييکه غذايي لازم را دريافت نميکند. از مشکلات مادران باردار را از طريق رژيم غذايي ميتوان برطرف نمود شايد مطالعاتي در اين زمينه و کشف مشکلات و نيازهاي بهداشتي مفيد واقع شوند. از سوي ديگر در حال حاضر به كليه مادران باردار از هفته شانزدهم به بعد بدون توجه به اندكسهاي خوني و نياز مادر مكمل ا هن تجويز ميشود كه با توجه به اثرات نامطلوب ا هن اضافي در بارداري و يافته اين مطالعه كه نشاندهنده اثر نامطلوب مصرف مكمل ا هن بر سطح سرمي روي بود بايد با انجام تحقيقات گسترده به تجديدنظر در مورد اين تجويز دوران بارداري پرداخت. تشکر و قدردانی اين مقاله حاصل بخشي از پاياننامه ارشد مامايي در دانشگاه تربيت مدرس دانشجويي كارشناسي ميباشد از بدينوسيله معاونت پژوهشي دانشكده علوم پزشكي دانشگاه تربيت مدرس و همچنين کارکنان بخش پره ناتال و ا زمايشگاهه يا ذکرشده که با پژوهشگران کمال همکاري قدرداني ميشود. بيمارستانه يا را داشتند تشکر و 265
بررسي ارتباط بين دريافت تغذيهاي روي و ا هن و برخي ويتامينها با... سميه سلطانمرادی و همکاران References: 1. Salimi S,Yaghmaei M, Joshaghani HR, Mansourian AR. Study of zinc deficiency in pregnant women. Iran J Publ Health 2004; 33(3): 15-8. 2. King JC. Determinants of maternal zinc status during pregnancy. Am J Clin Nutr 2000;71(5 Suppl):1334S 43S. 3. Izquierdo Alvarez S, Garcia Castanon S, Luisa Calvo Ruata M. Updating of normal levels of copper, zinc and selenium in serum of pregnant women. J Trace Elements Med Biolo 2007; 21(1): 49 52. 4. Wolfgang M, Harold H S. Zinc requirements and the risks benefits of zinc supplementation. J Trace Elements Med Biolo 2006; 20: 3 18. 5. Beard J, Han O. Systemic iron status. Biochim Biophys Acta 2009;1790(7):584 8. 6. Denic S, Agarwal M. M. Nutritional iron deficiency: an evolutionary perspective (Review article ). J Nutrition 2007; 23: 603 14. 7. Shah D, Sachdev HPS. Zinc deficiency in pregnancy and fetal outcome. Nutr rev 2006;64(1):15 30. 8. MaameYaa AB, Daniela C. Pregnancy, Postpartum Hemorrhage. Department of Obstetrics and Gynecology; 2010. 9. Fraker PJ, King LE. Reprogramming of the immune system during zinc deficiency. Annu Rev Nutr 2004;24:277 98. 10. Cunningham FG, Leveno K J, Bloom SL, Hauth J C, Gilstrap L. Williams Obstetrics. 22 th Ed. Golban Medical publications; 2005. 11. Kathleen ML, Escott Stump S. Krauseˊs Food Nutritional Therapy. E12. Washington: SANDERS; 2008.P. 68-384. 12. Conningham FG, Leveno K, Bloom S, Houth Y, Rouse D. Williams Obstetrics. 23 th ed. New Yourk: Mc Graw Hills; 2010. P.1589 1592. 13. Bhutta ZA, Rizvi A, Raza F, Hotwani S, Zaidi S, Moazzam Hossain S, et al. A comparative evaluation of multiple micronutrient and iron-folic acid supplementation during pregnancy in Pakistan: impact on pregnancy outcomes. Food Nutr Bull 2009;30(4 Suppl):S496 505. 14. Milne DB, Canfield WK, Mahalko JR, Sandstead HH. Effect of oral folic acid supplements on zinc, Copper, and iron absorption and excretion. Am J Clin Nutr 1984; 39: 535 9. 15. Staab DB, Hodges RE, Metcalf WK, Smith JL. Relationship between Vitamin A and Iron in the Liver. J Nutr 1984; 114: 840 4. 16. Suharno D, West CE, Muhilal, Logman M, Waart F, Karyadi D, Hautvast J.Cross sectional Study on the iron and vitamin A status of pregnant women in West Java Indonesia. Am J Clin Nutr 1992; 56: 988 93. 17. Hodges RE, Saubelich HE, Canham JE. Hematopoietic studies in vitamin A deficiency. Am J Clin Nutr 1978; 31: 876 85. 18. Rossander Hulten L, Brune M, Sandstrom B, Hallberg L. Competetive inhibition of iron absorption by manganese and zinc in humans. Am J Clin Nutr 1991; 54: 152 6. 19. Sandstrom B, Davidsson L, Cederblad A, Lonnerdal B. Oral iron, dietary ligands and zinc absorption. J nutr 1985; 115: 411 4. 20. Olivares M, Pizarro F, Ruz M. New insights about iron bioavailability inhibition by zinc. J Nutr 2007; 23: 292 95. 266
The Journal of Urmia University of Medical Sciences, Vol. 26(3), May 2015 Original Article NUTRITIONAL INTAKES OF ZINC, IRON, AND VITAMINS RELATIONS WITH SERUM LEVELS OF ZINC AND IRON IN EARLY PREGNANCY Somaieh Soltanmora 1, Lida Moghaddam-Banaem 2 *, Maryam Amini 3 Received: 13 Feb, 2015; Accepted: 22 Apr, 2015 Abstract Background & Aims: Considering the important role of pregnancy nutrition on maternal and fetal health, this study was performed to define the effects of nutritional intakes of some vitamins, zinc, and iron on serum levels of zinc and iron in the first half of pregnancy. Materials & Methods: This cross-sectional study was performed on 538 pregnant women attending Tehran prenatal clinics in their first half of pregnancy in 2011. Upon entry into the study, a general demographic and a food frequency questionnaire were completed for all participants and then a venous blood sample was taken from them. The data were analyzed by N4 (nutritional software) and SPSS. Results: In correlation analysis, iron serum levels had direct correlation with daily intakes of vitamin K (r: 0.095, p-value: 0.027) and vitamin A (r: 0.16, p-value<0.001). In linear regression analysis, there was a significant relation between zinc serum levels and consumption of folic acid (β: 0.131, p-value: 0.003) and iron supplementation (β: -0.094, p-value: 0.034). Also in linear regression analysis, there were significant relation between iron serum levels and dietary intakes of zinc (β: -0.142, p-value: 0.053), and vitamin A (β: 0.150, p-value: 0.001). Conclusion: Considering the obtained results about the dietary intakes of zinc and iron not affecting their serum levels in early pregnancy, these findings need further investigation. Also, considering the negative effect of iron supplementation on zinc serum levels, this supplement should be provided with more precaution in pregnancy. Keywords: Pregnancy, Vitamins, Iron, Zinc Address: Department of Midwifery & Reproductive Health, Faculty of Medical Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran Tel: +98 2182883857 Email: moghaddamb@modares.ac.ir SOURCE: URMIA MED J 2015: 26(3): 267 ISSN: 1027-3727 1 MSc., Department of Midwifery & Reproductive Health, Faculty of Medical Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran 2 Assistant Professor, Department of Midwifery & Reproductive Health, Faculty of Medical Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran 3 Assistant Professor, Department of Nutrition Research, National Nutrition and Food Technology Research Institute, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran 267