ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Διπλωματική Εργασία ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ Εκπόνηση: Μαυροπούλου Δήμητρα, Φοιτήτρια ΤΜΟΔ Επιβλέπων Καθηγητής: Μιχάλης Γλύκας, Επίκουρος Καθηγητής ΤΜΟΔ ΧΙΟΣ, 2005
Στους γονείς μου - 2 -
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... - 6-1. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ... - 9-1.1. Πως Δημιουργήθηκαν οι Τράπεζες... - 9-1.2. Ο Ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας... - 10-1.3. Εμπορικές Τράπεζες... - 15-1.4. Ειδικοί Πιστωτικοί Οργανισμοί... - 25-1.5 Συνεταιριστικές Τράπεζες... - 26-1.6. Η Συνθήκη της Βασιλείας... - 27-2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ... - 32-2.1. Τι είναι στρατηγική... - 33-2.2 Σχεδιασμός Στρατηγικής (Strategy Formulation)... - 35 - Ανάλυση Κλάδου και Εξωτερικού Περιβάλλοντος... - 35 - Ανάλυση Παρούσας Κατάστασης... - 36 - Αποστολή... - 37 - Μακροχρόνιοι Στόχοι (Long Run Objectives)... - 37-2.3 Είδη Στρατηγικών (Strategies)... - 38 - Βασικές στρατηγικές (Generic strategies)... - 38 - Στρατηγική ολοκλήρωσης (integration strategies)... - 39 - Εντατικές Στρατηγικές (intensive strategies)... - 40 - Διαφοροποιητικές Στρατηγικές (Differentiation-diversification strategies). - 40 - Αμυντικές Στρατηγικές (Defensive Strategies)... - 40 - Συνδυασμένη Στρατηγική (Combined action)... - 41-2.4 Εφαρμογή Στρατηγικής (Strategy implementation)... - 41 - Πολιτικές(Policies)... - 41 - Βραχυχρόνιοι Στόχοι(short run objectives)... - 41-2.5 Αξιολόγηση Στρατηγικής... - 42-3 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΤΟ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ... - 44-3.1. Πορεία του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος... - 44-3.2. Εξωτερικές Πιέσεις / Απειλές... - 47 - Ανταγωνισμός... - 47 - Μεταβλητότητα της Αγοράς... - 49 - Η Παγκοσμιοποίηση και Διεθνοποίηση του Χρηματοπιστωτικού Χώρου και των Αγορών Χρήματος και Κεφαλαίου... - 52 - Ενήμερος Πελάτης... - 53 - Αλλαγή στους Κανόνες που Ισχύουν στα Οικονομικά Περιβάλλοντα... - 54-3.3 Εσωτερικές Προκλήσεις / Ευκαιρίες... - 55 - Εισαγωγή Νέων Προϊόντων... - 55 - Η Τεχνολογική Επανάσταση... - 56 - Έλεγχος του Κόστους... - 59 - Διαχείριση Οργανωτικών Αλλαγών... - 60 - Διαχείριση Κινδύνων... - 60-4. Το Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα στο Νέο Περιβάλλον... - 63-4.1 Οι προκλήσεις και οι προοπτικές του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.. - 67-4.2. Ευρωπαϊκό Ανταγωνιστικό Περιβάλλον... - 69-5. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ... - 71 - - 3 -
5.1 Χαρακτηριστικά εναλλακτικών σεναρίων στρατηγικής... - 71 - Σύνδεση στρατηγικών επιδιώξεων και σεναρίων ανάπτυξης... - 71 - Στρατηγική τοποθέτηση έναντι της πελατειακής βάσης... - 72 - Εμπορική επωνυμία-branding... - 72 - Παρερχόμενα προϊόντα και υπηρεσίες... - 73 - Συνδυασμός καναλιών διανομής προϊόντων και υπηρεσιών... - 74 - Λειτουργικότητα και διαδραστικότητα... - 74 - Χρήση προϊόντων τρίτων και στρατηγικές συμμαχίες... - 75-5.2 Στρατηγική άμεσης επέκτασης σε νέες προσοδοφόρες αγορές μέσα από την ηλεκτρονική επιχειρηματική... - 76 - Συνοπτική περιγραφή της στρατηγικής... - 76 - Κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας... - 79 - Προϊόντα και υπηρεσίες... - 81 - Πελάτες... - 83-5.3 Στρατηγική ανάπτυξης μέσω Εξαγορών και Συγχωνεύσεων... - 85 - Εξαγορές και συγχωνεύσεις στον ελληνικό τραπεζικό τομέα... - 88-5.4 Επιτυχημένη στρατηγική στην μεγενθυμένη Ευρώπη... - 92-5.5 Στρατηγική Δικτύου Καταστημάτων του Τραπεζικού Ιδρύματος... - 94-5.6 Επιτυχημένα μοντέλα για το μέλλον... - 96-6. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... - 101-6.1 Value-based management... - 101-6.2 Activity-based costing... - 102-6.3 Value measurement... - 104-6.4 Το κόστος της ποιότητας... - 105-6.5 Κρίσιμοι Παράγοντες Επιτυχίας (Critical Success Factors)... - 105-6.6 Κύριοι Δείκτες Απόδοσης (Key performance Indicators)... - 107-6.7 Η μέθοδος balanced business scorecard... - 111-6.8 Οικονομικός σχεδιασμός... - 114-6.9 Βασικές τραπεζικές υποδειγματικές πρακτικές (Best Banking Practices). - 115-6.10 Scorecard Reporting Package... - 122-7. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... - 125-8. ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... - 150 - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... - 158 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I... - 161 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙ... - 174 - - 4 -
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η διπλωματική αυτή εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών του Τμήματος Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου υπό την επίβλεψη του κ. Μιχάλη Γλύκα, Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος. Στην τριμελή επιτροπή επίσης συμμετέχουν ο κ. Μιχαλόπουλος και ο κ. Κουλακιώτης, διδάσκοντες του τμήματος. Το θέμα της εργασίας είναι η «Στρατηγική Τραπεζικών Ιδρυμάτων». Μελετάει τους παράγοντες εκείνους που επηρεάζουν την επιλογή και τη χάραξη της στρατηγικής από τα στρατηγικά ιδρύματα οι οποίοι παρουσιάζονται και με τη βοήθεια λογισμικού. Ταυτόχρονα αναλύεται εκτενώς το τραπεζικό σύστημα όπως έχει διαμορφωθεί στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα και περιγράφονται οι ενδεχόμενες στρατηγικές που θα πρέπει να ακολουθήσουν τα τραπεζικά ιδρύματα ώστε να βελτιώσουν την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα όλων των πτυχών της δραστηριότητάς τους. Ακολουθεί συγκριτική χρηματοοικονομική ανάλυση των έντεκα μεγαλύτερων ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων με βάση τους κυριότερους αριθμοδείκτες. Για τη συγγραφή της εργασίας χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία κυρίως από ελληνική και ξένη βιβλιογραφία τα οποία όμως δεν κάλυπταν ακριβώς το θέμα καθώς τα τραπεζικά ιδρύματα δεν μπορούν να περιγραφθούν πλήρως από τον όρο επιχείρηση. Έτσι παρατηρείται μεγάλη διαφοροποίηση και ιδίως στον τομέα της στρατηγικής. Παράλληλα, υπήρξαν ιδιαίτερες δυσκολίες στη συλλογή των απαιτούμενων στοιχείων καθώς η στρατηγική αναφέρεται στα ανώτερα στελέχη των τραπεζικών ιδρυμάτων των οποίων η προσέγγιση καθίσταται έως και ανέφικτη. Τέλος η στρατηγική είναι ένα από τα σημαντικότερα τμήματα μιας επιχείρησης γενικότερα και συνεπώς απόρρητη. Γιατί από αυτήν εξαρτάται άμεσα η ευημερία της επιχείρησης. Γι αυτούς ακριβώς τους λόγους και η έρευνα περιορίστηκε στη χρηματοοικονομική ανάλυση. - 5 -
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχοι-σκοπός Διπλωματικής Τα τελευταία χρόνια, τα τραπεζικά ιδρύματα και η λειτουργία τους προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αυτό γιατί έχουν σημειωθεί ραγδαίες και σημαντικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία προς την κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού και της απελευθέρωσης του χρηματοοικονομικού συστήματος. Πυρήνας του χρηματοοικονομικού τομέα είναι το τραπεζικό σύστημα. Ίσως γιατί ο τραπεζικός κλάδος κατέχει καθοριστικό ρόλο τόσο στην ελληνική οικονομία όσο και παγκοσμίως. Και αυτό γιατί κατά το μεγαλύτερο μέρος της, η χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας στηρίζεται στο τραπεζικό δανεισμό και στις συμμετοχές των τραπεζών στο κεφάλαιο των επιχειρήσεων. Οι τράπεζες πλέον, όχι μόνο δρουν ως διαμεσολαβητές μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών μονάδων, διευκολύνοντας έτσι την εξομάλυνση στην κατανομή εισοδημάτων και επενδύσεων νοικοκυριών και επιχειρήσεων υπό καθεστώς ατελών αγορών και ασύμμετρης πληροφόρησης, αλλά ταυτόχρονα έχουν μετατραπεί σε σύνθετους οργανισμούς παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι οι οικονομικές τεχνολογικές και θεσμικές εξελίξεις ήταν τέτοιες σε μέγεθος και ουσία, που επέφεραν σημαντικές αλλαγές στη δομή και λειτουργία του τραπεζικού τομέα, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και πρακτικής, σε παγκόσμιο, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο. Ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους, η συγκεκριμένη διπλωματική έχει σαν σκοπό την παροχή των απαιτούμενων γνώσεων για την κατανόηση εννοιών, μεθόδων και τεχνικών που αφορούν τη λήψη Αποφάσεων στην Τραπεζική Χρηματοοικονομική Διοικητική. Στόχοι εργασίας: ανάλυση τραπεζικού συστήματος ανάλυση της πορείας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος μέχρι τώρα συγκέντρωση των παραγόντων που επηρεάζουν την πορεία μιας τράπεζας καταγραφή των πιθανών στρατηγικών που ακολουθούν τα τραπεζικά ιδρύματα αξιολόγηση αυτών των στρατηγικών ανάλυση της απόδοσης των ελληνικών Τραπεζικών Ιδρυμάτων - 6 -
Διάρθρωση κεφαλαίων Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας, παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και έννοιες του τραπεζικού συστήματος έτσι ώστε να γίνει πιο κατανοητός ο τρόπος λειτουργίας του. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται μια ιστορική αναδρομή στο πως ξεκίνησαν οι τράπεζες, περιγράφονται αναλυτικά τα διάφορα είδη τραπεζικών ιδρυμάτων, ο τρόπος λειτουργίας τους και τα προϊόντα / υπηρεσίες που προσφέρουν και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο που διαδραματίζει η Συνθήκη της Βασιλείας στον τραπεζικό κλάδο. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναφέρονται οι βασικές αρχές που ισχύουν για τη διαμόρφωση και τη χάραξη στρατηγικής γενικότερα. Δηλαδή, ορίζεται τι είναι η στρατηγική, αναφέρονται τα πιο σημαντικά στάδια της καθώς και τα βασικά είδη στρατηγικών που υπάρχουν. Στο τρίτο κεφάλαιο πλέον, γίνεται μια σύντομη επισκόπηση της πορείας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος η οποία συνεχίζεται εκτενέστερα στο τέταρτο κεφάλαιο, αφού ένας από τους βασικούς στόχους της εργασίας είναι η ανάλυση της πορείας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος μέχρι σήμερα και καταγράφονται οι παράμετροι που επηρεάζουν άμεσα τη χάραξη στρατηγικής που κάθε τράπεζα θα επιλέξει. Οι παράμετροι αυτοί διαχωρίζονται ανάλογα απ το αν προκύπτουν απ το εξωτερικό ή εσωτερικό περιβάλλον του εκάστοτε τραπεζικού ιδρύματος. Παράλληλα στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά και στο ανταγωνιστικό τραπεζικό περιβάλλον όπως έχει διαμορφωθεί γενικότερα στην Ευρώπη στην οποία εντάσσεται και η χώρα μας. Ένα απ τα βασικά κομμάτια της εργασίας προβάλλεται στο πέμπτο κεφάλαιο που ουσιαστικά παρουσιάζει αναλυτικά τις στρατηγικές που ακολουθούνται σήμερα απ τα τραπεζικά ιδρύματα. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι στρατηγικές αυτές αφορούν διαφορετικά σημεία τα οποία θα πρέπει η τράπεζα να προσέξει και να αναπτύξει. Εν συνεχεία, ακολουθεί το έκτο κεφάλαιο με τις διάφορες προσεγγίσεις μέτρησης της απόδοσης των τραπεζών σαν το απολογιστικό κομμάτι της εργασίας. Στο έβδομο κεφάλαιο το οποίο αποτελεί ουσιαστικά το κύριο κομμάτι της εργασίας, παρουσιάζονται με πρακτικό τρόπο τα αποτελέσματα όπως προέκυψαν από τη σύγκριση των βασικότερων χρηματοοικονομικών δεικτών για τις έντεκα μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες που παρουσιάζονται στο παράρτημα και αποτελεί μια προσέγγιση μέτρησης της απόδοσης των τραπεζών. Αυτό επιτελείται - 7 -
γιατί έχει ιδιαίτερη σημασία η πρακτική εφαρμογή των όσων θεωρητικά πραγματεύεται η συγκεκριμένη εργασία. Δυστυχώς λόγω έλλειψης των απαιτούμενων στοιχείων δεν κατέστη δυνατή η ανάλυση και των υπολοίπων προσεγγίσεων μέτρησης της απόδοσης των τραπεζών. Τέλος, τα συμπεράσματα που εξάγονται από όλη την ανάλυση που προηγήθηκε, δίνουν τα σημεία στα οποία θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία από τα τραπεζικά ιδρύματα κατά την διαμόρφωση της στρατηγικής τους. Παρατίθενται και δύο παραρτήματα όπου στο πρώτο υπολογίζονται οι βασικοί δείκτες για τις έντεκα μεγαλύτερες τράπεζες ως μια μέθοδος μέτρησης της απόδοσης των τραπεζών και στο δεύτερο με τη χρήση της προσέγγισης Quanta απεικονίζονται οι παράγοντες που επηρεάζουν το στρατηγικό σχεδιασμό μεταξύ των ιδρυμάτων και οι οποίοι ουσιαστικά αποτελούν τα επιμέρους βήματα για την διαμόρφωση της στρατηγικής τους. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ + ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ - 8 -
1. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ Μια βασική έννοια που καθημερινά μας απασχολεί και αντιπροσωπεύει πολλές έννοιες είναι το «χρήμα».οι οικονομολόγοι δίνουν στη λέξη αυτή πιο συγκεκριμένο περιεχόμενο. Χρήμα 5 είναι κάθε γενικώς αποδεκτό μέσο πληρωμής για παράδοση αγαθών ή διακανονισμό χρέους. Είναι μέσο συναλλαγών. Αν και το κρίσιμο χαρακτηριστικό του χρήματος είναι η αποδοχή του ως μέσο πληρωμών ή μέσο συναλλαγών,το χρήμα έχει τρεις άλλες λειτουργίες. Είναι μονάδα μέτρησης, μέσο διαφύλαξης αξιών και μέσο πραγματοποίησης μελλοντικών πληρωμών. Κάθε εύρωστη και υγιής οικονομία χρειάζεται ένα χρηματοοικονομικό σύστημα ικανό να μεταφέρει κεφάλαια από τις πλεονασματικές οικονομικές μονάδες (αυτές που αποταμιεύουν στην τρέχουσα διαχείριση) στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες, δηλαδή εκείνες που δανείζονται για να επενδύσουν στις παραγωγικές ευκαιρίες που έχουν προσδιορίσει. Το χρηματοοικονομικό σύστημα είναι πολύπλοκο τόσο στη διάρθρωση όσο και στη λειτουργία του Χρηματοπιστωτικός οργανισμός είναι ο οργανισμός που ειδικεύεται στο να φέρνει σε επικοινωνία τους δανειστές με τους δανειζόμενους. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι χρηματοπιστωτικών οργανισμών, όπως τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες,τα ταμεία συντάξεων, κτηματικές εταιρείες, αμοιβαία κεφάλαια και άλλοι θεσμικοί επενδυτές, που δραστηριοποιούνται διαφορετικά στις αγορές. Όλοι αυτοί οι οργανισμοί δέχονται χρήματα για να τα δανείσουν σε όσους επιθυμούν να δανειστούν. Συγκεκριμένα,ένας χρηματοοικονομικός οργανισμός αποτελείται από το τραπεζικό ίδρυμα, εταιρία διαχείρισης πιστωτικών καρτών, εταιρία leasing, εταιρία διαχείρισης αμοιβαίων κεφαλαίων, εταιρία αξιοποίησης ακινήτων, χρηματιστηριακή εταιρία και ασφαλιστική εταιρία. Πυρήνας του χρηματοοικονομικού τομέα είναι το τραπεζικό σύστημα, το οποίο συναπαρτίζεται από την κεντρική τράπεζα,τις εμπορικές τράπεζες και τους ειδικούς πιστωτικούς οργανισμούς. 1.1. Πως Δημιουργήθηκαν οι Τράπεζες H ιστορία 5 που ακολουθεί έχει πράγματι κάποια βάση και εξηγεί το ρόλο των τραπεζών. Κάποτε ως χρήμα χρησιμοποιούσαν τις ράβδους χρυσού. Ψάχνοντας ένα - 9 -
ασφαλές μέρος για τη διαφύλαξη αυτών των ράβδων,τις κατέθεταν στους χρυσοχόους σε όσους δηλαδή χρησιμοποιούσαν το χρυσό για πρώτη ύλη και είχαν τα κατάλληλα χρηματοκιβώτια για να τον φυλάσσουν και τις έπαιρναν όταν ήθελαν να κάνουν κάποια πληρωμή. Η μετατροπή των χρυσοχόων σε τραπεζίτες οφείλεται σε δύο εξελίξεις. Πρώτον, οι συναλλασσόμενοι, αντί να χρησιμοποιούν τις ράβδους χρυσού ως μέσο πληρωμής, άρχισαν να χρησιμοποιούν βεβαιώσεις μεταβίβασης της ιδιοκτησίας του χρυσού που είχαν καταθέσει στους χρυσοχόους. Οι βεβαιώσεις αυτές έπαιζαν το ρόλο που παίζουν σήμερα οι επιταγές. Όταν οι επιταγές έγιναν αποδεκτές στις πληρωμές αγορών,ο κόσμος κατάλαβε ότι ο χρυσός που κατέθετε στους χρυσοχόους ήταν σαν το χρυσό που είχε στο πορτοφόλι του. Για να υπολογίσουν πόσα χρήματα είχαν στην κατοχή τους,υπολόγιζαν και το χρυσό που είχαν στα χέρια τους και το χρυσό που είχαν καταθέσει στους χρυσοχόους. Τα ποσά που φυλάσσονταν στα χρυσοχοεία ονομάστηκαν καταθέσεις. Τα χρηματικά διαθέσιμα αποτελούνταν από το χρυσό που είχαν στα χέρια τους τα άτομα και από τις καταθέσεις τους. Επειδή οι βεβαιώσεις ιδιοκτησίας του χρυσού ήταν πιο βολικές στη χρήση από τις ράβδους χρυσού, η ανακάλυψη των καταθέσεων έκανε το σύστημα των πληρωμών πιο αποτελεσματικό. Δεύτερον, και πιο σημαντικό, οι χρυσοχόοι διαπίστωσαν ότι είχαν μεγάλες ποσότητες χρυσού που έμεναν αχρησιμοποίητες στα χρηματοκιβώτια τους. Τα άτομα, αντί να αποσύρουν χρυσό από τα χρηματοκιβώτια των χρυσοχόων, αντάλλασσαν όλο και πιο συχνά τίτλους ιδιοκτησίας. 1.2. Ο Ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας Στην εποχή μας, κάθε χώρα οποιουδήποτε μεγέθους έχει μια κεντρική τράπεζα (central bank).οι κεντρικές τράπεζες 23 αποτελούν το μοχλό εφαρμογής της επιθυμητής νομισματικής πολιτικής. Ωστόσο θα αναφέρουμε ότι ο ακριβής ρόλος της κεντρικής τράπεζας διαφέρει από χώρα σε χώρα και αυτό σχετίζεται με το βαθμό ανεξαρτησίας που διαθέτει έναντι της εκτελεστικής εξουσίας (αρμόδιο υπουργείο οικονομικών).σε κάθε περίπτωση η κεντρική τράπεζα έχει ουσιαστικά να επιτελέσει τρεις βασικούς ρόλους: - 10 -
Είναι η αρχή στην οποία έχει εκχωρηθεί το αποκλειστικό δικαίωμα έκδοσης του εθνικού νομίσματος της κάθε χώρας, διαθέτει συνεπώς το αποκλειστικό εκδοτικό προνόμιο. Έχει την υποχρέωση να ασκεί την κατάλληλη νομισματική και συναλλαγματική πολιτική που εξασφαλίζει τη σταθερότητα των τιμών στην οικονομία (περιορισμένος ο ρόλος των εθνικών κεντρικών τραπεζών). Για το σκοπό αυτό οι κεντρικές τράπεζες με συνεχείς παρεμβάσεις στις αγορές χρήματος διατηρούν και τη ρευστότητα στα επιθυμητά επίπεδα. Από την καταλληλότητα και την επιτυχία των πολιτικών στην αγορά χρήματος θα εξαρτηθεί και η πορεία των αγορών κεφαλαίου ( χρηματιστήριοομόλογα ). Μεταξύ των εργαλείων που χρησιμοποιούν οι κεντρικές τράπεζες είναι αφενός μεν ο καθορισμός του πλαισίου μέσα στο οποίο κινείται η αγορά αφετέρου δε ο καθορισμός σημαντικών επιτοκίων τα οποία καθορίζουν ουσιαστικά την εξέλιξη του κόστους του χρήματος. Στόχοι της νομισματικής πολιτικής είναι η εισαγωγή ενός διατηρήσιμου βαθμού οικονομικής ανάπτυξης με πλήρη απασχόληση, σταθερότητα τιμών και ένα αξιόπιστο και σφριγηλό σύστημα εξωτερικών πληρωμών. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων οδηγεί στην ευμάρεια κάθε έθνους αλλά δεν είναι εύκολος. Αποτελεί συχνά την εποπτεύουσα αρχή του τραπεζικού συστήματος (και όχι μόνο π.χ. ρόλος FSA στην Μεγάλη Βρετανία).Ελέγχει δηλαδή την εύρυθμη λειτουργία της τραπεζικής αγοράς και τη φερεγγυότητα των τραπεζικών ιδρυμάτων και εγγυάται τις καταθέσεις των πολιτών (lender of last resort). Το βασικό εργαλείο, όμως, νομισματικής πολιτικής είναι το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο. Ο ορισμός και η σημασία του είναι ελαφρώς διαφορετική από χώρα σε χώρα, αλλά πρόκειται κατά κανόνα είτε για ένα επιτόκιο μιας ημέρας (overnight) είτε για κάποιο άλλο πολύ «κοντινό» επιτόκιο το οποίο η κεντρική τράπεζα μπορεί να επηρεάζει ή μάλλον να καθορίζει. Η δυνατότητα της αυτή προέρχεται από τη σημαντική ιδιότητα ότι η κεντρική τράπεζα είναι το μόνο ίδρυμα που μπορεί να παράγει ρευστό χρήμα σε απεριόριστες ποσότητες,ως δανειστής έσχατης ανάγκης είναι πάντα σε θέση να δανείσει τις εμπορικές τράπεζες και άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς όταν κάποιος πανικός απειλεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα. - 11 -
Οι κεντρικές τράπεζες έχουν ακριβώς θεσπίσει τα παρεμβατικά επιτόκια με τα οποία χρηματοδοτούν βασικά τα τραπεζικά ιδρύματα αλλά και απορροφούν την τυχόν πλεονάζουσα ρευστότητα. Έκτος αυτού ο καθορισμός των επιτοκίων αυτών λειτουργεί σα μοχλός πίεσης προς την αγορά για να διαμορφώσει τα επιτόκια όλων των περιόδων στο επιθυμητό επίπεδο. Όπως γίνεται λοιπόν αντιληπτό σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες τράπεζες, δεν υπάρχει πιθανότητα χρεοκοπίας της κεντρικής τράπεζας. Επειδή όμως αυτό το πρόβλημα απειλεί όλες τις υπόλοιπες τράπεζες,δεν γίνεται η κεντρική τράπεζα να τους δημιουργήσει την πεποίθηση ότι θα τις καλύπτει πάντα γιατί τότε ενδέχεται να αναλαμβάνουν υπερβολικούς κινδύνους. Γι αυτό το λόγο, η κεντρική τράπεζα θα πρέπει να παρέχει τις διευκολύνσεις έκτακτης ανάγκης υπό τον όρο ότι οι τράπεζες πληρούν τα κριτήρια της ορθολογικής διοίκησης. Προκειμένου να αποφασίσει η κεντρική τράπεζα ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια συγκεκριμένη τράπεζα δεν προκλήθηκαν από την απερίσκεπτη ανάληψη υψηλού κινδύνου, θα πρέπει να συμμετάσχει στη διαδικασία ελέγχου των τραπεζών. Μια τράπεζα χρεοκοπεί όταν δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της προς τους καταθέτες.οι τράπεζες χρησιμοποιούν τα κεφάλαια των καταθετών για να χορηγούν δάνεια και να αγοράζουν άλλα περιουσιακά στοιχεία. Ενδέχεται, όμως, κάποιοι από τους δανειζόμενους να μην εξοφλήσουν τα δάνεια που έλαβαν ή να μειωθεί η αξία των περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας για κάποιους άλλους λόγους. Μια άλλη πιθανή αιτία είναι ο χρηματοπιστωτικός πανικός. Ο χρηματοπιστωτικός πανικός είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Τα άτομα πιστεύουν ότι η τράπεζα αδυνατεί να πληρώσει. Στον πανικό τους να εξασφαλίσουν την ανάληψη των χρημάτων τους προκαλούν την αδυναμία της τράπεζας να πληρώσει. Η τράπεζα έτσι πτωχεύει. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ίσως η τράπεζα να μην μπορεί να επιστρέψει τις καταθέσεις των πελατών της. Ένα ιδιόμορφο χαρακτηριστικό της τραπεζικής δραστηριότητας είναι ότι η οικονομική ευρωστία των τραπεζών εξαρτάται από την εμπιστοσύνη των καταθετών στην αξία των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών. Η χρεοκοπία μιας τράπεζας προκαλεί σοβαρή οικονομική ζημιά στους καταθέτες, αφού χάνουν τα χρήματα τους. Πέρα, όμως, από τις απώλειες των καταθετών, η χρεοκοπία των τραπεζών βλάπτει και τη μακροοικονομική σταθερότητα της οικονομίας. Τα προβλήματα μιας τράπεζας - 12 -
μπορεί εύκολα να επεκταθούν και σε άλλες υγιείς τράπεζες, αν διαπιστωθεί ότι αυτές έχουν χορηγήσει δάνεια στην προβληματική τράπεζα. Μια τέτοια γενική απώλεια εμπιστοσύνης προς τις τράπεζες υποσκάπτει το σύστημα πληρωμών στο οποίο βασίζεται η λειτουργία της οικονομίας. Μια έκρηξη χρεοκοπίας τραπεζών μπορεί να περιορίσει σημαντικά τη δυνατότητα του τραπεζικού συστήματος να χρηματοδοτεί επενδυτικές δαπάνες και δαπάνες για διαρκή καταναλωτικά αγαθά, οδηγώντας έτσι σε μείωση της συνολικής ζήτησης και σε κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Επειδή λοιπόν, οι συνέπειες της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος είναι εξαιρετικά σημαντικές, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να προλάβουν τη χρεοκοπία των τραπεζών μέσω εκτεταμένων ρυθμιστικών κανόνων λειτουργίας των τραπεζικών συστημάτων των χωρών τους. Οι ίδιες οι τράπεζες παίρνουν προληπτικά μέτρα για να αποφύγουν το ενδεχόμενο χρεοκοπίας ακόμη και στην περίπτωση απουσίας σχετικών κυβερνητικών ρυθμίσεων. Για όλους τους προαναφερθείς λόγους, λοιπόν, στις περισσότερες βιομηχανικές χώρες υπάρχει ένα εκτεταμένο «δίχτυ ασφαλείας» που αποβλέπει στον περιορισμό του κινδύνου χρεοκοπίας των τραπεζών. Οι κύριες σχετικές ρυθμίσεις που εφαρμόζονται (εκτός από το δανεισμό έκτακτης ανάγκης) είναι οι εξής: 1. Ασφάλιση καταθέσεων: Ο Ομοσπονδιακός Οργανισμός Ασφάλισης Καταθέσεων (Federal Deposit Insurance Corporation, FDIC) εγγυάται τις καταθέσεις για απώλειες μέχρι και 100.000 δολάρια. Οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να συμμετέχουν στην κάλυψη του κόστους αυτής της ασφάλισης που παρέχει ο FDIC.Έτσι αποτρέπονται οι μαζικές αναλήψεις καταθέσεων από τις τράπεζες αφού οι μικροί καταθέτες δεν νιώθουν πλέον ανασφάλεια. 2. Υποχρεωτικά διαθέσιμα. Το ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων είναι το ελάχιστο ποσοστό ρευστών διαθεσίμων προς τις καταθέσεις, που η κεντρική τράπεζα απαιτεί να τηρούν οι εμπορικές τράπεζες. Τα υποχρεωτικά διαθέσιμα συνιστούν βασικό στοιχείο της νομισματικής πολιτικής καθώς είναι ο κύριος δίαυλος μέσω του οποίου η κεντρική τράπεζα επηρεάζει τη σχέση νομισματικής βάσης και νομισματικών μεγεθών. Ταυτόχρονα, η ύπαρξη των υποχρεωτικών διαθεσίμων αναγκάζει τις τράπεζες να κρατούν ένα μέρος των περιουσιακών τους στοιχείων σε ρευστή μορφή έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν περιπτώσεις ξαφνικών εκροών καταθέσεων. - 13 -
3. Υποχρεωτικά κεφάλαια και περιορισμοί στη διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων. Η διαφορά μεταξύ των απαιτήσεων και των υποχρεώσεων μιας τράπεζας ισούται με την καθαρή θέση της, δηλαδή με το κεφάλαιο της τράπεζας.το κεφάλαιο αυτό δεν είναι παρά το μετοχικό κεφάλαιο, το οποίο κατέχουν όσοι αγοράζουν μετοχές της τράπεζας, και αφού ισούται με το μέρος των περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας που δεν αποτελεί υποχρέωση προς τους καταθέτες, παρέχει στην τράπεζα ένα επιπλέον περιθώριο ασφάλειας στην περίπτωση που κάποιο άλλο από τα περιουσιακά της στοιχεία παρουσιάσει πρόβλημα. 4. Έλεγχος τραπεζών. Η κεντρική τράπεζα, το FDIC και η Υπηρεσία Νομισματικού Ελέγχου έχουν το δικαίωμα να ελέγχουν τα λογιστικά βιβλία των τραπεζών για να επιβεβαιώνουν τη συμμόρφωση τους με τους κανόνες που καθορίζουν το ύψος των υποχρεωτικών κεφαλαίων καθώς και με τις άλλες σχετικές ρυθμίσεις. Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) το οποίο αποτελείται από: Την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα vi (ΕΚΤ-η οποία εδρεύει στη Γερμανία και δίνει τις βασικές αρχές σε όλες τις Κεντρικές Τράπεζες όλων των ευρωπαϊκών χωρών, καθορίζοντας και διαχειρίζοντας την τιμή βάσης των επιτοκίων) Τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) των 15 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τον όρο «Ευρωσύστημα» γίνεται αναφορά στην ΕΚΤ και στις εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών που έχουν υιοθετήσει το ευρώ. Ωστόσο, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών που δεν συμμετέχουν στη ζώνη του ευρώ είναι μέλη του ΕΣΚΤ με ειδικό καθεστώς Επιτρέπεται να ασκούν τη δική τους εθνική νομισματική πολιτική, αλλά Δεν συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την ενιαία νομισματική πολιτική για τη ζώνη του ευρώ ούτε στην εφαρμογή των αποφάσεων αυτών. - 14 -
1.3. Εμπορικές Τράπεζες Οι εμπορικές τράπεζες 14 είναι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί που με κυβερνητική άδεια χορηγούν δάνεια και προσφέρουν λογαριασμούς καταθέσεων, στους οποίους περιλαμβάνονται και καταθέσεις έναντι των οποίων εκδίδονται επιταγές. 1. Έτσι λοιπόν, δανείζονται χρήματα από τα άτομα και τα πιστώνουν με καταθέσεις. Η κατάθεση είναι μια υποχρέωση της τράπεζας. Είναι χρήματα που η τράπεζα οφείλει στους καταθέτες. Οι τράπεζες, αντιστοίχως, δανείζουν χρήματα στις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά ή τις κυβερνήσεις που επιθυμούν να δανειστούν. Οι εμπορικές τράπεζες βρίσκονται στο κέντρο της διεθνούς κεφαλαιαγοράς, όχι μόνον επειδή ελέγχουν το μηχανισμό διεθνών πληρωμών αλλά και λόγω του ευρέως φάσματος των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων τους. Οι υποχρεώσεις των τραπεζών αποτελούνται κυρίως από τις καταθέσεις διαφόρων μορφών και διάρκειας, ενώ στις απαιτήσεις τους περιλαμβάνονται τα δάνεια (προς τις επιχειρήσεις και το κράτος), οι καταθέσεις τους σε άλλες τράπεζες (διατραπεζικές καταθέσεις) και τα ομόλογα. Οι πολυεθνικές τράπεζες δραστηριοποιούνται έντονα και σε άλλες μορφές συναλλαγών περιουσιακών στοιχείων. Για παράδειγμα, οι τράπεζες παίζουν το ρόλο αναδόχου στην έκδοση μετοχών και ομολόγων επιχειρήσεων συμφωνώντας, έναντι κάποιας αμοιβής, να βρουν αγοραστές γι αυτά τα χρεόγραφα σε μια εγγυημένη τιμή. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της διεθνούς τραπεζικής δραστηριότητας είναι ότι οι τράπεζες έχουν συχνά δυνατότητα να δραστηριοποιηθούν στο εξωτερικό σε τομείς στους οποίους δεν επιτρέπεται να δραστηριοποιηθούν στις χώρες τους. Αυτής της μορφής οι ασυμμετρίες, που προκύπτουν από κυβερνητικές ρυθμίσεις, προκάλεσαν την ανάπτυξη της διεθνούς τραπεζικής δραστηριότητας τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ο παραδοσιακός ρόλος των τραπεζών είναι αυτός του διαμεσολαβητή ανάμεσα σε αποταμιευτές και πιστούχους. Τράπεζα είναι ένα ίδρυμα που έχει ως κύρια δραστηριότητα του να χορηγεί δάνεια και να δέχεται καταθέσεις από το κοινό. Κάνοντας αυτό βελτιώνει την αποτελεσματικότητα του χρηματοδοτικού συστήματος και ταυτόχρονα προσφέρει προστασία στους καταθέτες. Οι τράπεζες διαχειρίζονται το παθητικό τους χορηγώντας δάνεια, δημιουργώντας έτσι το ενεργητικό τους. Εναλλακτικά μπορεί να αναφερθεί ότι οι - 15 -
τράπεζες διαχειρίζονται το ενεργητικό τους, το οποίο χρηματοδοτείται από καταθέσεις και άλλα στοιχεία του παθητικού. Οι εμπορικές τράπεζες ασχολούνται με πάσης φύσεως τραπεζικές εργασίες διαμεσολαβώντας μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών μονάδων (intermediation role). Οι ειδικοί πιστωτικοί οργανισμοί διαθέτουν άδεια για τη διεξαγωγή περιορισμένων τραπεζικών εργασιών. Παραδείγματα ειδικών πιστωτικών οργανισμών είναι οι τράπεζες που εξειδικεύονται στη στεγαστική και κτηματική πίστη (mortgage banks),οι επενδυτικές τράπεζες που εξειδικεύονται στη χρηματοδότηση μακροπρόθεσμων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου (investment houses), οι συνεταιριστικές τράπεζες (co-operative banks) και οι τράπεζες που εξειδικεύονται στην αγροτική πίστη. Ο ευρύτερος χρηματοπιστωτικός τομέας περιλαμβάνει και μια σειρά εταιρειών που συνήθως ονομάζονται «θεσμικοί επενδυτές» (funds), όπως οι εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου, τα αμοιβαία κεφάλαια, τα συνταξιοδοτικά ταμεία, οι ασφαλιστικές εταιρείες κ.τ.λ. Η διάρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα έχει μεταβληθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι θεσμικοί επενδυτές λειτουργούν ανταγωνιστικά προς τις παραδοσιακές τράπεζες. Στην Ελλάδα και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υφίσταται ένα μικτό σύστημα ομίλων. Οι μεγάλοι τραπεζικοί όμιλοι συμπεριλαμβάνουν ένα πλήθος εταιρειών, που καλύπτουν όλο το φάσμα των διαμεσολαβητικών χρηματοοικονομικών εργασιών αξιοποιώντας τις οικονομίες κλίμακας και τις οικονομίες εύρους που προκύπτουν από τις συμπληρωματικές δραστηριότητες. Π.χ.: -ΑΕΔΑΚ -Properties -Insurance services Σε κατάσταση ισορροπίας, η τράπεζα καταβάλλει ένα επιτόκιο ύψους i k στους αποταμιευτές και επιβάλλει επιτόκιο i δ στους πιστούχους. Το περιθώριο κέρδους (spread ή escart) της τράπεζας είναι ίσο με τη διαφορά των δυο επιτοκίων και πρέπει να υπερκαλύπτει το λειτουργικό κόστος, το κόστος κεφαλαίου, τα επασφάλιστρα κινδύνου που επιβαρύνουν τα δάνεια (bad debt provisions ) και τις πληρωμές φόρων (εισφορές σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία). Όσο ενισχύεται ο ανταγωνισμός στη χορήγηση δανείων, τόσο το περιθώριο κέρδους συρρικνώνεται. Σε ισορροπία ο - 16 -
όγκος των καταθέσεων και των χορηγήσεων είναι ο ίδιος για την παραδοσιακή τράπεζα. Ωστόσο ακόμη και αν δεν υπήρχαν τράπεζες θα υπήρχε κόστος διαμεσολάβησης, και μάλιστα θα ήταν πολύ υψηλότερο. Η ύπαρξη συνεπώς του τραπεζικού συστήματος εξασφαλίζει χαμηλό κόστος διαμεσολάβησης. Μια λύση στο πρόβλημα του υψηλού κόστους συναλλαγών ανά επενδυμένη χρηματική μονάδα όσο το μέγεθος των συναλλαγών αυξάνει. Το τραπεζικό σύστημα λειτουργεί ως μια τεράστια δεξαμενή συλλογής αποταμιευτικών πόρων (deposits pool), με αποτέλεσμα το κόστος συναλλαγών για κάθε επί μέρους επενδυτή να είναι πολύ μικρότερο. Το φαινόμενο των οικονομιών κλίμακας υφίσταται επειδή το συνολικό κόστος συναλλαγών διεκπεραίωσης μιας συναλλαγής στο τραπεζικό σύστημα αυξάνει όλο και λιγότερο καθώς ο όγκος των συναλλαγών ανέρχεται. Η ανάγκη του διαμεσολαβητικού ρόλου των τραπεζών πηγάζει επίσης και από την ύπαρξη υψηλού κόστους απόκτησης πληροφόρησης, γεγονός που υπονομεύει τη δυνατότητα του οποιουδήποτε ατομικού δυνητικού δανειστή να βρει απευθείας τον πιο κατάλληλο δανειολήπτη. Μια τράπεζα, μέσω του διαμεσολαβητικού της ρόλου, επιτρέπει στους φυσικούς δανειστές (τους αποταμιευτές) να χορηγούν δάνεια αναλαμβάνοντας το μικρότερο δυνατό κόστος απόκτησης της αναγκαίας πληροφόρησης αλλά πάντως είναι πολύ μικρότερο από το κόστος που θα αναλάμβαναν εάν αποφάσιζαν να διαπραγματευτούν άμεσα με τους υποψήφιους δανειολήπτες. Η ύπαρξη του υψηλού κόστους απόκτησης πληροφόρησης αλλά και του κόστους διενέργειας συναλλαγών καθιστά ατελείς τις χρηματοοικονομικές αγορές. Η ατέλεια αυτή αποτελεί θεωρητικά τον κυριότερο λόγο ύπαρξης των τραπεζών. Οι πηγές κερδοφορίας των τραπεζών ταξινομούνται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: Τη διαφορά μεταξύ επιτοκίων χορηγήσεων και καταθέσεων Της πάσης φύσεως προμήθειες Τα κεφαλαιακά κέρδη από τη διαπραγμάτευση χρεογράφων που προκύπτουν από μεταβολές στα επιτόκια (bonds), τις συναλλαγματικές ισοτιμίες (f x positions) και τις τιμές των μετοχών (equities). - 17 -
Την είσπραξη αμοιβής από την παροχή επενδυτικών και άλλων χρηματοοικονομικών συμβούλων. Τα προϊόντα που προσφέρονται από ένα Τραπεζικό ίδρυμα είναι: 1. Καταθετικά προϊόντα -Ταμιευτήριο: Απευθύνεται σε φυσικά αλλά και σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αναζητούν ευκολία στην αποταμίευση μικρών και μεσαίων κεφαλαίων με μικρό (ακόμα και μηδενικό) ρίσκο επένδυσης. Προσφέρει άμεση απόδοση κεφαλαίων, εκτοκισμό ανά εξάμηνο και άμεση κεφαλαιοποίηση τόκων, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card),δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, δυνατότητα παγίων εντολών πίστωσης, κ.τ.λ.συχνά ο εντοκισμός ξεκινάει από ορισμένο ύψος κατάθεσης και πάνω. -Ταμιευτήριο αλλοδαπών:παρόμοιο με το απλό αποταμιευτικό καταθετικό προϊόν, με τη διαφορά ότι απευθύνεται σε φυσικά πρόσωπα των οποίων η μόνιμη κατοικία βρίσκεται αποδεδειγμένα εκτός Ελλάδας (σε αρκετές περιπτώσεις και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης). Προσφέρει άμεση απόδοση κεφαλαίων, εκτοκισμό ανά εξάμηνο και άμεση κεφαλαιοποίηση τόκων, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card), δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, δυνατότητα πάγιων εντολών πίστωσης κ.τ.λ. Επιπλέον, προσφέρει δυνατότητα ελεύθερης συναλλαγματοποίησης και μεταφοράς των κεφαλαίων στο εξωτερικό. Συχνά ο εντοκισμός ξεκινάει από ορισμένο ύψος κατάθεσης και πάνω. -Ταμιευτήριο μηνιαίου εισοδήματος: Απευθύνεται σε φυσικά αλλά και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αναζητούν ευκολία στην αποταμίευση μεσαίων και μεγάλων κεφαλαίων με μηδενικό ρίσκο επένδυσης. Προσφέρει άμεση απόδοση κεφαλαίων, εκτοκισμό ανά μήνα, άμεση κεφαλαιοποίηση τόκων, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card), δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, δυνατότητα πάγιων εντολών πίστωσης, κ.τ.λ. Ο εντοκισμός ξεκινάει από ορισμένο ύψος κατάθεσης και πάνω, αλλά με επιτόκιο μεγαλύτερο από αυτό του απλού ταμιευτηρίου. - 18 -
-Επενδυτικοί αποταμιευτικοί λογαριασμοί:απευθύνονται σε φυσικά αλλά και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αναζητούν ευκολία στην αποταμίευση μεσαίων και μεγάλων κεφαλαίων με μηδενικό ρίσκο επένδυσης. Προσφέρουν άμεση απόδοση κεφαλαίων, εκτοκισμό ανά μήνα, άμεση κεφαλαιοποίηση τόκων, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card), δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, δυνατότητα παγίων εντολών πίστωσης κ.τ.λ Ο εντοκισμός ξεκινάει από το πρώτο Ευρώ, αλλά το κυμαινόμενο επιτόκιο είναι μεγαλύτερο από αυτό του ταμιευτηρίου μηνιαίου εισοδήματος από ένα συγκεκριμένο ύψος κατάθεσης (πλαφόν) και πάνω. Επίσης προσφέρουν τη δυνατότητα ενημέρωσης με extrait, ενώ παρέχεται και η δυνατότητα μειωμένης συνδρομής στις πιστωτικές κάρτες της Τράπεζας. -Φοιτητικός λογαριασμός:απευθύνεται σε νέους κάτω των 26 ετών που φοιτούν σε προπτυχιακά ή μεταπτυχιακά τμήματα σπουδών Ελληνικών ή ξένων πανεπιστημίων και αναζητούν ευκολία στην αποταμίευση μικρών κεφαλαίων. Συχνά οι φοιτητικοί λογαριασμοί προσφέρουν σύνθετες υπηρεσίες. -Προνομιακοί λογαριασμοί:απευθύνονται σε φυσικά αλλά και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αναζητούν υψηλή απόδοση στην αποταμίευση μεγάλων κεφαλαίων με μηδενικό ρίσκο επένδυσης. Προσφέρουν άμεση απόδοση κεφαλαίων με προνομιακό επιτόκιο, εκτοκισμό ανά εξάμηνο με άμεση κεφαλαιοποίηση τόκων, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card), δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, δυνατότητα πάγιων εντολών μεταφοράς σε λογαριασμούς όψεως ή τρεχούμενους, κ.τ.λ. Ο εντοκισμός ξεκινάει από ένα συγκεκριμένο ύψος κατάθεσης (πλαφόν) και πάνω, ενώ επιβάλλεται προμήθεια όταν ο αριθμός των κινήσεων είναι υψηλός. Συχνά προσφέρουν τη δυνατότητα έκδοσης τραπεζικών επιταγών όπως και τη δυνατότητα μειωμένης συνδρομής στις πιστωτικές κάρτες της Τράπεζας. -Τρεχούμενος λογαριασμός:απευθύνονται σε φυσικά πρόσωπα (εκτός εμπόρων) με δυνατότητα τήρησης ενός απλού και κοινού λογαριασμού (π.χ. οικογενειακός λογαριασμός) στην Τράπεζα. Προσφέρουν άμεση απόδοση κεφαλαίων, εντοκισμό χωρίς ελάχιστο ποσό κατάθεσης, παροχή μηνιαίας αναλυτικής κατάστασης της κίνησης του λογαριασμού, δυνατότητα χορήγησης μπλοκ επιταγών σε ιδιώτες οι - 19 -
οποίοι δεν έχουν εμπορικές δραστηριότητες, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card), δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, δυνατότητα πάγιων εντολών πίστωσης κ.τ.λ. Επίσης προσφέρουν τη δυνατότητα μειωμένης συνδρομής στις πιστωτικές κάρτες της Τράπεζας και δυνατότητα υπερανάληψης (έμμεση χρηματοδότηση) μέχρι ένα συγκεκριμένο όριο. -Λογαριασμοί όψεως φυσικών προσώπων: Απευθύνονται σε φυσικά πρόσωπα που ακούν εμπορικό επάγγελμα. Προσφέρουν δυνατότητα πάγιων εντολών πίστωσης από ταμιευτήριο, απεριόριστο ύψος κατάθεσης, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών (cash card), απόδοση σε πρώτη ζήτηση, έκδοση μπλοκ επιταγών, μηνιαία αναλυτική κατάσταση κίνησης λογαριασμών, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, κ.τ.λ. -Λογαριασμοί όψεως νομικών προσώπων:παρόμοιοι με τους λογαριασμούς όψεως φυσικών προσώπων, αλλά τώρα απευθύνονται σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ασκούν εμπορικό επάγγελμα (επιχειρήσεις, εταιρείες, συνεταιρισμοί,κ.τ.λ.). Προσφέρουν δυνατότητα πάγιων εντολών πίστωσης από ταμιευτήριο, απεριόριστο ύψος κατάθεσης, χρήση κάρτας ανάληψης μετρητών ( cash card), απόδοση σε πρώτη ζήτηση, έκδοση μπλοκ επιταγών, μηνιαία αναλυτική κατάσταση κίνησης λογαριασμών, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ, δυνατότητα αυτόματης εξόφλησης καρτών της ίδιας Τράπεζας, κ.τ.λ. Ο λογαριασμός συνήθως είναι άτοκος, ενώ παρέχεται η δυνατότητα υπερανάληψης (έμμεση χρηματοδότηση) μέχρι ένα συγκεκριμένο όριο. -Καταθέσεις προθεσμίας:απευθύνονται σε φυσικά πρόσωπα, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Προσφέρουν τη δυνατότητα μακροχρόνιας αποταμίευσης υψηλής απόδοσης με απόδοση των τόκων στο τέλος της προθεσμιακής περιόδου. Συνήθως επιβάλλεται η καταβολή ρήτρας στην περίπτωση πρόωρης μερικής ή ολικής ανάληψης. Οι καταθέσεις προθεσμίας απευθύνονται και σε κατοίκους χωρών εκτός Ελλάδας (ή σε περιπτώσεις εκτός ΕΕ) με δυνατότητα ελεύθερης μετατροπής της κατάθεσης σε συνάλλαγμα. -Καταθέσεις σε συνάλλαγμα κατοίκων της Ελλάδας: Απευθύνονται σε όλους τους Έλληνες κατοίκους εσωτερικού. Προσφέρουν τη μακροχρόνια - 20 -
αποταμίευση ξένων τραπεζογραμματίων με απόδοση των τόκων στο τέλος της προθεσμιακής περιόδου. Συνήθως επιβάλλεται η καταβολή ρήτρας στην περίπτωση πρόωρης μερικής ή ολικής ανάληψης. Επίσης δίδεται η δυνατότητα επιλογής του συναλλάγματος προς κατάθεση (με μετατροπή των Ευρώ στο συνάλλαγμα αυτό) ώστε να αποκομιστούν μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη από την αύξηση της τιμής του επιλεγμένου συναλλάγματος. -Καταθέσεις σε συνάλλαγμα εξαγωγικών επιχειρήσεων: Απευθύνονται σε εξαγωγείς, εμπορικούς αντιπροσώπους, κ.τ.λ Προσφέρουν τη διευκόλυνση εισαγωγικών-εξαγωγικών δραστηριοτήτων μέσα από τη δυνατότητα χρησιμοποίησης καταθέσεων σε συνάλλαγμα για την εξόφληση υποχρεώσεων της επιχείρησης στο εξωτερικό χωρίς την ανάγκη προσφυγής στην ελεύθερη αγορά συναλλάγματος. Οι διασφαλίσεις που ζητεί η τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου είναι ανάλογες του ύψους του δανείου (π.χ. προσωπική ασφάλιση, ύπαρξη εγγυητή, κτλ). Τα προσωπικά δάνεια συχνά προσφέρουν προνομιακά επιτόκια δανεισμού σε φοιτητές. 2. Χορηγήσεις Η τραπεζική χρηματοδότηση περιλαμβάνει τα τραπεζικά δάνεια, την ακάλυπτη χρηματοδότηση, την καλυμμένη χρηματοδότηση και τη χρηματοδότηση με εμπράγματη ασφάλεια. Δάνεια -Προσωπικά δάνεια: Απευθύνονται σε όλα τα φυσικά πρόσωπα με εισοδήματα. Προσφέρουν έντοκη χρηματοδότηση για την κάλυψη προσωπικών αναγκών με στόχο την αύξηση της ρευστότητας για την κάλυψη τρεχόντων εξόδων. Το ύψος της δανειοδότησης, το ύψος του επιτοκίου όπως και ο χρόνος αποπληρωμής ποικίλει. Προσωπικά δάνεια παρέχονται σε ορισμένες περιπτώσεις και σε φυσικά πρόσωπα τα οποία δεν πληρούν τα κριτήρια εισοδήματος, αλλά δέχονται την ενεχυρίαση μετοχών εισηγμένων στο ΧΑΑ. -Καταναλωτικά δάνεια: Απευθύνονται σε όλα τα φυσικά πρόσωπα με εισοδήματα. Προσφέρουν έντοκη χρηματοδότηση για την κάλυψη καταναλωτικών αναγκών με στόχο την αύξηση της ρευστότητας για την κάλυψη τρεχόντων εξόδων αγορών (έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, αυτοκίνητα, ταξίδια, κ.τ.λ.). Το ύψος της δανειοδότησης, το ύψος του επιτοκίου όπως και ο χρόνος αποπληρωμής ποικίλει. Οι διασφαλίσεις που ζητεί η τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου είναι ανάλογες του - 21 -
ύψους του δανείου (πχ προσωπική ασφάλιση, ύπαρξη εγγυητή, ενεχυρίαση του αυτοκινήτου, ασφάλιση καταναλωτικού αντικειμένου, κτλ). Τα καταναλωτικά δάνεια συχνά προσφέρουν προνομιακά επιτόκια δανεισμού σε φοιτητές. -Αγροτικά-αλιευτικά-βιοτεχνικά δάνεια:απευθύνονται σε αγρότες, παραγωγούς φυτικών ή ζωικών προϊόντων, αλιείς, βιοτέχνες, κτλ, προσφέροντας εύκολη και έγκαιρη δανειοδότηση με αποκλειστικό σκοπό την κάλυψη των αναγκών αγροτικής, βιοτεχνικής ή αλιευτικής παραγωγής (μηχανολογικός εξοπλισμός, λίπασμα, βελτίωση εγκαταστάσεων, κτλ) με προνομιακά επιτόκια. Το ύψος της δανειοδότησης, το ύψος του επιτοκίου όπως και ο χρόνος αποπληρωμής ποικίλει. Οι διασφαλίσεις που ζητεί η τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου είναι ανάλογες του ύψους του δανείου (πχ προσωπική ασφάλιση, ύπαρξη εγγυητή, ασφάλιση παραγωγής, κτλ). -Στεγαστικά δάνεια: Απευθύνονται σε όλα τα φυσικά πρόσωπα διευκολύνοντας με έντοκη δανειοδότηση την κάλυψη εξόδων κάλυψης στεγαστικών αναγκών ή την απόκτηση κατοικίας (κύριας ή εξοχικής). Ειδικότερα υπάρχει η δυνατότητα δανειοδότησης της αγοράς έτοιμης κατοικίας, της αγοράς οικοπέδου όπου θα ανεγερθεί η κατοικία, της ανέγερσης της κατοικίας, της επισκευής / βελτίωσης /επέκτασης υφιστάμενης κατοικίας, της αποπεράτωσης ή συμπλήρωσης οικοδομής, κτλ. Το ύψος της δανειοδότησης, το ύψος του επιτοκίου όπως και ο χρόνος αποπληρωμής ποικίλει. Σε κάθε όμως περίπτωση, τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων είναι ανταγωνιστικά και από τα χαμηλότερα της αγοράς. Ο χρόνος αποπληρωμής μπορεί να ανέλθει στα 25 χρόνια, ενώ υπάρχει η δυνατότητα επιλογής μεταξύ σταθερού ή κυμαινόμενου επιτοκίου.οι διασφαλίσεις που ζητεί η τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου είναι ανάλογες του ύψους του δανείου (πχ, ύπαρξη εγγυητή, ασφάλιση ακινήτου, υποθήκευση ακινήτου κτλ). -Δάνεια κεφαλαίου κίνησης: Απευθύνονται σε βιοτεχνικές, βιομηχανικές, εμπορικές, ξενοδοχειακές, κτλ επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες οι οποίοι επιθυμούν τη βελτίωση της ρευστότητας τους σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους του κύκλου εργασιών τους. Το πιστοδοτικό όριο του πελάτη συνήθως καθορίζεται σε σχέση με τον ετήσιο οικονομικό κύκλο εργασιών αλλά και το είδος των παραγόμενων προϊόντων, την τρέχουσα οικονομική κατάσταση και τη φερεγγυότητα του πελάτη αλλά και την συναλλακτική τάξη (θέση στην αγορά, εμπορική δυναμική, κτλ). Το ύψος της δανειοδότησης, το ύψος του επιτοκίου όπως και ο χρόνος αποπληρωμής ποικίλει. Οι διασφαλίσεις που ζητεί η τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου είναι - 22 -
ανάλογες του ύψους του δανείου (πχ ενεχυρίαση των εμπορευμάτων, ενεχυρίαση μεταχρονολογημένων επιταγών και λοιπών αξιόγραφων, εγγραφή υποθήκης, κτλ). -Δάνεια κάλυψης αναγκών κεφαλαίων μεγάλων πελατών: Απευθύνονται σε μεγάλους πελάτες όπως κεφαλαιουχικές εταιρίες (ΑΕ, ΕΠΕ) με σημαντικό ετήσιο κύκλο εργασιών, σε δημόσιες ή δημοτικές επιχειρήσεις, σε συνεταιριστικές οργανώσεις με εμπορικές δραστηριότητες, όμιλοι επιχειρήσεων, προσωπικές εταιρείες με σημαντικό κύκλο εργασιών, κτλ οι οποίοι επιθυμούν είτε τη βελτίωση της ρευστότητας τους σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους του κύκλου εργασιών τους είτε τη χρηματοδότηση της αγοράς /ανέγερσης /επέκτασης κτιριακών εγκαταστάσεων, την αγορά ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, εξοπλισμού παραγωγής κτλ. Το πιστοδοτικό όριο του πελάτη συνήθως καθορίζεται σε σχέση με τον ετήσιο οικονομικό κύκλο εργασιών αλλά και το είδος των παραγόμενων προϊόντων, την τρέχουσα οικονομική κατάσταση και τη φερεγγυότητα του πελάτη αλλά και τη συναλλακτική τάξη (θέση στην αγορά, εμπορική δυναμική, κτλ). Το ύψος της δανειοδότησης, το ύψος του επιτοκίου όπως και ο χρόνος αποπληρωμής ποικίλει. Οι διασφαλίσεις που ζητεί η τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου είναι ανάλογες του ύψους του δανείου (πχ ενεχυρίαση των εμπορευμάτων, ενεχυρίαση μηχανολογικού εξοπλισμού, ενεχυρίαση μεταχρονολογημένων επιταγών και λοιπών αξιόγραφων, εγγραφή υποθήκης, κτλ), ενώ σημαντική βαρύτητα στην καταβολή του δανείου έχει η εμπειρία και η δυνατότητα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της δανειοδοτούμενης δραστηριότητας. Ακάλυπτη Χρηματοδότηση Η ακάλυπτη χρηματοδότηση απαντάται στις βιομηχανικές χώρες και βασίζεται αποκλειστικά στη φερεγγυότητα του δανειζόμενου. Ειδικότερα, η εξασφάλιση προέρχεται από την αναμενόμενη πραγματοποίηση κέρδους (earning power) και δευτερευόντως από την οικονομική επιφάνεια του δανειζόμενου (asset coverage). Στη χρηματοδότηση αυτή όχι μόνο δεν υπάρχει εμπράγματη ασφάλεια αλλά ούτε κάλυμμα οποιασδήποτε φύσεως ή εγγύηση τρίτου προσώπου. Στην Ελλάδα η ακάλυπτη χρηματοδότηση γίνεται μόνο μέσα από ανοικτό (αλληλόχρεο) λογαριασμό σε πελάτες που συνήθως έχουν σημαντικές καταθέσεις, αλλά για μια μικρή χρονική περίοδο χρειάζονται μετρητά σημαντικού ύψους για εποχικές ή έκτακτες ανάγκες. - 23 -
Ο ανοικτός λογαριασμός πιστώνεται με το ποσόν της εγκριθείσας πίστωσης και τις καταθέσεις της επιχείρησης που προέρχονται συνήθως από πωλήσεις και χρεώνεται με τις αναλήψεις που πραγματοποιεί η επιχείρηση. Η χρηματοδότηση με ανοικτό λογαριασμό είναι συμφέρουσα τόσο για την επιχείρηση όσο και για την τράπεζα. Η επιχείρηση δεν επιβαρύνεται με τόκους για κεφάλαια που δεν χρησιμοποιεί. Επίσης, σε κάθε ανάληψη χρημάτων δεν υπογράφεται νέα σύμβαση, εφόσον το ποσόν της ανάληψης δεν υπερβαίνει το συμφωνηθέν όριο πίστωσης. Η τράπεζα συνήθως χρησιμοποιεί τον ανοικτό λογαριασμό ως ευκαιρία αύξησης των κερδών της με παροχή πρόσθετων υπηρεσιών στον πελάτη (κίνηση κεφαλαίων, εισπράξεις, άνοιγμα ενέγγυας πίστωσης κ.λ.π). Καλυμμένη χρηματοδότηση Η καλυμμένη χρηματοδότηση χρησιμοποιείται ευρέως στην Ελλάδα και βασίζεται στη μεταβίβαση κάποιου δικαιώματος ή απαίτησης του δανειζόμενου στο δανειστή ως κάλυμμα για την εξασφάλιση του δανείου. Με άλλα λόγια δεν υπάρχει κάποιο περιουσιακό στοιχείο που θα μπορούσε να εκποιηθεί προκειμένου να ικανοποιηθεί ο δανειστής. Οι νομικές συνέπειες είναι αυτές που ασκούν πίεση για να ανταποκριθεί ο δανειζόμενος (εκχωρητής δικαιώματος ή απαίτησης ) στην εξόφληση των υποχρεώσεών του. Ως κάλυμμα χρησιμοποιούνται γραμμάτια σε διαταγή και συναλλαγματικές, απαιτήσεις από συμβάσεις και απαιτήσεις κατά πελατών. Στις χώρες που η εμπορική πίστωση διεκπεραιώνεται με ανοικτό λογαριασμό οι απαιτήσεις κατά πελατών αποδεικνύονται από σχετικά τιμολόγια. Αντίθετα, στην Ελλάδα τα τιμολόγια δεν γίνονται αποδεκτά για κάλυμμα χωρίς να έχει υπογραφεί γραμμάτιο ή συναλλαγματική έναντι της αξίας τους. Χρηματοδότηση με Εμπράγματη Ασφάλεια Στη βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση η εμπράγματη ασφάλεια παρέχεται με την ενεχυρίαση κυκλοφορούντων ενεργητικών στοιχείων (δηλαδή αποθέματα, χρεόγραφα, φορτωτικές και συναλλαγματικές φορτωτικών). Η παροχή χρηματοδοτήσεων με εμπράγματο ενέχυρο συνεπάγεται υψηλότερο βαθμό ασφάλειας σε σύγκριση με την κάλυψη δικαιωμάτων ή απαιτήσεων. - 24 -
Στην Ελλάδα απαραίτητη νομική προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση με εμπράγματο ενέχυρο είναι η κατάρτιση σύμβασης ενεχυρίασης, η ασφάλιση του ενεχυριαζόμενου και η αναγνώριση της τράπεζας ως ενεχυρούχου δανείστριας. Προκειμένου να είναι σε θέση να διεκπεραιώνει συναλλαγές κάθε τράπεζα τηρεί λογαριασμούς σε όλα τα νομίσματα τα οποία την ενδιαφέρουν, όπου δηλαδή εκτιμά ότι είτε κάποιοι πελάτες είτε η ίδια θα ήθελε να αναπτύξει κάποια δραστηριότητα. Οι λογαριασμοί αυτοί τηρούνται σε τράπεζες που λέγονται ανταποκρίτριες (correspondent banks) και εδρεύουν στις αντίστοιχες χώρες.για παράδειγμα μια ελληνική τράπεζα τηρεί λογαριασμούς δολαρίων σε αμερικανικές τράπεζες, λιρών, σε βρετανικές κλπ. Η τακτοποίηση λοιπόν των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις συναλλαγματικές πράξεις γίνεται μέσω χρεοπιστώσεων των σχετικών λογαριασμών. Όταν μια τράπεζα αγοράζει, για παράδειγμα, JPY έναντι CHF από κάποια άλλη τράπεζα ζητάει από αυτήν, τα JPY που αγόρασε να πιστωθούν στο λογαριασμό που τηρεί στην, όποια, ανταποκρίτρια τράπεζα στην Ιαπωνία, η δε αντισυμβαλλόμενη τράπεζα ζητάει από την πρώτη να πιστώσει με το ισόποσο CHF τον λογαριασμό που τηρεί αυτή στη δική της ανταποκρίτρια. Vostro accounts για μια τράπεζα λέγονται απλά οι αντίστοιχοι λογαριασμοί που τηρούν ξένες τράπεζες σε αυτήν. Οι λογαριασμοί αυτοί τηρούνται στο εγχώριο νόμισμα και χρησιμεύουν για την τακτοποίηση των υποχρεώσεων των ξένων τραπεζών σε αυτό το νόμισμα. Υπάρχουν τέσσερις τρόποι να γίνουν σήμερα διατραπεζικές συναλλαγές: a) Από το τηλέφωνο b) Με το dealing system της Reuters c) Μέσω των brokers d) Μέσω του ηλεκτρονικού broker 1.4. Ειδικοί Πιστωτικοί Οργανισμοί Τα μη τραπεζικά ιδρύματα, όπως οι ασφαλιστικές εταιρίες, τα ταμεία συντάξεων και τα αμοιβαία κεφάλαια έχουν αποκτήσει σημαντικό ρόλο στη διεθνή κεφαλαιαγορά καθώς κινήθηκαν προς τα ξένα περιουσιακά στοιχεία για να - 25 -
διαφοροποιήσουν τα χαρτοφυλάκια τους. Ιδιαίτερης σπουδαιότητας είναι οι τράπεζες επενδύσεων όπως η First Boston Corporation, η Goldman Sachs και η Lazard Freres, οι οποίες δεν είναι τράπεζες, αλλά ειδικεύονται ως ανάδοχοι διάθεσης μετοχών και ομολόγων εταιριών και (σε ορισμένες περιπτώσεις) κυβερνήσεων. Το 1993 απαγορεύτηκε στις αμερικανικές εμπορικές τράπεζες να έχουν επενδυτικές τραπεζικές δραστηριότητες μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες (τους απαγορεύτηκε επίσης να δραστηριοποιούνται στις περισσότερες από τις εγχώριες συναλλαγές που είχαν σχέση με μετοχές και ομόλογα εταιριών), μολονότι η αμερικανική κυβέρνηση βρίσκεται στη διαδικασία άρσης κάποιων από αυτά τα εμπόδια. Στις εμπορικές τράπεζες των ΗΠΑ επιτρέπεται εντούτοις από πολύ καιρό η συμμετοχή σε επενδυτικές τραπεζικές δραστηριότητες στο εξωτερικό, και τράπεζες όπως η Citicorp, η Morgan Guaranty και η Bankers Trust ανταγωνίζονται δυναμικά με τις πιο εξειδικευμένες τράπεζες επενδύσεων. 1.5 Συνεταιριστικές Τράπεζες Το Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα δεν περιλαμβάνει στη δομή του σήμερα τοπικές τράπεζες, σε αντίθεση με την πρακτική στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Το κενό αυτό έρχονται να καλύψουν οι συνεταιριστικές τράπεζες. Oι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν τη νομική μορφή του Πιστωτικού Συνεταιρισμού Περιορισμένης Ευθύνης και ιδρύονται με βάση του Ν. 1667/86. Η λειτουργία τους ως Πιστωτικών Ιδρυμάτων, δηλ. Τραπεζών, περιγράφεται στο Ν. 2076/92 περί Τραπεζών και εξειδικεύεται με τις πράξεις του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος αρ. 2258/93 και 541/94, όπως ισχύουν. Oι συνεταιριστικές Τράπεζες έχουν ελάχιστο Κεφάλαιο 2,5 δισ. δρχ., εκτελούν όλες τις τραπεζικές εργασίες και για τις κύριες τραπεζικές εργασίες συναλλάσσονται μόνο με τα μέλη τους. Η ανάπτυξη των συνεταιριστικών τραπεζών στην Ευρώπη είναι εντυπωσιακή. Πρόκειται για 10.775 Τράπεζες σε 22 ευρωπαϊκά κράτη με 58.500 καταστήματα, 34 εκ. μέλη - συνεταίρους και προσωπικό 426.800 άτομα. Oι συνολικές καταθέσεις φθάνουν τα 738,4 δισ. ευρώ και οι χορηγούμενες πιστώσεις τα 610,7 δισ. ευρώ. Σε εθνικό επίπεδο οι συνεταιριστικές τράπεζες κατέχουν κυρίαρχες θέσεις. Στη Γαλλία κατέχουν το 29%, στην Αυστρία το 28%, στην Κύπρο το 40% της Τραπεζικής αγοράς. - 26 -
Στην Ελλάδα, εκτός από τα Χανιά, λειτουργούν συνεταιριστικές τράπεζες στη Λαμία, τα Ιωάννινα, το Ηράκλειο, την Πάτρα, τα Δωδεκάνησα, τα Τρίκαλα, την Καρδίτσα, την Κόρινθο, την Κατερίνη, την Εύβοια, τη Δράμα, τον Έβρο και τη Μυτιλήνη. Ιδρύθηκαν επίσης και λειτουργούν Πιστωτικοί Συνεταιρισμοί σε άλλους 18 Νομούς της χώρας, που φιλοδοξούν να μετεξελιχθούν σε συνεταιριστικές τράπεζες. Από τον Οκτώβριο του 2001 μετά την υπογραφή συμφωνίας μετόχων ιδρύθηκε και λειτουργεί η Πανελλήνια Τράπεζα Α.Ε. με τη μορφή κεντρικής Τράπεζας με εμπορικό χαρακτήρα. 1.6. Η Συνθήκη της Βασιλείας Η Επιτροπή της Βασιλείας ιδρύθηκε στα τέλη του 1974. Τα μέλη που την αποτελούσαν ήταν απ το Βέλγιο, Καναδά, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Βρετανία και ΗΠΑ. Όλες αυτές οι χώρες εκπροσωπούνται από τις κεντρικές τους τράπεζες και από άλλες αρχές που είναι επισήμως υπεύθυνες για τον έλεγχο του τραπεζικού συστήματος όπου δεν είναι οι κεντρικές τράπεζες. Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι να ορίζει τις βασικές αρχές εποπτείας της λειτουργίας των τραπεζών, να τις κατευθύνει και να τις συμβουλεύει ως προς το καλύτερο τρόπο λειτουργίας τους με σκοπό να επιτελούν καλύτερα το κοινωνικό και οικονομικό έργο τους. Η επιτροπή της Βασιλείας (Basel Committee) δημοσίευσε την πρόταση της, σχετικά με τη νέα Συμφωνία Κεφαλαίου (Capital Accord), τον Ιανουάριο του 2001. Ο σκοπός της Συμφωνίας είναι να καταστήσει τις ρυθμίσεις, σχετικά με τα επίπεδα του κεφαλαίου που πρέπει να διατηρεί μια τράπεζα, πιο ευαίσθητες όσον αφορά τον κίνδυνο (risk). Με αυτόν τον τρόπο, αντανακλά την αυξανόμενη πολυπλοκότητα της αγοράς στη διαχείριση του κινδύνου. Η Συμφωνία της Βασιλείας (Basel Accord) αποτελείται από τρεις κανόνες πρώτον τις απαιτήσεις για ελάχιστο επίπεδο κεφαλαίου (minimum capital requirements), δεύτερον τη διαδικασία εποπτείας (supervisory review) και τρίτον την πειθαρχία στις απαιτήσεις της αγοράς (market discipline). - 27 -