«διανοητικά σχήματα» διπλή λειτουργία: 1. οργάνωση, κατανόηση, αξιολόγηση της πραγματικότητας 2. κοινός κώδικας που επιτρέπει την επικοινωνία και κοινωνική συνδιαλλαγή (Moscovici, 1976) συλλογικός χαρακτήρας, αποτέλεσμα επικοινωνίας κοινωνικής επιρροής
Μετανάστευση μετακίνηση ενός ατόμου ή ενός συνόλου με σκοπό τη μόνιμη ή προσωρινή εγκατάσταση σε άλλη χώρα (Τσαούσης, 1987) συνάντηση διαφορετικών εθνικοπολιτισμικών ομάδων - επιπολιτισμός χρησιμότητα των κοινωνικών αναπαραστάσεων: ανάγκη κατανόησης του μη οικείου, διάκρισης της εξωομάδας από την εσωομάδα (αίσθημα της απειλής) κατασκευή του «άλλου» κοινωνικά στερεότυπα προκαταλήψεις
πολυπολιτισμική κοινωνία αλλαγές στην εκπαίδευση αύξηση ποσοστού αλλοεθνών μαθητών στα σχολεία όλων των βαθμίδων πρόκληση για ανταπόκριση στις νέες απαιτήσεις πεδίο ευκαιριών για την εγκαθίδρυση μιας νέας κοινωνικής πραγματικότητας ανοιχτής στον πλουραλισμό
σχολική ηλικία ιδιαίτερα ευαίσθητη στη διαμόρφωση στάσεων προσωπική εμπειρία επιρροές από θεσμούς κοινωνικοποίησης μετάδοση κοινωνικών αναπαρταστάσεων, στερεοτύπων, προκαταλήψεων επίδραση στις διομαδικές σχέσεις, παρεμπόδιση αμοιβαίας αποδοχής, αρμονικής συνύπαρξης με την ετερότητα
στόχος διαπολιτισμικής εκπαίδευσης άρση εμποδίων, άμβλυνση παρανοήσεων, άνοιγμα στη διομαδική επικοινωνία, γνωριμία με τη διαφορετική κουλτούρα, κατανόηση του «άλλου» χρήσιμη η μελέτη και η επίγνωση των ήδη ισχύοντων κοινωνικών αναπαραστάσεων των παιδιών όσον αφορά στους μετανάστες, τις μειονότητες, τους άλλους πολιτισμούς γενικότερα
Στάσεις των Ελλήνων μαθητών απέναντι στους μετανάστες: υποστήριξη ισότητας και του σεβασμού των δικαιωμάτων των μεταναστών καχυποψία, διαχωρισμός της θέσης τους από τις υπόλοιπες εθνο-πολιτισμικές ομάδες, στερεοτυπικός προφορικός λόγος και ρατσιστικοί χαρακτηρισμοί, διακρίσεις
γενικά οι μετανάστες, ως αλλοεθνείς, τυγχάνουν δυσμενέστερης μεταχείρισης από τους παλιννοστούντες μαθητές θετικότερη στάση προς τη διαφορετικότητα σε σχέση εκπαιδευτικούς και γονείς υποστήριξη θεωρίας επαφής όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός προσέγγισης Ελλήνων και αλλοδαπών τόσο μειώνονται οι ξενοφοβικές αντιλήψεις (UNICEF, 2001. Ντάλλα, 2000. Θωμά, 2006. Χριστοπούλου, 2008. Νούλα & Λουμάκου, 2009. Μελίστα, 2009. Παπαστυλιανού & Λαμπρίδη, 2007)
Στερεότυπα βάσει εθνότητας, χρώματος, θρησκεύματος (Αργυράκη, Μιχαλάς, Ντούσας, Παπαϊωάννου & Σπανός, 1994. Χαντζή, 2007) Ευρωπαίοι θετικές στάσεις, θαυμασμός Αλβανοί αρνητικές-περιφρονητικές στάσεις, θυμός Αμερικανοί - Ασιάτες μικτά στερεότυπα Κατάταξη στάσεων βάσει χρώματος, από την πιο αρνητική στην πιο θετική: μαύροι, μελαμψοί, κίτρινοι, λευκοί
Να μελετηθεί: πώς βλέπουν τα παιδιά το θέμα της μετανάστευσης γενικά τι είδους κοινωνικές αναπαραστάσεις έχουν σχετικά με το προφίλ μεταναστών από διαφορετικές εθνικότητεςκουλτούρες (δυτικοευρωπαϊκές και «τριτοκοσμικές» χώρες)
αναμένεται ότι οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των παιδιών θα εμπεριέχουν στερεοτυπικά στοιχεία τόσο σε σχέση με τους εθνοτικούς «άλλους»-μετανάστες στο σύνολό τους όσο και σε σχέση με τις διαφορετικές εθνοπολιτισμικές ομάδες θα εκφράσουν πιο θετικές αντιλήψεις για τους προερχόμενους από δυτικοευρωπαϊκές χώρες συγκριτικά με αυτούς από «τριτοκοσμικές» (Αφρική)
40 μαθητές Ε τάξης δημοτικού σχολείου (23 αγόρια και 17 κορίτσια) δείγμα συμπτωματικό τμήματα σχολείου Αγ. Αναργύρων με αρκετά υψηλό ποσοστό αλλοδαπών μαθητών (25%) (εξοικείωση με τη συνύπαρξη με μετανάστες-αλλοδαπούς μαθητές γενικά όχι όμως από τις γεωγραφικές περιοχές που αναφέρονται στην έρευνα: Δυτική Ευρώπη, Αφρική)
παραγωγή ιστοριών βάσει σεναρίου (viniettes) για μετανάστευση σε 4 εκδοχές- παραλλαγές ως προς την προέλευση και το φύλο του ήρωα: α) αγόρι από Αγγλία (Ντέιβιντ) β) κορίτσι από την Αγγλία (Κάρολ) γ) αγόρι από Αφρική (Μαχού) δ) κορίτσι από Αφρική (Ραντού) ανάλυση του γραπτού λόγου των παιδιών (Weber, 1990) βασικοί άξονες: λόγοι μετακίνησης, συνθήκες ζωής στην Ελλάδα, επαγγελματική απασχόληση γονέων, στοιχεία προσωπικότητας ήρωα, ζωή-προσαρμογή στο σχολείο, στόχοι και μελλοντική εξέλιξη
Ο Ντέιβιντ, ένα παιδί από την Αγγλία, ήρθε πρόσφατα με την οικογένειά του, για να εγκατασταθούν στη χώρα μας. Φτιάξε την ιστορία του Ντέιβιντ, δίνοντας στοιχεία για τα ακόλουθα: την οικογένεια του γενικά για ποιο λόγο μπορεί να έφυγαν από τον τόπο τους; πώς ζουν εδώ; Με τι ασχολούνται οι γονείς του; Τι τους αρέσει και τι όχι; Τι δυσκολίες μπορεί να έχουν; τον ίδιο το Ντέιβιντ χαρακτηριστικά του, π.χ. χαρίσματα, ελαττώματα. πώς περνάει στο σχολείο; Πώς πάει με τα μαθήματα; ποια είναι η σχέση του με τα άλλα παιδιά; πώς νιώθει γενικά; Τι επιθυμίες και στόχους έχει; πώς τον φαντάζεσαι στο μέλλον (ως ενήλικα;)
Θέμα 1 Λόγοι μετακίνησης Θέμα 2 Εγκατάσταση στην Ελλάδα 2 α. Επαγγέλματα γονέων 2 β. Συνθήκες ζωής, προσαρμογή στη χώρα υποδοχής Θέμα 3 Προφίλ ήρωα Θέμα 4 Ζωή στο σχολείο και ψυχολογική προσαρμογή ήρωα Θέμα 5 Στόχοι επιθυμίες Θέμα 6 Μέλλον ήρωα
ΘΕΜΑ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 1. Λόγοι μετακίνησης ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ Α) Οικονομικοί-βιοποριστικοί λόγοι (οικονομική κρίση, ανεργία) 14 2 16 Β) Γεωγραφικοί, οικολογικοί λόγοι (κλίμα, φυσικές καταστροφές, έλλειψη στοιχειωδών αγαθών, επιδημίες) Γ) Πόλεμος 2 8 10 2 1 3 Δ) Γενική δυσαρέσκεια από τη χώρα/προσπάθεια βελτίωσης ζωής 3 1 4 Ε) Προσωπικοί λόγοι (αρρώστια, καταγωγή γονέα από Ελλάδα) ΣΤ) Γνωριμία τόπου (διακοπές, να δουν τη χώρα) 2 1 3 1 1 2
τα παιδιά δε χρησιμοποίησαν τον όρο «μετανάστευση». Σε δύο μόνο περιπτώσεις η λέξη «πρόσφυγας» τα αναφερόμενα αίτια συνάδουν με τη βιβλιογραφία (Γεώργας & Παπαστυλιανού, 1993. Τσαούσης, 1991). Απουσιάζουν οι διωγμοί (πολιτικοί λόγοι κ.τ.λ.) πιο συνήθη αιτία οικονομικοί λόγοι σχετικά μικρή αναφορά σε πόλεμο ήρωες από την Αφρική υπερτερούν τα αίτια που σχετίζονται με οικολογικά χαρακτηριστικά, συνθήκες ζωής, πρωταρχικές ανάκες (στερεότυπο της «πρωτόγονης» ζωής στην Αφρική;)
ΘΕΜΑ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 2. Εγκατάσταση στην ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ Ελλάδα 2 α. Επάγγελμα γονέων ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ Α) εκπαίδευση 2 2 4 Β) Ιατρική 3 3 Γ) Δημόσιες υπηρεσίες 1 3 4 Δ) Ιδιωτική Επιχείρηση 2 2 1 5 Ε) Ιδιωτικός υπάλληλος 2 3 2 3 10 ΣΤ) Οικοδόμος-εργάτης 3 7 10 Ζ) Καλλιτεχνικά επαγγέλματα 2 1 3 Η) Καθαρισμός σπιτιών 4 1 8 13 Θ) Ανθρωπιστικές οργανώσεις 1 1 1 3 Ι) Διάφορα 3 1 3 7 ΙΑ) Οικιακά 2 2 ΙΒ) Άνεργος 1 1 2
ευρεία γκάμα επαγγελμάτων (από όλες τις βαθμίδες της ιεραρχικής κλίμακας με βάση τις απολαβές, το κύρος και απαίτηση προσόντων) υπερτερούν τα «υποδεέστερα» επαγγέλματα αναπαράσταση πως οι μετανάστες κυρίως ασχολούνται με κατώτερες δουλειές μάλλον εδώ παίζουν ρόλο και οι παράγοντες τόπος προέλευσης και φύλο
ΘΕΜΑ 2. Εγκατάσταση στην Ελλάδα ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 2β. Συνθήκες ζωής στη χώρα υποδοχής Α) Οικονομική Προσαρμογή (εύρεση εργασίας, οικονομική κατάστασηβιοτικό επίπεδο) Β) Ικανοποίηση από τη χώρα γενικά (περιβάλλον, πολιτική κατάσταση, αξιοθέατα, ευκολίες-ανέσεις) ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΣΥΝ. + _ + _ 9 10 2 2 8 3 34 3 2 8 3 16 Γ) Στάση χώρας υποδοχής (θετικήυποστηρικτική/αρνητική αντιμετώπιση) 2 3 3 2 10 Δ) Γενική (Κοινωνική-Ψυχολογική) Προσαρμογή (επικοινωνία-σχέσειςγλώσσα, νοσταλγία πατρίδας, συναισθήματα) 4 7 6 17 Σύνολο 16 22 2 13 19 3
βασικός τομέας οικονομική προσαρμογή (Χρυσοχόου, 2004) υπερτερούν οι αρνητικές αναφορές (σε όλα τα είδη προσαρμογής) κυρίως για τους Αφρικανούς (Πετράκου και συν., 2006. Μπεζεβέγκης & Παυλόπουλος, 2008. Μαρβάκης και συν., 2001) βασικό πρόβλημα η γλώσσα
οι μετανάστες από Αφρική βλέπουν θετικότερα την Ελλάδα (περισσότερες ανέσεις από τη χώρα τους) η στάση των γηγενών (θετική-αρνητική) φαίνεται εξισιρροπημένη (δε φαίνεται λοιπόν ως βασική αιτία για τα προβλήματα προσαρμογής) φαίνεται η προσαρμογή να εξαρτάται από τους ίδιους (με την προσπάθειά τους βελτιώνεται σταδιακά η θέση τους)
ΣΥΝΟΛΟ ΘΕΜΑ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ 3. Προφίλ ήρωα (παιδιού-μετανάστη) + - + - Α) Αξιολογικοί χαρακτηρισμοί εμφάνισης (όμορφος, άσχημος, χαριτωμένος, γλυκός, δυνατός) Β) Χαρακτήρας και προσωπικότητα (καλοσύνη, ευγένεια, ηρεμία, φιλικότητα, ενσυναίσθηση, εξυπνάδα, εργατικότητα, ζήλεια ντροπαλότητα, οξυθυμία, ψευτιά, επιθετικότητα, απροσεξία, λαιμαργία) 5 1 4 10 13 4 6 6 29
αξιολογικοί χαρακτηρισμοί εμφάνισης και προσωπικότητας κυρίως θετικοί αναλογικά μεγαλύτερο ποσοστό θετικών χαρακτηρισμών για ήρωες από Αγγλία (75%)απ ό,τι για ήρωες από Αφρική (50%)
ΘΕΜΑ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 3. Ζωή στο σχολείο, ψυχολογική προσαρμογή Α) Εκμάθηση-χρήση γλώσσας ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ + - +; + - +; + - +; 1 6 2 6 3 12 Β) Σχολική επίδοσηκίνητρα 14 5 3 14 5 6 28 10 9 Γ) Σχέσεις με συμμαθητές 13 6 2 14 5 1 27 11 3 Δ) Ρόλος δασκάλου 1 6 7 Ε) Ικανοποίηση από τη ζωή στο σχολείο, ψυχολογική προσαρμογή 9 4 15 3 2 24 7 2 38 21 5 51 19 9 89 40 14
η έμφαση δίνεται στη σχέση με τους συμμαθητές και τη σχολική επίδοση υπερτερούν οι θετικές αναφορές δυσκολία στη γλώσσα όχι όμως εμπόδιο στη μάθηση τονίζεται η προσπάθεια για επιτυχία και η στήριξη του δασκάλου δε φαίνεται να υπάρχουν διαφορές βάσει εθνικότητας και φύλου γενικά ψυχολογική προσαρμογή χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες
ΣΥΝΟΛΟ ΘΕΜΑ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 5. Στόχοι Επιθυμίες ήρωα ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ 5Α) Ακαδημαϊκοί-Επαγγελματικοί Στόχοι Α. Κ. Α. Κ. Α1. Σπουδές και σχετικά επαγγέλματα (ιατρική, εκπ/ση) 5 8 4 7 24 Α2. Αθλητισμός 2 1 3 Α3. Άλλα (αστροναύτης Η/Υ, επιχειρηματίας, ζωγράφος..) 2 1 1 3 5 Σύνολο Α 9 9 5 10 33 5Β) Άλλες Επιθυμίες-Στόχοι ζωής Β1. Φιλανθρωπία 2 1 1 1 5 Β2. Επανασύνδεση με πατρίδα 1 1 2 Β3. Εκμάθηση ελληνικών 1 2 3 Β4. Διαμόρφωση σωστής προσωπικότητας 1 1 Β5. Βελτίωση ποιότητας ζωής 1 2 3 Β6. Οικογενειακή ευτυχία 1 1 2 Σύνολο Β 3 2 7 4 16
έμφαση στους ακαδημαϊκούςεπαγγελματικούς στόχους (ανεξάρτητα εθνικότητας και φύλου) υψηλοί στόχοι, τάση κοινωνικής ανόδου άλλοι στόχοι φιλανθρωπία, οικογένεια, βελτίωση ποιότητας ζωής και προσαρμογής, επαφή με εσωομάδα και εξωομάδα
ΣΥΝΟΛΟ ΘΕΜΑ 7. Μέλλον ήρωα ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΑΓΓΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ Α) Επιτυχία στόχων γενικά 2 2 2 1 7 Β) Οικονομική πρόοδος 1 2 3 Γ) Οικογένεια 3 1 2 1 7 Δ) Σπουδές/ σχετικά επαγγέλματα 2 2 3 3 10 Ε) Προσφορά στην κοινωνία 1 2 1 4 ΣΤ) Βελτίωση προσαρμογής 2 1 1 4 Ζ) Ανάπτυξη προσωπικότητας 1 2 2 5 Η) Άλλα χαρακτηριστικά/επιτεύγματα 4 4 2 10 Θ) Επιστροφή στην πατρίδα 1 1 1 3
γενικά αισιόδοξο μέλλον επίτευξη στόχων έμφαση στις σπουδές και διακρίσεις κοινωνική προσφορά όχι συχνή αναφορά σε επιστροφή στην πατρίδα όχι «στερεοτυπικές» προβλέψεις
ικανοποιητική επίγνωση και κατανόηση, ρεαλιστική αντιληψη για το θέμα της μετανάστευσής (λόγοι μετακίνησης, δυσκολίες, επαγγελματική απασχόληση ) ύπαρξη κάποιων στερεοτυπικών αντιλήψεων για λαούς κουλτούρες (π.χ. «πρωτόγονος τρόπος ζωής στην Αφρική) θετικό προφίλ ηρώων (έμφαση στην προαπάθεια, εργατικότητα )
σχέσεις μεταναστών γηγενών: αναφορές τόσο σε αρνητική όσο και σε θετική αντιμετώπιση (κυρίως στο σχολείο), δυσκολίες επικοινωνίας πολύ πιο θετική σκιαγράφηση του μέλλοντος των παιδιών, κοινωνική άνοδος έλλειψη προκαταλήψεων; (και οι αλλοδαποί μπορεί να φτάσουν ψηλά ) ποιος ο ρόλος της επαφής; πρότυπο Ελλήνων μεταναστών και πίστη σ ένα δίκαιο κόσμο; (τους αξιζει η ανταμοιβή αφού προσπαθούν ) αποτύπωση των ονείρων των ίδιων των παιδιών ;
περιορισμός γενίκευσης προσοχή στις ερμηνείες (εφόσον πρόκειται για ιστορίες) ιστορίες με άλλες φυλετικές ομάδες συγκρίσεις διερεύνηση διαφορών αναπαραστάσεων : ύπαρξη ή μη συναναστροφής με μετανάστες, γηγενών-μεταναστών επέκταση σε άλλους θεματικούς άξονες αξιοποίηση στην εκπαιδευτική πράξη (διαπολιτισμική αγωγή)