Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Οι μεταβολές που έγιναν στους κόλπους του ελληνισμού από τα μέσα του 18 ου αιώνα Οι επαναστάσεις των ετών 1820-21 στην Ευρώπη Η ελληνική επανάσταση στο πολιτικό πλαίσιο της εποχής της Η έκρηξη της ελληνικής επανάστασης στο νότιο ελλαδικό χώρο Οι πρώτες απόπειρες των Ελλήνων να συγκροτήσουν κρατικούς θεσμούς Οι σχέσεις των επαναστατημένων Ελλήνων με την Ευρώπη Οι εξελίξεις που οδήγησαν στην αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας Τα ευρωπαϊκά επαναστατικά κινήματα του 1830 και του 1848. ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 18 ου αι. ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 19 ου αι. α τ δαφτσ Οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί η κατάσταση στην οικονομία: επέκταση ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή ενίσχυση εμπορικών συναλλαγών δυτικής Ευρώπης σταδιοδρομία Τούρκων στον κρατικό τομέα Οθωμανικής αυτοκρατορίας σταδιοδρομία Ελλήνων, Εβραίων, Αρμένιων στο εμπόριο και τη ναυτιλία αξιοποίηση από Έλληνες πλοιοκτήτες ρωσοτουρκικής συνθήκης Κιουτσούκ Καϊναρτζή 1774 (ελεύθερη κίνηση πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά του Βοσπόρου) περιορισμένης παρουσίας αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο εξαιτίας ναπολεόντειων πολέμων
36 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία έλεγχος σημαντικού μέρους του εμπορίου εξέλιξη των πόλεων (π.χ. Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Σμύρνης, Χίου) σε σημαντικά εμπορικά κέντρα ενίσχυση ελληνικών παροικιών κοινωνικοί μετασχηματισμοί ορθόδοξη εκκλησία: εναντίωση στη διάδοση διαφωτιστικών ιδεών αιτία κίνδυνος εκκλησίας και ελληνισμού ωστόσο υιοθέτηση διαφωτιστικών αντιλήψεων από κάποιους κληρικούς και δραστηριοποίηση μερικών εναντίον οθωμανικής κυριαρχίας Φαναριώτες ( Έλληνες από παλιές αρχοντικές οικογένειες στο Φανάρι, συνοικία Κων/πολης όπου βρισκόταν και το Πατριαρχείο): μάθαιναν ξένες γλώσσες σπούδαζαν στη Δύση σταδιοδρομούσαν στην οθωμανική διοίκηση κατάληψη υψηλών θέσεων στο οθωμανικό κράτος διορισμός ως ηγεμόνες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (Μολδαβία, Βλαχία) έχασαν τις θέσεις με την κήρυξη της επανάστασης προεστοί: διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες συγκέντρωναν τους φόρους από Έλληνες και τους α- πέδιδαν στην οθωμανική διοίκηση είχαν πολιτική εμπειρία και μεγάλες περιουσίες αρκετοί είχαν κάποια πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους έμποροι και καραβοκύρηδες: βελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση κάποιοι έδειχναν ενδιαφέρον για τη διάδοση νεοτεριστικών ιδεών
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 37 ίδρυση σχολείων στις πατρίδες τους και τύπωμα βιβλίων περιοδικών εφημερίδων κλέφτες (=αγρότες που αναγκάζονταν ή επέλεγαν να καταφύγουν στα βουνά για να επιβιώσουν): επιδίδονταν στη ληστεία υποστηρίζονταν από τους αγροτικούς πληθυσμούς υμνήθηκαν ως πρότυπα για την τόλμη ή θρηνήθηκαν για το θάνατο στα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια αρματολοί: ανήκαν σε ένοπλα σώματα οργανωμένα από την ο- θωμανική διοίκηση σκοπός τήρηση της τάξης συχνά κλέφτες γίνονταν αρματολοί και αρματολοί κλέφτες αγρότες: ξεπερνούσαν το 80% του πληθυσμού καλλιεργούσαν κτήματα κρατικά ή ιδιωτικά (τσιφλίκια): ανήκαν πια σε Τούρκους παρά σε Έλληνες η ζωή τους ήταν δύσκολη και στερημένη απασχολούμενοι στο εμπόριο και ναύτες: όσο αναπτύσσονταν το εμπόριο και η ναυτιλία τόσο αυξάνονταν α τ δαφτσ Κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας αρχές του 18 ου : στροφή Ελλήνων στη Ρωσία κοινά συμφέροντα με τα ελληνικά στην περιοχή ομόδοξη
38 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία ρωσική 1770: ελληνική επανάσταση με κέντρο την Πελοπόννησο υποκίνηση μικρή κινητοποίηση Ελλήνων ίδια τύχη η προσπάθεια του Λάμπρου Κατσώνη ( Έλληνας απεσταλμένος της Ρωσίας) για εξέγερση κατοίκων των νησιών του Αιγαίου μικρός αριθμός ρωσικών πολεμικών πλοίων (επικεφαλής αδελφοί Ορλόφ) ανεπαρκής η επανάσταση ονομάστηκε Ορλοφικά καταπνίγηκε σύγκρουση κατοίκων Σουλίου (αυτόνομη περιοχή στην Ήπειρο) με Αλή πασά των Ιωαννίνων εγκατάλειψη της περιοχής το 1803 α τ δαφτσ Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός επαφή ελληνισμού με ιδέες του Διαφωτισμού αφετηρία οι παροικίες έμποροι και Έλληνες που ταξίδευαν στην Ευρώπη φορείς διάδοσης των ιδεών στον ελλαδικό χώρο καλλιέργεια της αντίληψης ότι η λογική μπορεί να αλλάξει τον κόσμο σύνδεση εκπαίδευσης με απελευθερωτικό αγώνα μέσα 18 ου που μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο αιώνα: διαμόρφωση Νεοελληνικού Διαφωτισμού: κίνημα
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 39 επιδίωκε διάδοση διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων αποσκοπούσε στην ιδεολογική προετοιμασία του απελευθερωτικού αγώνα αναπτύχθηκε κυρίως στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του Ελληνισμού (Σμύρνη, Ιωάννινα, Χίος κτλ.) Έλληνες υποστηρικτές του Διαφωτισμού θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον συνέδεαν με την ελευθερία πίστευαν ότι η εκπαίδευση θα έπρεπε: α)να ασχολείται με τις θετικές επιστήμες β) να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα γ) να υπηρετεί τον αγώνα για ελευθερία θέσεις όχι καθολικά αποδεκτές απόρριψη διαφωτιστικών ιδεών από Έλληνες συντηρητικούς λόγιους (συνδέονταν με εκκλησία): πίστευαν ότι η εκπαίδευση θα έπρεπε: α) να βασίζεται σε εκκλησιαστικά κείμενα β) να περιορίζεται στη γνωριμία με τη θρησκευτική παράδοση γ) να γίνεται σε αρχαΐζουσα γλώσσα υιοθέτησαν τις απόψεις αυτές ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής α τ δαφτσ Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) συνέγραψε τη Νέα Πολιτική Διοίκηση έργο έντονα επηρεασμένο από ριζοσπαστικές ιδέες των Γάλλων Ιακωβίνων πρότεινε τη δημιουργία «Ελληνικής Δημοκρατίας» σε όλη τη Βαλκανική
40 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία κατά την προσπάθεια εφαρμογής των σχεδίων του προδόθηκε και πλήρωσε με τη ζωή του, και αυτός και οι σύντροφοί του 1806: Ανώνυμος συγγραφέας αντικατάσταση Οθωμανικής αυτοκρατορίας εξασφάλιση ισονομίας και ισοπολιτείας στους κατοίκους συνέγραψε Ελληνική Νομαρχία υποστήριξε τον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία τους α τ δαφτσ Διαφωτισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός υποστήριξε τις φιλελεύθερες ιδέες της γαλλικής επανάστασης θεωρούσε τη μόρφωση των Ελλήνων απαραίτητη για την κατάκτηση της ελευθερίας τους διαφωνούσε με τον εξαρχαϊσμό της γλώσσας αλλά δε δεχόταν αυτούσια τη δημοτική ζητούσε αφαίρεση λαϊκών και ξένων λέξεων Σημαντικοί διαφωτιστές Ιώσηπος Μοισιόδακας Δημήτριος Καταρτζής Κωνσταντίνος Κούμας Θεόφιλος Καΐρης υπερασπιστές λαϊκής γλώσσας υποστηρικτής νέων μεθόδων διδασκαλίας οπαδός φιλελεύθερων ιδεών της γαλλικής επανάστασης
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 41 Σχολιασμός Πηγών Πηγή 1, σελ. 23 του βιβλίου Η γλώσσα που κυριαρχούσε στο εμπόριο στα Βαλκάνια κατά το 18 ο αιώνα ήταν τα Ελληνικά. Το στοιχείο αυτό δείχνει το σημαντικό ρόλο των Ελλήνων στο βαλκανικό εμπόριο, τη συγκεκριμένη περίοδο. Πηγή 2, σελ. 24 του βιβλίου Η φροντίδα που επιδείκνυε ο παροικιακός Ελληνισμός για τη μόρφωση των υπόδουλων Ελλήνων μαρτυρά το ρόλο που αυτός διαδραμάτισε για την αφύπνιση του σκλαβωμένου λαού. Οι πάροικοι ίδρυαν σχολεία στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και προσέφεραν χρήματα, για να σπουδάζουν Έλληνες νέοι σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Πηγή 3, σελ. 25 του βιβλίου Τα δύο άρθρα από τη Νέα Πολιτική Διοίκηση του Ρήγα Βελεστινλή προβάλλουν τα φυσικά δικαιώματα των ανθρώπων, την ισότητα, την ελευθερία, τη ζωή, την ιδιοκτησία. Φαίνεται πως και η ελληνική επανάσταση επηρεάστηκε από τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού. Πηγή 4, σελ. 25 του βιβλίου Στο απόσπασμα από την Ελληνική Νομαρχία ο Ανώνυμος συγγραφέας συνδέει άμεσα την εθνική αποκατάσταση (απελευθέρωση) των Ελλήνων με τη μόρφωσή τους. Η πρόοδος που εξασφαλίζει η εκπαίδευση, στηριγμένη στη Λογική και τη Φυσική, είναι σημαντική και μπορεί να οδηγήσει στην κατάκτηση της ελευθερίας. Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 23 του βιβλίου Απεικονίζεται το λιμάνι της Χίου, το οποίο είναι γεμάτο πλοία. Η Χίος υπήρξε μία από τις πόλεις που εξελίχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα την προεπαναστατική εποχή (18 ος αιώνας), όταν το ελληνικό εμπόριο βρισκόταν σε ακμή.
42 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Εικόνες 2, σελ. 24 του βιβλίου Παρουσιάζεται ένας κλέφτης με τον πλήρη εξοπλισμό του. Φορά φουστανέλα και τσαρούχια, ενώ φανερή είναι η αποφασιστικότητα που ζωγραφίζεται στο πρόσωπό του. Οι κλέφτες ήταν αγρότες και ζούσαν στα βουνά, όπου για να επιβιώσουν επιδίδονταν στη ληστεία. Εικόνα 3, σελ. 25 του βιβλίου Απεικονίζονται δύο σημαντικοί Έλληνες λόγιοι, ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Α- δαμάντιος Κοραής, να ανασηκώνουν μια γυναικεία μορφή, η οποία συμβολίζει την Ελλάδα. Το νόημα είναι αλληγορικό: οι δύο διαφωτιστές θεωρούνταν στην εποχή τους πρωτεργάτες της αφύπνισης του ελληνισμού. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Αφού μελετήσετε την πηγή 1, προσπαθήστε να ερμηνεύσετε την κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας στα Βαλκάνια μετά τα μέσα του 18 ου αιώνα. Από τα μέσα του 18 ου αιώνα οι Έλληνες ανέπτυξαν σημαντικά το εμπόριο και τη ναυτιλία. Σ αυτό συνέβαλε και η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774, την οποία οι Έλληνες αξιοποίησαν, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν τον έλεγχο σημαντικού μέρους του εμπορίου στα Βαλκάνια. Ο κυρίαρχος ρόλος των Ελλήνων στο βαλκανικό εμπόριο εξηγεί και την κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας στα Βαλκάνια, αφού σ αυτήν γίνονταν οι εμπορικές συναλλαγές. 2. Να μελετήσετε την πηγή 2 και να παρουσιάσετε τις μεταβολές που έφερε ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός στην εκπαιδευτική πραγματικότητα του ελληνισμού. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός παραμέρισε την παραδοσιακή εκκλησιαστική παιδεία και έφερε στο προσκήνιο τα διαφωτιστικά ιδεώδη, συνδέοντας την εκπαίδευση με την απελευθέρωση. Η νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα λοιπόν στηρίχτηκε στη μελέτη της Λογικής και των φυσικών επιστημών.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 43 3. Αφού μελετήσετε ξανά τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη της γαλλικής επανάστασης (ενότητα 3, πηγή 1), να αναζητήσετε επιδράσεις της στις πολιτικές απόψεις του Ρήγα όπως αυτές διατυπώνονται στην πηγή 3. Συγκρίνοντας τα δύο κείμενα, παρατηρούμε πως συνδέονται άμεσα μεταξύ τους. Η έμφαση που δίνεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η ισότητα, η ιδιοκτησία, η ελευθερία, η ζωή, δείχνει πως ο Ρήγας επηρεάστηκε σημαντικά από τις ιδέες και την επιχειρηματολογία του Διαφωτισμού. Οι πολιτικές απόψεις του, όπως διατυπώνονται στη Νέα Πολιτική Διοίκηση, απηχούν τη ριζοσπαστική πολιτική ιδεολογία της γαλλικής επανάστασης. ΕΝΟΤΗΤΑ 6 ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1820 1821 ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Αμφισβήτηση αποφάσεων του συνεδρίου της Βιέννης από ευρωπαϊκούς λαούς Πολιτικές α διεκδικήσεις τ δα- προβολή πολιτικών δικαιωμάτων παραχώρηση συντάγματος θέσπιση κοινοβουλευτικών θεσμών αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων μορφοποίηση τριών πολιτικών ρευμάτων: αμφισβητούσαν τις αποφάσεις των ηγεμόνων της Ευρώπης
44 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία α. μετριοπαθείς φιλελεύθεροι επιδίωξη καθιέρωση συνταγματικών μοναρχιών με εκλογικό δικαίωμα όσων διέθεταν περιουσία β. ριζοσπάστες δημοκρατικοί προσδοκία εγκαθίδρυση αβασίλευτων δημοκρατιών με αναγνώριση πολιτικών δικαιωμάτων σε όλους τους ενήλικους άνδρες και προστασία αδύναμων κοινωνικών ομάδων γ. σοσιαλιστές μετά το 1850 καλύτερη μορφή πολιτικής οργάνωσης: καθεστώς οικονομικής και κοινωνικής ισότητας α τ δαφτσ Εθνικές διεκδικήσεις και η αρχή των εθνοτήτων Ευρώπη 1815: πληθυσμοί που αποτελούσαν ξεχωριστά έθνη δεν είχαν κράτη ζούσαν σε πολυεθνικές αυτοκρατορίες ή ή ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη σταδιακή συνειδητοποίηση των εθνών εθνικές διεκδικήσεις: επιδίωξη συγκέντρωσης των ομοεθνών σε ένα κράτος αρχή των εθνοτήτων πληθυσμοί που ανήκουν στο ίδιο έθνος δικαιούνται να ι- δρύσουν ενιαίο κράτος πληθυσμοί διαφορετικού έθνους από αυτό που αποτελεί την πλειονότητα ενός κράτους δικαιούνται να αποσχιστούν τα όρια του κράτους να συμπίπτουν με τα όρια του έθνους
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 45 άντληση των απόψεων αυτών από: α. γαλλική επανάσταση αναγνώριση του έθνους ως πηγής όλων των εξουσιών κυριαρχία της βούλησης του λαού και όχι του ηγεμόνα διάδοση ιδεών σε όλη την Ευρώπη την περίοδο 1789-1815 β. άρνηση γαλλικής κυριαρχίας / τάση επιστροφής στις παραδόσεις ανάπτυξη απόψεων σε γερμανικό χώρο ναπολεόντειας κατοχής διατύπωση της θέσης ότι το έθνος είναι διαχρονική κοινότητα βασισμένη: στην ιστορία (βιώθηκε ως εξιδανικευμένο παρελθόν, πιστοποιεί την κοινή προέλευση των μελών του έ- θνους) στη γλώσσα (φιλόλογοι, γλωσσολόγοι αναζήτησαν τις αρχέγονες μορφές της, συγγραφείς τη διέσωσαν) στη θρησκεία (όταν κυρίαρχος ήταν ο αλλόθρησκος) πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις τρία μεγάλα επαναστατικά κύματα στην Ευρώπη (1815 1848) α. στα έτη 1820-21 β. στα 1830 γ. στα 1848 α τ δαφτσ Οι επαναστάσεις των ετών 1820-21 επαναστατικό κύμα 1820 1821: αμφισβήτηση των ρυθμίσεων του συνεδρίου της Βιέννης περιορισμός σε νότια, μεσογειακή Ευρώπη:
46 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία α. επανάσταση στην Ισπανία (1820): στάση στρατιωτικών μονάδων κατά του αυταρχικού βασιλιά Φερδινάνδου Ζ απαίτηση επαναφορά συντάγματος του 1812 (επιβολή από το Ναπολέοντα) εμφύλιος πόλεμος ως το 1823 κατάπνιξη επανάστασης από γαλλικό στρατό με απόφαση και εντολή Ιερής Συμμαχίας σειρά απελευθερωτικών επαναστάσεων σε Λατινική Αμερική β. επαναστάσεις στην Ιταλία (1820-1821): οργάνωση από καρμπονάρους από βασίλειο Νεάπολης και Σικελίας το 1820 κατά αυστριακής κυριαρχίας διεκδίκηση εθνικής ελευθερίας και συνταγματικών μεταρρυθμίσεων συνέχιση αναβρασμού ως το 1821 επέμβαση αυστριακού στρατού με εντολή Ιερής Συμμαχίας καταστολή επανάστασης βασίλειο Πεδεμοντίου: επανάσταση με τα ίδια αιτήματα και την ίδια τύχη γ. επανάσταση στην Ελλάδα (1821): το πρώτο εθνικό κίνημα 19 ου αιώνα κατάληξη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της εποχής. Σχολιασμός Πηγών Πηγή 1, σελ. 26 του βιβλίου α. Κατά τον Ιταλό καρμπονάρο Τζουζέπε Ματσίνι, ένα έθνος αποτελούν όλοι όσοι αισθάνονται ότι ανήκουν σ αυτό, ότι είναι μέλη του. Πρόκειται για μια υποκειμενική αντίληψη της έννοιας «έθνος», που διατυπώθηκε το 1834. β. Κατά το Γερμανό φιλόσοφο Γιόχαν Φίχτε, η έννοια του έθνους είναι αρχέγονη και υπάρχει πριν από τη συνείδηση των ανθρώπων. Πρόκειται για μια αντικειμενική θεώρηση του έθνους, η οποία θεωρεί βασικούς συνεκτικούς δεσμούς των ανθρώπων που ανήκουν σε ένα έθνος τη φυλή, τη γλώσσα και τις παραδόσεις.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 47 Πηγή 2, σελ. 27 του βιβλίου Στο κείμενο συνδέονται άμεσα οι επαναστάσεις του 19 ου αιώνα με τη γαλλική επανάσταση, η οποία προβάλλεται ως η κύρια πηγή τους. Από αυτήν άντλησαν οι μετέπειτα επαναστάσεις την ιδεολογία, τα αιτήματα, τα οργανωτικά σχήματα. Σχολιασμός Εικόνας Εικόνα, σελ. 27 του βιβλίου Απεικονίζεται η σκηνή κατά την οποία καρμπονάροι οδηγούνται σε δίκη το 1821. Οι καρμπονάροι υπήρξαν επαναστάτες του 19 ου αιώνα, που αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης και πρωτοστάτησαν στις ε- παναστάσεις των ετών 1820-1821. Ο τρόπος που οικοδομούσαν τις μυστικές οργανώσεις τους αποτέλεσε πρότυπο και για άλλες επαναστατικές οργανώσεις, όπως η ελληνική Φιλική Εταιρεία. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα ιστορικά γεγονότα διαμορφώνονται αποκλειστικά και μόνο από τη βούληση των ισχυρών. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη αμέσως μετά το συνέδριο της Βιέννης επιβεβαιώνουν ή διαψεύδουν αυτή την άποψη; Να τεκμηριώσετε τη θέση σας. Οι πολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη μετά το συνέδριο της Βιέννης (1815) φανερώνουν ότι τα ιστορικά γεγονότα δε διαμορφώνονται μόνο από τη βούληση των ισχυρών, αλλά σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο λαός. Πιο συγκεκριμένα, οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης αμφισβητήθηκαν από τους ευρωπαϊκούς λαούς, οι οποίοι με εθνικά και κοινωνικά κινήματα αλλά και επαναστάσεις άσκησαν πίεση για την αλλαγή του πολιτικού γίγνεσθαι. 2. Να μελετήσετε τις πηγές 1α και 1β. Κατόπιν να κάνετε άσκηση (σε σχήμα) άστρου τοποθετώντας στο κέντρο την έννοια «έθνος».
48 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία συνένωση ανθρώπων που ζουν μαζί συνεκτικός δεσμός η αίσθηση ότι ανήκουν στο ίδιο έθνος έθνος προαιώνια ύπαρξη του έθνους συνεκτικοί δεσμοί η φυλή, η γλώσσα, οι παραδόσεις 3. Αφού μελετήσετε την πηγή 2, να αναφερθείτε στη σχέση των επαναστάσεων των ετών 1820-1821 με τη γαλλική επανάσταση του 1789. Άμεση και ουσιαστική είναι η σχέση των επαναστάσεων των ετών 1820-1821 με τη γαλλική επανάσταση του 1789. Οι πρώτες επηρεάστηκαν από τη γαλλική επανάσταση και άντλησαν από αυτήν την πολιτική επιχειρηματολογία τους αλλά και τα οργανωτικά τους σχήματα. Η γαλλική επανάσταση του 1789 λοιπόν αποτέλεσε πρότυπο για τις μετέπειτα επαναστάσεις.