Κοιτασματολογία Ενότητα 1: Κίνηση των λιθοσφαιρικών Πλακών Γεωλογικά Φαινόμενα Γεώργιος Χαραλαμπίδης Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος & Μηχανικών Αντιρρύπανσης ΤΕ
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Ο φοιτητής με την ολοκλήρωση της 1 ης ενότητας θα πρέπει να γνωρίζει: Την εισαγωγική θεωρία της κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών και των αποτελεσμάτων αυτής, όπως επίσης τον κύκλο των γεωλογικών φαινομένων, τα αίτια και τις επιπτώσεις της χημικής σταθερότητας των ορυκτών. Τους ρυθμιστικούς παράγοντες σχηματισμού κοιτασμάτων και τους παράγοντες οικονομικής εκμετάλλευσης. Λέξεις κλειδιά: πλάκες λιθοσφαιρικές, κοίτασμα, εκμεταλλευσιμότητα. 4
Περιεχόμενα ενότητας PLATE TECTONICS: ΚΙΝΗΣΗ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ. ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΘΕΡΜΟΜΕΤΡΑ. 5
Μάθημα 1ο 6
PLATE TECTONICS: ΚΙΝΗΣΗ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ Εικόνα 1: PLATE TECTONICS. Πηγή: Alfred Wegener, 1912 (1880-1930), http:/ /geologikathemata.blogspot.gr/ (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 7
ΠΑΝΓΑΙΑ: ΠΕΡΜΙΟ 250 ΕΚ. ΧΡΟΝΙΑ Εικόνα 2: ΠΑΝΓΑΙΑ. Πηγή: https: //el.wikipedia.org/wiki/%ce%a0%ce%b1%ce%b3%ce%b3%ce%b1%ce%af%ce%b1, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 8
ΚΙΝΗΣΗ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ ΘΕΡΜΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ Εικόνα 3: ΚΙΝΗΣΗ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ. ΘΕΡΜΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ. Πηγή: http://www.enchantedlearning.com/ subjects/astronomy/planets/earth/continents.shtml, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 9
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΩΚΑΙΑΝΙΟΥ ΦΛΟΙΟΥ Εικόνα 4: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΩΚΑΙΑΝΙΟΥ ΦΛΟΙΟΥ. Πηγή: http://www.enchantedlearning.com/ subjects/astronomy/planets/earth/continents.shtml, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 10
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗΣ-ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΠΛΑΚΑΣ. ΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΞΟΥ Εικόνα 5: Σύγκρουση Αφρικανικής Ευρασιατικής Πλάκας. Πηγή: http://www.enchantedlearning.com/ subjects/astronomy/planets/earth/continents.shtml, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 11
ΟΙ ΚΥΡΙOΤΕΡΕΣ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΓΗΣ Εικόνα 6: ΟΙ ΚΥΡΙOΤΕΡΕΣ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΓΗΣ. Πηγή: http://www.enchantedlearning.com/ subjects/astronomy/planets/earth/continents.shtml, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 12
ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ Εικόνα 7: ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ. Πηγή: http://www.enchantedlearning.com/ subjects/astronomy/planets/earth/continents.shtml, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 13
ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΥΡΩΠΗΣ: ΠΑΛΑΙΑ - ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ - ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ Εικόνα 8: ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΥΡΩΠΗΣ: ΠΑΛΑΙΑ - ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ - ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ. Πηγή: http:/ /ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/dsgym-b106/382/2534,9801/, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 14
ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΠΛΑΚΑ ΠΛΑΚΑ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ: ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ Εικόνα 9: ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΠΛΑΚΑ ΠΛΑΚΑ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ. Πηγή: https:/ /www.google.gr/search?q=πλάκα+ανατολίας&es_sm=93&biw, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 15
ΔΙΝΑΡΟΤΑΥΡΙΚΟ ΤΟΞΟ ΤΑΥΡΙΔΕΣ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ Εικόνα 10: ΔΙΝΑΡΟΤΑΥΡΙΚΟ ΤΟΞΟ ΤΑΥΡΙΔΕΣ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ. Πηγή: https:/ /www.google.gr/search?q=πλάκα+ανατολίας&es_sm=93&biw, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 16
ΕΛΛHΝΙΔΕΣ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ: ΜΕΤΑΛΠΙΚΗ ΟΡΟΓΕΝΕΣΗ Εικόνα 11: ΕΛΛHΝΙΔΕΣ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ. Πηγή: http:/ /www.geo.auth.gr/courses/ggg/ggg871y/ch3/sxima_17.jpg, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 17
ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Εικόνα 12: ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Πηγή: http:/ /www.geo.auth.gr/courses/ggg/ggg871y/ch3/sxima_17.jpg, (Ανακτήθηκε 27/6/2015) 18
ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ένα κοίτασμα μπορεί απλώς να θεωρηθεί ως ένα σπάνιο είδους πέτρωμα. Αποτελείται από ένα ή περισσότερα χρήσιμα συστατικά αναμιγμένα με άχρηστα σύνδρομα υλικά, τα οποία μπορούν να αποτελούνται από πυριγενή, μεταμορφωμένα ή ιζηματογενή πετρώματα. 19
ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (1/2) Ο βαθμός μεταλλοφορίας ενός κοιτάσματος μεταβάλλεται από απόθεση σε απόθεση. Το κατά πόσο όμως ένα κοίτασμα μπορεί να μετατραπεί σε εκμεταλλεύσιμο ορυκτό είναι θέμα κόστους και τιμής μονάδας μετάλλου, παράγοντες που επίσης μεταβάλλονται, υπακούοντας στην διεθνή αγορά. 20
ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (2/2) O εμπλουτισμός και η συμπύκνωση των χρήσιμων συστατικών συνεπάγεται την απομάκρυνση των συνδρόμων ορυκτών, και εάν ένα κοίτασμα περιέχει περισσότερα από ένα μεταλλικά συστατικά, πρέπει και αυτά να διαχωριστούν. «Κοιτασματογένεση = πετρογένεση υπό συνθήκες». 21
ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΕ ΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Εικόνα 13: ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΕ ΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Πηγή: Χαραλαμπίδης Γ., 2005, Κοιτασματολογία. 22
Αρχή του κύκλου των γεωλογικών φαινομένων Η αρχή του κύκλου των γεωλογικών φαινομένων γίνεται με την επίδραση των ατμοσφαιρικών παραγόντων επάνω στη λιθόσφαιρα με αποτέλεσμα την 1) αποσάθρωση και 2) τη διάβρωση των πετρωμάτων. 23
Αποσάθρωση 1. Αποσάθρωση: Στατικό φαινόμενο. α) Μηχανική αποσάθρωση. β) Χημική αποσάθρωση. 24
Διάβρωση 2. Διάβρωση: Εμπεριέχει την έννοια της Κίνησης. α) Μηχανική διάβρωση. β) Χημική διάβρωση. 25
Κύκλος Γεωλογικών Φαινομένων με αντίστοιχο σχηματισμό κοιτασμάτων Εικόνα 14: Κύκλος Γεωλογικών Φαινομένων. Πηγή: Χαραλαμπίδης Γ., 2005, Κοιτασματολογία. 26
Σχηματισμός ορυκτών κοιτασμάτων (1/2) Ορυχεία: χώροι όπου εξορύσσονται ορυκτά από το έδαφος, είτε υπαίθρια είτε υπόγεια. Λατομεία: χώροι όπου εξορύσσονται αδρανή υλικά και βιομηχανικά ορυκτά κατά το πλείστον. Ο σχηματισμός ενός ορυκτού γενικά υποδηλώνει την μετάπτωση μίας ουσίας από μία ευκίνητη και ασταθή κατάσταση σε μία σταθερή, στερεά κατάσταση. 27
Σχηματισμός ορυκτών κοιτασμάτων (2/2) Ένα πολύ σημαντικό ρόλο κατά την ιζηματαπόθεση ενός ορυκτού από ένα διάλυμα, παίζουν οι φυσικοχημικοί παράγοντες. Τα συστατικά των κοιτασμάτων σχηματίζονται κατά πολύ διαφορετικούς τρόπους. Η θερμοκρασία, η πίεση, το ph, p και τα διάφορα διαλύματα αποτελούν ένα σπουδαίο τμήμα των διαδικασιών της απόθεσης στην μεγάλη πλειοψηφία των κοιτασμάτων. 28
Γεωλογικά θερμόμετρα (1/5) Τα ορυκτά επηρεάζονται από το φυσικοχημικό τους περιβάλλον μέσα στο οποίο έχουν σχηματισθεί. Είναι σταθερά, κατά το πλείστον, κάτω από τις συνθήκες σχηματισμού τους, γίνονται όμως ασταθή σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Τα περισσότερα ορυκτά που σχηματίσθηκαν κάτω από συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και πίεσης καταστρέφονται στην επιφάνεια της γης, ενώ αντιθέτως πολλά από αυτά που δημιουργήθηκαν στην επιφάνεια μεταβάλλονται σε περισσότερο σταθερές φάσεις κάτω από υψηλές θερμοκρασίες και πιέσεις. 29
Γεωλογικά θερμόμετρα (2/5) Οι πλέον αξιοσημείωτες μεταβολές στη σταθερότητα συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της αποσάθρωσης. Από την αδυσώπητη και συνεχή επίθεση του ατμοσφαιρικού ύδατος, του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακος, μερικά μόνο υπογενετικά ορυκτά επιβιώνουν. Τα περισσότερα μετατρέπονται σε αυτοφυή μέταλλα, οξείδια, ανθρακικά, θειϊκά, χλωρίδια, πυριτικά και σε άλλα δευτερογενή ορυκτά. Ορυκτά τα οποία δίδουν πληροφορίες σχετικά με την θερμοκρασία σχηματισμού τους και επομένως και για την θερμοκρασία σχηματισμού των κοιτασμάτων μέσα στα οποία απαντώνται αποτελούν τα λεγόμενα γεωλογικά θερμόμετρα. 30
Γεωλογικά θερμόμετρα (3/5) Τέτοιου είδους πληροφορίες αποκτώνται από άμεσες παρατηρήσεις, από εργαστηριακά πειράματα και από επαναλαμβανόμενες συγκριτικές παρατηρήσεις μεταξύ των παραγενέσεων συγκεκριμένων ορυκτών και άλλων προκαθορισμένων ορυκτών με γνωστά χαρακτηριστικά. Οι παράγοντες και τα φαινόμενα τα οποία καθορίζουν και χαρακτηρίζουν ένα γεωλογικό θερμόμετρο μπορούν να συνοψισθούν στα παρακάτω: 31
Γεωλογικά θερμόμετρα (4/5) α) Άμεσες μετρήσεις της θερμοκρασίας π.χ. της λάβας, μίας φουμαρόλης, των θερμών πηγών. β) Το σημείο τήξης των ορυκτών. γ) Ο αποχωρισμός από τις ορυκτολογικές φάσεις ιόντων ή ύδατος, κάτω από συγκεκριμένες φυσικοχημικές συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης. δ) Τα σημεία αναστροφής στα διάφορα πεδία σταθερότητας καθορισμένων ορυκτολογικών ομάδων. ε) Απομίξεις ορυκτών στα στερεά διαλύματα, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες χαμηλές θερμοκρασίες σχηματίζουν ευκρινείς και χαρακτηριστικές συμφύσεις. στ) Ανακρυστάλλωση ορυκτολογικών φάσεων, η οποία γίνεται κάτω από καθορισμένο θερμοκρασιακό εύρος, ανάλογα των φυσικοχημικών ιδιοτήτων των κρυστάλλων. 32
Γεωλογικά θερμόμετρα (5/5) ζ) Τα υγρά εγκλείσματα στις κρυσταλλικές κοιλότητες, τα οποία σχηματίζονται κατά την διαδικασία κρυστάλλωσης του ορυκτού μέσα στο οποίο απαντώνται, και φανερώνουν την μέση θερμοκρασία σχηματισμού των κρυστάλλων. η) Αλλαγές των φυσικών ιδιοτήτων, όπως η αλλαγή του χρώματος κατά τις αυξομειώσεις της θερμοκρασίας. θ) Μικτοί κρύσταλλοι δύο ή περισσοτέρων ορυκτών, των οποίων η παρουσία και μόνο αναφέρεται στη θερμοκρασία σχηματισμού τους. 33
Μέση σύσταση του στερεού φλοιού της γης για ορισμένα μέταλλα Εικόνα 15: Μέση σύσταση του στερεού φλοιού της γης. Πηγή: Χαραλαμπίδης Γ., 2005, Κοιτασματολογία. 34
Γενικές έννοιες (1/3) Κοίτασμα (mineral deposit): κάθε συγκέντρωση ή παραγένεση ορυκτών, εμπλουτισμένη σε ορισμένα χρήσιμα συστατικά ώστε να είναι συμφέρουσα η εκμετάλλευσή της. Μεταλλοφόρο κοίτασμα (ore deposit): Χαρακτηρίζεται το κοίτασμα από το οποίο γίνεται εκμετάλλευση μετάλλων ή ενώσεων μετάλλων ως μεταλλουργικών προϊόντων. Μετάλλευμα (ore): Τα ορυκτά συστατικά του μεταλλοφόρου κοιτάσματος. Αποτελείται κύρια από μεταλλοφόρα ορυκτά, δηλαδή ορυκτά από ενώσεις μετάλλων ή αυτοφυών στοιχείων των οποίων γίνεται εκμετάλλευση, αλλά και από μη εκμεταλλεύσιμα ορυκτά. Σύνδρομα ορυκτά (gangue): Τα μη εκμεταλλεύσιμα ορυκτά του μεταλλεύματος. Συνήθως πρόκειται για διαφανή ορυκτά, όπως είναι ο ασβεστίτης, ο χαλαζίας, οι άστριοι, κ.λ.π. Στα σύνδρομα ορυκτά περιλαμβάνονται και τα μη εκμεταλλεύσιμα μεταλλοφόρα ορυκτά, όπως π.χ. ο σιδηροπυρίτης σε ορισμένες περιπτώσεις.
Γενικές έννοιες (2/3) Μεταλλοφόρα ορυκτά: Αυτοφυή μέταλλα ή ενώσεις μετάλλων με θείο, αρσενικό, οξυγόνο, πυρίτιο ή άλλα στοιχεία. Μεταλλικά ορυκτά (metallic minerals): Τα περισσότερα από τα μεταλλοφόρα ορυκτά, όπως ο γαληνίτης, ο σφαλερίτης, ο χρυσός κ.α. Μη μεταλλικά ορυκτά (non metallic minerals): Λίγα μεταλλοφόρα ορυκτά είναι μη μεταλλικά, όπως ο κερουσίτης, μαλαχίτης, ο βωξίτης κ.α. Παραπροϊόντα (by products): Κατά την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων είναι δυνατόν να παραλαμβάνονται και ορισμένα άλλα χρήσιμα στοιχεία, των οποίων η παραλαβή, χωρίς την εκμετάλλευση του κύριου στοιχείου, θα ήταν ασύμφορη. Εκτός από τα μέταλλα, μεταξύ των παραπροϊόντων, είναι δυνατόν να παραλαμβάνονται και ορισμένα σύνδρομα ορυκτά.
Γενικές έννοιες (3/3) Βιομηχανικά ορυκτά και πετρώματα (industrial minerals and rocks): Μεγάλη ποικιλία ορυκτών και πετρωμάτων με ευρεία χρήση στη βιομηχανία και στις κατασκευές. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα δομικά και μονωτικά υλικά, οι άργιλοι, τα στιλβωτικά και λειαντικά υλικά, υλικά χρήσιμα στη χρωματουργία, στα πλαστικά στην ιατρική / φαρμακευτική, διάφορα άλατα κ.λ.π. Οικονομικά ορυκτά (economic minerals): Έτσι ονομάζονται με ένα όρο τα μεταλλοφόρα και τα βιομηχανικά ορυκτά και πετρώματα. Εμφάνιση (occurrence): Περιορισμένη σε έκταση ή περιεκτικότητα συγκέντρωση σε χρήσιμα συστατικά, ώστε να αποκλείεται η εκμετάλλευσή τους
Όροι (1/2) που δηλώνουν σχέση κοιτασμάτων με περιβάλλοντα πετρώματα ή συνθήκες σχηματισμού τους. Συγγενετικά κοιτάσματα (syngenetic): Αυτά τα οποία σχηματίσθηκαν σύγχρονα με τα φιλοξενούντα πετρώματα. Επιγενετικά κοιτάσματα (epigenetic): Αυτά τα οποία σχηματίσθηκαν μετά τον σχηματισμό των φιλοξενούντων πετρωμάτων. Υπεργενετικά (supergene) ορυκτά και κοιτάσματα: Εκείνα των οποίων ο σχηματισμός οφείλεται σε κατερχόμενα γενικά διαλύματα. Ενδογενετικά (endogenetic) ορυκτά και πετρώματα: Εκείνα των οποίων η γένεση οφείλεται σε φυσικές και χημικές αντιδράσεις, τα αίτια των οποίων προέρχονται από το ίδιο το υλικό σχηματισμού τους. 38
Όροι (2/2) που δηλώνουν σχέση κοιτασμάτων με περιβάλλοντα πετρώματα ή συνθήκες σχηματισμού τους. Πρωτογενή (primary) ορυκτά και κοιτάσματα: Αυτά που σχηματίσθηκαν κατά τον χρόνο σχηματισμού του κοιτάσματος ή του πετρώματος. Δευτερογενή (secondary) ορυκτά, κοιτάσματα ή πετρώματα: Όσα σχηματίσθηκαν από την εξαλλοίωση ή την αποσάθρωση προϋπαρχόντων ορυκτών, κοιτασμάτων ή πετρωμάτων. 39
Σχέση κοιτασμάτων με περιβάλλοντα πετρώματα ή συνθήκες σχηματισμού τους (α) Ένα συγγενετικό στρωματοειδές κοίτασμα. (β) Ένα επιγενετικό κοίτασμα, σαφώς μεταγενέστερο των πετρωμάτων που το εσωκλείουν. γ) Όγκοι κοιτασμάτων κάτω από στρωματογραφικό έλεγχο, που μπορεί να είναι είτε συγγενετικά είτε επιγενετικά. δ) Παράδειγμα επιγενετικού, στρωματογραφικά ελεγχόμενου ελεγχόμενου κοιτάσματος (κατά Barnes, 1995). Εικόνα 16: Σχέση κοιτασμάτων με περιβάλλοντα πετρώματα ή συνθήκες σχηματισμού τους. Πηγή: Χαραλαμπίδης Γ., 2005, Κοιτασματολογία. 40
Βιβλιογραφία 1. Barnes J. W., 1995: Ores and minerals. John Wiley & Sons 2. Jensen M. L. & Bateman A. M., 1979 : Economic Mineral Deposits. John Willey & Sons 3. Παρασκευόπουλος, 1976 : Κοιτασματολογία Ι, Αθήνα...41
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Γεώργιος Χαραλαμπίδης. «Κοιτασματολογία». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 43
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 44
Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες: 1. Barnes J. W., 1995: Ores and minerals. John Wiley & Sons 2. Jensen M. L. & Bateman A. M., 1979 : Economic Mineral Deposits. John Willey & Sons 3. Παρασκευόπουλος, 1976 : Κοιτασματολογία Ι, Αθήνα. 45