ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΥΑΡΟΒΙΩΝ ΜΑΚΡΟΦΥΤΩΝ (ΥΛΡΟΦΥΤΩΝ), ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΛΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΡΙΘΜ 24 ΕΥΑΝΘΙΑΣ Σ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ ΒΙΟΛΟΓΟΥ Α Π Θ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΥΑΡΟΒΙΩΝ ΜΑΚΡΟΦΥΤΩΝ (ΥΛΡΟΦΥΤΩΝ), ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΛΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 990

V~ÏL k ~ Ό Ό \ "> ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΡΙΘΜ 24 ΕΥΑΝΘΙΑΣ Σ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ ΒΙΟΛΟΓΟΥ Α Π θ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΙΏΝ YÄJPOBS2N ΜΑΚΡΟΦνΤΠΩΝ CY2F0>VTS2N), ΖΣΓΓΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΑΑΆΔΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 990

ARSTOTELAN UNVERSTY OF THESSALONK EYÄNTHÄ S PÄPASTERGÄDOU BOLOGST iphtsttosocoljogcal. AND EXZOLJOGGAL STUDES OF AQUATC MACROPHYTES (HMDFÌOPHYTES), N NORTHEFîN GF2EEC3B DOCTORATE THESS SUBJECTED TO THE SCHOOL OF SCENCE ARSTOTELAN UNVERSTTY OF THESSALONK THESSALONK 990

ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Ά ΜΠΑΜΠΑΛΩΝΑΣ : Αναπληρωτής Καθηγητής τυ Τμέα Βτανικής τυ Τμήματς Βιλγίας τυ Α Π θ "" Π ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ : Καθηγητής τυ Τμέα Ζωλγίας τυ Τμήματς Βιλγίας τυ Α Π θ "" Σ ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : Αναπληρωτής Καθηγητής τυ Τμέα Βτανικής τυ Τμήματς Βιλγίας τυ Α Π θ Ι ΤΣΕΚΟΣ : Καθηγητής τυ Τμέα Βτανικής τυ Τμήματς Βιλγίας τυ Α Π θ θ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ : Αναπληρωτής Καθηγητής τυ Τμέα Βιλγίας Φυτών τυ Τμήματς Βιλγίας τυ Πανεπιστημίυ Πατρών Επιβλέπων Καθηγητής Μέλη της Συμβυλευτικής Επιτρπής

Η εγκρισις της παρύσης διδακτρικής διατριβής υπό τυ Τμήματς Βιλγίας της Σχλής θετικών Επιστημών τυ Αρισττελείυ Πανεπιστημίυ θεσσαλνίκης δεν υπδηλί απδχήν των γνωμών τυ συγγραφέως (Ν 5343/932 αρθρ 202 παρ 2)

Στυς γνείς μυ και ciò θυμι

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Ι Η εργασία αυτή πραγματπιήθηκε στ Εργαστήρι Συστηματικής Βτανικής και Φυτγεωγραφίας τυ Τμήματς Βιλγίας τυ Αρισττελείυ Πανεπιστημίυ θεσσαλνίκης στ χρνικό διάστημα 985-990 Τ θέμα της διατριβής μυ ανατέθηκε από"τν αναπληρωτή Καθηγητή κ Δ Μπαμπαλώνα τν πί ευχαριστώ θερμά τόσ για την εμπιστσύνη πυ μυ έδειξε με την ανάθεση τυ θέματς αυτύ όσ και για την επιστημνική καθδήγηση και υσιαστική συμπαράσταση σ' όλη τη διάρκεια της πειραματικής και συγγραφικής μυ δυλειάς θερμότατες ευχαριστίες φείλω στν αναπληρωτή Καθηγητή τυ Εργαστηρίυ Βτανικής κ Σ Χαριτωνίδη και στν Καθηγητή τυ Εργαστηρίυ Ζωλγίας κ Π Οικνμίδη για τις εύστχες υπδείξεις και τη συμπαράσταση τυς στην πρεία της διατριβής μυ Ευχαριστώ θερμά τν Καθηγητή τυ Βιλγικύ Τμήματς θεσσαλνίκης κ Ι Τσέκ και τν αναπληρωτή Καθηγητή τυ Βιλγικύ Τμήματς Πατρών κ θ Γεωργιάδη για τη συμμετχή τυς στην Εξεταστική επιτρπή τις εύστχες παρατηρήσεις και την ενθαρρυντική κριτική τυς Επίσης ευχαριστώ τυς συναδέλφυς τυ Εργαστηρίυ Συστηματικής Βτανικής και Φυτγεωγραφίας για τη φιλική ατμόσφαιρα συνεργασίας πυ μυ πρσέφεραν όλα αυτά τα χρόνια και κυρίως την συνάδελφ κ Μαρία Κωνσταντίνυ για τη βήθεια σε πικίλα επιστημνικά θέματα και τν κ Γρηγόρη Αλεξανδρή για co σχεδιασμό διαφόρων γραφικών παραστάσεων καθώς και όλυς όσυς κατά καιρύς με βήθησαν θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω τν αδερφό μυ κ Ευθύμι Παπαστεργιάδη Χημικό τυ πίυ η συνεισφρά στις δειγματληψίες και τις μετρήσεις στ πεδί ήταν υσιαστική και πλύτιμη Χωρίς τη βήθεια τυ θα ήταν πλύ πι δύσκλη και χρνβόρα η εργασία αυτή

Την φίλη και συνάδελφ Δρ Χημικό Βιβή ΣαμανΙδυ ευχαριστώ θερμά για τη βήθεια της σε επιστημνικά θέματα σχετικά με τν πρσδιρισμό και τις αναλύσεις των δειγμάτων Τν Χημικό κ Α Δεληγιάννη Διευθυντή τυ 0 Α θ για την παραχώρηση φρητών ργάνων ευχαριστώ θερμά καθώς και τν αναπληρωτή Καθηγητή της Γεωπνικής σχλής κ Β Κεραμίδα για τη βήθεια τυ στη χρήση της Ατμικής Απρρόφησης Την Λέκτρα τυ Τμέα Βτανικής κ Μαρία Μυστάκα για τη βήθεια σε επιστημνικά και τεχνικά θέματα ευχαριστώ θερμά και από τη θέση αυτή Τν Λέκτρα τυ Μαθηματικύ Τμήματς κ Νίκ Τσάντα καθώς και τν συνάδελφ κ Στέλι Χαραλαμπίδη ευχαριστώ θερμά για τη συμβλή τυς στην επεξεργασία των απτελεσμάτων της μελέτης αυτής και τη βήθεια τυς όσν αφρά τη χρήση τυ ηλεκτρνικύ υπλγιστή Την φιλόλγ κ Ζωή Ντάφη ευχαριστώ θερμά για τη φιλλγική επιμέλεια τυ κειμένυ καθώς και την κ Λυίζα Νικλάυ για την δακτυλγράφηση τυ κειμένυ Τέλς θέλω να εκφράσω τις πι θερμές μυ ευχαριστίες στην ικγένεια μυ για την συμπαράσταση και την υπμνή τυς σ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διατριβής αυτής θεσσαλνίκη Ιύλις 990 Ευανθία Σ Παπαστεργιάδυ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι ΥΔΡΟΒΙΑ ΦΥΤΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ 3 Υδρόβια μακρόφυτα πρσκλλημένα στ υπόστρωμα 4 2 Ελευθέρα πλέντα μακρόφυτα 5 ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΥΔΡΟΒΙΩΝ ΜΑΚΡΟΦΥΤΩΝ 6 V ΜΑΚΡΟΦΥΤΙΚΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ 9 V Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΜΑΚΡΟΦΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 0 V ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Β ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 3 Ι ΓΕΝΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ 3 Γ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 9 Ι ΦΥΤΟΛΗΨΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΜΟΣ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ 9 Αναλυτικά γνωρίσματα 20 2 Συνθετικά γνωρίσματα 25 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΝΕΡΟΥ 26 ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ 27 V ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΟ 27 Πστικός πρσδιρισμός των θρεπτικών αλάτων (Ρ Ν) 28 2 Πστικός πρσδιρισμός της αλκάλικότπτας 28 3 Πστικός πρσδιρισμός των διαλυτών μετάλλων 28 V ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ 29 Δ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 30 Ι ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΗΘΕΝΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 30 Κατάλγς των ειδών 3 2 Κατανμή των ε ιδών 43 ΒΛΑΣΤΗΣΗ 47 Ζωνώδπς ανάπτυξη της υδρόβιας βλάστησης 47 2 Ενότητες βλάστησης 48

α Κλάση P o t a m e t e a Tx & PSRG 942 50 αϊ N y m p h a e i o n Oberd 957 5 i Trapetum natantis Muller & Görs 960 5 ii Myriophyllo-Nupharetum Koch 926 54 iii Nymphaeetum albae Vollmar 947 56 iv Nymphoidetum peltatae (Ail 22) Oberd & Müller 960 59 ν Polygonetum amphibii (S00 927)Eggler 933 63 vi Potametum natantis (SOO 927)Eggler 933 67 a 2 R a n u n c u l i o n f l u i t a n t i s Neuhsl 959 69 i Ranunculetum fluitantis Allorge 942 69 a 3 E u - P o t a m i o n ( W Koch 926)Oberd 957 72 i Potametum lucentis Huek 93 72 ii Potamo Vallisnerietum Br-Bl 93 74 iii Potametum pectinati Carstensen 955 77 iv Myriophylletum spicati SOO 927 80 ν Potametum graminei Koch 926 83 vi Potametum perfoliati Koch 926 85 vii Najadetum marinae (Oberd 957) Fukarek 96 87 viii Potametum crispi SOO' 927 90 ix Zannichelietum palustris Lang 967 92 χ Potametum trichoides R Tx 965 94 Β Κλάση C e r a t o p h y l letea den Hartog & Segal 964 97 ßi C e r a t o p h y l l i o n Hartog&Segal 964 97 i Ceratophylletum demersi Hartog & Segal 964 97 V Κλάση L e m n e t e a Koch et Tx 54 ap Oberd '57 00 Vi L e m n i o n m i n o r i a Koch et Tx 54 ap Oberd 957 0 i Lemnetum minoris (Oberd 57) Müller&Gors 960 0 ii Lemnetum gibbae (Koch 54) Miyawaki et J Tx 960 04 iii Salvinio-Spirodeletum polyrhizae Slavnik'56 06 iv Lemno-Azolletum filiculoides Br-Bl 952 09

ν Spirodelo-Lemnetum minoris Muller&Gòrs 960 2 γ 2 H y d r o c h a r i t i o n Rubel 933 5 i Hydrocharitetum morsus-ranae Van Langen 935 5 ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 8 Μέσς Αριθμός ειδών 8 2 Βιμρφές και μρφές ανάπτυξης 20 3 Χωρλγικά στιχεία 26 V ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 3 Ζώνωση 3 2 Κατανμή 33 V ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ 35 ΓΕΝΙΚΑ 35 Φυσικχημικί παράγντες τυ νερύ 36 i Βάθς 36 ü Διαφάνεια 37 iii θερμκρασία 37 iv Διαλυμέν ξυγόν 38 ν ph 38 vi Αγωγιμότητα 39 vii Αλκαλικότητα 39 viii θρεπτικά άλατα (Ρ Ν) 40 α Φώσφρς 40 β Αζωτ 4 Βι Νιτρικό άζωτ 4 β 2 Νιτρώδες άζωτ 42 β 3 Αμμωνιακό άζωτ 42 ix Μεταλλικό περιεχόμεν τυ νερύ 42 2 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 43 2 Βάθς - Διαφάνεια 43 2 2 θερμκρασία 48 3 ΧΗΜΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 50 3 Διαλυμέν ξυγόν 50 3 2 ph 54 3 3 Αγωγιμότητα 58 3 4 Αλκαλικότητα 60

3 5 Φώσφρς 63 3 6 Αζωτ 65 3 6 Αμμωνιακό άζωτ 66 3 6 2 Νιτρικό άζωτ. 68 3 6 3 Νιτρώδες άζωτ 70 3 7 Μεταλλικό περιεχόμεν 7 4 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 78 4 Συνρικλγικά απτελέσματα 78 4 Σχέσεις των φυσικχημικών παραμέτρων τυ νερύ - Συντελεστής συσχέτισης Pearson 78 4 2 Διαγράμματα συσχέτισης 80 4 3 Στατιστική ανάλυση 86 4 4 Χημικά μεγέθη τυ νερύ και κατανμή των κινωνιών 95 4 4 Αγωγιμότητα 96 4 4 2 Αλκαλικότητα 200 4 4 3 Φώσφρς 203 4 4 4 Αζωτ 206 4 4 5 Μεταλλικό περιεχόμεν 23 4 5 Λόγι κατιόντων 22 4 6 Σχέσεις N-Ca και P-Ca 224 4 2 Σύντμς ικλγικός χαρακτηρισμός των σπυδαιότερων ειδών 229 Ε ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 233 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 238 Summary 242 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 247 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ -68

Α. ΕΙΣΆΓΏΠ-Ι Ι ΥΑΡΟΒΙΑ ΦΥΤΑ Ολα τα φυτικά είδη πυ στην ανάπτυξη τυς παίζει σημαντικό ρόλ τ νερό ως υδάτινη μάζα με εξαίρεση τυς μικρσκπικύς φυτικύς ργανισμύς πυ έχυν πρσαρμστεί να ζυν αιωρύμενι στ νερό (και υπόκεινται σε παθητική μετακίνηση με τν άνεμ η τα ρεύματα) και απτελύν τ φυτπλαγ κτό νμάζνται υδρόβια φυτά Η διάκριση μεταξύ υδρόβιων και χερσαίων φυτών είναι μερικές φρές δυσχερής όπως επίσης δυσχερής είναι μερικές φρές και η διάκριση των βιτόπων τυς Είναι γνωστό ότι σε πλλές περιχές παρατηρείται επχιακή διακύμανση της στάθμης τυ νερύ Βιότπι πυ καλύπτνται με στάσιμα νερά κατά τ μεγαλύτερ μέρς τυ έτυς καθίστανται τελείως ξηρί κατά τη διάρκεια τυ καλκαιριύ ενώ ξηρά εδάφη ενδέχεται να κατακλυσθύν από νερό κατά την περίδ των βρχών Εξάλλυ πτέ δεν παρατηρείται απότμη μετάβαση από την ξηρά στ νερό αλλά υπάρχει συνήθως μία στενή ή ευρεία ζώνη κατακλυζμένων εδαφών πυ απτελεί την ενδιάμεση κατάσταση (Sculthorpe 967) Πλλί συγγραφείς πρσπάθησαν να δώσυν τν ρισμό των υδρόβιων φυτών 0 Raunkiaer (934) ρίζει ως υ δ ρ ό φ υ- τ α εκείνα τα φυτά των πίων τα βλαστητικά μέρη είναι τελείως βυθισμένα ή επιπλέυν στην επιφάνεια αλλά δεν αναδύνται έξω από τ νερό και κατά τη δυσμενή περίδ επιβιώνυν με τυς φθαλμύς μέσα στ νερό Με τν παραπάνω ρισμό όμως απκλείνται πλλά υπερυδατικά ριζωμένα στ υπόστρωμα όπως τα είδη των γενών Scirpus Phragmites Typha κλπ καθώς επίσης και μερικά μνετή φυτά πυ διέρχνται τη δυσμενή περίδ με μρφή σπερμάτων {Trapa ss ρ Najas ssp κλπ) Ο versen (936) χρησιμπιεί τν όρ λ ι μ ν ό φ υ- τ α για τα φυτά πυ έχυν βυθισμένα ή επιπλέντα βλαστητικά

μέρτι και τν όρ α μ φ Ι φ υ τ α για να συμπεριλάβει και τα χερσαία φυτά πυ μπρύν να αναπτύξυν και υδρόβιες μρφές Οι den Hartog & Segal (964) ρίζυν ως υδρόβια φυτά εκείνα πυ είναι ικανά να εκπληρυν τ Βιλγικό τυς κύκλ όταν όλα τα βλαστητικά τυς μέρη είναι βυθισμένα ή υπβαστάζνται από τ νερό (επιπλέντα φύλλα) Οι Cook et al (974) αναφέρνται στα μ α κ ρ ό φ υ- τ α των γλυκών υδάτων στα πία συμπεριλαμβάνυν τα ανώτερα φυτά των πίων τα φωτσυνθετικά ενεργά μέρη ζυν βυθισμένα στ νερό διαρκώς ή για μερικύς μήνες τυ έτυς ή αναπτύσσνται στην επιφάνεια τυ νερύ Η Has lam (978) χρησιμπιεί την ευρεία έννια και χαρακτηρίζει ως υδρόβια φυτά όλα εκείνα πυ ζυν ή αναπτύσσνται μέσα ή κντά στ νερό Αυτός ρισμός πίς είναι απλός και ευρύς υιθετείται και από μας Πλλί από τυς ρισμύς αυτύς βασίζνται κυρίως σε αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά τυ κύκλυ ζωής των υδρόβιων αγγειόσπερμων Από μία αυστηρά βτανική θεώρηση τέτιι ρισμί είναι αρκετά ικανπιητικί Από την ικλγική όμως σκπιά τέτιες μαδπιήσεις με βάση τ είδς είναι μη πραγματικές και αγνύν μεγάλες αλληλσυσχετίσεις τυ υδάτινυ ικσυστήματς (Wetzel 983) Ο όρς 'υδρόβι μακρόφυτ (aquatic macrophyte) πυ χρησιμπιείται ευρέως αναφέρεται σε μακρσκπικές μρφές της υδρόβιας βλάστησης και περιλαμβάνει: μακρφυκη λίγα είδη βρύων και πτέριδων πρσαρμσμένα στ υ δάτιν περιβάλλν όπως επίσης και αγγειόσπερμα (Wetzel 983) Υδρόβια μακρόφυτα συναντώνται σε αλμυρά θαλασσινά νερά (πλύ περιρισμένς αριθμός ειδών) σε υφάλμυρα νερά κυρίως σε Δέλτα πταμών καθώς και σε μικρές ή μεγάλες υδατσυλλγές γλυκών νερών Πλλά στιχεία δείχνυν ότι τα υδρόβια αγγειόσπερμα κατάγνται από χερσαίες μρφές (Wetzel 983) Απόλυτη 2

πρσαρμγή και εξειδίκευση στ υδάτιν περιβάλλν επιτεύχθηκε μόν σε λίγα αγγειόσπερμα (<%) και πτεριδόφυτα (<2%) Ετσι αριθμός των φυτικών ειδών στ υδάτιν περιβάλλν είναι σχετικά χαμηλός συγκρινόμενς με εκείνν των περισσότερων κινωνιών της ξηράς Πλλά από τα υδρόβια αγγειόσπερμα έχυν γνωρίσματα λείψανα ' όπως νμάζνται πυ δείχνυν τη χερσαία πρέλευση τυς Τέτια είναι : η επιδερμίδα τα ατόμα-τα και η α νατμική τυς κατασκευή με ξηλώδη αγωγά στιχεία Εξ άλλυ τα περισσότερα είναι ριζωμένα ενώ λίγα πλέυν ελευθέρα στ νερό Τα υδρόβια μακρόφυτα όπως φαίνεται εξελίχθηκαν από πλλές διαφρετικές μάδες και συχνά παρυσιάζυν μεγάλη πλαστικότητα στην κατασκευή και τη μρφλγία τυς σε σχέση με τις πικίλλες περιβαλλντικές συνθήκες Τ γεγνός αυτό σε συνδυασμό με τις πλύ ετεργενείς συνθήκες των σταθμών όπυ αναπτύσσνται καθιστύν δύσκλη μία ακριβή ικλγική μαδπίηση των υδρόβιων μακρόφυτων σε βιτικές μρφές ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ 0 Thunmark (952 από τη: Hutchinson 975) διακρίνει τα φυτά πυ αναπτύσσνται σε επαφή με τ νερό μιας λίμνης σε 3 κατηγρίες: Ως υ φ υ δ α τ ι κ ά (hyphydates) χαρακτηρίζει εκείνα πυ ζυν μόνιμα κάτω από τ νερό Ως ε φ υ δ α τ ι κ ά (ephydates) εκείνα πυ έχυν βλαστητικά μέρη πλέντα στην επιφάνεια τυ νερύ και ως υ π ε ρ υ δ α τ ι κ ά (hyperhydates) εκείνα πυ αναπτύσσνται μέσα στ νερό και έχυν αναδυόμενα βλαστητικά μέρη στν αέρα Αλλι ερευνητές ενπιύν τις δυ πρώτες κατηγρίες σε μία μάδα τα υ δ ρ ό φ υ τ α (hydrophytes) νμάζντας την τρίτη κατηγρία ε λ ό φ υ τ α (helophytes) (Raunkiaer 934 den Hartog & Segal 964) 3

Συστήματα ταξινόμησης πρτάθηκαν και χρησιμπιήθηκαν κατά καιρύς πλλά Οι πρώτες μάδες υδρόβιων αγγειόσπερμων ριζωμένων και μη υπδιαιρέθηκαν ακόμη περισσότερ συμφωνά με τυς τύπυς τυ φυλλώματς και της ταξιανθίας τη 8έση τυς σε σχέση με την υδάτινη επιφάνεια και με τ είδς της πρσκόλλησης στ υπόστρωμα και δήγησαν στη δημιυργία πλλών συνθέτων υπμάδων και μιας σχετικής ρλγίας (cf Luther 949 983 Hejny 960 den Hartog & Segal 964 κλπ ) Η ακόλυθη απλή ταξινόμηση των υδρόβιων μακρόφυτων πυ έγινε από τν Arber (920) και χρησιμπιήθηκε από τ Sculthorpe (967) βασίζεται στην πρσκόλληση και απδείχθηκε χρήσιμη σε μρφλγικές φυσιλγικές και ικλγικές μελέτες (από τν: Wetzel 983) Ετσι με βάση αυτό τ κριτήρι έχυμε τις παρακάτω κατηγρίες : Υδρόβια μακρόφυτα πρσκλλημένα στ υπόστρωμα Στην κατηγρία αυτή ανήκυν όλα τα ριζωμένα στ υπόστρωμα υδρόβια μακρόφυτα και διακρίννται στις παρακάτω μάδες α Εξέχντα της υδάτινης επιφάνειας (emerged macrophytes) Τα είδη της κατηγρίας αυτής απαντώνται σε εδάφη κρεσμένα ή πλημμυρισμένα από νερό Αν θέλυμε να δώσυμε σαφέστερα όρια μπρύμε να πύμε ότι αναπτύσσνται σε βάθη νερύ από -0 5m μέχρι 5m (>) Είναι κυρίως ριζωματώδη πλυετή φυτά όπως για παράδειγμα τα είδη των γενών Eleocharis Phragmites Scirpus Typha Cyperus κλπ Τα είδη αυτά είναι εκείνα πυ σχηματίζυν τυς λεγόμενυς καλαμώνες Σ' αυτά η κατασκευή και η μρφλγία των φύλλων μπρεί να πικίλλει και ακόμη μπρεί να υπάρχυν και βυθισμένα ή επι πλέντα φύλλα Τα αναπαραγωγικά τυς όργανα βρίσκνται στν αέρα 4

β Μακρόφυτα με επιπλέντα τ νερό φύλλα (floating - leaved macrophytes) Αυτά είναι κυρίως αγγειόσπερμα πρσκλλημένα στν πυθμένα τα πία συνήθως αναπτύσσνται σε βάθη ύδατς,νο 5-3(4) m Στην κατηγρία αυτή συμπεριλαμβάννται και είδη πυ παρυσιάζυν τ φαινόμεν της ετεμφυλλίας έχυν δηλ δίμρφα φύλλα βυθισμένα και επιπλέντα στην επιφάνεια τυ νερύ Τα αναπαραγωγικά τυς όργανα είναι είτε επιπλέντα είτε εναέρια Τα επιπλέντα φύλλα βρίσκνται συνήθως σε μακρείς ευλύγιστυς μίσχυς όπως π χ στα είδη των γενών Nymphaea και Nuphar ή σε κντύς μίσχυς μακρών βλαστών όπως π χ τ Potamogeton na tans γ Μακρόφυτα βυθισμένα (submersed macrophytes) Αυτά περιλαμβάνυν μερικά πτεριδόφυτα π χ soetes πλυάριθμα βρύα και χαρόφυτα (π χ Chara Nitella Nitellopis) και πλλά αγγειόσπερμα (π χ είδη των γενών Potamogeton Myriophyllum Val isneria κλπ ) Τα βυθισμένα μακρόφυτα συναντώνται σε όλα τα βάθη της ευφωτης ζώνης αλλά τα αγγειόσπερμα φτάνυν μέχρι περίπυ 0 m βάθς ( atm υδρστατική πίεση) και αφθνύν συνήθως σε βάθ'' μικρότερα των 0 m Η μρφλγία των φύλλων πικίλλει πλύ από πλύ λεπτά και διαιρεμένα μέχρι πλατιά και ακέραια Τα αναπαραγωγικά τυς όργανα είναι εναέρια επιπλέντα ή βυθισμένα 2 Ελευθέρα πλέντα μακρόφυτα Είναι μια πικιλόμρφη μάδα υδρόβιων μακρόφυτων πυ δεν είναι ριζωμένα στ υπόστρωμα και ζυν μη πρσκλλημένα μέσα ή πάνω στ νερό Αλλα απ' αυτά έχυν τις καλά αναπτυγμένες ρίζες τυς βυθισμένες στ νερό και είναι ευμεγέθη φανερόγαμα με φύλλα υπό μρφή ρζέτας στν αέρα ή στην επιφάνεια τυ νερύ (Eichornia Hydrocharis) Αλλα έχυν λίγες ή δεν έχυν καθό- 5

λυ ρίζες και είναι μικρά επιπλέντα ή βυθισμένα (Lemna Α- zolla Salvinia SpirodelΙα Riccia Utricularia) Τα αναπαραγωγικά τυς όργανα επιπλέυν fi είναι εναέρια (π χ Utricularia sp ) και σπάνια είναι βυθισμένα (Ceratophyllum sp ) Τα ε(sri της κατηγρίας αυτής αναπτύσσνται πυκνά μεταξύ τυς σε πρστατευμένυς σταθμύς με στάσιμα νερά η με ήπια ρή τυ ύδατς Τα περισσότερα απ αυτά έχυν απξηλωμέν βλαστό και η ακαμψία και η ελαφρότητα τυς διατηρείται με διόγκωση των αερφόρων χώρων στ μεσόφυλλ Τη γρήγρη εξάπλωση τυς την φείλυν στν πλλαπλασιασμό με παραφυάδες και σχηματισμό νέυ ρόδακα Στην παρύσα έρευνα χρησιμπιείται όρς υδρόβια μακρόφυτα Η κυρία ερευνητική εργασία εντπίζεται στη μελέτη των ειδών των μακρφυτων με επι πλέντα φύλλα των βυθισμένων και των ελευθέρα πλεόντων πυ επικράτησε να χαρακτηρίζνται ως υδρόφυτα (εφυδατικά υφυδατικά και πλευστόφυτα) Εξαιρύνται τα εξέχντα της υδάτινης επιφάνειας (υπερυδατικά) πυ σχηματίζυν τυς λεγόμενυς καλαμώνες ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ TÖN YAPOBÖN ΜΑΚΡΟΦΥΤΒΝ Τα μακρόφυτα έχυν μία σημαντική λειτυργία στα αβαθή υδάτινα ικσυστήματα 0 όρς λειτυργία αναφέρεται στ σύνλ των αλληλεπιδράσεων και λειτυργιών των ργανισμών της κινότητας όπως η αναπνή η πρωτγενής παραγωγή η α πσύνθεση ι τρφικές σχέσεις και ακόμη ειδικότερα ι μή ε νεργητικές ιδιότητες (Den Hartog 978) Τα μακρόφυτα πυ αναπτύσσνται στην παράκτια ζώνη (littoral zone) των λιμνών επηρεάζυν κυρίως τις φυσικχημικές ιδιότητες της παράκτιας ζώνης και των α&αθών υδάτων (Sculthorpe 967 Hutchinson 975 Marshall & West lake 978 Wetzel 983) 6

Η παράκτια περιχή είναι τ κινό σύνρ μεταξύ της λεκάνης απρρής και τυ νερύ των λιμνών Τ μέγεθς της παράκτιας ζώνης σε σχέση με τ μέγεθς της πελαγικής πικίλλει αρκετά μεταξύ των λιμνών και εξαρτάται από τη γεωμρφλγία της λεκάνης και τις τιμές καθίζησης μετά από τ σχηματισμό της λίμνης Οι περισσότερες λίμνες τυ κόσμυ είναι σχετικά μικρές σε έκταση και ρηχές Σε τέτιες λίμνες η παράκτια βλάστηση συνεισφέρει σημαντικά στην παραγωγικότητα και μπρεί να ρυθμίζει τν μεταβλισμό λόκληρυ τυ ικσυστήματς (Wetzel 983) Τα υδρόβια μακρόφυτα παίζυν σημαντικό ρόλ στη δυναμική τυ μεταβλισμύ των υδάτινων ικσυστημάτων: - Συμβάλλυν στην καθαρότητα τυ νερύ με τ να τ εμπλυτίζυν με ξυγόν πυ παράγυν κατά τη διάρκεια της φωτσύνθεσης - Παρέχυν ργανική υλη με την απικδόμηση των νεκρών τμημάτων τυς εμπλυτίζντας έτσι τ ελεύθερ νερό με θρεπτικά συστατικά Τ νεκρό ργανικό υλικό είναι επίσης ένα α ναγκαί μέρς τυ ικσυστήματς και διαλυτές υσίες απελευθερώννται απ' αυτό μέσα στ έδαφς και τ νερό - Απτελύν σημαντική απθήκη θρεπτικών ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ευτρφισμύ και παίζυν κύρι ρόλ στ βιγεωχημικό κύκλ τυ υδάτινυ ικσυστήματς Σε νερά με υψηλά πσά μακρφυτικής βιμάζας η πσότητα των στιχείων πυ συσσωρεύεται μέσα στα μακρόφυτα μπρεί να είναι υψηλότερη από την αντίστιχη πσότητα τυ ύδατς (Bernatowicz 969) - Η ενέργεια τυ κυματισμύ επίσης συχνά ελαττώνεται με την παρυσία των μακρόφυτων Επιπλέν τα υδρόβια μακρόφυτα πρκαλύν αλλαγές στις συνθήκες φωτισμύ των θέσεων όπυ αυτά αναπτύσσνται με τ να μειώνυν την ένταση τυ φωτός σε ένα βαθμό (Pieczynska & Ozimek 976) - Ειδικά σήμερα είναι γνωστό και πλύ χρήσιμ ότι τα υ δρόβια μακρόφυτα απτελύν χαρακτηριστικύς δείκτες της πιτικής κατάστασης των υδάτων Τελευταία μάλιστα χρησιμ- 7

πιύνται ως μέσα βελτιωτικά τυ περιβάλλντς και ως δείκτες περιεκτικότητας των ιδιαίτερα τξικών σε υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων Ακόμη σταθερπιύν τ ίζημα τυ πυθμένα πρστατεύυν τις ακτές από τη διάβρωση με τ να σταθερπιύν και να μνιμπιύν τις όχθες Παρέχυν καταφύγι και υπόστρωμα για τυς άλλυς παράκτιυς υδρόβιυς ργανισμύς όπως είναι τα μικρφυκη τα βακτήρια ι μύκητες καθώς και διάφρες μάδες ζώων πυ βρίσκυν καταφύγι τρφή και θέσεις για ωτκία Γενικά ι αλλαγές στη σύνθεση των ειδών και στη βιμάζα της βλάστησης των υδρόβιων μακρόφυτων στις λίμνες και τα πτάμια έχυν σημαντική επίδραση στις φυσικχημικές και βιλγικές συνθήκες (de Nie 987) Η πικιλία της υδρόβιας βλάστησης είναι υσιαστική για τη διατήρηση της πικιλίας της ιχθυπανίδας Για τις σχέσεις των υδρόβιων φυτών με τα ψάρια τις συνέπειες της ελάττωσης της υδρόβιας βλάστησης στυς πληθυσμύς των ψαριών κλπ έ χυν γίνει σημαντικές μελέτες όπως των Fassett (940) Little (979) Sutton (9Θ) de Nie (987) κλπ Οι ιστί των ζωντανών φυτών μπρύν να καταναλώννται από διάφρα ζώα ενώ τα απσυντιθέμενα υλικά των μακρόφυτων παίζυν ένα σημαντικό ρόλ στην τρφική αλυσίδα Μ' αυτό τν τρόπ συμβάλλυν στ σχηματισμό ενός στρώματς "Sapropelium" στν πυθμένα Λόγω αυτών των διαδικασιών τ νερό μπρεί να γίνει αβαθές και έτσι να πρχωρεί επιτυχημένα σχηματισμός βάλτων πυ όπως είναι γνωστό απτελεί ευνϊκό περιβάλλν για πικίλλυς ργανισμύς (Pott 986) Εκτός από τ ικλγικό ενδιαφέρν παρυσιάζυν και ταξινμικό επειδή είναι πλύ ευμετάβλητα στη σωματική τυς διργάνωση Οι μρφλγικές τρππιήσεις σ' αυτά είναι περισσότερες και έχυν ευρύτερη φαιντυπική πικιλότητα σε σύγκριση με τα χερσαία φυτά Αξισημείωτη είναι ακόμη σε ρισμένες περιπτώσεις και η αισθητική τυς αξία 8

V ΜΑΚΡΟΦΥΤΙΚΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ Ο όρς ευτρφισμός πρτάθηκε αρχικά,για να περιγράψει τ φυσικό φαινόμεν της αύξησης της παράγωγης στις λίμνες (Thienemann 93 Lindeman 942 από τ : Wetzel 983) Ο εμπλυτισμός των νερών με θρεπτικά υπεύθυνα για την πρωτγενή παραγωγή από φυσικές διαδικασίες ή ανθρωπγενείς επιδράσεις νμάζεται φυσικός ή τεχνητός ευτρφισμός α ντίστιχα Οι μεταβλές στην τρφδσία των λιμνών με θρεπτικά είναι ευνόητ ότι αλλάζυν τις συγκεντρώσεις των επί μέρυς θρεπτικών συστατικών Αυτό έχει ως απτέλεσμα πιτικές και πστικές αλλαγές της βλάστησης Οι μεταβλές αυτές αφρύν αλλαγές της σύνθεσης και της αφθνίας της μακρφυτικής βλάστησης και δηγύν πλλές φρές στη μνεπι κράτηση ρισμένων ανθεκτικών ειδών Αύξηση της παρχής των θρεπτικών (ικιστικά λύματα λιπάσματα απρρυπαντικά κλπ ) δηγεί αρχικά σε πλύ υψηλή βιμάζα καλαμώνων (Bjork 967 Haslam 97) και υπέρμετρη α νάπτυξη όλων των φυτικών ργανισμών με απτέλεσμα διατάραξη της υπάρχυσας ισρρπίας Αυτή η υπεραυξηση των μακρφυτων δημιυργεί μερικά πρβλήματα με τ να φράζυν αρδευτικά κανάλια τάφρυς απρρής φράγματα ή με τ να εμπδίζυν σε μικρές λίμνες την κίνηση με τις βάρκες την αλιεία ή άλλες ψυχαγωγικές χρήσει ς Από ικλγική άπψη η πυκνή υπερανάπτυξη των μακρφυτων έχει μεγάλη σημασία γιατί αυτά: - εμπδίζυν τ φως να φτάσει στα βαθύτερα στρώματα - εμπδίζυν την επαφή τυ νερύ με την ατμόσφαιρα με απτέλεσμα τη δημιυργία κάτω από τ νερό αναερόβιων συνθηκών Επίσης η μεγάλη πσότητα ργανικής βιμάζας για απσύνθεση έχει ως απτέλεσμα την μεγαλύτερη κατανάλωση τυ διαλυμένυ ξυγόνυ πυ δηγεί σε αναερόβιες απικδμητικές διαδικασίες έκλυση τξικών αερίων (QU H a S κλπ ) και δη- 9

μιυργία ανξικών καταστάσεων σε μερικές περιπτώσεις πυ πρκαλύν τελικά μαζικό θάνατ των ψαριών (Köhler & Labus 983) Σε πλύ ευτρφα νερά όμως είναι δυνατόν να παρατηρηθεί μείωση της υδρόβιας βλάστησης (των μακρφυτων) η πία είναι συνέπεια της υπερβλικής ανάπτυξης λόγω τυ ευτρφισμύ κυρίως των επιφυτων (epiphytes) και τυ φυτπλαγκτυ τα πία στην παράκτια ζώνη δρυν ανταγωνιστικά (για φως και ανόργαν άνθρακα) με τα μακρόφυτα (de Nie 987 Balls et al 989) Σήμερα υπάρχει μεγάλη ερευνητική δραστηριότητα πυ πραγματεύεται τ πλυδιάστατ θέμα τυ ευτρφισμύ των υδάτινων ικσυστημάτων Ενας δε σημαντικός αριθμός εργασιών α ναφέρεται στη δμή και τη δυναμική των πληθυσμών των μακρφυτικών κινωνιών (Goulder 969 Moss 976 Jupp & Spence 977 ( ) Deufer 978 Phillips 978 Van Vierssen 982 Brock 983 Köhler & Labus 983 Roelofs 983 984 Best & Meulemans 984 Lachavanne 985 Carpenter & Lodge 986 κλπ ) V Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΜλΚΡΟΦΥΤ&Ν ΣΤΗΝ Ελλλ&λ Σε αντίθεση με την πληθώρα των ερευνητικών εργασιών πυ αναφέρνται στην εξάπλωση των υδρόβιων μακρφυτων τη βλάστηση πυ σχηματίζυν και την ικλγία τυς σε υδάτινα ικσυστήματα της Ευρώπης αλλά και των άλλων περιχών της γης (Αμερική Αυστραλία κλπ) βρίσκεται η μέχρι σήμερα λσχερής απυσία παρόμιων αναφρών για τν Ελλαδικό χώρ Μέχρι τα τελευταία χρόνια απτέλεσε όπως είναι γνωστό αντικείμεν ιδιαίτερυ ενδιαφέρντς των Βτανικών κυρίως η χερσαία Ελληνική Βλάστηση ενώ n υδρόβια εξακλυθεί να παραμένει ανεπαρκώς γνωστή Οι λίγες δημσιεύσεις πυ υπάρχυν για τα υδρόβια μακρόφυτα τυ ελληνικύ χώρυ αναφέρνται κυρίως στη χλωριδική σύνθεση των υγρβιότπων Απυσιάζυν 0

εντελώς μελέτες ικλγικύ περιεχμένυ καθώς επίσης και εργασίες πυ να αφρύν τη δμή και τη λειτυργία της μακρφυτικής βλάστησης Χλωριδικές αναφρές για τα υδρόβια μακρόφυτα της Ελλάδας υπάρχυν από τυς: Petkoff (90) Stephanides (940 948) Λαυρεντιάδης (956) Γκανιάτσας (970) Κυμπλή - Σβαντζή (983) καθώς και ρισμένες εκθέσεις πργραμμάτων (κυρίως της σύμβασης Ramsar) πυ αναφέρνται σε διάφρα λιμναία ικσυστήματα Αναφρές στη βλάστηση κυρίως επί μέρυς υδάτινων ικσυστημάτων υπάρχυν από τυς: Λαυρεντιάδης (956) Gradstein και Smittenberg (977) Λαυρεντιάδης και Παυλίδης (985) Μπαμπαλώνας και Παυλίδης (989) Παυλίδης (989) Στην μελέτη τυ Λαυρεντιάδη (956) πυ αναφέρεται σε ό λη τη Μακεδνία πρσδιρίστηκε μία μόν φυτκινωνιλγική ένωση η πία κατά τη γνώμη μας φείλεται στ μικρό αριθμό μετρήσεων (^20) πυ έγιναν στην ευρύτερη περιχή V ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα αυτή πυ έχει ως κύρι αντικείμεν τη μελέτη των πληθυσμών των υδρφυτων (εφυδατικών υφυδατικών και ε λευθέρα πλεόντων μακρφυτων) στη Βόρεια Ελλάδα η πία είναι η πλυσιότερη σε υδάτινα συστήματα περιχή της Ελλάδας (~2/3 λιμνών) έγινε ακριβώς για να καλύψει τ μεγάλ κενό πυ υπάρχει στις πληρφρίες για την υδρόβια χλωρίδα και βλάστηση Η έρευνα ξεκίνησε με δεδμέν τ ιδιαίτερ επιστημνικό ενδιαφέρν και τα απτελέσματα της περιγράφυν και ερμηνεύυν τη χλωριδική σύνθεση των σημαντικότερων υγρβιότπων της Β Ελλάδας την κατανμή των υδρφυτων και των φυτκινωνιών πυ αυτά σχηματίζυν καθώς και την ικλγία τυς Ιδιαίτερη πρσπάθεια έγινε να δθύν όσ τ δυνατόν περισσότερα στιχεία για τις απκρίσεις των φυτικών ργανισμών

και των κινωνιών τυς σε διαφρετικές περιβαλλντικές συνθήκες Εκτός από τν έλεγχ των κινωνιλγικών και ικλγικών απαιτήσεων των σημαντικότερων και περισσότερ διαδεδμένων στην Β Ελλάδα υδρφυτων πρκύπτυν συμπεράσματα πυ μας βηθύν να επιλέξυμε τυς χειρισμύς και τις τυχόν αναγκαίες επεμβάσεις στα υδάτινα ικσυστήματα τα πία όπως είναι γνωστό διατρέχυν σβαρύς κίνδυνυς Σήμερα η απειλή των υγρβιότπων κυρίως από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι μεγάλη και στ μέλλν θα είναι μεγαλύτερη Η πικιλόμρφη ρύπανση καθώς και ευτρφισμός των υδάτων απτελύν καταστάσεις πυ δηγύν στην εξαφάνιση φυτικών και ζωικών ειδών στην καταστρφή βιτόπων και στη μείωση της ιχθυπαραγωγης Η γνώση των υδρφυτων πυ απτελύν ένα από τα σημαντικότερα τμήματα τυ υδάτινυ ικσυστήματς (πρωτγενείς παραγωγί) παρυσιάζει εκτός από τ καθαρά θεμελιώδες επιστημνικό ενδιαφέρν και ικνμικό μια και συμβάλλει τα μέγιστα στην εφαρμγή στρατηγικών πρστασίας και στυς σχεδιασμύς διαχείρισης των υδάτινων ικσυστημάτων της χώρας 2

Β ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΊΊ-ΕΣ Η περιχή μελέτης των υδρφυτων στ βρειελλαδικό χώρ περιλαμβάνει τις κυριότερες λίμνες καθώς και αρκετά παραλίμνια ή παραπτάμια φυσικά fi τεχνητά κανάλια Οι περιχές αυτές φαίννται στ χάρτη τυ σχήματς Οι ακριβείς θέσεις των περιχών αυτών όπυ διεξήχθησαν ι επί μέρυς ερευνητικές εργασίες δίννται αναλυτικά στ παράρτημα (πίν σχ -9) Ι ΓΕΝΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ Η Μακεδνία και η Δυτική Θράκη απτελύν τμήμα και εν μέρει κατάληξη της Βαλκανικής χερσνήσυ στη Μεσόγει Βρίσκνται μεταξύ των παραλλήλων 39 5θ' και 4 44' 50" βόρει γεωγραφικό πλάτς και των μεσημβρινών 20 4Ö 30' και 26 3Θ" ανατλικό γεωγραφικό μήκς Η γεωγραφική θέση και τ μέγεθς των λιμνών της περιχής μελέτης δίννται στν ακόλυθ πίνακα (στιχεία από Υ Χ Ο Π. και Μυρκίδης κ α 978.) ΛΙΜΝΗ Γ Πλάτς Γ Μήκς Υψς Στάθμης Εκταση Μέγιστ Βάθς m km 2 m Μικρή Πρέσπα 40 44' 2 04' 853 44 7 5 Μεγάλη Πρέσπα Καστριάς Βεγρίτιδα 40 46' 40 3ΐ' 40 45' 2 0' 2 8' 2 47' 853 620 520 266 24 59 55 0 8 0 46 0 Πετρών 40 43' 2 40' 573 6 4 0 Βόλβη 40 4' 23 28' 37 69 23 0 Κρώνεια 40 4ΐ' 23 09' 75 42 8 5 Κερκίνη 4 3' 23 08' 37 ~60-70 -<6 5 Μητρικύ 40 53' 25 07' -2-3 -- 5 3

s Ρ > *% ρ»il f: Ä σι r»

Τ κλίμα χαρακτηρίζεται ως Csa δπλ μεσγειακό με ή πιυς χειμώνες και ξηρό θερμό καλκαίρι Στη Δ Μακεδνία εμφανίζεται κλιματικός τύπς Cfa πίς μπρεί να χαρακτηριστεί ως μεταβατικός μεταξύ τυ μεσγειακύ και ηπειρωτικύ κλίματς (Μπαλαφυτης 977) Στα σχήματα 2 και 3 δίννται ι ισόθερμι Ιανυαρίυ Απριλίυ Ιυλίυ Οκτωβρίυ καθώς και ι ετήσιες ισόθερμι και βαθμός ηπειρωτικότητας για τη μελετυμενη περιχή 0 Ιανυάρις παρυσιάζεται ως ψυχρότερς μήνας τυ έ τυς με χαμηλότερες μέσες τιμές στη Δ Μακεδνία Οι μικρότερες μέσες θερμκρασίες την άνιξη και τ φθινόπωρ παρατηρύνται επίσης στυς σταθμύς μελέτης στην περιχή της Δυτικής Μακεδνίας ενώ τ φθινόπωρ παρυσιάζεται θερμότερ από την άνιξη Η Δυτική Μακεδνία παρυσιάζει τις μικρότερες μέσες ε τήσιες τιμές Τ γεγνός αυτόφείλεται στ υψόμετρ της περιχής και στν αυξημέν βαθμό ηπειρωτικότητας (σχ 3) βς θερμότερη περιχή παρυσιάζεται η Κεντρική Μακεδνία και ακλυθεί η Ανατλική (Μπαλαφυτης 977) Η διάταξη των ετήσιων ισόθερμων καμπυλών της περιχής (σχ 3) μιάζει με τη διάταξη των ισόθερμων τυ Ιανυαρίυ Η ψυχρότερη περιχή (ετήσια ισόθερμς 2 C) βρίσκεται στην περιχή της Φλώρινας ενώ η θερμότερη ισόθερμς (6 C) απαντάται στη νότια και δυτική ακτή της Χαλκιδικής τ Θερμαϊκό κόλπ και την πεδιάδα των Γιαννιτσών (Μπαλαφυτης 977) Στ σχ 4 δίννται ι κλιματικί τύπι των Βαλκανίων (ΝΑ Ευρώπη) κατά Walter & Lieth (από τυς Horvat et al 974) Η περιχή της Ανατλικής Μακεδνίας μέρς της Κεντρικής και η Θράκη ανήκυν στν κλιματικό τύπ V 4 (Κωνσταντινύπλης) πυ έχει υπμεσγειακό κλίμα με κάπως εντνότερα ψυχρό χειμώνα 5

Σχ 2 Ισόθερμι των μηνών Ιανυαρίυ Απριλίυ Ιυλίυ Οκτωβρίυ (Μπαλαφυτπς 977) Fig 2 Diagramatic representation of sotherms of January April July October (Balafoutis 977) 6

& Ο Γ υ ι? Κ œ 5 m 0) Η Φ 3 Ρ Ü 0) ri +J -Ρ -Ι gì ri 5 Οι i-t (Μ Φ φ C ri -Ρ e υ Ν tv C* Ä! Φ Ι υ! Φ ί U ι Ο C, U Ι Φ ι -Μ SH 0 Ζ Η in * Ο se en» f-l fr, 7

Η περιχή έρευνας των Δέλτα των πταμών Αλιάκμνα - Λυδία - Αξιυ ανήκει στν κλιματικό τύπ ΐν 3α πυ έχει μεσγειακό κλίμα με λιγότερη ξηρασία και μέγιστα βρχής τ Μάι και τ Νέμβρι Οι περιχές έρευνας της Κεντρικής Μακεδνίας ανήκυν στν τύπ V«πυ έχει ηπειρωτικό υπμεσγειακό κλίμα με μέτρια καλκαιρινή ξηρασία και ι περιχές έρευνας της Δυτικής Μακεδνίας ανήκυν στν τύπ V a πυ είναι υπμεσγειακό με υψηλές χειμερινές βρχπτώσεις και βραχυτερη περίδ ξηρασ ί ας 8

Γ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ι ΦΥΤΟΛΗ»ΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΟΣ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΜΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΠΙΝΑΚΩΝ Η υπαίθρια έρευνα των υδρόβιων μακρόφυτων πυ πραγματπιήθηκε κατά τ χρνικό διάστημα 985-988 περιλάμβανε δυ βαικά στάδια Τ πρώτ αφρύσε τη χλωριδική σύνθεση και τις φυτκινωνίες πυ σχηματίζυν τα υδρόφυτα στη Β Ελλάδα και τ δεύτερ τις ικλγικές συνθήκες ανάπτυξης τυς Στην πρεία της εργασίας και μετά την αναγνώριση της περιχής έγινε n συλλγή και η ταξινόμηση δειγμάτων της χλωρίδας Με επανειλημμένες επισκέψεις (κυρίως κατά την περίδ από Μάι μέχρι Σεπτέμβρι για να καλυφθεί όλη η κυρία βλαστητική περίδς) συλλέχθηκαν συνλικά περίπυ 352 δείγματα φυτών Στη συνέχεια πραγματπιήθηκαν 266 φυτκινωνιλγικές μετρήσεις Στην παρατήρηση των φυτικών δειγμάτων χρησιμπιήθηκε στερεμικρσκόπι ZESS Ο πρσδιρισμός έγινε με χρήση κυρίως της Flora Europaea (Tutin et al 964-980) η νματλγία της πίας και ακλυθείται Για ρισμένα φυτικά δείγματα καθώς και για τα Bryophyta και Characeae χρησιμπιήθηκαν βηθητικά συγγράμματα όπως των Hegi (908-93) Warnstorf et al (94) Faasett (940) Ascherson & Graebner (959) Wood & Mahori (965) Cook et al (974) Corel & Corel (975), Pignatta (982) Frahm & Frey (983) κλπ Οι φυτκινωνιλγικές μετρήσεις έγιναν σε καθρισμένυς σταθμύς και σε επιφάνειες των 20-30m 2 περίπυ Κάθε φρά σημειωνόταν τ βάθς τυ νερύ (m) η κάλυψη της βλάστησης {%) καθώς και η απόσταση από την ακτή (m) Οι φυτκινωνιλγικές μετρήσεις έγιναν συμφωνά με τ σύστημα της Σχλής Ζυρίχης - Μνπελιέ τυ Braun-Blanquet (964) και περιλαμβάνυν αναλυτικά και συνθετικά γνωρίσματα 9

Αναλυτικά γνωρίσματα ακόλυθα: Στην αναλυτική μελέτη των φυτκινωνιών καταγράφηκαν τα α) Η πληθκάλυψη κάθε φυτικύ είδυς πυ συμμετέχει στη συγκεκριμένη επιφάνεια δηλ συνδυασμός Αφθνία-Κάλυψη των ειδών η πία εκτιμάται με την παρακάτω επταβάθμια κλίμακα: 5 Οσαδήπτε άτμα με κάλυψη > 75% 4. Μ» 50-75% 3 ' ' 25-50% 2 ' " 5-25% πλυάριθμα άτμα πυ καλύπτυν λιγότερ από 5% + Σπάνι (λίγα άτμα) και καλύπτει μικρή έκταση r πλύ σπάνι (-2 άτμα) και καλύπτει πλύ μικρή έκταση β) Η κινωνικότητα των ειδών δηλ τρόπς ανάπτυξης και παρυσίασης κάβε φυτικύ είδυς μέσα στην ερευνύμενη επιφάνεια Η κινωνικότητα εκτιμάται με την παρακάτω πενταβάθμια κλίμακα: 5 Ατμα πυ αναπτύσσνται πυκνά μεταξύ τυς (σχηματίζυν μεγάλες απικίες) 4 Ατμα πυ αναπτύσσνται σε μεγάλες κηλίδες ή τάπητες 3 Ατμα πυ αναπτύσσνται σε μικρές κηλίδες ή πρσκεφάλαια 2 Ατμα πυ αναπτύσσνται σε μάδες ή θυσάνυς Ατμα πυ αναπτύσσνται μεμνωμένα Στη συνέχεια ι μετρήσεις αυτές ι πίες όλες μαζί α πτελύν τν λεγόμεν ακατέργαστ φυτκινωνιλγικό πίνακα χρησιμπιήθηκαν για την περαιτέρω συνθετική πρεία εκτίμησης των φυτκινωνιών 0 χαρακτηρισμός των φυτκινωνιών και των ανώτερων συστηματικών εντήτων(3γηαχά)έγινε με βάση τα χαρακτηριστικά τυς είδη συμφωνά με τις εκτιμήσεις της πιστότητας και συγκρίσεις των βιβλιγραφικών δεδμένων από τν ευρύτερ ευρωπαϊκό χώρ 20

Στην αναλυτική πρεία της μελέτης των φυτκινωνιών καταγράφηκαν επίσης και δεδμένα για τη χωρλγική πρέλευση και τις Β ι όμρφες και μρφές ανάπτυξης των ειδών Οι συντμήσεις πυ χρησιμπιύνται για τα χωρλγικά στιχεία είναι ι πρτεινόμενες από τν Pignatta (982) και σημαίνυν: auras (ευρασιατι κό) med.it (μεσγειακό) submedit (υπμεσγειακό) atl (ατλαντικό) subatl (υπατλαντικό) endem (ενδημικό) eurimedit (ευρυμεσγειακό) paleotemp (παλαιό εύκρατ) europeo-caucas (ευρωκαυκασικό) europ (ευρωπαϊκό) - Ν europ S europ C europ W europ - eurosiber (ευρωσιβηρικό) circumbor (βόρει) cosmop (κσμπλίτικ) subcosmop (υπκσμπλιτικό) paleotrop (πάλαιτρπικό) neotrop (νετρπικό) subtrop (υπτρπικό) temp (εύκρατ) centroasiat (κεντρασιατικό) Giappone (ιαπωνικό) Για δε τη διάρκεια ζωής: Α=ετήσι (Annual) Β=διετές (Biennial) Ρ=πλυετές (Perennial) Η ιδέα της κατάταξης των υδρόβιων μακρφυτων σε β ι όμρφε ς και μρφές ανάπτυξης αναπτύχθηκε από πλύ παλιά (Du Rietz 92 93) Αργότερα βελτιώθηκε από πλλύς ερευνητές (den Hartog & Segal 964 Hogeweg & Brenkert 969 Wiegleb 976 κλπ ) Η Hutchinson (975) λαμβάνντας υπόψη όλες τις πρηγύμενες μελέτες πρτείνει ένα συνθετικό σύστημα κατάταξης τόσ για τις βιμρφές όσ και για τις μρφές ανάπτυξης πυ δίνεται στν πίνακα Συμφωνά μ αυτό η διάκριση της β ι ό μρφης των υδρφυτων εξαρτάται από τη θέση των φυτών στ χώρ και συγκεκριμένα τη σχέση των φυτών με τη στάθμη τυ νερύ και τ υπόστρωμα Κάθε μρφή ανάπτυξης περιλαμβάνει φυσιγνωμικά συγκρίσιμες μρφές πυ είναι απτέλεσμα πρσαρμγής σε κάπι ιδιαίτερ τρόπ ζωής σ ένα ειδικό βιότπ 2

Πtv Κατάταξη των Β ι όμρφων (life-forms) και των μρφών ανάπτυξης (growth-forms) των υδρόβιων μακρφυτων κατά Hutchinson (975) Tab Classification of life-forms and growth-forms of higher aquatic plants (Hutchinson 975) Α ΠΛΕΥΣΤΌΦΥΤΑ: Ελευθέρα πλέντα χωρίς ρίζες η με ρίζες έ κτε ινόμενες στ νερό Ι Ακρπλευστόφυτα Ελευθέρα πλέντα στην ε πιφάνεια τυ νερύ α lemn (lemnids) - Λεμνόμρφα: Μικρά φυτά συχνά με μειωμένη δμή Ricciocarpos Riccia Azolla Lemna Spirodela β galv (salviniids) - Σαλβινιόμρφα: επιπλέντες ρόδακες με παραφυάδες φύλλα άμμισχα Ceratopteris Salvinia Pistia stratiotes Alternânthera γ hydroch (hydrocharids) - Υδρχαρόμρφα: επι πλέντες ρόδακες με παραφυάδες έμμισχα φύλλα Hydrocharis Limmnobium Trionea δ eich (eichornids) - Ειχρνιόμρφα: επιπλέντες ρόδακες με παραφυάδες εναέρια φύλλα με μίσχυς πυ έχυν τ ρόλ πλωτήρων Eichornia ε strat (stratiotids) - Στρατιτόμρφα: επιπλέντες ρόδακες με μερικώς αναδυόμενα στενά φύλλα Stratiotes aloides Μεσπλευστόφυτα η Μεγαλπλαγκ τ ό Κάτω από την επιφάνεια τυ νερύ φυτά τελείως Βυθισμένα πλέυν ανάμεσα στην επιφάνεια και τ βυθό α wolff (wolffiel lids) - Γυλφιελλόμρφα: μικρά φυτά Βυθισμένα Riccia Lemna trisulca Wolffiella Β utric (utricularids) - Ουτρικυλαριόμρφα: φύλλα τριχειδή με κυστίδια για τη σ,υλληωη εντόμων Utricularia Aldrovanda 22

γ cerat (ceratophyllids) - Κερατφυλλόμρφα: φυλλάρια τριχειδή χωρίς κυστίδια χωρίς ρίζες μερικές φρές όμως ι βλαστί διαφρπιύνται σε ριζειδή Ceratophyl um Β ΡΙΖΟΦΥΤΑ: Φυτά ριζωμένα στ υπόστρωμα Ι Υπερυδατικά fi Ελόφυτα Τμήμα των Βλαστητικών μερών τυς αναδύεται πάνω από την επιφάνεια τυ νερύ κατά τ μεγαλύτερ μέρς τυ έτυς α grami η (grami nids) - Γραμμινόμρφα: επιμήκεις αναδυόμενι βλαστί με κυλινδρικά ή στενά επίπεδα φύλλα Equisetum Sparganium Carex Cyperus Scirpus Typha Phragmites Paspalum Juncus Glyceria β herb (herbids) - Πόμρφα: φυλλώδεις βλαστί αναδυόμενι πάνω από την επιφάνεια τυ νερύ με εναέρια φύλλα συνήθως επιμήκη ελλειψειδή ή σύνθετα Φυτά συχνά ετερόμρφα Polygonum Rorripa Veronica Lythrum Sium Berula Oenanthe γ ipom (ipomeids) Ιπμιόμρφα: αναρριχώμενα και παρασιτικά αναδυόμενα φυτά pomea Cuscuta δ decod (decodontids) - Δεκδντόμρφα: πλέντες βλαστί από τυς πίυς ανυψώννται κλάδι με λγχειδή φύλλα Decodon Ludwigia Jussiaea ε aesch (aeschynomenids) - Αισχυνμενόμρφα: πλέντες βλαστί πυ φέρυν κλάδυς με σύνθετα φύλλα Neptunia Mimosa Sesbania Aeschynomene ζ sagitt (sagittariids) - Σαγγιταριόμρφα: φύλλα καρδιειδή βελνειδή ή επιμήκη με μίσχυς πυ αναδύνται πάνω από τ νερό Alisma Sagittaria Pontederia n nelumb (nelumbids) - Νελυμπόμρφα: φύλλα κυκλικά ασπιειδή πυ αναδύνται πάνω από την επιφάνεια τυ νερύ Nelumbo 23

Εφυδατικά Φυτά με φύλλα fi τ λιγότερ μέρς αυτών επιπλέντα στην επιφάνεια τυ νερύ αλλά συνήθως όχι αναδυόμενα πάνω απ' αυτή α nymph (nymphaeids) - Νυμφαιόμρφα: επιπλέντα φύλλα καρδιειδη κυκλικά fi επιμήκη Nymphaea Nuphar Nymphoides Brasenia Victoria Hydrocotyle Limnobi um β natopot (natopotamids) - Πλευστπταμόμρφα: επιπλέντα λγχειδη φύλλα Polygonum amphibium Potamogeton natans Ρ gramineus Sparganium γ marsil (mars He ids) - Μαρσ ι λε όμρφα: σύνθετα επιπλέντα φύλλα Marsilea Β batrach (batrachids) - Βατράχιόμρφα: επιπλέντα φύλλα απλά η μερικώς τεμνόμενα Τα βυθισμένα φύλλα τριχειδή Ranunculus Cabomba Batrachium ε trapid (trapids) - Τραπόμρφα:επιπλέντα φύλλα ρδακειδπ φυτά συνήθως ετερόφυλλα Jussiaea Trapa Υφυδατ ι κά Φυτά πυ είναι τελείως βυθισμένα όλ τ έτς εκτός από τα άνθη η τις ταζιανθίες (ευ-υδατόφυτα) η κατά τ μεγαλύτερ διάστημα της περιόδυ ανάπτυξης τυς (υδαταερόφυτα) ΒλαστειδιΊ: Μεγάλι βλαστί η έρπντα ριζώματα με μακρέίς εύκαμπτυς κλάδυς α magnopot (magnopotamids) - Μεγαπταμόμρφα: μεγάλα η μετρίυ μεγέθυς φύλλα Trapella Potamogeton lucens Ρ perfoliatus Ρ praelongus β parvopot (parvopot amids) - Μι κρπταμόμρφα: μικρά φύλλα Cal Uriche Elatine Elodea Potamogeton pectinatus Ρ pusillus Ρ filiformis Zannichelia Najas γ myrioph (myriophyllids) - Μυριφυλλόμρφα: φύλλα μρφής μυριφυλλειδυς βαθειά διαιρεμένα Batrachium Myriophyl um 24

2 Ρδακειδή: Βλαστί πλύ μικρί φύλλα σε ρόδακα a vali (vallisnerids) - Βαλλισνεριόμρφα: φύλλα ζωστηρειδή επιμήκη ταινιειδή Sparganium Sagittaria Val li sneri a β ottel (otteliids) - Οττελιόμρφα: φύλλα έμμισχα διαπλατυνόμενα κάτω από την κρυφή Ottelia γ isoet (isoetids) -Ισετόμρφα: φύλλα στενά όχι πλύ μεγάλα συνήθως δύσκαμπτα Eleocharis Juncus soetes Litorella Eriocaulon θα πρέπει va σημειωθεί ότι τα όρια μεταξύ των διαφόρων Ρ ι όμρφων και μρφών ανάπτυξης δεν είναι αυστηρά 2 Συνθετικά γνωρίσματα Στη συνθετική πρεία της μελέτης των φυτκινωνιών καθρίσθηκαν τα εξής: α Η σταθερότητα των φυτικών ειδών με βάση την πενταβάθμια κλίμακα τυ Braun-Blanquet δηλαδή: V νια παρυσία 8-00% V ' 6-80% ' 4-60% " 2-40% Ι ' -20% β Ο μέσς αριθμός ειδών σε κάθε φυτκινωνία γ Τα Βιτικά και χωρλγικά φάσματα των φυτκινωνιών πυ υπλγίστηκαν με βάση τη σχέση: Α Πσστό % = 00 Β Α: σύνλ παρυσίας των ειδών της εκάσττε β ι όμρφης και μρφής ανάπτυξης ή τυ γεωγραφικύ στιχείυ στν φυτκινωνιλγικό πίνακα Β: σύνλ της παρυσίας όλων των ειδών στν φυτκινωνιλγικό πίνακα 25

ΑΕΙΓΜΑΤΟΛΗ<ΡΙΕΣ ΝΕΡΟΥ Η επιλγή των σταθμών όπυ ελέγχθηκαν ι ικλγικές συνθήκες ανάπτυξης των υδρφυτων έγινε με βάση την επικράτηση των ειδών και την καλύτερη ανάπτυξη τυς Ελέγχθηκαν δηλαδή τα χαρακτηριστικά είδη των κινωνιών και αυτό γιατί τα περισσότερα είδη έχυν μεν μεγάλ εύρς στην κατανμή τυς και βρίσκνται σε διάφρυς σταθμύς ό μως πάντα υπάρχει για τ καθένα από αυτά η κυρία επικράτηση σε ρισμένυς σταθμύς όπυ αναπτύσσεται κατά μάζες και σχηματίζει την κινωνία με τη συμμετχή και άλλων ειδών (Wiegleb 976) Τα επικρατύντα χαρακτηριστικά είδη των φυτκινωνιών πυ σχηματίζυν καλά ανεπτυγμένες συνθέσεις βλάστησης στ βρειελλαδικό χώρ είναι περίπυ 7 είδη Για τ καθένα απ' αυτά καθώς και για μερικά ακόμη ενδιαφέρντα είδη επιλέχθηκαν πάνω από 4 σταθμί ανάπτυξης σε διαφρετικές περιχές για να μελετηθύν όσ τ δυνατό καλύτερα ι ικλγικές τυς συνθήκες Για ρισμένα από τα χαρακτηριστικά είδη κινωνιών πυ η εμφάνιση τυς ήταν πλύ περιρισμένη μελετήθηκαν λιγότερι από 4 σταθμί Οι συγκεκριμένι σταθμί ι ημερμηνίες δειγματληψιών καθώς και η αντιστιχία τυς με τις φυτκινωνιλγικές μετρήσεις δίννται στ Παράρτημα (πίν 2 3 8 0 σχ -9) Οι δειγματληψίες τυ νερύ πραγματπιήθηκαν σε τρεις περιόδυς (καλκαίρι: Ιύλις και Αύγυστς 987 φθινόπωρ: Οκτώβρις 987 άνιξη: Μάρτις 988) ι πίες καλύπτυν τη βλαστητική περίδ των φυτών Στις πι ενδιαφέρυσες περιπτώσεις πραγματπιήθηκαν δυ ακόμη επχιακές δειγματληψίες (άνιξη: Μάις 987 καλκαίρι: Ιύλις 988) 0 χημισμός τυ νερύ εξετάζεται εδώ ως ένας παράγντας καθριστικός της κατανμής των υδρόβιων φυτών (Wiegleb 976 Pietsch 98) Τα δείγματα τυ νερύ λαμβάννταν απ τ επιφανειακό 26

στρώμα (0-0 5 m βάθς) από τις 9 μέχρι τις 3 μ μ με 5ειγματλήπτη lit τύπυ Hydrobios Για να είναι περισσότερ αντιπρσωπευτικά τα δείγματα τυ νερύ αναμειγνύνταν επί μέρυς δείγματα για κά9ε σταθμό συνλικύ όγκυ lit πυ τπθετύνταν σε φιάλες πλυαιθυλενίυ (APHA 976) Η μεταφρά τυς με φρητό ψυγεί στ εργαστήρι γινόταν μέσα σε 2 με 4 ώρες ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΑΙΟ Κατά τη διάρκεια της δειγματληψίας σε κάθε σταθμό γινόταν επί τόπυ και ι μετρήσεις των ακόλυθων παραμέτρων: - της διαφάνειας τυ νερύ με δίσκ Secchi των 20 cm καθώς και τ βάθς τυ σταθμύ - της θερμκρασίας τυ αέρα με απλό υδραργυρικό θερμόμετρ και τυ νερύ με τ ενσωματωμέν θερμόμετρ τυ ζυγνμέτρυ - τυ διαλυμένυ στ νερό ξυγόνυ με φρητό ξυγνόμε τρ τύπυ 54 ΑΒΡ της YS - τυ ph με φρητό ρημετρ τύπυ ΡΗΜ Θ0 Radiometer - της αγωγιμότητας τυ νερύ με φρητό αγωγιμόμετρ τύπυ CDM Θ0 Radiometer V ΕΠΕΗΕΡΓΑΣΙΑ TÖN ΑΕΙΓΜΑΤΒΝ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Μετά τη μεταφρά των δειγμάτων στ εργαστήρι γινόταν χωρίς καθυστέρηση η διήθηση των δειγμάτων τυ νερύ με ηθμύς Whatman glassfibre (0 45 μπι) Από κάθε δείγμα νερύ συνλικύ όγκυ lit λαμβάννταν υπδείγματα (500 ml) για τν πρσδιρισμό των θρεπτικών αλάτων (200 ml) για τν πρσδιρισμό της αλκάλικότητας και (300 ml) για τν πρσδιρισμό των διαλυτών μετάλλων με πρσθήκη 5 ml/lit ΗΝ0 3 για - ξίνιση (APHA 976) 27

Πστικός πρσδιρισμός των θρεπτικών αλάτων τυ αζώτυ και τυ φωσφόρυ 0 πρσδιρισμός της περιεκτικότητας των θρεπτικών αλάτων τυ αζώτυ και τυ φωσφόρυ έγινε φωτμετρικά σε φασματφωτόμετρ τύπυ PMQ Carl Zeiss Ο πστικός πρσδιρισμός τυ φωσφόρυ (PCU-P) των διαλυτών στ νερό φωσφρικών αλάτων έγινε με ττι μέθδ τυ ασκρβικυ ξές (APHA 976) Τ άζωτ (NHU-N) των διαλυτών στ νερό αμμωνιακών αλάτων πρσδιρίστηκε με τη μέθδ τυ σχηματισμύ κυανύ της ινδφαινόλης (Grasshoff 976) και τ άζωτ (N0 3 -N NO a -N) των διαλυτών στ νερό νιτρικών και νιτρωδών αλάτων με τη μέθδ της ανάγωγης των νιτρικών ιόντων σε στήλη Cd-Hg (APHA 976) 2 Πστικός πρσδιρισμός της αλκαλικότητας 0 πστικός πρσδιρισμός των διαλυτών ανθρακικών (C0 = 3 ) και διττανθρακικών (HC0 _ 3 ) ιόντων τυ νερύ έγινε με τιτλδότηση με θειικό ξυ και δείκτη φα %λφθαλενη και πρτκαλλόχρυν τυ μεθυλίυ (APHA 976 Αλεξιάδης 977) 3 Πστικός πρσδιρισμός των διαλυτών μετάλλων 0 πστικός πρσδιρισμός των διαλυμένωλ στ νερό μετάλλων έγινε με Ατμική απρρόφηση (Perkin Elmer 403 Atomic Absorption Spectrophotometer) μετά από κατάλληλη επεξεργασία (APHA 976) Πρσδιρίστηκε η περιεκτικότητα τυ νερύ στα κατιόντα των μετάλλων Na Κ Ca Mg τα πία αναφέρνται ως μακρθρεπτικά Σ' όλα τα δείγματα τυ νερύ μετρήθηκαν επί στις και τα κατιόντα των Fe Μη Ζη Cu Cr Pb Ni των πίων όμως ι συγκεντρώσεις ήταν κάτω ή στα όρια της ευαισθησίας τυ ργάνυ (πίν 2) και γι' αυτό δεν παρατίθενται Ορισμένα μόν δείγματα (κυρίως από τα κανάλια τυ Αξιυ και τυ Λυδία) έδειξαν υψηλότερες τιμές 28

Πιν 2 Κατώτερα όρια ευαισθησίας AAS (Ρ ELMER 403) για % απρρόφηση Tab 2 Sensitivity limits of A A S for % absorption Na Κ 0 0 05 040 Mg/ml Cu Cd 0 0 090 025 Mg/ml Ca 0 080 Cr 0 00 Mg 0 007 Ni 0 50 Fe 0 20 Pb 0 500 Mn 0 055 Zn 0 08 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ Η επεξεργασία των δεδμένων έγινε σε Η/Υ τύπυ VP 200 (συμβατό με BM) Χρησιμπιήθηκε για τ σχεδιασμό των γραφικών παραστάσεων μεταξύ των διαφόρων μεταβλητών τ πρόγραμμα ENG και τ πρόγραμμα Harvard Η στατιστική επεξεργασία των απτελεσμάτων έγινε με τη χρησιμπίηση των στατιστικών πακέτων Microstat και SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) Εφαρμόστηκε η Ανάλυση Διασπράς (Analysis of Variance F-test) και τ Duncan test καβώς και μεταξύ των μεταβλητών συντελεστής συσχέτισης Pearson 29

XL. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ 2ΛΤΖΗΤΗΣ3-Ι Ι ΧΛΩΡΙΔΑ TUM ΕΡΕΥΝΗΘΕΝΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Οι φυτικές ταξινμικές μνάδες πυ πρσδιρίσθηκαν από τα δείγματα τυ φυτικύ υλικύ και απτελύν την υδρόβια μακρφυτική χλωρίδα πυ συνθέτει τη βλάστηση πυ μελετήθηκε στη Βόρεια Ελλάδα δίννται στη συνέχεια Βρέθηκαν συνλικά 48 taxa υδρφυτων και περίπυ 40 taxa υπερυδατικών μακρφυτων Στν κατάλγ πυ ακλυθεί τα είδη δίννται κατά ικγένεια και με αλφαβητική σειρά Για κάθε είδς δίνεται η η μερμηνία συλλγής κωδικός αριθμός συλλγής και η περιχή συλλγής με τα γράμματα A B C D E F G H J K L Μ Ν Ο Ρ Q πυ αναφέρνται στις παρακάτω περιχές ΛΙΜΝΕΣ: Α-Μικρή Πρέσπα Β-Μεγάλη Πρέσπα C-Καστριάς D-Βεγρίτιδα Ε-Πετρών F-Βόλβη G-Κρώνεια Η-Κερκίνη Ι-Μητρικυ J-Τεχνητό φράγμα Αγρα Κανάλια ΠΟΤΑΜΩΝ: Κ-Αξιυ L-Αλιάκμνα Μ-Λυδία Ν-Ρήχιυ Ρεντίνας Ο-Στρυμώνα Ρ-Ασπρπόταμς Βιστωνίδας Q-κανάλι κντά στην Αριδαία Οι ακριβείς θέσεις των περιχών αυτών (Al Α2 κλπ ) ό πυ έγιναν ι συλλγές των δειγμάτων δίννται αναλυτικά στ παράρτημα (πίν. αχ -9) Επίσης παρατίθενται η χωρλγική πρέλευση και ι β ι ό μρφες και μρφές ανάπτυξης των ειδών και για ρισμένα είδη δίννται ικλγικές πληρφρίες Χρησιμπιύνται ακόμη ι ακόλυθες συντμήσεις: η=νέ για την Ελλάδα Γ=σπάνι είδς t=απειλoυμεvo είδς (με εξαφάνιση) *=Δεν αναφέρεται στην Flora Europaea για την Ελλάδα Ολα τα δείγματα διατηρύνται στ TAU (ερμπάρι θεσσαλνίκης) και μέρς αυτών στ Β (ερμπάρι Βερλίνυ) 30

Κατάλγς των ειδών ΚΡΥΠΤΟΓΑΜΑ Α3ρισμα: Phycophyta CHLOROPHYCEAE Cladophora glomerata L cosmop N: 85 (/7/86) CHARACEAE Chara hispida L (?) Ρ cosmop El: 345 346 (27/8/86) Chara cf vulgaris L Ρ cosmop Dl: 347 348 (4/9/86) Nitella flexilis (L ) Ag (?) cosmop J: 342 343 344 (27/8/86) Nitella hyaline (DC) Ag (?) cosmop Nl: 349 (/7/86) Τα ε Sri των Chara αναπτύσσνται σε σκληρά νερά ενώ των Nitella σε πλύ μαλακά νερά Ειδικά σε ισχυρώς όξινα ύδατα αναπτύσσνται τα Nitella flexilis κλπ (Hutchinson 975) Αθρισμα: Bryophyta - Hepaticae RCCACEAE r Riccia flui tans L Ρ wolff cosmop H7: 66 (3/8/86) 74 (9/6/86) r Ricciocarpos natans (L ) Corda Ρ emn cosmop Nl: 329 (24/3/88) 3

Αθρισμα: Pteridophyta AZOLLACEAE r * Azolla filiculoides Lam Ρ lemn neotrop Fl: 339 (0/5/88) Κ: 24 (8/9/86) 330 (/0/87) M2: 23 (2/8/86) MARSLEACEAE η * Morsi lea quadri folia L Ρ marsil circumbor Hl: 332 (/0/87) 335 (4/7/87) Είναι ριζωμέν πτεριδόφυτ με επιπλέντα στην επιφάνεια τυ νερύ φύλλα Βρέθηκε σε πρφυλαγμένες θέσεις μόν στ ΒΔ τμήμα της λίμνης Κερκίνης (βάθς νερύ ~Ί 5 m) και είναι νέ είδς για την Ελλάδα (Παράρτημα εικ 2) Κατά τη διάρκεια τυ καλκαιριύ η στάθμη τυ νερύ της λίμνης πέφτει και σταθμός πυ αναπτύσσεται τ είδς έχει ελάχιστη μόν υγρασία Ετσι τ φυτό,πυ είχε μήκς ~- 5 m εμφανίζεται με τη χερσαία μρφή τυ με μήκς ~0-20 cm κκκινκάστανη απόχρωση και μικρότερες σε έκταση κηλίδες (Papastergiadou & Babalonas inpress) Συμφωνά με τν καθρισμό από την UCN της κατηγρίας των "RED DATA" τ είδς ανήκει στην κατηγρία V (vulnerable) τρωτά για όλ τν Ευρωπαϊκό χώρ (Lucas & Walters 976) SALVNACEAE Salvìnia notons (L ) All A salν euras-temp Al: 288 (/8/85) H2: 63 (9/6/86) N2: 3 (26/8/86) 32

SPERMATOPHYTA - ANGOSPERMAE DCOTYLEDONES CALLTRCHACEAE Cal Uriche obtusangula Le Gall A parvopot submedit-subatlant O: 350 (6/4/89) CERATOPHYLLACEAE Ceratophy urn demersum Subsρ demersum L Ρ cerat subcosmop Al: 0 (30/7/86) 209 (/8/85) Cl: 30 (/8/86) D3 : 34 (4/9/86) F2: 67 (2/7/86) H3: 78 (9/6/86) : 50 (3/7/86) Ml: 2 (2/8/86) N: 86 (/7/86) P: 56 (3/7/86) Ceratophyllum submersum L Ρ cerat europ-nordafr A3: 20 (/8/85) C: 4 (/8/86) F2: 70 (2/7/86) G2: 82 (9/7/86) H3: 79 (9/6/86) : 47 (3/7/86) N: 87 (/7/86) N2:0 (26/8/86) P: 326 (0/0/85) COMPOSTAE Bidens tripartita L A herb/thscap euras J: 28 (4/9/86) CRUCFERAE Barbarea siculo e Presi Ρ herb/hscap endem H4: 6 (3/8/86) H4: 73 (9/6/86) Rorripa amphibia (L ) Besser Ρ herb eurosaber A4: 220 (/8/85) 33

Rorripa sylvestris (L ) Besser Ρ Hscap euras A4: 22 (/8/85) E3: 62 (27/8/86) HALORAGACEAE Myriophyllum spi cat um L Ρ myrioph subcosmop-temp A: 234 (/8/85) A3: 4 (30/7/86) Cl: 42 (/8/86) D2: 35 (4/9/86) D3:47 (26/5/86) E2: 42 (27/8/86) F4: 62 (2/7/86) G2 : 73 (9/7/86) H3: 77 (9/6/86) K: 7 (2/8/86) Myriophyl lum verticil latum L Ρ myrioph circurnbor A3: 235 (/8/85) A5: 3 (30/7/86) J: 46 (27/8/86) 52 (26/5/86) Κ: 25 (8/9/86) LABATAE Leonurus marubiastrum L Β herb/hbien SE-europ-subsiber A4: 245 (/8/85) Lycopus europaeus L Ρ herb/hscap Paleotemp-circumbor A4: 244 (/8/85) Nl: 90 (/7/86) Mentha aquatica L Ρ herb paleotem-subcosmop A5: 24 (/8/86) E2:30 (27/9/85) H3:202 (9/6/85) J: 54 (0/5/86) Nl : 96 (/7/86) Stachys palustris L Ρ herb/hscap circumbor A5: 240 (/8/85) Bl: 7 (30/7/86) N2: 92 (/7/86) LENTBULARACEAE Utricularia minor L Ρ utric centroeurop A2: 246 (/8/85) J: 30 (27/8/86) 34

Utricularia vulgaris L Ρ utric circumbor E2: 29 (27/8/86) H7: 64 (9/6/86) 328 (3/7/88) LYTHRACEAE Lythrum salicaria L Ρ herb/hscap subcosmop A4: 247 (/8/85) E3: 4 (27/8/86) 35 (27/9/85) MENYANTHACEAE Nymphoides pel tata (S G Gmelin) Ο Kuntze Ρ nymph euras-temp A4: 6 (30/7/86) 248 (/8/85) H: 28 (9/6/86) 72 (3/8/86) : 52 (3/7/86) NYMPHAEACEAE r Nuphar lutea (L ) Sibth & Sm Ρ nymph euras A3: 7 (30/7/86) 25 (/8/85) Nymphaea alba L Ρ nymph euras A3: 250 (/8/85) A5: 8 (30/7/86) H5:86 (9/6/86) 33 (/0/87) : 5 (3/7/86) ONAGRACEAE (Oenotheraceae) Epi lobi urn hirsutum L Ρ herb/hscap paleotemp div subcosmop A5: 253 (/8/85) E2: 304 (27/9/85) Epi lobi urn lanceolatum Seb & Mauri G Ρ herb W europ (subatl) A4: 252 (/8/85) Bl: 4 (30/7/86) Ludwigia palustris L Ρ decod/hrept subcosmop temp A5: 255 (/8/85) H3: 57 (3/8/86) 35

PLANTAGNACEAE Plantago major L ssp intermedia (DC) Arcangeli! Ρ herb/h euras-subcosmop A5: 260 (/8/85) N2: 9 (/7/86) POLYGONACEAE Polygonum amphibium L (f natans) Ρ natopot subcosmop A4: 23 (3/7/86) 274 (/8/85) C4: 29 (/8/86) El: 45 (27/8/86) H6: 59 (3/8/86) 69 (9/6/86) Polygonum mite Schrank A herb europeo-caucas A5: 280 (/8/85) H3: 20 (9/6/86) Rumex sanguineus L Ρ herb europeo-caucas A: 275 (/8/85) H3: 97 (9/6/86) N2: 93 (/7/86) RANUNCULACEAE * Ranunculus circinatus Sibth Ρ myrioph euras-temp B2: 24 (3/7/86) * Ranunculus fluitans Lam Ρ myrioph circumbor B2: 25 (3/7/86) N2 : 336 (27/5/87) Ranunculus repens L Ρ batrach paleotemp div subcosmop A5: 28 (/8/85) Ranunculus sarduus Grantz Strip Austr A batrach eurimedit A5: 282 (/8/85) L: 55 (0/5/86) Ranunculus trichophyllus Chaiχ in Vili Ρ myrioph europ C5: 36 (/8/86) H4: 88 (9/6/86) 203 (24/5/87) 338 (4/7/87) : 55 (3/7/86)