ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΤΗΣΙΑΣ ΕΚΘΕΣΗΣ 2008 ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΟΕΥ ΟΤΤΑΒΑΣ I. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΝΑ Α (Στατιστικά στοιχεία 2008) ηµοσιονοµικό Πλεόνασµα 0,05 % του Α.Ε.Π. (Απρίλιος 2007 Μάρτιος 2008) Ρυθµός ανάπτυξης (αύξηση ΑΕΠ) 0,5 % (2007: 2,7%, 2006: 2,8 %) Σύνθεση ΑΕΠ Καναδά Πρωτογενής τοµέας 2,2%, ευτερογενής τοµέας 26,9%, Τριτογενής τοµέας 70,9% Πληθωριστικός δείκτης 1,2 % είκτης ανεργίας 7,2 % ΑΕΠ κατά κεφαλή 48.427 ολ. Καναδά = 31.037 Ευρώ Άµεσες Αλλοδαπές Επενδύσεις 504,9 δις ολ. Καναδά = 323,6 δις Ευρώ Οµοσπονδιακό Εξωτερικό Χρέος 490 δις ολ. Καναδά = 314 δις Ευρώ Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών + 0,5 % του ΑΕΠ (Πλεόνασµα) Εµπορικό Ισοζύγιο + 3,2 % του ΑΕΠ (Πλεόνασµα) Κύριοι Πελάτες Η.Π.Α. (77,6%), Μεγάλη Βρετανία (2,7%), Ιαπωνία (2,3%), Κίνα (2,2%), Μεξικό (1,2%) Κύριοι Προµηθευτές Η.Π.Α. (52,4%), Κίνα (9,8%), Μεξικό (4,1%), Ιαπωνία (3,5%), Γερµανία (2,9%) Φυσικοί Πόροι: Πλούσια αποθέµατα πετρελαίου (κυρίως πετρελαιοειδείς γαίες) και φυσικού αερίου (φθίνοντα). Επίσης, άφθονη υδροηλεκτρική ενέργεια. Συνολικά, θετικό ενεργειακό ισοζύγιο. Σηµαντικά κοιτάσµατα µεταλλικών (χρυσός, ουράνιο, ψευδάργυρος, νικέλιο, χαλκός, σίδηρος) και µη (διαµάντια, ποτάσιο, δοµικά υλικά) ορυκτών. Πρωτογενής Τοµέας: Γεωργία/Κτηνοτροφία µε µεγάλες εκµεταλλεύσεις και µηχανοποιηµένη παραγωγή. ηµητριακά, όσπρια, ελαιόκαρποι (canola/rapeseed), βοοειδή. Πλούσια παραγωγή ασικών Προϊόντων, ξυλεία, χαρτοπολτός, χαρτί. Σηµαντικότατη Αλιεία. Βιοµηχανία: Αναπτυγµένη και τεχνολογικά προηγµένη, µε κύρια συγκέντρωση στο Οντάριο και Κεµπέκ. Κύριοι κλάδοι: Αεροναυπηγική, Μεταποίηση Τροφίµων, Αυτοκινητοβιοµηχανία, Βιοτεχνολογία, Χηµικά Προϊόντα, Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Ιατρικές Συσκευές, Φαρµακευτικά Προϊόντα και Πλαστικά. Κλάδος κατασκευών: Μία από τις ατµοµηχανές της οικονοµίας της χώρας, µε σηµαντικούς ρυθµούς ανάπτυξης. Υπηρεσίες: Υπεραναπτυγµένος και πολύπλευρος τοµέας, µε έµφαση στο λιανεµπόριο, τις χρηµατοοικονοµικές και κτηµατοµεσιτικές υπηρεσίες, καθώς και τις υπηρεσίες επικοινωνιών. Επίσης, σηµαντικοί τοµείς Εκπαίδευσης και Υγείας, οι οποίοι συνδέονται µε την Κυβέρνηση του Καναδά. Τουρισµός: Σηµαντική τουριστική βιοµηχανία (27,4 εκατοµµύρια επισκέπτες το 2008). Το σηµαντικότερο ποσοστό τουριστικού ρεύµατος προέρχεται από τις Η.Π.Α. (82,5%). ιεθνές Εµπόριο: Κυριαρχείται από τις σχέσεις µε Η.Π.Α., λόγω γειτνίασης, µεγέθους αγοράς και ελεύθερης κυκλοφορίας εµπορευµάτων, στο πλαίσιο Συνθήκης NAFTA. 1
II. ΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ & ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (Στατιστικά στοιχεία 2008) Το εµπορικό µας ισοζύγιο µε τον Καναδά είναι ελλειµµατικό µε ισχυρή τάση διεύρυνσης (σχεδόν πενταπλασιασµός) εντός του 2008, ως αποτέλεσµα της εντυπωσιακής αύξησης των Καναδικών εξαγωγών προς τη χώρα µας χάρη σε εξαγωγές Αντικειµένων Τέχνης. Γενική Εικόνα για τη χώρα µας Αξία σε εκ. ευρώ % µεταβολή 2006 2007 2008 08/07 Εξαγωγές 79,2 73,8 79,9 + 8,20 % Εισαγωγές 95,8 153,3 284,8 + 86,51 % Εµπορικό Ισοζύγιο - 16,6-79,5-204,9 + 378,9 % Σχέση Εισαγωγές/ Εξαγωγές 1,21 2,08 3,56 Ροή Εµπορίου 175 227,1 364,7 + 60,6 % Ελληνικές εισαγωγές από Καναδά: 284,8 εκ. Ευρώ (2008) Ελληνικές εξαγωγές προς Καναδά: 79,9 εκ. Ευρώ (2008) Κυριότερες εισαγωγές: Αντικείµενα Τέχνης, Κυριότερες εξαγωγές: Ελιές & Ελαιόλαδο, Φυσικές Γουνοδέρµατα, Φάρµακα, Όσπρια, Μηχανολογικός & Ηλεκτρολογικός Εξοπλισµός και Σιτάρι. Ορυκτές Ύλες, Κονσέρβες Φρούτων, Βιντεοπαραγωγές, Φάρµακα, ιϋλισµένο Πετρέλαιο, Αλουµίνα, Τυριά (κυρίως, Φέτα) και Κρασί. Στον τοµέα του τουρισµού, δεν υφίσταται διµερής Τουριστική Συµφωνία και ο αριθµός των Καναδών τουριστών προς τη χώρα µας, παρά τη σταδιακή του αύξηση τα τελευταία χρόνια, παραµένει στα χαµηλά επίπεδα των 150.000 επισκεπτών ετησίως, πολλοί εκ των οποίων Ελληνικής καταγωγής µε Καναδικό ιαβατήριο. Στον τοµέα των επενδύσεων, έχει συνυπογραφεί το κείµενο της ιµερούς Συµφωνίας Αποφυγής ιπλής Φορολογίας, ενώ εκκρεµεί ακόµη η επικύρωσή του από τα Εθνικά Κοινοβούλια. Σηµαντικότερες Καναδικές επενδύσεις στην Ελλάδα: AirSea Lines (ASL) S.A. (Επιβατικά Υδροπλάνα), Frontier Pacific Mining Corporation (Ορυχεία Χρυσού), McCain Hellas S.A. (Κατεψυγµένα Τρόφιµα), Coffee Time (Καφέ), Bombardier Transportation Hellas S.A.. ( ηµόσια Έργα Μεταφορών), EllisDon S.A. (Κατασκευές), Metamedia Inc. (Εκδόσεις), ΠΥΡΟΓΕΝΕΣΙΣ ΑΒΕΕ (προηγµένα υλικά) και DELCAN INTERNATIONAL GROUP (Συντονιστής Κυκλοφοριακού Σχεδιασµού Εγνατίας Οδού). Σηµαντικότερες Ελληνικές Επενδύσεις στον Καναδά: Veltion Logistics Execution Software (Πληροφορικές Εφαρµογές Επιχειρήσεων), Wulftec International (Μηχανήµατα Βιοµηχανικής Περιτύλιξης), Separation Technologies Canada Ltd. (παραγωγή τσιµέντου), και Polytubes Central Inc (σωλήνες πολυαιθυλενίου για πετρέλαιο και φυσικό αέριο). 2
1 ο ΜΕΡΟΣ: Η Καναδική Οικονοµία κατά το Ηµερολογιακό Έτος 2008. 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2005 2006 2007 2008 ΑΕΠ κατά κεφαλή (GDP per capita) 42.458 ολ. Καναδά 44.761 ολ. Καναδά 46.261 ολ. Καναδά 48.427 ολ. Καναδά Ρυθµός Ανάπτυξης 2,9 % 2,8 % 2,7 % 0,5 % (GDP Growth) Οµοσπονδιακό Εξωτερικό Χρέος (Federal External Debt) 532,16 δις ολ. Καναδά 514,09 δις ολ. Καναδά 508,11 δις ολ. Καναδά 490,41 δις ολ. Καναδά ηµοσιονοµικό Πλεόνασµα (% ΑΕΠ) Fiscal Surplus (% GDP)* + 0,96 % (2005-06) +1 % (2006-07) +0,7 % (2007-08) +0,05 % (2008-09) κατ εκτίµηση Πληθωρισµός (Inflation Rate) 2,2 % 2,0 % 2,1 % 1,2 % Ανεργία (Unemployment Rate) 6,5 % 6,5% 6,0 % 7,2 % Εξαγωγές (Σύνολο) Total Exports Εισαγωγές (Σύνολο) Total Imports Ελληνικές Εξαγωγές (σύνολο) Total Greek Exports Ελληνικές Εισαγωγές (σύνολο) Total Greek Imports Άµεσες Ξένες Επενδύσεις Σωρευτικά Inward FDI Stock Ισοτιµία µε Ευρώ (CND-EUR Exchange Rate) 436,26 δις ολ. 440,27 δις ολ. 449,66 δις ολ. Καναδά 483,63 δις ολ. Καναδά (f.o.b.) Καναδά (f.o.b.) (f.o.b.) Καναδά (f.o.b.) 380,86 δις ολ. 396,65 δις ολ. 406,69 δις ολ. Καναδά 433,52 δις ολ. Καναδά (f.o.b.) Καναδά (f.o.b.) (f.o.b.) Καναδά (f.o.b.) 87,19 εκ. Ευρώ 79,18 εκ. Ευρώ 73,82 εκ. Ευρώ 79,88 εκ. Ευρώ 105,57 εκ. Ευρώ 95,76 εκ. Ευρώ 153,30 εκ. Ευρώ 284,81 εκ. Ευρώ 448,9 δις ολ. Καναδά 407,6 δις ολ. Καναδά 491,3 δις ολ. Καναδά 504,9 δις ολ. Καναδά 1 EUR = 1,5090 CND 1EUR = 1,4237 CND 1EUR = 1,4691 CND 1EUR = 1,5603 CND ΠΗΓΕΣ: Υπουργείο Οικονοµικών Καναδά, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Καναδά, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, Κεντρική Τράπεζα Καναδά, Economist Intelligence Unit (EIU) Canada Country Report * ηµοσιονοµικό Έτος Καναδά: 1 η Απριλίου 31 η Μαρτίου 3
2. ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΝΑ Α Ο πρωτογενής τοµέας (Γεωργία/Κτηνοτροφία, ασικά προϊόντα και Αλιεία) απασχολεί γύρω στο 2 % του εργατικού δυναµικού του Καναδά και συµµετέχει κατά 2,1 % στο Α.Ε.Π. της χώρας. Ο δευτερογενής τοµέας (Βιοµηχανία, Κατασκευές) απασχολεί το 19 % του εργατικού δυναµικού και συµµετέχει κατά 28,8 % στο Α.Ε.Π. της χώρας. Ο τριτογενής τοµέας (υπηρεσίες) καταλαµβάνει τη µερίδα του λέοντος, µε το 76 % του εργατικού δυναµικού και το 69,1 % του Α.Ε.Π. της χώρας. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Στον κλάδο της Γεωργίας, µόνο το 5% της συνολικής έκτασης του Καναδά είναι καλλιεργήσιµο. Λόγω κλιµατολογικών συνθηκών, το σύνολο σχεδόν των καλλιεργήσιµων εκτάσεων του Καναδά βρίσκεται σε απόσταση έως 500 χιλιόµετρα από τα νότια σύνορα της χώρας µε τις Η.Π.Α. Ο αριθµός των εκµεταλλεύσεων και των απασχολούµενων στη γεωργία φθίνει σταθερά µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, αλλά το µέσο µέγεθος των εκµεταλλεύσεων αυξάνεται και η συνολική καλλιεργούµενη έκταση έχει παραµείνει περίπου σταθερή. Η παραγωγικότητα έχει αυξηθεί κατακόρυφα, λόγω της µηχανοποίησης της Γεωργίας, της καλύτερης χρήσης λιπασµάτων και αποτελεσµατικότερων µεθόδων καλλιέργειας. Ως αποτέλεσµα, παρότι ο κλάδος απασχολεί γύρω στο 2% του εργατικού δυναµικού του Καναδά, το εµπορικό ισοζύγιο της Γεωργίας είναι πλεονασµατικό (εξαγωγές 30,2 δις δολλάρια καναδά έναντι εισαγωγών 22 δις δολλαρίων το 2005). Το 80% της καλλιεργήσιµης γης του Καναδά βρίσκεται στις επαρχίες Manitoba και Saskatchewan του Κεντρικού Καναδά (Prairie Provinces), οι οποίες αποτελούν τους σιτοβολώνες της χώρας, εξειδικευόµενες στην παραγωγή δηµητριακών. Ο Καναδάς είναι από τους σηµαντικότερους εξαγωγείς δηµητριακών παγκοσµίως. Επίσης, η περιοχή αυτή παράγει ελαιοκάρπους (κυρίως canola/rapeseed) και διαθέτει κτηνοτροφία βοοειδών. Οι περιοχές της Νοτιοδυτικής Βρετανικής Κολοµβίας ( υτικός Καναδάς) και του Νοτίου Οντάριου (Ανατολικός Καναδάς) διαθέτουν πολύ µεγαλύτερη ποικιλία Γεωργικής και Κτηνοτροφικής Παραγωγής. Οι περιοχές των ακτών του Ατλαντικού (Maritime Provinces, κυρίως Prince Edward Island και New Brunswick) εξειδικεύονται στην παραγωγή πατάτας. Στον κλάδο των ασικών Προϊόντων, το 50% της συνολικής έκτασης του Καναδά καλύπτεται από δάση. Ωστόσο, πολλά από αυτά δεν είναι εµπορικά εκµεταλλεύσιµα, λόγω της δυσπρόσιτης ή γεωγραφικής βόρειας θέσης τους. Παρόλα αυτά, ο Καναδάς είναι η σηµαντικότερη εξαγωγός χώρα χαρτιού και χαρτοπολτού παγκοσµίως, ενώ εξάγει τεράστιες 4
ποσότητες ξυλείας, κυρίως στις Η.Π.Α. (Οι Εξαγωγές ασικών Προϊόντων κατά το 2005 έφτασαν τα 36,3 δις δολλάρια Καναδά). Στον κλάδο της Αλιείας, ο Καναδάς είναι από τις σηµαντικότερες εξαγωγούς χώρες παγκοσµίως, καθώς διαθέτει πλούσιους ψαρότοπους, τόσο στον Ατλαντικό όσο και στον Ειρηνικό Ωκεανό. Επίσης, οι υτικές Επαρχίες διαθέτουν πολυάριθµους ποταµούς, όπου αλιεύονται µεγάλες ποσότητες σολοµού. Ωστόσο, εξαιτίας της υπεραλίευσης και στις δύο ακτές (Ατλαντικού Ειρηνικού), τα αποθέµατα ιχθυηρών και σολοµού κατέβηκαν σε εξαιρετικά χαµηλά επίπεδα. Το 1992, η Οµοσπονδιακή Κυβέρνηση επέβαλε απαγόρευση αλίευσης βακαλάου στις Ανατολικές επαρχίες, ώστε να δοθεί η δυνατότητα αναπλήρωσης των πληθυσµών του είδους. Τα περιοριστικά µέτρα είχαν ως επακόλουθο την ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών στη χώρα. ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Ο κλάδος της Βιοµηχανίας είναι τεχνολογικά αναπτυγµένος και ανταγωνιστικός. Το 50% περίπου των βιοµηχανικών προϊόντων προορίζονται για εξαγωγή, ιδίως στις Η.Π.Α.. Οι σηµαντικότεροι βιοµηχανικοί κλάδοι είναι: Αεροναυπηγική, Μεταποίηση Τροφίµων, Αυτοκινητοβιοµηχανία, Βιοτεχνολογία, Χηµικά Προϊόντα, Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Ιατρικές Συσκευές, Φαρµακευτικά Προϊόντα και Πλαστικά. Οι επαρχίες του Οντάριο και του Κεµπέκ συγκεντρώνουν το 75% της βιοµηχανικής παραγωγής της χώρας, λόγω υψηλής συγκέντρωσης πληθυσµού, διαθεσιµότητας πρώτων υλών, ενέργειας και ευκολίας µεταφοράς πρώτων υλών και προϊόντων. Η Βρετανική Κολοµβία εστιάζει στη βιοµηχανία παραγωγής και µεταποίησης ξυλείας, οι επαρχίες των σιτοβολώνων στη µεταποίηση γεωργικών προϊόντων, η Αλµπέρτα στη διύλιση πετρελαίου και οι επαρχίες του Ατλαντικού στην µεταποίηση ιχθυηρών. Ο κλάδος των Κατασκευών αντιπροσωπεύει το 6% του ΑΕΠ της χώρας. Παραµένει ωστόσο µια από τις ατµοµηχανές της οικονοµίας του Καναδά, καθώς σηµειώνει ρυθµούς ανάπτυξης γύρω στο 5% ετησίως και συµβάλλει κατά περίπου 25% στην ετήσια άνοδο του Α.Ε.Π. της χώρας. Η υγιής κατάσταση του κλάδου οφείλεται στην ισχυρή οικονοµία, στα σχετικά χαµηλά επιτόκια δανεισµού και, γενικότερα, στην ανάγκη του κράτους να χρηµατοδοτήσει νέες υποδοµές και να ανανεώσει τις παλαιότερες µε τα πλεονάσµατα που διαθέτει. Ο Καναδάς είναι µία από τις σηµαντικότερες χώρες εξαγωγής ορυκτών παγκοσµίως. Καθώς η δραστηριότητα εξόρυξης δεν είναι πια έντασης εργασίας αλλά κεφαλαίου και µηχανολογικού εξοπλισµού, ο κλάδος δεν απασχολεί πλέον παρά µικρό ποσοστό του εργατικού δυναµικού, το οποίο όµως είναι πολύ µεγαλύτερο, αν ληφθούν υπόψη και οι δραστηριότητες που συνδέονται µε την εξόρυξη (µεταφορά υλικών, παραγωγή ατσαλιού κλπ.). Η βιοµηχανία 5
εξόρυξης εστιάζεται κυρίως στις επαρχίες της Αλµπέρτα, Οντάριο, Σασκατσεουάν, Βρετανική Κολοµβία και Κεµπέκ. Η παραγωγή ορυκτών χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες: Τα Ορυκτά Καύσιµα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και κάρβουνο) αντιπροσωπεύουν το 75% της αξίας της συνολικής παραγωγής ορυκτών της χώρας. Η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι εστιασµένη στην Αλµπέρτα, όπου οι υψηλές τιµές πετρελαίου των τελευταίων ετών έχουν καταστήσει συµφέρουσα και την εκµετάλλευση των απέραντων πετρελαιοειδών γαιών (tar sands) της Athabasca στην Βορειοανατολική Αλµπέρτα, παρά το υψηλό κόστος ανάκτησης και διϋλισης, την εξαιρετικά µεγάλη επιβάρυνση του περιβάλλοντος και την χαµηλή ποιότητα πετρελαίου (heavy crude). Εκτός από την Αλµπέρτα, άντληση πετρελαίου γίνεται και στη θαλάσσια περιοχή πλησίον των ακτών του Ατλαντικού (offshore drilling) και στη Θάλασσα Beaufort (Αρκτικός Κύκλος). Επίσης αντλείται φυσικό αέριο στην επαρχία των Βορειοδυτικών Περιοχών (Northwest Territories). Από τα Μεταλλικά Ορυκτά, σηµαντικότερο σε αξία είναι ο χρυσός, που εξορύσσεται κυρίως στο Οντάριο και το Κεµπέκ. Επίσης σηµαντική είναι η δραστηριότητα εξόρυξης νικελίου, χαλκού, ψευδαργύρου, σιδήρου και ουρανίου. Ο Καναδάς αποτελεί τη σηµαντικότερη παραγωγό χώρα ψευδαργύρου και ουρανίου παγκοσµίως. Από τα Μη Μεταλλικά Ορυκτά, σηµαντική είναι η εξόρυξη ποτασίου (potash), ιδίως στο Σασκατσεουάν, το οποίο χρησιµοποιείται στην παραγωγή λιπασµάτων, και άµµου, χαλικιού, τσιµέντου και πέτρας για την κατασκευαστική δραστηριότητα. Τέλος, η ανακάλυψη ορυχείων διαµαντιών προ δεκαετίας, ιδίως στην υποβαθµισµένη επαρχία των Βορειοδυτικών Περιοχών (Northwest Territories), έχει τονώσει ιδιαίτερα την οικονοµία της περιοχής, καθώς ο Καναδάς έχει καταστεί σήµερα η τρίτη παραγωγός χώρα διαµαντιών, µετά την Μποτσουάνα και τη Ρωσία. Σε ότι αφορά την ενέργεια, ο Καναδάς είναι µία από τις λίγες αναπτυγµένες χώρες µε θετικό ενεργειακό ισοζύγιο (εξαγωγές πλην εξαγωγές), χάρη κυρίως στα προαναφερθέντα αποθέµατα πετρελαίου (σε κοιτάσµατα και πετρελαιοειδείς γαίες) και φυσικού αερίου. Υπάρχει επίσης άφθονη υδροηλεκτρική ενέργεια, ιδίως στις επαρχίες του Κεµπέκ, της Βρετανικής Κολοµβίας, του Οντάριο και της Μανιτόµπα. Ως αποτέλεσµα (αλλά και λόγω του ψυχρού κλίµατος της χώρας), ο Καναδάς είναι η µεγαλύτερη καταναλώτρια χώρα ενέργειας κατά κεφαλή παγκοσµίως. Η φθηνή ενέργεια διαδραµατίζει επίσης σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της εγχώριας βιοµηχανίας. Ιστορικά, ένα από τα σηµαντικότερα ζητήµατα που απασχόλησαν και απασχολούν τις Καναδικές Οµοσπονδιακές Κυβερνήσεις είναι ότι, ενώ ο υτικός Καναδάς είναι µια από τις σηµαντικότερες πηγές ενέργειας στον κόσµο, τα βιοµηχανικά κέντρα του Νοτίου Οντάριο και του Κεµπέκ διαθέτουν λιγότερα τοπικά ενεργειακά αποθέµατα. Είναι ωστόσο συµφερότερο για την επαρχία της Αλµπέρτα να πουλήσει ενέργεια στις υτικές πολιτείες των 6
Η.Π.Α. από ότι στον Ανατολικό Καναδά, ο οποίος υποχρεώνεται αφενός να εισάγει δια θαλάσσης µεγάλες ποσότητες πετρελαίου από το εξωτερικό και αφετέρου να κάνει αρκετή χρήση ατοµικής ενέργειας. Ακολουθεί λεπτοµερής ανάλυση του σηµαντικότατου- τοµέα της ενέργειας στον Καναδά. ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Ο τοµέας των Υπηρεσιών στον Καναδά είναι ιδιαίτερα αναπτυγµένος και πολύπλευρος. Σηµαντικότερος από πλευράς εργατικού δυναµικού είναι ο κλάδος της Λιανικής Πώλησης, ο οποίος απασχολεί περί το 12 % του εργατικού δυναµικού της χώρας. Το λιανεµπόριο είναι κατά κύριο λόγο συµπυκνωµένο σε ένα σχετικά περιορισµένο αριθµό αλυσίδων καταστηµάτων, τα οποία βρίσκονται κυρίως συγκεντρωµένα µέσα σε εµπορικά κέντρα. Η επέκταση, κατά τα τελευταία χρόνια, των υπεραγορών, όπως το Wal-Mart (συµφερόντων Η.Π.Α.) και το Future Shop (Θυγατρική εταιρείας Η.Π.Α. Best Buy) τείνει να µετακινήσει το απασχολούµενο εργατικό δυναµικό στο λιανεµπόριο προς τα προάστια των πόλεων, όπου κυρίως βρίσκονται οι υπεραγορές λόγω µεγάλων αναγκών σε χώρο. εύτερος σηµαντικότερος κλάδος είναι εκείνος των επιχειρηµατικών υπηρεσιών (business services), ο οποίος περιλαµβάνει τις χρηµατοοικονοµικές υπηρεσίες, τις κτηµατοµεσιτικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες επικοινωνιών. Το κοµµάτι αυτό της οικονοµίας γνωρίζει µεγάλη άνθηση τα τελευταία χρόνια. Εστιάζεται στα µεγάλα αστικά κέντρα και ιδίως στο Τορόντο και το Μόντρεαλ. Οι πέντε µεγαλύτεροι Τραπεζικοί Όµιλοι του Καναδά (The Big Five: Royal Bank of Canada RBC, Bank of Nova Scotia ScotiaBank, Toronto-Dominion Bank TD Bank, Bank of Montreal BMO, Canadian Imperial Bank of Commerce CIBC) συγκαταλέγονται µεταξύ των σηµαντικότερων εταιρειών της χώρας. Σηµαντικοί είναι επίσης οι τοµείς της Εκπαίδευσης και του Συστήµατος Υγείας, οι οποίοι συνδέονται µε την Κυβέρνηση του Καναδά. Ιδίως το Σύστηµα Υγείας της χώρας και η χρηµατοδότησή του είναι από τα σηµαντικότερα προβλήµατα του Καναδά σήµερα. Η δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει το Εθνικό Σύστηµα Υγείας της χώρας φέρνει όλο και περισσότερο στην επιφάνεια τη συζήτηση για στροφή προς ένα πιο ιδιωτικοποιηµένο σύστηµα. Ο Τουρισµός, τέλος, εµφανίζει συνεχώς ανοδικές τάσεις, µε τη µεγάλη πλειοψηφία των επισκεπτών να προέρχεται από τις Η.Π.Α. 7
3. Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΝΑ Α Ο Καναδάς αποτελεί σήµερα, δίχως αµφιβολία, µια ιδιαίτερα σηµαντική ενεργειακή δύναµη παγκοσµίως, τόσο λόγω των υψηλών του αποθεµάτων σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κάρβουνο και ηλεκτρισµό (είναι καθαρός εξαγωγέας σε όλες αυτές τις ενεργειακές πηγές), όσο και της αξιοπιστίας σε ότι αφορά την παροχή ενέργειας σε µια εποχή υψηλής διεθνούς ζήτησης και τιµών, λόγω κυρίως των έντονων ρυθµών ανάπτυξης της Κίνας και της Ινδίας. Η παραγωγή ενέργειας στον Καναδά έχει αυξηθεί κατά 80% κατά την περίοδο 1980-2006, ενώ η εγχώρια κατανάλωση ενέργειας έχει σηµειώσει άνοδο της τάξης του 40% κατά την ίδια χρονική περίοδο. Σε ότι αφορά τη συνολική παραγωγή ενέργειας, ο Καναδάς αποτελεί την 5 η δύναµη παγκοσµίως µε συνολική παραγωγή ενέργειας 18,4 τετράκις εκατοµµύρια Btu (British Thermal Units) το 2003, εκ των οποίων κατανάλωσε τα 13,5 τετράκις εκατοµµύρια Btu. Το συντριπτικά µεγαλύτερο µέρος των Καναδικών εξαγωγών ενέργειας κατευθύνεται προς τις Η.Π.Α., αλλά ο Καναδάς εξετάζει ενεργά την ανάπτυξη των εξαγωγών του προς τις χώρες της Ασίας (Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα). Πιο συγκεκριµένα, ο Καναδάς κατατάσσεται δεύτερος παγκοσµίως σε εξακριβωµένα κοιτάσµατα πετρελαίου (µετά τη Σαουδική Αραβία), πρώτος σε παραγωγή ουρανίου, και τρίτος σε παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Η παραγωγή ενέργειας στον Καναδά αντιπροσωπεύει το 5,9% περίπου του Α.Ε.Π., ενώ οι εξαγωγές ενέργειας συνιστούν το 20% των συνολικών εµπορευµατικών εξαγωγών της χώρας. Αναλυτικότερα: Α. Πετρέλαιο. Ο Καναδάς παρήγαγε 3,1 δις βαρέλια αργό πετρέλαιο την ηµέρα (billion barrels a day, bbl/d) κατά το 2005, κατατάσσοντάς τον ως την 7 η πετρελαιοπαραγωγό χώρα στον κόσµο. Η εγχώρια κατανάλωση κατά το ίδιο έτος έφτασε τα 2,3 bbl/d, ενώ τα υπόλοιπα 0,8 bbl/d (το 25% περίπου της παραγωγής) εξήχθησαν σχεδόν αποκλειστικά στις Η.Π.Α.. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, ο Καναδάς προσπαθεί ενεργά να αναπτύξει τις εξαγωγές του προς την Ασία (ιδίως την Κίνα), καθώς αποτελεί τη µοναδική χώρα του G7, µε δυνατότητα σηµαντικής αύξησης των επιπέδων παραγωγής και εξαγωγής πετρελαίου. Τα εξακριβωµένα κοιτάσµατα πετρελαίου του Καναδά ανέρχονται σε 178,8 δις βαρέλια (έπεται παγκοσµίως µόνο της Σαουδικής Αραβίας). Ωστόσο, άνω του 95% των αποθεµάτων αυτών αποτελούν πετρελαιοειδείς γαίες (oil sands ή tar sands) στην περιοχή της Alberta, εκ των οποίων η εξόρυξη και επεξεργασία του συνθετικού βαρέως αργού πετρελαίου (synthetic heavy crude) είναι πολύ δυσκολότερη και πλέον δαπανηρή από την αντίστοιχη του συµβατικού ελαφρού αργού πετρελαίου (conventional light crude), ώστε να καθίσταται οικονοµικά βιώσιµη 8
σε τιµές συνθετικού βαρέως αργού πετρελαίου στα επίπεδα τουλάχιστον των 30 ολαρίων Η.Π.Α./βαρέλι. Επιπλέον, η διαδικασία εξόρυξης και επεξεργασίας αργού πετρελαίου από τις πετρελαιοειδείς γαίες επιβαρύνει σηµαντικά το περιβάλλον και απαιτεί µεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου, του οποίου τα αποθέµατα φθίνουν, και νερού. Ωστόσο, ο Καναδάς δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη τεχνολογιών για την άντληση αργού από τις πετρελαιοειδείς γαίες, µε έµφαση στον περιορισµό του κόστους και τον έλεγχο των περιβαλλοντικών συνεπειών. Εξετάζεται η χρήση πυρηνικής ενέργειας προς αντικατάσταση της χρήσης φυσικού αερίου κατά την άντληση αργού πετρελαίου από τις πετρελαιοειδείς γαίες στην επαρχία της Alberta. Απώτερος στόχος η αύξηση της παραγωγής από 1 σε 4,6 bbl/d εντός της επόµενης δεκαετίας. Η παραγωγή πετρελαίου στον Καναδά προέρχεται από τρεις πηγές: Η Ιζηµατογενής Λεκάνη του υτικού Καναδά (Western Canada Sedimentary Basin-WCSB), η οποία καταλαµβάνει το µεγαλύτερο µέρος της επαρχίας της Alberta και τµήµατα των British Columbia, Saskatchewan, Manitoba και Northwest Territories. Αποτέλεσε την κύρια πηγή άντλησης πετρελαίου στον Καναδά κατά τα τελευταία 50 χρόνια, αλλά η υπερεκµετάλλευσή της έχει οδηγήσει σε µια σταδιακή αλλά σταθερή µείωση της παραγωγής συµβατικού αργού πετρελαίου από την περιοχή αυτή. Η έµφαση µεταφέρεται ολοένα και περισσοτερο προς τις πετρελαιοειδείς γαίες. Οι Πετρελαιοειδείς Γαίες (oil sands ή tar sands), περιέχουν αποθέµατα πίσσας (bitumen), η οποία αντλείται, στην περίπτωση επιφανειακών κοιτασµάτων, µε παραδοσιακές µεθόδους εξόρυξης (open pit mining), ή, στην περίπτωση κοιτασµάτων αρκετά κάτω από την επιφάνεια του εδάφους (το 80% των Καναδικών αποθεµάτων), µε ειδικές, και ακριβότερες, in situ µεθόδους. Ο κύριος όγκος των πετρελαιοειδών γαιών βρίσκεται στην περιοχή Athabasca της επαρχίας Alberta, ενώ σηµαντικά κοιτάσµατα υπάρχουν ακόµη στη Βόρειο Alberta (Cold Lake/Peace River) και στη Νήσο Melville, βορείως των ακτών του Καναδά και εντός του αρκτικού κύκλου. Σηµειώνεται ότι όλες οι σηµαντικές εργασίες εκµετάλλευσης στην Athabasca αφορούν ακόµη την µε τον παραδοσιακό τρόπο εξόρυξη πίσσας από επιφανειακά κοιτάσµατα. Μετά την εξόρυξη, η πίσσα αναµιγνύεται µε ελαφρύτερους υδρογονάνθρακες, ώστε να καταστεί δυνατό να µεταφερθεί µε αγωγούς, και υφίσταται ειδική διαδικασία εµπλουτισµού (upgrading) για να µετατραπεί σε συνθετικό αργό πετρέλαιο. Σηµειώνεται ότι, αν ληφθούν υπόψη όλα τα δυνητικά εκµεταλλεύσιµα κοιτάσµατα πετρελαιοειδών γαιών, θα ανέβαζαν τα εξακριβωµένα κοιτάσµατα πετρελαίου του Καναδά σε 315 δις βαρέλια, από 178,8 που υπολογίζονται σήµερα. Υποθαλάσσια (Offshore) Κοιτάσµατα, στη λεκάνη Jeanne d Arc, απέναντι από τις ακτές των επαρχιών Newfoundland και Labrador στον Ατλαντικό Ωκεανό. Τα τρία υπό εκµετάλλευση κοιτάσµατα Hibernia, Terra Nova και White Rose παράγουν επί του παρόντος 9
περί τα 300.000 βαρέλια την ηµέρα. Υφίστανται επίσης έρευνες αναζήτησης κοιτασµάτων στη λεκάνη Orphan, σε βαθειά ύδατα βορείως των υπαρχόντων εκµεταλλεύσεων, η οποία συναντά σοβαρές δυσκολίες λόγω ακραίων καιρικών φαινοµένων (πολύ χαµηλές θερµοκρασίες, εποχιακά παγόβουνα, θύελλες). Οι ειδικοί της βιοµηχανίας πετρελαίου πιστεύουν επίσης ότι υφίστανται σηµαντικά υποθαλάσσια κοιτάσµατα, τόσο στις Αρκτικές περιοχές έναντι των βορείων ακτών του Καναδά (όπου επίσης η έρευνα είναι δύσκολη και δαπανηρή, ενώ υπάρχει και κίνδυνος σοβαρής περιβαλλοντικής υποβάθµισης), όσο και στην περιοχή απέναντι από τις ακτές της Βρετανικής Κολοµβίας στον Ειρηνικό Ωκεανό. Σηµειώνεται ότι η Οµοσπονδιακή Καναδική Κυβέρνηση απαγορεύει την άντληση πετρελαίου στον Ειρηνικό Ωκεανό, γεγονός το οποίο η επαρχιακή Κυβέρνηση της Βρετανικής Κολοµβίας έχει προσπαθήσει επανειληµµένα να άρει. Σε ότι αφορά τη Βιοµηχανία ιϋλισης (Refining Industry), ο Καναδάς διαθέτει δυνατότητα διϋλισης 2 δισεκατοµµυρίων βαρελιών αργού πετρελαίου την ηµέρα (2 bbl/d). Παρότι ο όγκος παραγωγής αργού πετρελαίου προέρχεται από την Alberta, η περιοχή διαθέτει µόνο τέσσερα διυλιστήρια, µε δυνατότητα διϋλισης 0,5 bbl/d (το 25% του συνόλου της χώρας). Αντίθετα, οι επαρχίες του Ontario και Quebec, στον Ανατολικό Καναδά, διαθέτουν συνολικά οκτώ διυλιστήρια. Η µεγαλύτερη µονάδα της χώρας βρίσκεται ωστόσο στην επαρχία του New Brunswick (St. John Plant), στις ακτές του Ατλαντικού, µε δυνατότητα διυλισης 0,28 bbl/d. Ο Καναδάς διαθέτει ένα ιδιαίτερα εκτεταµένο δίκτυο πετρελαιαγωγών, τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και προς τις Η.Π.Α., κυρίως προς τις Μεσοδυτικές Πολιτείες (Midwest) και, δευτερευόντως, προς τα Βραχώδη Όρη και την Ανατολική Ακτή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σχέδιο πετρελαιαγωγού 0,4 bbl/d, ο οποίος θα ξεκινά από το Edmonton της Alberta, θα διασχίζει τα Καναδικά Βραχώδη Όρη και θα καταλήγει σε λιµάνι βαθέων υδάτων (Deepwater Port) της Βρετανικής Κολοµβίας, το οποίο θα µπορεί να εξυπηρετήσει υπερµεγέθη τάνκερ µεταφοράς αργού πετρελαίου (Very Large Crude Carriers VLCC). Ο σχεδιαζόµενος πετρελαιαγωγός, συνολικού µήκους 1.150 χιλιοµέτρων και προϋπολογισθέντος κόστους 2,5 δις δολαρίων Η.Π.Α., προβλέπεται να χρησιµοποιηθεί ως πύλη προµήθειας (Gateway Pipeline) αργού πετρελαίου για την Ασία, αλλά και την Καλιφόρνια. Β. Φυσικό Αέριο. Ο Καναδάς διαθέτει 56,6 τρις κυβικά πόδια (Trillion cubic feet Tcf) εξακριβωµένων κοιτασµάτων φυσικού αερίου, µε την παραγωγή να είναι συγκεντρωµένη, όπως και µε το πετρέλαιο, στην Ιζηµατογενή Λεκάνη του υτικού Καναδά (WCSB). Με ετήσια παραγωγή άνω των 6 Tcf, τα υπάρχοντα αποθέµατα της χώρας αναµένεται να εξαντληθούν ως το 2014, εάν ο 10
Καναδάς δεν προχωρήσει σε εκµετάλλευση νέων κοιτασµάτων. Παρόλα αυτά, ο Καναδάς παραµένει η τρίτη σηµαντικότερη παραγωγός χώρα φυσικού αερίου στον κόσµο. Από την ετήσια παραγωγή φυσικού αερίου, το 50% περίπου καταναλώνεται εγχώρια και το υπόλοιπο διοχετεύεται στις Η.Π.Α., των οποίων το δίκτυο αγωγών είναι σχεδόν πλήρως ενοποιηµένο µε το Καναδικό. Ωστόσο, το Υπουργείο Φυσικών Πόρων του Καναδά υπολογίζει τα ανεκµετάλλευτα αποθέµατα φυσικού αερίου της χώρας σε 594 Tcf, τα οποία αναµένεται να αντληθούν από τις εξείς πηγές: Από Μεθάνιο, το οποίο βρίσκεται σε σχισµές (seams) του στρώµατος γαιάνθρακα (coal bed methane - CBM) της λεκάνης WCSB, στην Αλµπέρτα. Τα αποθέµατα αυτά, υπολογιζόµενα σε 500 Tcf, αποτελούν τη µερίδα του λέοντος των δυνητικά εκµεταλλεύσιµων αποθεµάτων φυσικού αερίου, αλλά απαιτούν ειδικές τεχνολογίες ανάκτησης, µε αποτέλεσµα η βιοµηχανία CBM να βρίσκεται ακόµη σε βρεφικό στάδιο στον Καναδά (τα πρώτα πηγάδια ανοίχθηκαν µόλις το 1997). Παρόλα αυτά, προβλέπεται ότι η παραγωγή CBM πρόκειται να αντικαταστήσει µεσοπρόθεσµα το συµβατικό φυσικό αέριο στον Καναδά. Σε ότι αφορά την εκµετάλλευση υποθαλάσσιων κοιτασµάτων φυσικού αερίου, η παραγωγή εστιάζεται σήµερα σε αρκετές πλατφόρµες άντλησης στη λεκάνη Scotian Basin, απέναντι από τις ακτές της επαρχίας Nova Scotia στον Ατλαντικό. Επίσης, γίνεται προσπάθεια εκµετάλλευσης κοιτασµάτων φυσικού αερίου και στις προαναφερθείσες πλατφόρµες άντλησης πετρελαίου στη λεκάνη Jeanne d Arc, ιδίως στις τοποθεσίες Hibernia και White Rose. Τέλος, όπως αναφέρθηκε και στο σκέλος του πετρελαίου, η Κυβέρνηση της Βρετανικής Κολοµβίας πιέζει για την άρση του moratorium άντλησης από τον Ειρηνικό Ωκεανό, ώστε να προχωρήσει στην εκµετάλλευση και υποθαλάσσιων κοιτασµάτων φυσικού αερίου, που έχουν ανακαλυφθεί εκεί. Σηµαντικά κοιτάσµατα φυσικού αερίου έχουν επίσης ανακαλυφθεί και στην περιοχή του Mackenzie Delta, στην επαρχία των Northwest Territories στον Αρκτικό Κύκλο, αλλά η εκµετάλλευσή τους εξαρτάται από την ολοκλήρωση του σχεδιαζόµενου αγωγού (Mackenzie Gas Pipeline) µήκους 1220 χιλιοµέτρων, ο οποίος θα µεταφέρει το φυσικό αέριο από την περιοχή αυτή στη Βόρειο Alberta, όπου και θα διοχετευθεί στο υπάρχον δίκτυο φυσικού αερίου του Καναδά. Ο αγωγός αυτός δεν αναµένεται να ολοκληρωθεί πριν το 2010. Το κόστος του έργου υπολογίζεται σε 16,2 δις ολάρια Καναδά (έναντι 7 δις ολαρίων Καναδά προ τριετίας), 8 δις για την κατασκευή του αγωγού και τα υπόλοιπα για την ανάπτυξη τριών µεγάλων πηγαδιών φυσικού αερίου. Η ανωτέρω υπερτίµηση αποθαρρύνει τις επικεφαλείς εταιρείες του consortium (Imperial Oil Ltd. και Exxon Mobil Corp.) να προχωρήσουν στην υλοποίησή του, µε αποτέλεσµα η έναρξη κατασκευής να προγραµµατίζεται επί του παρόντος για το 2014. 11
Επί του παρόντος, οι Καναδικές εταιρείες φυσικού αερίου, προκειµένου να αντιµετωπίσουν τη µειωµένη εγχώρια παραγωγή, εξετάζουν την κατασκευή τερµατικών σταθµών υποδοχής Υγροποιηµένου Φυσικού Αερίου (Liquidified Natural Gas LNG), το οποίο στη συνέχεια υφίσταται διαδικασία αεριοποίησης (regasification) σε ειδικές µονάδες επεξεργασίας και διοχετεύεται στο δίκτυο φυσικού αερίου της χώρας. Το φυσικό αέριο µπορεί στη συνέχεια να χρησιµοποιηθεί εγχωρίως ή να επανεξαχθεί στις Η.Π.Α.. Υπάρχουν αυτή τη στιγµή επτά πλάνα βιοµηχανικών µονάδων αεριοποίησης (δύο στη Nova Scotia, δύο στη Βρετανική Κολοµβία, δύο στο Κεµπέκ και ένα στο New Brunswick), σε περισσότερο ή λιγότερο προχωρηµένο σηµείο ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσική ενεργειακή εταιρεία Gazprom ανακοίνωσε την πρόθεσή της να συµµετάσχει στο Μετοχικό Κεφάλαιο του σχεδιαζόµενου Τερµατικού Λιµένα Rabaska στην τοποθεσία Lévis, απέναντι από την πόλη του Κεµπέκ. Η εν λόγω επένδυση θα είναι η πρώτη της Gazprom στο χώρο της Βορείου Αµερικής και ακολουθεί την έγκριση κατασκευής του εν λόγω τερµατικού λιµένα τόσο από την Οµοσπονδιακή Κυβέρνηση του Καναδά όσο και από την αντίστοιχη επαρχιακή του Κεµπέκ. Οι τρεις αρχικοί µέτοχοι του Σχεδίου Rabaska (Καναδικές ενεργειακές εταιρείες GazMétro Κεµπέκ & Enbridge συν την Γαλλική Gaz de France) συνυπέγραψαν προσύµφωνο συνεργασίας (letter of intent) µε την Gazprom, ενώ οι λεπτοµέρειες της τελικής συµφωνίας αναµένεται να οριστικοποιηθούν εντός των προσεχών µηνών. Η Gazprom δεσµεύεται να προµηθεύει, από το 2014, έως και το 100% του υγροποιηµένου φυσικού αερίου (Liquefied Natural Gas LNG) που απαιτείται για τη λειτουργία του Τερµατικού Λιµένα Rabaska, από τα αποθέµατα φυσικού αερίου του Shtokman στη θάλασσα του Barents. Οι εργασίες κατασκευής του Σχεδίου Rabaska (Rabaska Project Τερµατικός Λιµένας συν Εγκαταστάσεις Αεριοποίησης LNG και αγωγού διοχέτευσης στο δίκτυο Οντάριο- Κεµπέκ) αναµένεται να ξεκινήσουν κατά το 2010 ώστε να συµπέσουν µε την κατασκευή των εγκαταστάσεων υγροποίησης φυσικού αερίου στο Shtokman. Θα πρέπει εδώ να σηµειώσουµε ότι η Καναδική πλευρά αποδίδει µεγάλη σηµασία στην υλοποίηση του Σχεδίου Rabaska και στη συµµετοχή της Gazprom (η σηµαντικότερη προϋπόθεση κατασκευής ενός τερµατικού λιµένα υποδοχής LNG είναι η εξασφάλιση εισερχόµενου προϊόντος). Επί του παρόντος, οι εξαιρετικά υψηλές ανάγκες του Ανατολικού Καναδά (κυρίως του Οντάριο και του Κεµπέκ) σε φυσικό αέριο καλύπτονται εξολοκλήρου από τα αποθέµατα της Αλµπέρτα, µέσω του διακαναδικού αγωγού φυσικού αερίου (TransCanada Pipeline Network). Η διπλή αυτή εξάρτηση προβληµατίζει ιδιαίτερα τις δύο Καναδικές επαρχίες, καθώς αφενός η τιµή του φυσικού αερίου διαµορφώνεται από τις δυνάµεις της προσφοράς και ζήτησης, και αφετέρου 12
το Οντάριο και το Κεµπέκ βρίσκονται στο ανατολικότερο άκρο του διακαναδικού αγωγού φυσικού αερίου. Η Gazprom από την πλευρά της θεωρεί σηµαντική την συµµετοχή της στο Σχέδιο Rabaska ως πρώτο βήµα εισόδου στην αγορά ενέργειας της Βορείου Αµερικής ενώ εκτιµά ότι οι τιµές πώλησης φυσικού αερίου στον Καναδά (επί του παρόντος 50% των τιµών στην Ε.Ε. και 33% των αντίστοιχων στην Ιαπωνία) πρόκειται να σηµειώσουν σηµαντική µεσοπρόθεσµη άνοδο. Γ. Γαιάνθρακας (Κάρβουνο). Ο Καναδάς διαθέτει αποθέµατα 7,3 δις µετρικών τόνων (short tons) γαιάνθρακα. Η ετήσια παραγωγή, αφού έφτασε στο µέγιστο σηµείο των 86,7 εκατοµµυρίων µετρικών τόνων (million short tons Mmst) το 1997, έχει πλέον σταθεροποιηθεί γύρω στους 65 Mmst. Η παραγωγή γαιάνθρακα είναι εστιασµένη στο δυτικό τµήµα της χώρας, µε το 50% να προέρχεται από την επαρχία της Alberta. Αντίθετα από την παραγωγή, η κατανάλωση γαιάνθρακα έχει σηµειώσει σταθερή αύξηση κατά την τελευταία δεκαετία στον Καναδά, αγγίζοντας τους 70 Mmst. Ο µεγάλος όγκος της κατανάλωσης αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ δευτερευόντως χρησιµοποιείται για την παραγωγή χάλυβα ή ως καύσιµο σε βιοµηχανικές µονάδες. Ο Καναδάς εξάγει το 50% περίπου της ετήσιας παραγωγής του, κατά πρώτο λόγο στην Ασία και κατά δεύτερο στην Ευρώπη και Λατινική Αµερική. Σχεδόν το σύνολο των εξαγόµενων ποσοτήτων αποτελεί γαιάνθρακα για παραγωγή οπτάνθρακα-κοκ (coking coal), για διάφορες βιοµηχανικές χρήσεις. Από την άλλη πλευρά, ο Καναδάς εισάγει σηµαντικές ποσότητες γαιάνθρακα, κυρίως από τις Η.Π.Α., τόσο για παραγωγή κοκ, όσο και θερµικό γαιάνθρακα (thermal ή steaming coal), o οποίος χρησιµοποιείται κυρίως για την παραγωγή ατµού, για τη βιοµηχανία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.. Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας. Ο Καναδάς διαθέτει δυνατότητα ετήσιας παραγωγής 115 Gigawatt ενέργειας (2003). Η χώρα παρήγαγε, κατά το 2003, 566,3 δις κιλοβατώρες (billlion kilowatt hours Bkwh) εκ των οποίων κατανάλωσε τις 520,9 Bkwh. Η παραγωγή, µεταφορά και διανοµή της ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα είναι εστιασµένες σε επαρχιακό επίπεδο, ελεγχόµενες από ηµόσιες Επαρχιακές Επιχειρήσεις Ηλεκτρισµού. Οι τρεις σηµαντικότερες είναι οι Ontario Power Generation, Hydro-Quebec και B.C. Hydro. Οι προσπάθειες ιδιωτικοποίησης του τοµέα δεν έχουν ακόµη προχωρήσει ιδιαίτερα. Από τη συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, το 59% προέρχεται από υδροηλεκτρικές µονάδες, το 27% από συµβατική θερµική ενέργεια (κυρίως από 13
καύση γαιάνθρακα), το 12% από πυρηνική ενέργεια και το 2% από άλλες ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (αιολική ενέργεια). Αναλυτικότερα: Ο Καναδάς κατατάσσεται ως η σηµαντικότερη παραγωγός χώρα υδροηλεκτρικής ενέργειας παγκοσµίως, µε παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας άνω των 330 Bkwh ετησίως. Υπολογίζεται ότι ο Καναδάς διαθέτει επιπλέον δυναµική παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας της τάξης των 180.000 MW, εκ των οποίων όµως η εκµετάλλευση µόνο 34.000 MW κρίνεται σήµερα οικονοµικά βιώσιµη. Λόγω της γεωγραφίας του, η επαρχία του Κεµπέκ συνεισφέρει το µεγαλύτερο µερίδιο στην παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, ακολουθούµενη από τη Βρετανική Κολοµβία. Το εργοτάξιο La Grande του Κεµπέκ είναι ένα από τα µεγαλύτερα παγκοσµίως, µε παραγωγική δυνατότητα 15.000 MW. Το 75% της χρησιµοποιούµενης θερµικής ενέργειας προέρχεται από την καύση γαιανθράκων (κάρβουνο). Καθώς η πρακτική αυτή επιβαρύνει ιδιαίτερα µε ρύπους (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα) το περιβάλλον, πολλές επαρχίες καταβάλλουν προσπάθειες να υποκαταστήσουν, κατά την παραγωγή θερµικής ενέργειας, τους γαιάνθρακες µε φυσικό αέριο. υστυχώς, η φθίνουσα εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου και η υψηλή του ζήτηση από τις µονάδες πετρελαιοειδών γαιών δυσκολεύουν ιδιαίτερα τη µετάβαση αυτή, µε αποτέλεσµα ο Καναδάς να αποµακρύνεται όλο και περισσότερο από τις προβλέψεις του Πρωτοκόλλου του Κυότο για τον περιορισµό των ρύπων φαινοµένου θερµοκηπίου (greenhouse gas emissions). Πυρηνική Ενέργεια. Ο Καναδάς είναι η σηµαντικότερη παραγωγός χώρα ουρανίου στον κόσµο και, µαζί µε την Αυστραλία, ο πλέον αξιόπιστος προµηθευτής. Κατά το 2004, το 30% της παγκόσµιας παραγωγής ουρανίου προήλθε από τον Καναδά (11,6 χιλιάδες τόνοι, συνολικής αξίας 525 εκατοµµυρίων ευρώ). Ο Καναδάς διαθέτει το 9% των παγκοσµίως γνωστών κοιτασµάτων ουρανίου, ποσοστό το οποίο πιθανόν θα αυξηθεί µε την αναµενόµενη ανακάλυψη νέων κοιτασµάτων στις επαρχίες Saskatchewan και Nunavut. Η συντριπτική πλειοψηφία των εργοστασίων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας βρίσκεται στην επαρχία του Οντάριο. Αφού όµως η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας στον Καναδά έφτασε στη µέγιστη τιµή των 102,4 δις κιλοβατώρων (billion kilowatt hours Bkwh) το 1994, έχει σηµειώσει σταθερή κάµψη κατά την τελευταία δωδεκαετία, καθώς ένας αριθµός εργοστασίων έχει σταµατήσει να λειτουργεί και οι πεπαλαιωµένοι και απαξιωµένοι ατοµικοί αντιδραστήρες δεν αντικαταστάθηκαν από νεότερους. Ωστόσο, το ενδιαφέρον για τη χρήση πυρηνικής ενέργειας έχει ανανεωθεί τελευταία, καθώς: - Οι µεγάλες ενεργειακές απαιτήσεις για την εκµετάλλευση των πετρελαιοειδών γαιών της Alberta και η ελάττωση των αποθεµάτων φυσικού αερίου προσανατολίζουν προς τη χρήση πυρηνικής ενέργειας στην περιοχή, και 14
- Η επιβάρυνση που ασκείται στο περιβάλλον από ρύπους, δηµιουργεί πίεση για χρήση καθαρότερων µορφών ενέργειας, όπως η πυρηνική. Ως αποτέλεσµα, και παρά το πολιτικά ευαίσθητο θέµα της διαχείρισης πυρηνικών αποβλήτων, αρκετοί από τους παλιούς ατοµικούς αντιδραστήρες είτε επαναλειτουργούν είτε βρίσκονται σε διαδικασία επανεκκίνησης λειτουργίας, ενώ σχεδιάζεται και η δηµιουργία νέων εργοστασίων. Η εκµετάλλευση της αιολικής ενέργειας βρίσκεται ακόµη σε πρωτόλειο στάδιο στον Καναδά. Παρότι η χώρα υπολογίζεται ότι έχει δυνατότητα παραγωγής 28.000 MW αιολικής ενέργειας, επί του παρόντος παράγει 1.400 MW (έναντι ωστόσο 370 MW ένα έτος πριν). Η επαρχία του Κεµπέκ αποτελεί το κέντρο της δραστηριότητας παραγωγής αιολικής ενέργειας. ιαθέτει τη µεγαλύτερη µονάδα αιολικής ενέργειας της χώρας, µε παραγωγή 100 MW (Le Nordais, στις όχθες του ποταµού St. Lawrence) και η ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού της επαρχίας (Hydro-Quebec) έχει υπογράψει συµβόλαια για τη µελλοντική δηµιουργία µονάδων δυνητικής παραγωγής 1.000 MW. Ε. Άλλες Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας. Εκτός από την υδροηλεκτρική ενέργεια και, σε πολύ µικρότερο βαθµό, την αιολική ενέργεια, ο Καναδάς δεν έχει προχωρήσει ιδιαίτερα στη χρήση και αξιοποίηση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας είναι σχεδόν ανύπαρκτη στη χώρα. Εξαίρεση αποτελεί η αξιοποίηση της βιοµάζας και βιοκαυσίµων (biomass & biofuels) ως εναλλακτικές πηγές ενέργειας, στις οποίες ο Καναδάς προσδίδει ιδιαίτερη έµφαση. Οι κυριότερες πηγές βιοµάζας στον Καναδά προέρχονται από υποπροϊόντα της ασικής Βιοµηχανίας (ξύλο, πολτός, χαρτί), τη Γεωργία (κυρίως στις επαρχίες της Manitoba και Saskatchewan), τα υπολείµµατα (residues) της βιοµηχανίας τροφίµων, βιοµηχανικά απόβλητα, δηµοτικές αποχετεύσεις και οικιακά απορρίµµατα. Η παραγόµενη από τη βιοµάζα ενέργεια χρησιµοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρισµού σε διάφορα µητροπολιτικά κέντρα της χώρας και η µελέτη για την καλύτερη δυνατή αξιοποίησή της συνεχίζεται. Το εκέµβριο του 2006, η Καναδική Κυβέρνηση ανακοίνωσε τη δέσµευσή της να χρηµατοδοτήσει µε το ποσό των 345 εκατοµµυρίων δολαρίων Καναδά αγρότες και γεωργικές κοινότητες, προκειµένου να βοηθήσει την αλλαγή προσανατολισµού της παραγωγής τους προς τον τοµέα των βιοπροϊόντων. Στόχος της Κυβέρνησης είναι να επιβάλλει ένα µέσο ετήσιο ποσοστό 5% βιοκαυσίµου στη βενζίνη έως το 2010 και 2% στο πετρέλαιο κίνησης και θέρµανσης (diesel fuel & heating oil) έως το 2012. Η τοπική κυβέρνηση της επαρχίας της Νέας Σκωτίας, στις ακτές του Ατλαντικού, ενέκρινε την έναρξη πειραµατικής εκµετάλλευσης της παλιρροιακής ενέργειας (Tidal 15
Power) για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος στην τοποθεσία του Κόλπου Fundy. Η ανωτέρω τεχνολογία βασίζεται στην µετατροπή της κινητικής ενέργειας των υδάτων σε ηλεκτρική µε τη χρήση ειδικών τουρµπινών. Η παλιρροιακή ενέργεια διαθέτει, σε σχέση µε τις άλλες ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, το πλεονέκτηµα της κανονικότητας και της προβλεψιµότητας. Ζ. Περιβάλλον. Η αφθονία ενεργειακών πόρων που χαρακτηρίζει τον Καναδά έχει οδηγήσει στη δηµιουργία µιας οικονοµίας που χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλή χρήση καυσίµου (fuelintensive economy), βασισµένης στην άντληση και επεξεργασία φυσικών πόρων, και χαµηλής αποτελεσµατικότητας στη χρήση και κατανάλωση ενέργειας (low energy efficiency). Κατά το 2003, ο Καναδάς κατανάλωσε 13,5 τετράκις εκατοµµύρια Btu και απελευθέρωσε στην ατµόσφαιρα 600,2 εκατοµµύρια µετρικούς τόνους (million metric tons Mmt) διοξειδίου του άνθρακα, αποµακρυνόµενος ολοένα και περισσότερο από τους στόχους του Πρωτοκόλλου του Κυότο, όπως φαίνεται στο ακόλουθο διάγραµµα. Η ένταση χρήσης ενέργειας στον Καναδά (οριζόµενη ως η κατανάλωση ενέργειας ανά δολάριο Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος), παρότι έχει µειωθεί κατά τη δεκαετία 1991 2001, παραµένει ιδιαίτερα υψηλή σε σχέση µε τις λοιπές βιοµηχανοποιηµένες χώρες του ΟΟΣΑ, όπως φαίνεται στο ακόλουθο διάγραµµα: 16
Η κατά κεφαλή κατανάλωση ενέργειας στον Καναδά (402,6 million Btu/capita, 2001) είναι η υψηλότερη µεταξύ των χωρών ΟΟΣΑ, υπερβαίνοντας ακόµη και εκείνη των Η.Π.Α. (341,8 million Btu/capita). Σε ότι αφορά την κατά κεφαλή εκποµπή διοξειδίου του άνθρακα, ο Καναδάς, µε 5 µετρικούς τόνους (mt), µόλις υπολείπεται των Η.Π.Α. (5,5 mt/capita), αλλά κατατάσσεται πολύ ψηλότερα από όλες τις άλλες χώρες ΟΟΣΑ. Το 80% των εκποµπών βιοµηχανικών ρύπων που συµβάλουν στο φαινόµενο του θερµοκηπίου (GreenHouse Gas GHG Emissions) προέρχονται από τον τοµέα της ενέργειας (κυρίως από τις πετρελαιοειδείς γαίες, την οικιακή χρήση φυσικού αερίου, την καύση 17
γαιάνθρακα και τα καυσαέρια των αυτοκινήτων). Σε ότι αφορά τη γεωγραφική κατανοµή, το 31,2% των ανωτέρω ρύπων προέρχεται από την Αλµπέρτα, το 27,9% από το Οντάριο και το 12,5% από το Κεµπέκ (στοιχεία 2003). Η χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (κυρίως υδροηλεκτρικής), παρότι αναιρεί ένα τµήµα της πίεσης που ασκείται στο περιβάλλον, είναι ανεπαρκής να αναστρέψει την κατάσταση. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, θα απαιτούνταν ισχυρότατη πολιτική βούληση και ριζικά µέτρα περιβαλλοντικής πολιτικής εκ µέρους της Καναδικής Κυβέρνησης, κάτι που δεν διαφαίνεται, τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία. Ορισµένες επαρχίες του Καναδά παρουσιάζουν πολύ εντονότερη δραστηριότητα από την Οµοσπονδιακή Κυβέρνηση στην αντιµετώπιση των ρύπων που προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου, µε πρωταγωνίστρια τη Βρετανική Κολοµβία, η οποία ήδη έχει αρχίσει να επιβάλει περιβαλλοντικό φόρο στην κατανάλωση καυσίµων και απόλυτα ανώτατα όρια ρύπων. Η. Προοπτικές µελλοντικής ενεργειακής συνεργασίας µεταξύ Καναδά και Ε.Ε.. Καθώς, όπως προαναφέρθηκε, σχεδόν το σύνολο των Καναδικών εξαγωγών ενέργειας κατευθύνεται προς τις Η.Π.Α., ενώ το ενδιαφέρον του Καναδά για εναλλακτικούς πελάτες στρέφεται προς τις διψασµένες ενεργειακά χώρες της Άπω Ανατολής (Κίνα, Κορέα, Ιαπωνία), δεν διακρίνονται σοβαρές προοπτικές να καταστεί ο Καναδάς πηγή προµήθειας ενέργειας για την Ε.Ε., έστω και µεσο/µακροπρόθεσµα. Πρέπει να σηµειωθεί εξάλλου ότι, στο πλαίσιο της Συµφωνίας της NAFTA, εφόσον ο Καναδάς αδυνατεί να καλύψει τη ζήτηση ενέργειας που αντιµετωπίζει από το εξωτερικό, οι Η.Π.Α. έχουν προνοµιακή θέση ως προς την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών (Right of First Refusal ROFR, το δικαίωµα να υποβάλουν προσφορά, αφού όλες οι άλλες προσφορές έχουν ολοκληρωθεί και καταστεί γνωστές). Ωστόσο, υφίστανται σοβαρές προοπτικές ενεργειακής συνεργασίας µεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Καναδά στους τοµείς της αποτελεσµατικής χρήσης της ενέργειας (energy efficiency, όπου όπως προαναφέρθηκε ο Καναδάς υστερεί), στην έρευνα και τεχνολογία, στις επενδύσεις, στην ενεργειακή ασφάλεια και στην αειφορία (Environmental Sustainability). 18
4. ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΝΑ Α ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΟΟΣΑ Οι επιδόσεις της οικονοµίας του Καναδά ήταν µεταξύ των καλύτερων στα κράτη-µέλη του ΟΟΣΑ τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της ισχυρής παγκόσµιας ανάπτυξης, της βελτίωσης των όρων εµπορίου (λόγω της ανόδου των τιµών των φυσικών πόρων, ιδίως του πετρελαίου) αλλά και της αύξησης της απασχόλησης (ιδίως των γυναικών). Παράλληλα, η ακολουθούµενη οικονοµική πολιτική χρησιµοποίησε πλεονάσµατα του προϋπολογισµού, τα οποία προήλθαν από τα απροσδόκητα κέρδη (windfall gains) της αύξησης των τιµών των φυσικών πόρων, για τη µείωση του δηµόσιου χρέους και την ελάφρυνση των φορολογικών επιβαρύνσεων. Οι κύριες προκλήσεις που έχει να αντιµετωπίσει η οικονοµία του Καναδά αφορούν την ισχυροποίηση της οικονοµίας ενόψει της γήρανσης του πληθυσµού και των προκλήσεων της παγκοσµιοποίησης, την ενίσχυση της παραγωγικότητας και την αντιµετώπιση του προβλήµατος της κλιµατικής αλλαγής. Παράλληλα, η ευφορία που προκλήθηκε από τα απροσδόκητα κέρδη που προέρχονται από την εκµετάλλευση των φυσικών πόρων µπορεί να οδηγήσει στην καθυστέρηση των απαραίτητων διαρθρωτικών οικονοµικών µεταρρυθµίσεων. Η οικονοµία της χώρας επέδειξε αξιόλογη προσαρµογή στην παρούσα διεθνή οικονοµική κρίση, καθώς τα κεφάλαια και το παραγωγικό δυναµικό µετακινήθηκαν άµεσα από την βιοµηχανική δραστηριότητα προς τους τοµείς εκµετάλλευσης φυσικών πόρων και υπηρεσιών. Επιπρόσθετα, η εφαρµοσθείσα νοµισµατική πολιτική διατήρησε υπό έλεγχο τον πληθωρισµό και τα δηµοσιονοµικά πλεονάσµατα επέτρεψαν τη µείωση του δηµόσιου χρέους και την παροχή φορολογικών ελαφρύνσεων. Ωστόσο, η οικονοµική δραστηριότητα παρουσίασε οξεία επιβράδυνση, από το δεύτερο ιδίως εξάµηνο του 2008, ως συνέπεια της κρίσης στις Η.Π.Α. και της ισχύος του Καναδικού ολαρίου, καθώς η πτώση των εξαγωγών δεν αντισταθµίζεται πλέον επαρκώς από τη ζήτηση στο εξωτερικό της χώρας. Επιπλέον, το δηµογραφικό πρόβληµα που προκύπτει από τη γήρανση του πληθυσµού δηµιουργεί την επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης της παραγωγικότητας και αύξησης των ορίων συνταξιοδότησης, προκειµένου να διατηρηθεί η υγιής κατάσταση των δηµοσίων οικονοµικών χωρίς να πληγεί το κατά κεφαλήν εισόδηµα. Αναλυτικότερα, η τρέχουσα κατάσταση της Καναδικής οικονοµίας έχει ως ακολούθως: ηµοσιονοµική Πολιτική Η δηµοσιονοµική κατάσταση έχει σηµαντικά βελτιωθεί από τα µέσα της δεκαετίας του 1990, καθώς τα ελλείµµατα µετατράπηκαν σε πλεονάσµατα και το δηµόσιο χρέος της χώρας είναι πλέον το χαµηλότερο στους κόλπους του ΟΟΣΑ. Ο ρόλος του κράτους στην οικονοµική δραστηριότητα συρρικνώθηκε τα τελευταία χρόνια, καθώς τόσο οι δαπάνες όσο και τα έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ µειώθηκαν αισθητά το 2007 έναντι των αντίστοιχων του 2000. Όµως η 19
µείωση των δηµοσίων δαπανών τα τελευταία έτη οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στις µικρότερες πληρωµές τόκων για την εξυπηρέτηση του δηµοσίου χρέους (λόγω και της πτώσης των επιτοκίων), ενώ αντίθετα οι πρωτογενείς δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν υψηλότερες το 2007 σε σχέση µε το 2000. Παράλληλα, παρατηρείται συστηµατικά υπέρβαση των στόχων του προϋπολογισµού στο σκέλος των δαπανών, τόσο σε οµοσπονδιακό όσο και σε επαρχιακό επίπεδο. Ταυτόχρονα, λόγω της γήρανσης του πληθυσµού αναµένεται ισχυρή αύξηση των δαπανών υγείας τα επόµενα πενήντα έτη. Ο ΟΟΣΑ προτείνει την ενίσχυση των ελέγχων στο επίπεδο των δαπανών (ιδίως στις δαπάνες υγείας σε επαρχιακό επίπεδο), την αξιολόγηση των δαπανών και την ανακατανοµή των πόρων του προϋπολογισµού στα προγράµµατα µε τη µεγαλύτερη προστιθέµενη αξία. Επιπρόσθετα, ο συνδυασµός των πρόσφατων φορολογικών ελαφρύνσεων για την τόνωση της οικονοµικής δραστηριότητας και των χαµηλότερων ρυθµών οικονοµικής ανάπτυξης αναµένεται να µειώσει ή και να εξανεµίσει τα δηµοσιονοµικά πλεονάσµατα εντός των προσεχών ετών. Η προοπτική επανεµφάνισης δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων είναι ιδιαίτερα πιθανή, ιδίως στην περίπτωση που η πίεση στις τιµές των φυσικών πόρων περιορίσει τα φορολογικά έσοδα του κράτους από την εκµετάλλευσή τους. Νοµισµατική Πολιτική Έως τα µέσα του 2007, κύρια προτεραιότητα της νοµισµατικής πολιτικής αποτελούσε η συγκράτηση του πληθωρισµού, στο πλαίσιο υψηλών τιµών φυσικών πόρων, ισχυρής εσωτερικής ζήτησης και χαµηλού ποσοστού ανεργίας, µέσω της εφαρµογής πολιτικής υψηλών επιτοκίων. Από το τέλος του 2007, ωστόσο, η Κεντρική Τράπεζα του Καναδά (Bank of Canada BoC), προκειµένου πλέον να αντιµετωπίσει τις νέες συνθήκες που δηµιούργησε η διεθνής οικονοµική κρίση και η επιβράδυνση της οικονοµικής δραστηριότητας στις Η.Π.Α., έχει προχωρήσει σε διαδοχικές µειώσεις των επιτοκίων. Οι πληθωριστικές πιέσεις αναµένεται να υποχωρήσουν, λόγω της παρατεινόµενης οικονοµικής επιβράδυνσης στις ΗΠΑ, επιβάλλοντας στην BoC τη συνέχιση εφαρµογής χαλαρής νοµισµατικής πολιτικής. Ο ΟΟΣΑ εκτιµά ότι η νοµισµατική πολιτική είναι η κατάλληλη στην παρούσα συγκυρία, αλλά απαιτούνται σηµαντικές αλλαγές στη λειτουργία των χρηµατοπιστωτικών αγορών (έλεγχος κεφαλαιακής επάρκειας τραπεζών και εποπτεία κεφαλαιαγοράς). Επίσης, η εξοµάλυνση της οικονοµικής κατάστασης και η υγιέστερη λειτουργία του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος δύνανται να επαναφέρουν την ανάγκη σταδιακής εκ νέου αύξησης των επιτοκίων. Φορολογική Μεταρρύθµιση Ο Καναδάς τα τελευταία χρόνια, διαθέτοντας την πολυτέλεια δηµοσιονοµικών πλεονασµάτων, έχει προχωρήσει σε µείωση της φορολογικής επιβάρυνσης φυσικών και νοµικών προσώπων. Όµως η ύπαρξη πολλών εξαιρέσεων (ιδίως για επενδύσεις και αποταµιεύσεις) 20