Η διατροφή στη Σπάρτη, Κρήτη, Κυκλάδες

Η διατροφή στη Σπάρτη, Κρήτη, Κυκλάδες

ΣΠΑΡΤΗ Ήταν χτισμένη στη δεξιά όχθη του ποταμού Ευρώτα σε πεδινή έκταση. Σύμφωνα με τον ιστορικό Θουκυδίδη, κατά τον 5ο αιώνα π.χ., το σπαρτιατικό κράτος εκτεινόταν στα δύο πέμπτα της Πελοποννήσου, περίπου δηλαδή 8.500 km², έκταση τριπλάσια των Αθηνών. Περιελάμβανε δύο κύριες περιοχές, τις οποίες διαχώριζαν οροσειρές.

Οι Σπαρτιάτες χαρακτηρίζονταν από αυτοπειθαρχία και λιτότητα που ξεκινούσε από την παιδική τους ηλικία κι αυτό φαινόταν καθαρά και στις διατροφικές συνήθειές τους. Η παχυσαρκία ήταν αδυναμία και επομένως, θεωρούνταν ανεπίτρεπτη και κατακριτέα στην αρχαία Σπάρτη. Η αυτοπειθαρχία και η ατσαλένια θέληση ήταν το παν προκειμένου να μην ακολουθούν οι Σπαρτιάτες τις επιταγές του στομαχιού τους αλλά να το ορίζουν οι ίδιοι. ΣΠΑΡΤΗ Οι νεαροί Σπαρτιάτες κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους από την ηλικία των 7 έως 19 χρονών, διατρέφονταν κυρίως με μέλανα ζωμό.

ΣΠΑΡΤΗ Η διατροφή των ενήλικων Σπαρτιατών περιλάμβανε: Κριθάρι (βασικό στοιχείο, άφθονο στην περιοχή) Μέλανα ζωμό (σούπα με χοιρινό, αίμα και αλάτι) Τον συνόδευαν με κριθαρένιο ψωμί, τυρί, σύκα, κρασί. Ήταν ένα γεύμα λιτό αλλά πλούσιο σε ενέργεια και ταυτόχρονα ελαφρύ στο στομάχι.

ΣΠΑΡΤΗ Τα Συσσίτια Τα συσσίτια αποτελούσαν κοινά γεύματα στα οποία συμμετείχαν υποχρεωτικά άνδρες κάθε ηλικίας. Υποχρέωση των Ομοίων, δηλαδή των μελών της σπαρτιατικής κοινωνίας με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ήταν η συνεισφορά τροφίμων για τα συσσίτια. Τα καθημερινά γεύματα στα συσσίτια ήταν τρία : α) το ακράτισμα ( πρωινό ) αποτελούμενο από άρτο και οίνο άκρατο (ανέρωτο), β) το άριστον ( γεύμα ) γ) το το αίκλον ( δείπνο ) Κύρια τροφή των γευμάτων και των δείπνων ήταν ο μέλας ζωμός

ΚΡΗΤΗ Είναι νησί κυρίως ορεινό με εύκρατο Μεσογειακό κλίμα. Το κλίμα και η μορφολογία του εδάφους ευνοεί την καλλιέργεια της ελιάς, των δημητριακών, των όσπριων, αλλά και των λαχανικών και ξηρών καρπών. Επί αιώνες πολλούς η ιστορία της ελιάς και του λαδιού είναι συνδεδεμένη με την μακραίωνη ιστορία της Κρήτης.Έχει αναφερθεί ότι η ελιά καλλιεργήθηκε στην Κρήτη γύρω στα 3000 π.x.

ΚΡΗΤΗ Αν και δεν υπάρχουν γραπτά κείμενα με τα είδη και τον τρόπο παρασκευής των τροφών των Μινωιτών, οι αρχαιολόγοι μπορούν τόσο με τα ευρήματα των ανασκαφών όσο και με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών να ανασυνθέτουν στοιχεία των τροφών που συνήθιζαν να παρασκευάζουν και να καταναλώνουν.

ΚΡΗΤΗ Κύρια τροφή τους ήταν τα δημητριακά και τα όσπρια, από τα οποία έχουν ταυτιστεί αρκετές ποικιλίες. Δημητριακά: σιτάρι 2 ποικιλίες, κριθάρι, βρόμη, σίκαλη. Παρασκεύαζαν ψωμί, ένα είδος πίτες, παξιμάδι, ενώ τα χρησιμοποιούσαν και στο μαγείρεμα διαφόρων φαγητών. Όσπρια: έχουν αναγνωριστεί τα είδη: κουκιά, λαθούρι (φάβα), ρόβι, φασόλια, ρεβίθια, βίκος. Λαχανικά όπως σέλινο, άγρια κρεμμύδια κ.ά. Άλλες φυτικές τροφές ήταν τα διάφορα φρούτα: άγρια αχλάδια και σύκα (που ξέραιναν,) σταφύλια, και ξηροί καρποί, όπως τα αμύγδαλα. Βάση της διατροφής ήταν το ελαιόλαδο, αλλά υπήρχαν και άλλα φυτικά έλαια, ενώ χρησιμοποιούσαν και το ζωικό λίπος στη μαγειρική

Συντηρούσαν το κρασί, αναμειγνύοντάς το με ρετσίνι πεύκου, ενώ φαίνεται ότι έφτιαχναν και μπίρα. Υπήρχε επίσης το γάλα των γαλακτοφόρων ζώων, από το οποίο έφτιαχναν και ένα είδος λευκό τυρί. Από τη ζωική παραγωγή έτρωγαν όλα τα ζώα που γνώριζαν, είτε άγρια είτε εξημερωμένα. Λαγός, αγριοκούνελο, αίγαγροι, κόκκινο ελάφι πλατόνι, γουρούνια, αγριογούρουνα, άγρια βοοειδή και ασβοί ήταν αυτά που κυνηγούσαν. Ακόμη διάφορα άγρια πουλερικά (πέρδικες, νηκτικά πτηνά κ.ά.). Μάλιστα αντίθετα με όσα πίστευαν οι ερευνητές παλιότερα, σήμερα πιστεύουμε ότι το κρέας το έτρωγαν αρκετά συχνά. Τη διατροφή συμπλήρωναν σε ικανοποιητικό ποσοστό τα ψάρια και τα θαλασσινά, από τα οποία έχουν αναγνωριστεί είδη όπως πεταλίδες, πορφύρες, δίθυρα τρίτωνες κ.ά. ΚΡΗΤΗ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ Είναι γενικά άνυδρες, με περιορισμένη χλωρίδα και πανίδα και μικρές εκτάσεις πρόσφορες για καλλιέργεια και κτηνοτροφία. Τα σιτηρά (κριθάρι κυρίως και σπανιότερα σιτάρι) και τα όσπρια, όπως λαθούρι, μπιζέλια, φάβα και φακές φαίνεται ότι ήταν τα βασικά προϊόντα διατροφής που η γη της Θήρας παρείχε στους κατοίκους της. Τα σύκα εξάλλου αποτελούσαν μάλλον σημαντική πηγή σακχάρου και η κατανάλωσή τους πρέπει να ήταν συστηματική.

ΚΥΚΛΑΔΕΣ Στην καθημερινή τους διατροφή τους περιλάμβαναν ακόμη: Τα αρωματικά φυτά και βότανα, για τα οποία ακόμη και σήμερα φημίζεται η Σαντορίνη, όπως η ζαφορά, το χαμομήλι, η αψιθιά, το φασκόμηλο, η ρίγανη, το θυμάρι. Η μεγάλη ποικιλία φυτών και οσπρίων εξάλλου, θα μπορούσε να αποτελεί την πρώτη ύλη για την παρασκευή ζωμών και ροφημάτων. Δεν αποκλείεται η κατανάλωση φρέσκων χυμών, από φρούτα, τουλάχιστον από σταφύλι και από ρόδι. Από την ελιά, φυτό ιθαγενές στη Θήρα, έπαιρναν κυρίως το λάδι, ενώ ο καρπός της ελιάς δεν φυλασσόταν ως διατροφικό είδος.

ΚΥΚΛΑΔΕΣ Εκτός από τρόφιμα φυτικής προελεύσεως το διαιτολόγιο των Θηραίων περιελάμβανε και ζωικά προϊόντα, από τα οποία αντλούσαν τις πρωτεΐνες που χρειαζόταν ο οργανισμός τους. Τα αιγοπρόβατα κατείχαν την πρώτη θέση σε ποσοστό 80% περίπου. Ακολουθούν τα χοιρινά σε ποσοστό 19%, ενώ ελάχιστα είναι τα οστά βοοειδών και ζώων κυνηγίου καλύπτοντας το υπόλοιπο 1%. Φυσικά έτρωγαν και θαλασσινά όπως κυδώνια, αχινούς, χτένια, πεταλίδες και τρίτωνες ενώ απ το διαιτολόγιο δεν έλειπαν και τα ψάρια που τα ψάρευαν καθημερινά. Τα ψάρια δεν καταναλώνονταν όλα φρέσκα. Έχουν βρεθεί πιθάρια, μέσα στα οποία διατηρούνταν ψάρια είτε παστωμένα είτε ξεραμένα στον ήλιο.

ΚΥΚΛΑΔΕΣ Άλλο διατροφικό αγαθό ζωικής προελεύσεως που τεκμηριώνεται αρχαιολογικά στο Ακρωτήρι αποτελούσαν οι κοχλίες, οι χοχλιοί, τα σαλιγκάρια. Μάλιστα εκείνα που βρίσκονται προσεκτικά φυλαγμένα μέσα σε πιθάρια φαίνεται πως αποτελούσαν λιχουδιές, που η κοσμοπολίτικη καταναλωτική κοινωνία των Θηραίων εισήγε από άλλες περιοχές, κυρίως δε από την Κρήτη.

Σύγχρονη Κρητική διατροφή Υποστηρίζεται ότι η Κρητική διατροφή δεν έχει ουσιαστικά μεταβληθεί από τη Μινωική εποχή χρησιμοποιώντας ελαιόλαδο, δημητριακά, ψάρι και κρασί. Αυτή η δίαιτα έχει δημιουργήσει άτομα πιο υγιή και με μακράς διάρκειας ζωή και αποτελεί τη βάση της φημισμένης μεσογειακής διατροφής.

Κρητικά είδη διατροφής Το φαγητό είναι σημαντικό στην Κρήτη: απλό, βασικό, χωρίς πολλά καρυκεύματα. Σε περιοχές όπου εκτρέφονται ζώα, όπως οι ορεινές περιοχές στα Χανιά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τομέα των τροφίμων. Πίτες με μυζήθρα (τυρί από πρόβειο γάλα), κρέας και γιαούρτι προσφέρουν υπέροχες παραλλαγές των βασικών ειδών διατροφής.

Κρητική διατροφή και υγεία Το 1960 ορίστηκε ως το πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής Με την υιοθέτηση της Κρητικής διατροφής μειώνεται στο 83% η συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, στο 91% η συχνότητα εμφάνισης διαβήτη και στο 71% η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου Η Κρητική και η Μεσογειακή διατροφή συμβάλλουν στην επιβράδυνση της γήρανσης και στην μακροβιότητα

Σύγχρονη διατροφή στις Κυκλάδες Προϊόντα Τυριά Χλωρό Σαν Μιχάλης Κοπανιστή Μαλαχτό Βολάκι Γυλωμένο ή Μανούρα Nιώτικο Σκοτύρι

Αλλαντικά των Κυκλάδων Λούζα Απόκτι Σίγλινα Φάβα Σαντορίνης Κάπαρη Πατάτες Νάξου Από το μποστάνι

Κρασιά και οινοπνευματώδη Μπρούσκο Νυχτέρι Βινσάντο Ρακί, στροφυλιά, τσικουδιά ή τσίπουρο Κίτρο

ΣΥΝΔΕΣΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Στην εποχή μας, εποχή της ταχυφαγίας και του φαστ - φουντ, στην οποία επίσης τα παιδιά λίγο απέχουν από το γάλα χημικό προϊόν και οι μεγάλοι συγχέουμε το φυσικό με το πλαστικό, πιστεύουμε ότι η οργάνωση ενός γεύματος αρχαίας διατροφής αποτελεί πολιτιστική εκδήλωση.

ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Στην ελληνική αρχαιότητα εκτός από το καθημερινό δείπνο (βραδινό γεύμα) υπήρχε και το δειπνούμενο γεύμα με φίλους ή γνωστούς που ονομάζονταν "συμπόσιο" ή "εστίαση" που σήμερα λέγεται συνεστίαση. Υπήρχαν και δείπνα όπου οι συμμετέχοντες συνεισέφεραν ή οικονομικά, ή με τρόφιμα, τα οποία και λέγονταν "συμβολές" Αντίστοιχα σήμερα στις συνεστιάσεις οι καλεσμένοι συχνά συνεισφέρουν με δικά τους εδέσματα ή ποτά. Μπορούσε να διοργανωθεί από έναν ιδιώτη για τους φίλους ή για τα μέλη της οικογένειάς του, όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα με τις προσκλήσεις σε δείπνο. οι παριστάμενοι συζητούσαν ή έπαιζαν διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια, όπως ο κότταβος. Έτσι και σήμερα στις συγκεντρώσεις το φαγητό συνοδεύει η ψυχαγωγία με τη μορφή επιτραπέζιων κι άλλων παιχνιδιών. Περιελάμβανε δύο στάδια: το πρώτο ήταν αφιερωμένο στο φαγητό, που σε γενικές γραμμές ήταν λιτό, ενώ το δεύτερο στην κατανάλωση ποτού. Συνήθεια την οποία παρατηρούμε και σήμερα.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ Εντελώς απαγορευμένη ήταν η παρουσία γυναικών, με εξαίρεση τις χορεύτριες και τις εταίρες, ενώ σήμερα οι γυναίκες μπορούν ελεύθερα να συμμετέχουν στα δείπνα. Τα άτομα τότε έμεναν ξαπλωμένα σε ανάκλιντρα (κλίναι), ενώ χαμηλά τραπέζια φιλοξενούσαν τα φαγώσιμα και τα παιχνίδια. Σήμερα οι παρευρισκόμενοι κάθονται κυρίως σε καρέκλες και στα ίδιο ύψος μπροστά τους βρίσκεται το τραπέζι με τα φαγητά και τα ποτά.

Έθιμα τότε και σήμερα ΕΑΡΙΝΗ ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΤΑΥΡΟΥ Στην κοινότητα Μιστεγνά (γύρω στα 22 χλμ. απόσταση από την πρωτεύουσα Μυτιλήνη) κάθε τέταρτη Κυριακή μετά το Πάσχα γιορτάζουν στο μικρό ξωκλήσι, το χαμένο μες στους ελαιώνες, τη μνήμη των Αγίων Ακίνδυνων με θυσία ταύρου Το ξωκλήσι, παμπάλαιο, με εγκαταλελειμμένα κελιά ολόγυρα από το αρχαίο μικρό μοναστήρι, με την πηγή (αγίασμα) στα θεμέλιά του, είχε στολιστεί, όπως και η εικόνα των Αγίων Ακίνδυνων, με ολόδροσα τριαντάφυλλα. Μπουκέτα από τριαντάφυλλα κρατούσαν και οι γυναίκες που ήρθαν την παραμονή για τον Εσπερινό από τα διπλανά χωριά. Το ζώο, ένας νεαρός, λευκός ταύρος (ενός έτους), ήταν δεμένο στην κεντρική πλατεία του χωριού. Μπροστά από τον ταύρο προηγούνται οι έφιπποι νέοι και μουσικοί, δύο με ακορντεόν, ένας με βιολί και ένας με τύμπανο Όταν έφυγαν τα άλογα και οι αναβάτες, άρχισε η «δημοπρασία του αίματος». Οι πανηγυριστές αρχίζουν τις προσφορές σε χρήμα ώσπου να φθάσουν και να ξεπεράσουν την αξία του ταύρου. Σε όποιον τελικώς κατοχυρωθεί ο ταύρος αυτός «θυσιάζει» το ζώο.

ΤΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Την ημέρα του γάμου τα σπίτια και των δυο οικογενειών διακοσμούνται υπό τους ήχους του αυλού με κλαδιά ελιάς και δάφνης Η νύφη, στολίζεται φορώντας το νυφιάτικο πέπλο με το οποίο καλύπτει το πρόσωπό της, όπως απαιτεί η παράδοση και βάζοντας στα μαλλιά στεφάνια λουλουδιών. Στο τέλος ακολουθεί η «γαμική θοίνη» (ή «γαμοδαισία», ή «ειλαπίνη»), ήτοι ένα πλούσιο γαμήλιο γεύμα υπό τους ήχους μουσικής, το οποίο όμως λαμβάνει χώρα στην οικία της νύφης

Η γαμήλια πομπή -που ακολουθεί μετά το γεύμα διασχίζει τους δρόμους της Αθήνας, προκαλώντας ενθουσιασμό σε συγκεντρωμένα πλήθη, που ζητωκραυγάζουν, τραγουδούν και εύχονται στο ζευγάρι ραίνοντάς το με «καταχύσματα» (διάφορους καρπούς, όπως π.χ. φουντούκια, ξερά σύκα, σταφίδες, χουρμάδες). Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το σημερινό έθιμο να ραίνουμε τους νεόνυμφους με ρύζι

ΔΙΑΦΟΡΕΣ Την προηγουμένη του γάμου τελούνται λοιπόν τα «προαύλια», τα οποία ξεκινούν με θυσίες. Εν συνεχεία, λαμβάνει χώρα η τελετή της «απολούσεως» ή του εξαγνισμού, με νερό που μεταφέρεται από την Καλλιρρόη ή Εννεάκρουνο (Θουκυδίδης, 2.15) στη λουτροφόρο από την επιστήθια φίλη της κόρης, η οποία συνοδεύεται από κορίτσια και γυναίκες που κρατούν κεριά και από τον πιο στενό άρρενα συγγενή νεαρής ηλικίας που προπορεύεται όλων παίζοντας αυλό

Στο γαμήλιο γεύμα συμμετέχουν φίλοι του ζευγαριού και συγγενείς, για τον αριθμό των οποίων ορίζεται (Πλάτων, Νόμοι 775a) ότι δεν πρέπει να ξεπερνούν τους 10 (5 φίλοι, 5 συγγενείς) από κάθε πλευρά. Το δείπνο κλείνει ψάλλοντας τον «υμεναίο»και καθώς έχει αρχίσει να νυχτώνει, ακούγονται οι ήχοι αυλού στη θύρα της οικίας και η νύφη κρατώντας κόσκινο ή φρύγετρο ή τηγάνι (σύμβολα οικοκυρικών γνώσεων) επιβιβάζεται στη γαμήλια άμαξα, που τη σέρνουν άλογα, μουλάρια ή βόδια, ανάμεσα στο σύζυγό της και τον πάροχο

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο Ιπποκράτης έλεγε η τροφή να είναι το φάρμακο σου και το φάρμακό σου η τροφή σου O Πλούταρχος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η τράπεζα είναι φιλοποιός, να τρώει κανείς μόνος του δε σημαίνει να γευματίζει, αλλά να γεμίζει το στομάχι του σαν τα ζώα