«Η κοινωνία της ανακύκλωσης - Παρόν και

Transcript

1 ΜΕΡΙΔΑ ΤΕΕ «Η κοινωνία της ανακύκλωσης - Παρόν και προοπτικές στην Ελλάδα» Εισήγηση της Οργανωτικής Επιτροπής 25 Ιουνίου 2008 Ξενοδοχείο ACROPOL 1

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σημερινή εκδήλωση αποτελεί συνέχεια άλλων συναφών πρωτοβουλιών του ΤΕΕ και της Μόνιμης Επιτροπής Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΜΕΠΑΑ) στο θέμα της Διαχείρισης των Α.Σ.Α. και των αποβλήτων γενικότερα, με πιο πρόσφατη την μελέτη Ομάδας Εργασίας (2006) και της ημερίδας που ακολούθησε. Η ημερίδα για την «Κοινωνία της ανακύκλωσης, παρόν και προοπτικές στη Ελλάδα», έχει πάνω από όλα πρακτικό χαρακτήρα, καθώς στοχεύει στην ανάδειξη των λεγομένων «καλών πρακτικών», δηλαδή περιπτώσεων όπου η ανακύκλωση επέτυχε και άλλων όπου παρατηρούνται δυσκολίες. Προσδοκία μας είναι μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών να υπάρξει μία όσμωση απόψεων για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να ξεπεραστούν τα όποια προβλήματα και να προχωρήσει η διαδικασία της ανακύκλωσης στη χώρα μας. Στην ημερίδα έχουν κληθεί επίσης να παρουσιάσουν τις επιδόσεις τους τα εγκεκριμένα από το ΥΠΕΧΩΔΕ Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης Εθνικής Εμβέλειας ολοκληρώνοντας έτσι την εικόνα γύρω από το θέμα ανακύκλωση - εναλλακτική διαχείριση. Η ανακύκλωση στην Ελλάδα Είναι αλήθεια ότι η ανακύκλωση με στόχους και χρονοδιαγράμματα έκανε την εμφάνισή της στον Ευρωπαϊκό νότο και στη χώρα μας σχετικά καθυστερημένα σε σχέση με τις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά, οι οποίες είχαν σχετική παράδοση ασχέτως των πολιτικών της Ε.Ε. Οι πρώτες απόπειρες στη χώρα μας για την υλοποίηση προγραμμάτων ανακύκλωσης από δήμους έγιναν την δεκαετία του 80 και ήταν πιλοτικές και αποσπασματικές. Τότε δεν υπήρχε ακόμα ούτε το θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει σήμερα. Οι αλλαγές που συντελέστηκαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στη χώρα μας όπως: η ανάπτυξη μεγάλων αστικών κέντρων, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, 2

3 η αύξηση εισροής τουρισμού, η αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών, έχουν οδηγήσει στην: αύξηση της παραγωγής των στερεών αποβλήτων αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης, εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκευασίας δύσκολα αποδομήσιμων. Όλα αυτά επιτείνουν το πρόβλημα και καθιστούν επιτακτική ανάγκη τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό για τη διαχείριση των ΑΣΑ στη βάση νέων αρχών και αντιλήψεων. Σήμερα στη χώρα μας παράγονται περί τους 4,6 εκατομμύρια τόνους Α.Σ.Α. ετησίως, που περιλαμβάνουν κυρίως τα απορρίμματα που προέρχονται από κατοικίες, καθώς και ένα μέρος των στερεών αποβλήτων που παράγονται από εμπορικές δραστηριότητες, με προοπτική να φθάσουν τα 5,2 εκατομμύρια τόνους το Ο Μ.Ο. της κατά κεφαλήν παραγωγής Α.Σ.Α. στη Ελλάδα ήταν 441 kg / άτομο (ΕΣΥΕ 2003) ποσότητα η οποία βαίνει συνεχώς αυξανόμενη (+22% κατά την 8-ετία ) ακολουθώντας την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και την αλλαγή του τρόπου διαβίωσης. Οι αντίστοιχοι Μ.Ο. στην Ε.Ε. ήταν 1995: 460 kg κατ άτομο, 2004: 520 kg κατ άτομο 2020 (εκτίμηση): 600 kg κατ άτομο Η βιώσιμη ανάπτυξη που σέβεται το περιβάλλον και εξοικονομεί πρώτες ύλες και ενέργεια, επιβάλλει στο πεδίο της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, βασικές αρχές και κατευθύνσεις όπως: Η αποφυγή παραγωγής και η μείωση των ποσοτήτων απορριμμάτων με την χρήση νέων τεχνολογικών μεθόδων. Η ανακύκλωση με χρονικές και ποσοτικές δεσμεύσεις που αφορούν στις ποσότητες ΑΣΑ που φθάνουν στην τελική διάθεση. Αυτές αφορούν τόσο τα βιοαποδομήσιμα (οργανικά) όσο και τις συσκευασίες. 3

4 Οι αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα, συνήθειες, συμπεριφορές και νοοτροπίες. Οι δεσμεύσεις Οι δεσμεύσεις που πρέπει να τηρήσουμε συνίστανται στην σταδιακή διαχρονική μείωση της ποσότητας των βιοαποδομήσιμων υλικών που οδηγούνται για Υγειονομική Ταφή, με την δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων επεξεργασίας και αξιοποίησης των στερεών αποβλήτων, με δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα για το 2010 την μείωση στο 75% της συνολικής κατά βάρος ποσότητας βιοποικοδομήσιμων αστικών αποβλήτων που είχαν παραχθεί το 1995, την μείωση στο 50% το 2013 και στο 35% το Στόχοι δεσμευτικοί υπάρχουν επίσης και για τα υλικά συσκευασίας που μέχρι την 31 Δεκεμβρίου του 2005 ήταν η αξιοποίηση του 50-65% κατά βάρος των απορριμμάτων συσκευασίας, η ανακύκλωση του 25-45% κατά βάρος των απορριμμάτων συσκευασίας και η ανακύκλωση του 15% κ.β. τουλάχιστον ανά υλικό συσκευασίας. Μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου του 2011, θα πρέπει να επιτευχθεί ανακύκλωση 55-80% κατά βάρος των απορριμμάτων συσκευασίας, ανακύκλωση τουλάχιστον 60% κ.β. των απορριμμάτων συσκευασίας χαρτιού και γυαλιού, ανακύκλωση τουλάχιστον 50% κ.β. των απορριμμάτων συσκευασίας μετάλλων, ανακύκλωση τουλάχιστον 22,5% κ.β. των απορριμμάτων συσκευασίας πλαστικού και ανακύκλωση τουλάχιστον 15% κ.β. των απορριμμάτων συσκευασίας ξύλου. Για την επίτευξη των πιο πάνω στόχων αλλά και γενικότερα για την ορθολογική διαχείριση των ΑΣΑ είναι αναγκαία η αξιόπιστη οργάνωση της ανακύκλωσης. 2. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Το 2005 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνταν από τη διαχείριση των αποβλήτων έφθανε το 2 % περίπου των συνολικών εκπομπών στην Ε.Ε. Οι εκπομπές μεθανίου, ενός από τα έξι αέρια του θερμοκηπίου που ελέγχονται από το Πρωτόκολλο του Κιότο, συνδέονται άμεσα με τη γεωργία (ιδίως την κτηνοτροφία) και με τη διάθεση αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής. 4

5 Στο παρελθόν, η διάθεση των αποβλήτων μέσω υγειονομικής ταφής υπήρξε η κυρίαρχη μέθοδος επεξεργασίας των αστικών αποβλήτων, αλλά τις δύο τελευταίες δεκαετίες η διάθεση μέσω υγειονομικής ταφής έχει μειωθεί σημαντικά. Το 2004 το 47 % του συνόλου των αστικών αποβλήτων στην ΕΕ κατέληγε σε χώρους υγειονομικής ταφής (βλ. Σχήμα 1). Το ποσοστό αυτό αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω, φθάνοντας το 35 % μέχρι το Η ανακύκλωση και άλλες μέθοδοι ανάκτησης υλικών αναμένεται να αυξηθούν από 36 % σήμερα σε 42 % περίπου μέχρι το Αυτές οι παρελθούσες και αναμενόμενες τάσεις είναι εν μέρει αποτέλεσμα πολιτικών που αποσκοπούν ειδικά στην επέκταση της ανακύκλωσης και της ανάκτησης υλικών συσκευασίας (π.χ. οδηγία για τις συσκευασίες του 1994) και στη διάθεση των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων με άλλους τρόπους πέραν της υγειονομικής ταφής (π.χ. οδηγία για την υγειονομική ταφή του 1999). Από σχετική έκθεση της Ε.Ε. για την πρώτη περίοδο εφαρμογής της οδηγίας 94/62/ΕΚ για τις «Συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασίας», οδηγία με τη οποία εναρμονίσθηκε η ελληνική νομοθεσία με τον Ν 2939/2001, οι συσκευασίες είναι μια σχετικά μικρή, αλλά όχι ασήμαντη ροή προϊόντων και αποβλήτων. Τα απορρίμματα συσκευασίας ανέρχονται περίπου στο 17% των αστικών αποβλήτων κατά βάρος και στο 20%-30% κατ όγκον. 5

6 Το 2002, στην Ε.Ε. των 15 δημιουργήθηκαν περίπου 66 εκατομμύρια τόνοι απορριμμάτων συσκευασίας, οι οποίοι αντιπροσώπευαν περίπου το 5% του συνόλου των αποβλήτων. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με τη κατανάλωση συσκευασιών στην Ε.Ε. των 15 υπολογίζονται σε περίπου 80 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου CO2 ετησίως, που αντιστοιχούν σε περίπου 2% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε. των 15. Από τη εφαρμογή της οδηγίας προκύπτουν εξοικονομήσεις αερίων του θερμοκηπίου, ανερχόμενες σε περίπου 25 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου CO2 και εξοικονομήσεις πόρων ανερχόμενες σε περίπου σε περίπου 10 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου πετρελαίου, χάρις στην ανακύκλωση και ανάκτηση των απορριμμάτων συσκευασίας σε σύγκριση με το σενάριο όπου όλα τα απορρίμματα θα όδευαν προς Υγειονομική ταφή ή αποτέφρωση χωρίς ανάκτηση ενέργειας. Λαμβανομένης υπ όψιν της δυσκολίας να επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης κατά 8% βάσει του Πρωτοκόλλου του Κιότο, η συμβολή αυτή είναι σημαντική. Οι καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη διαχείριση αστικών αποβλήτων προβλέπεται να μειωθούν από την ανώτατη τιμή των 55 εκατ. τόνων ισοδυνάμου CO2 ετησίως, στην οποία έφθασαν στο τέλος της δεκαετίας του 1980, σε 10 εκατ. τόνους ισοδυνάμου CO2 μέχρι το 2020 (Σχήμα 2). Η ανακύκλωση θα συμβάλλει κατά 75 % στη συνολική αποφυγή εκπομπών μέχρι το

7 Άλλα αξιοσημείωτα περιβαλλοντικά οφέλη αποτελούν η συμβολή στη μείωση των εκπομπών των αιωρουμένων σωματιδίων, των παντός είδους ρυπάνσεων-οχλήσεων (αέρια, ηχορύπανση από την μεταφορά, οσμές, οπτική όχληση κλ.π). Πρόσθετα οφέλη από τον περιορισμό ή την αποφυγή της αύξησης του όγκου των αποβλήτων Ενώ οι προβλέψεις δείχνουν ότι οι καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα μειωθούν παρά την αύξηση του όγκου των αποβλήτων, η ανάληψη δράσης για τη μείωση ή την αποφυγή της προβλεπόμενης αύξησης του όγκου των αποβλήτων θα μειώσει περαιτέρω τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα διαχείρισης των αποβλήτων. Η συλλογή και μεταφορά αποβλήτων, που συνδέονται στενά με τον όγκο των αποβλήτων, εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 5 % των άμεσων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως λόγω των μικρών αποστάσεων που διανύονται συνήθως για τη μεταφορά των αποβλήτων. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στο 40 % των καθαρών εκπομπών το Ο περιορισμός του όγκου των αποβλήτων θα αποφέρει και άλλα οφέλη, όπως η 7

8 μείωση του κόστους διαχείρισης των αποβλήτων, η μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας (με σωματίδια και οξείδια του αζώτου) και η μείωση του θορύβου που προκύπτει από τη συλλογή και μεταφορά αποβλήτων. Διαφορετικά, το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, καθώς ο όγκος των αποβλήτων αυξάνεται. Το κόστος συλλογής και επεξεργασίας των αποβλήτων είναι ιδιαίτερα επαχθές, η δε δημιουργία αποβλήτων αποτελεί εξ ορισμού απώλεια πόρων. 8

9 3. H ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ TΩΝ 15 Η Ανακύκλωση παρουσιάζει σταθερή άνοδο στην Ευρώπη των 15, σε βάρος της Υγειονομικής Ταφής, ενώ η Καύση παραμένει στο ίδιο ποσοστό (20%) επί σειρά ετών, με πολύ μικρές διακυμάνσεις. Για μια διαχρονική παρακολούθηση (περιόδου 20ετίας) της εξέλιξης της Ανακύκλωσης, ξεχωρίζουμε επτά χώρες, από τις πιο αντιπροσωπευτικές της ΕΕ των 15, για τι οποίες υπάρχουν δημοσιευμένα στοιχεία ήδη για το 1983 και στη συνέχεια για το 1990 («Το Πρόγραμμα του ΕΣΚΔΝΑ» ). Πρόκειται για τις χώρες Αυστρία, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Μ. Βρετανία Στα στοιχεία των χωρών αυτών, προστίθενται τα νεώτερα δεδομένα των ετών 2003/4, που περιλαμβάνονται σε πρόσφατη μελέτη (Απρίλιος 2007) του Ι.Τ.Α. της ΚΕΔΚΕ (πιν. 3-25). Με βάση τα αποτελέσματα της πιο πάνω προσέγγισης, εκπονήθηκαν και παρουσιάζεται κατωτέρω το διάγραμμα, που αφορά τη διαχρονική εξέλιξη των ποσοστών της ανακύκλωσης (περιλαμβανόμενης και της βιοσταθεροποίησης), ενώ για λόγους σύγκρισης παρουσιάζονται και τα αντίστοιχα διαγράμματα (i) για την καύση και (ii) για την υγειονομική ταφή. Εξέλιξη ποσοστού ανακύκλωσης-κομποστοποίσης σε 7 χώρες της Ε.Ε Ποσοστό (%) Έτος αναφοράς Αυστρία Δανία Γαλλία Γερμανία Ιταλία Ολλανδία Μ.Βρετανία 9

10 Εξέλιξη ποσοστού υγειονομικής ταφής σε 7 χώρες της Ε.Ε. Ποσοστό (%) Έτος αναφοράς Αυστρία Δανία Γαλλία Γερμανία Ιταλία Ολλανδία Μ.Βρετανία Εξέλιξη ποσοστού καύσης σε 7 χώρες της Ε.Ε Ποσοστό (%) Έτος αναφοράς Αυστρία Δανία Γαλλία Γερμανία Ιταλία Ολλανδία Μ.Βρετανία 10

11 Από τα παραπάνω διαγράμματα, προκύπτει, πάντα για τις 7 ως άνω χώρες, με αναφορά στα πρωτογενή (παραγόμενα) απορρίμματα, μια τάση ισχυρής ανόδου της ανακύκλωσης ελαφράς μείωσης της καύσης των σύμμεικτων απορριμμάτων, και σημαντικής πτώσης της υγειονομικής ταφής. 4. Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΕΠΙΔΟΣΕΩΝ 4.1 Θεσμικό Πλαίσιο Με τον Νόμο 2939/2001 περί «συσκευασιών και εναλλακτικής διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων- Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και άλλων προϊόντων (Ε.Ο.Ε.Δ.Σ.Α.Π.)», θεσπίσθηκαν μέτρα και στόχοι για τη διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων με στόχο την επαναχρησιμοποίηση ή αξιοποίηση των αποβλήτων τους από τους υπεύθυνους διαχειριστές αποβλήτων. Οι ποσοτικοί στόχοι, οι όροι και οι προϋποθέσεις για την εναλλακτική διαχείριση άλλων προϊόντων καθορίζονται μέσω Προεδρικών Διαταγμάτων, που εκδόθηκαν, κυρίως το Από το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο απουσιάζουν ακόμη, 7 χρόνια μετά τη δημοσίευση του Ν. 2939/01, νομοθετικές ρυθμίσεις καθοριστικής σημασίας για την προώθηση της ανακύκλωσης. Μεταξύ αυτών επισημαίνουμε ότι δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί: Το Π.Δ. για την εναλλακτική διαχείριση των αδρανών αποβλήτων από εκσκαφές και κατεδαφίσεις. Το Π.Δ. για την εναλλακτική διαχείριση του έντυπου χαρτιού. Το Π.Δ. για τη διοικητική διάρθρωση, τη συγκρότηση και τη λειτουργία του Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ), που ιδρύθηκε (και επί 7 χρόνια παραμένει στα χαρτιά) με το Αρθ. 24 του Ν. 2939/01. 11

12 Σημειώνεται, επίσης, ότι Γραφείο Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΓΕΔΣΑΠ) που ασκεί μέχρι σήμερα τις περισσότερες αρμοδιότητες του ΕΟΕΔΣΑΠ διαθέτει ολιγάριθμο, αν και έμπειρο και ικανό, προσωπικό και ελάχιστη υλικοτεχνική υποδομή σε σύγκριση με τον τεράστιο φόρτο εργασίας που αντιμετωπίζει. 4.2 Τα Διάφορα ΣΣΕΔ των «Άλλων Προϊόντων» και οι Επιδόσεις τους Το ΣΣΕΔ συσκευασιών ορυκτελαίων (άδεια δοχεία ορυκτελαίων) ΚΕΠΕΔ συνέλεξε και αξιοποίησε μέσα στο τόνους άδειων δοχείων, σε σύνολο αποβλήτων συσκευασιών Το ατομικό ΣΕΔ της εταιρείας «Α.Β. Βασιλόπουλος» με βασικό κορμό την Αττική και τη Θεσσαλονίκη, συνέλεξε και ανακύκλωσε τόνους απόβλητα συσκευασίας ιδιωτικής ετικέτας καθώς και τόνους λοιπές συσκευασίες Για τα λοιπά ειδικά απόβλητα του Ν. 2939/01 που εντάσσονται στο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης σημειώνονται τα κάτωθι: α. Στο ΣΣΕΔ των Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού( ΑΗΗΕ) «ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΥΣΚΕΥΩΝ Α.Ε.» συμμετέχουν 748 επιχειρήσεις. Οι συλλεχθείσες ποσότητες ανήλθαν σε τόνους. Τελικός στόχος του συστήματος είναι η συλλογή τον/μήνα. β. Το ΣΣΕΔ ΑΦΗΣ (Ανακύκλωση Φορητών Ηλεκτρικών Στηλών ξεκίνησε το Μάρτιο 2005 με την τοποθέτηση ειδικών δοχείων συλλογής μπαταριών σε όλη τη χώρα σε επιλεγμένα σημεία. Συνολικά έχουν τοποθετηθεί δοχεία συλλογής. To 2007 συλλέχθηκαν προς ανακύκλωση 442 τόνοι ηλεκτρικών στηλών που αντιστοιχεί στο 21 % της συνολικής ποσότητας που διακινήθηκε στην ελληνική αγορά. γ. Το ΣΣΕΔ ΕΛΤΕΠΕ δραστηριοποιείται στην εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων λιπαντικών ελαίων (Α.Λ.Ε). Το σύστημα λειτουργεί περίπου 25 χιλιάδες σημεία συλλογής. 12

13 Μέσα στο 2007 το ΕΛΤΕΠΕ ανακύκλωσε με αναγέννηση τόνους ΑΛΕ, που αντιστοιχούν σε ποσοστό περίπου 56 % της συνολικής ετήσιας παραγόμενης ποσότητας αποβλήτων (περίπου 65 χιλιάδες τόνους). δ. Το ΣΣΕΔ ΕΔΟΕ (Εναλλακτική Διαχείριση Οχημάτων Ελλάδας έχει ως αντικείμενο την ανακύκλωση των οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους (ΟΤΚΖ). ε. Το ΣΣΕΔ Ecoelastica δραστηριοποιείται στην εναλλακτική διαχείριση των άχρηστων ελαστικών των οχημάτων. Το 2007 συλλέχθηκαν τόνοι άχρηστων ελαστικών έναντι συνόλου τόνων, ήτοι ποσοστό 85,4%. από το οποίο το 78,5% ανακυκλώθηκε, το 14,2% αξιοποιήθηκε ενεργειακά με συναποτέφρωση και το υπόλοιπο βρίσκεται σε χώρους προσωρινής αποθήκευσης. στ. Το ΣΣΕΔ ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. ασχολείται από το Νοέμβριο 2004 με την εναλλακτική διαχείριση των μεταχειρισμένων συσσωρευτών μολύβδου οξέως και νικελίου καδμίου. Το 2007 συλλέχθηκαν προς ανακύκλωση τόνοι συσσωρευτών που αντιστοιχεί στο 78 % της συνολικής ετήσιας παραγόμενης ποσότητας (41 χιλιάδες τόνους). 4.3 Το ΣΣΕΔ Ανακύκλωση Τα Προγράμματα ΔσΠ των «Μπλε Κάδων» α. Διατιθέμενα στοιχεία και αναδιαμόρφωσή τους Με βάση τα στοιχεία της ΕΕΑΑ ΑΕ για το 2007, τα αποτελέσματα του Συστήματος, σε σχέση πάντα με τα προγράμματα ΔσΠ δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας, αναδιαμορφώνονται («κανονικοποιούνται») ως εξής: 13

14 Πιν.1 Κανονικοποίηση των Επιδόσεων του Συστήματος σε σχέση με τα Προγράμματα ΔσΠ Δείκτης Εξυπηρετούμενοι κάτοικοι στο τέλος του έτους (1) Μέσος εξυπηρετηθείς πληθυσμός (2) Συμβεβλημένοι Δήμοι ΚΔΑΥ που λειτουργούν Κάδοι τοποθετημένοι Οχήματα Συλλογής Οχήματα αντιστοιχούντα σε όλο το έτος (2) ,5 117,5 8 Τσάντες ανακύκλωσης Θέσεις εργασίας Δαπάνες για τη λειτουργία (3)(εκ.ευρώ) 2, ,32 11 Επενδύσεις (3) (εκ.ευρώ) 1 8,3 9,1 10,0 12 Απόβλητα συσκευασίας (t) (4) Α.Σ. αφαιρούμενων των «Ανεξάρτητων» Προγραμμάτων Χαρτί εντύπων (t) Ανακτηθέντα ανά κάτοικο Α.Σ. (kg/κατ) (5) 12,83 10,80 12,56 16,25 16 Ανακτηθέντα ανά όχημα Α.Σ. (t) (6) 344,06 445,63 401,51 530,22 17 Κάτοικοι αντιστοιχούντες ανά όχημα (7) Λόγος Έντυπου Χαρτιού /Α.Σ. 0,868 0,823 0,771 0,566 (1) Πολλαπλασιάζεται ο αριθμός των κάδων (σειρά 5) επί 100, πλην του έτους

15 (2) Προκύπτει ως ημιάθροισμα του προηγούμενου με το αφορώμενο έτος της σειράς 1 (3) Τίθενται οι δαπάνες που αναφέρονται στις σειρές 12 και 14 (4) Τίθενται οι ποσότητες του πιν. 49 της Έκθεσης μη περιλαμβανόμενων δηλ. των «ΒΕΑΣ +Ειδ.Πρ.» και του «ΕΣΔΚΝΑ» (5)Το πηλίκον διαίρεσης της σειράς 13 με τη σειρά 2 (6)Το πηλίκον διαίρεσης της σειράς 13 με τη σειρά 7 (7)Το πηλίκον διαίρεσης της σειράς 2με τη σειρά 7 Τέλος, με βάση τα οικονομικά στοιχεία του Πιν. 47 της Έκθεσης, προκύπτουν τα αναδιαμορφωμένα οικονομικά στοιχεία του Πιν. 2 που ακολουθεί: 15

16 Πιν. 2. Λειτουργικό Κόστος Ανακύκλωσης ανά ΚΔΑΥ και Πρόγραμμα ΔσΠ (2007) Περιγραφή Ανακυκλωθείσα «Κόστος Ανά τόνο Λειτουρ- Ανά τόνο Ανά τόνο Ποσότητα Α.Σ. Σύμβασης» Α.Σ. γικό Α.Σ. Α.Σ. (τον) με «κόστος Κόστος Λειτουρ- Συνολικό Εργολάβο/ Σύμβασης» ( ) γικό Λειτουρ- ΟΤΑ ( /τον) κόστος (1) γικό ( /τον) ( /τον) κόστος ( /τον) ΑΤΤΙΚΗ Ι , ,05 113,27 ΠΑΤΡΑ , ,10 220,32 ΗΡΑΚΛΕΙΟ , ,76 185,98 ΚΑΛΑΜΑΤΑ , ,64 105,86 ΚΑΡΔΙΤΣΑ , ,49 137,71 ΚΕΡΚΥΡΑ , ,23 98,45 ΧΑΝΙΑ , ,92 159,14 ΘΕΡΜΗ (2) , ,79 228,01 ΚΑΤΕΡΙΝΗ , ,30 213,52 ΛΑΜΙΑ , ,29 209,51 ΣΟΤΑΜΘ , ,14 198,36 ΑΤΤΙΚΗ Ι+ΙΙΙ , ,32 157,54 ΥΠΟΣΥΝΟΛΑ , ,30 159,52 ΛΟΙΠΑ ΕΡΓΑ , ,21 51,21 ΕΔΡΑ ΣΥΝΟΛΑ

17 (1) Δεν περιλαμβάνονται οι «διοικητικές δαπάνες» ( ) και οι «δαπάνες διαχείρισης συμβάσεων» ( ). Τούτων συνυπολογιζόμενων το ανά τόνο Α.Σ. συνολικό λειτουργικό κόστος του συστήματος για τα ΚΔΑΥ/ΟΤΑ προσαυξάνεται κατά / = 23,22 /τον, οπότε προκύπτει η τελευταία στήλη του Πίνακα. (2) Περιλαμβάνονται και οι 192 τόνοι Α.Σ. της Δυτ. Θεσσαλονίκης β. Οι Επιδόσεις του ΣΣΕΔ «Ανακύκλωση» Με βάση τα εκτεθέντα προκύπτουν οι κάτωθι επιδόσεις σχετικά με τα προγράμματα ΔσΠ που διαχειρίστηκε το σύστημα το έτος 2007: i. Ποσοτικές Επιδόσεις Στόχος του συστήματος για το σύνολο των υλικών συσκευασίας: 16,9% χ = τον Α.Σ. Κάλυψη στόχου κατά / = 32,28% Επιτευχθείσα ειδική ανακύκλωση Α.Σ. : / = 16,25 kg/ατ χ έτος Ποσοστό προσμείξεων στα συλλεγόμενα υλικά: 30% περίπου. ii. Οικονομικές Επιδόσεις Αναφερόμενοι στο κόστος διαχείρισης των προγραμμάτων ΔσΠ που συνεργάζονται με το Σύστημα («Συνεργασία Τύπου Αμαρουσίου»), σημειώνουμε τα κάτωθι: Το ετήσιο λειτουργικό κόστος ανήλθε σε Προκύπτει, επομένως, λειτουργικό κόστος / = 161,03 /τον αλλά μη περιλαμβανόμενου του λειτουργικού κόστους αποκομιδής των συλλεγομένων υλικών συσκευασίας, το οποίο επιβαρύνονται οι δήμοι, εκτιμώμενο σε 210 /τόνο Α.Σ. Με την πολύ αισιόδοξη παραδοχή ότι το 20% του πιο πάνω 17

18 κόστους εξοικονομείται από το κόστος αποκομιδής λόγω της μείωσης της ποσότητας των συλλεγόμενων σύμμεικτων απορριμμάτων, προκύπτει τελικό, πρόσθετο διαφορικό λειτουργικό κόστος αποκομιδής ίσο με 0,80χ210 = 168,0 /τον Α.Σ. 135,0 /τόνο Α.Σ. Το κόστος απόσβεσης αναφέρεται ίσο με το , το οποίο επιμεριζόμενο στη ανακυκλωθείσα ποσότητα ( τον) αντιστοιχεί σε 103,66 /τον Α.Σ. Επομένως το μικτό κόστος ανακύκλωσης των Α.Σ. μέσω των προγραμμάτων του Συστήματος προκύπτει για την ΕΕΑΑ ΑΕ ίσο με 161, ,66 = 264,69 /τον Α.Σ. Το καθαρό κόστος ανακύκλωσης, αφαιρουμένων δηλ. των εσόδων από την πώληση ανακτηθέντων προϊόντων (ίσο με / = 37,13 /τον) προκύπτει, για την ΕΕΑΑ ΑΕ, ίσο με 264,69 37,13 = 227,56 /τον Α.Σ. Το ολικό καθαρό κόστος ανακύκλωσης, προστιθέμενου δηλ. και του επιπλέον διαφορικού λειτουργικού κόστους αποκομιδής των προδιαλεγμένων υλικών, προκύπτει τελικά ίσο με 227, = 395,56 = 395 /τον Α.Σ. Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, διευκρίνιση χρειάζεται η δαπάνη μέσα στο 2007, για την αγορά οχημάτων (δεν προκύπτει το είδος τους) για τις ανάγκες της «Έδρας» Τα Ανεξάρτητα προγράμματα ΔσΠ των ΟΤΑ («Συνεργασία τύπου Ζακύνθου ή Λάρισας») Ανακυκλώθηκαν συνολικά τον Α.Σ. από ανεξάρτητα προγράμματα δήμων για τα οποία η ΕΕΑΑ ΑΕ κατέβαλε ποσό (πιν.47),δηλ. 24,88 /τον Α.Σ.. Το ποσό αυτό καλύπτει μόλις το 24,88/168,0 = 14,8%, του ολικού διαφορικού λειτουργικού κόστους συλλογής των πιο πάνω υλικών, δηλ. μόλις το 1/7. Για λόγους, και μόνο, σύγκρισης σημειώνεται ότι η αντίστοιχη χρηματοδότηση των ΟΤΑ το 2004, ανέρχονταν σε 63,49 /τον Α.Σ., η οποία, και αυτή βεβαίως, υπολείπονταν αισθητά της οφειλόμενης. 18

19 Το συνολικό κόστος του Συστήματος για την επιδότηση των πιο πάνω ανεξάρτητων προγραμμάτων ανέρχεται σε /5.618 = 51,20 /τον Α.Σ. τη στιγμή που για τον εαυτό του αναγνωρίζει συνολικό καθαρό κόστος ίσο με 395 /τον Α.Σ. μαζί με το διαφορικό λειτουργικό κόστος αποκομιδής Η Ανακύκλωση μέσω του ΕΣΔΚΝΑ Η απολογιστική Έκθεση της ΕΕΑΑ ΑΕ αναφέρει ότι δεν της δόθηκε από τον ΕΣΔΚΝΑ η Έκθεση Αποτελεσμάτων του έτους 2007, επισημαίνοντας ότι «η βασική μέθοδος αξιοποίησης των ανακυκλώσιμων υλικών, δηλ. η ενεργειακή αξιοποίηση του RDF/SRF στην τσιμεντοβιομηχανία δεν εφαρμόστηκε για το 2007». Από αναλυτικά στοιχεία διάρκειας 12 μηνών του ερευνητικού προγράμματος του ΕΣΔΚΝΑ, σχετικού με την παρακολούθηση και το έλεγχο λειτουργίας του ΕΜΑΚ, ότι το 9%w.w. περίπου των εισερχόμενων απορριμμάτων του ΕΜΑΚ αποτελούν βιοδιασπάσιμες συσκευασίες που υφίστανται οργανική ανακύκλωση (compost +απώλειες υγρασίας + απώλειες μάζας κατά τις διεργασίες). Με δεδομένο, ότι το compost του ΕΜΑΚ διατίθεται ως εδαφοβελτιωτικό υλικό για την αποκατάσταση των περαιωθέντων τμημάτων των ΧΥΤΑ της ΟΕΔΑ Δυτ. Αττικής, είναι εμφανές ότι το ΕΜΑΚ θα συμβάλει με σημαντικά ποσοστά και στην ανακύκλωση των (βιοδιασπάσιμων) Α.Σ. και όχι μόνο στην αξιοποίηση των Α.Σ Η Ανακύκλωση των Βιομηχανικών και Εμπορικών Αποβλήτων Συσκευασίας (ΒΕΑΣ) Στην Απολογιστική Έκθεση της ΕΕΑΑ ΑΕ έτους 2007 αναφέρεται ότι αξιοποιήθηκαν (προωθήθηκαν «στους τελικούς παραλήπτες (ανακυκλωτές/εξαγωγείς)») τόνοι ΒΕΑΣ, από τους οποίους τόνοι χαρτί- χαρτόνι. Όπως προκύπτει από την επιγραμματική αναφορά της έκθεσης (σελ.82), δεν πρόκειται μόνο για το μέρος των Α.Σ. που διακινούνται επιπλέον των τρεχουσών ποσοτήτων που συλλέγονται, ούτως ή άλλως, από τις συμβεβλημένες, τώρα, με το Σύστημα επιχειρήσεις, αλλά για το σύνολο αυτών. Αυτό άλλωστε υποδηλώνει και η τεράστια ποσότητα που δηλώνεται, υπερ-τριπλάσια (!) αυτής που διαχειρίστηκε το Σύστημα με τα προγράμματα διαλογής στην Πηγή δημοτικών Α.Σ. Σημειώνεται ότι το σύνολο της επαγγελματικής 19

20 ανακύκλωσης συσκευασιών το έτος 2000 εκτιμούνταν, σύμφωνα με μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ, στους τον. Οι πόροι, που διοχετεύτηκαν από τα αποθεματικά της ΕΕΑΑ ΑΕ προς τα ταμεία των πιο πάνω συμβεβλημένων επιχειρηματιών, ανήλθαν το 2007 σε (πιν.47) ξεπερνώντας, μάλιστα, το σύνολο των χρημάτων που κατέβαλε το σύστημα στους διαχειριστές των ΚΔΑΥ και στους ΟΤΑ τους συνεργαζόμενους με τα οικεία προγράμματα ΔσΠ ( ). Πρόκειται για μια επιδότηση που ανέρχεται σε /225,026 = 22,58 /τον ΒΕΑΣ, όση περίπου και η συνολική χρηματοδότηση (24,88 /τον) του Συστήματος προς τους δήμους που εκτελούν «ανεξάρτητα» προγράμματα ανακύκλωσης με ΔσΠ! Η νομική βάση που επιτρέπει ένα τέτοιο χειρισμό, ο οποίος εφαρμόστηκε από τους τελευταίους μήνες του 2006 και μετά, δεν μας είναι γνωστή, ούτε μνημονεύεται στην Έκθεση. Συνοπτική Αποτίμηση των Αποτελεσμάτων της Εναλλακτικής Διαχείρισης των Συσκευασιών και των Ειδικών Αποβλήτων α. Εναλλακτική διαχείριση Ειδικών Αποβλήτων Η πρόοδος όλων των Συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, με εξαίρεση τα δημοτικά Α.Σ., είναι σημαντική, καθώς τα αποτελέσματά τους προσεγγίζουν ή και ξεπερνούν τους οικείους στόχους που προκύπτουν με βάση τη νομοθεσία. Αναλυτικότερη αναφορά παρέλκει, καθώς θα ακολουθήσει η Εισήγηση από μέρους του ΓΕΔΣΑΠ και η αυτόνομη παρουσίαση, από μέρους των ίδιων των Συστημάτων, των αποτελεσμάτων τους. β. Εναλλακτική διαχείριση δημοτικών Α.Σ. Με βάση τα ήδη εκτεθέντα διαπιστώνονται τα κάτωθι: Σημαντική καθυστέρηση υπάρχει σχετικά με την εναλλακτική διαχείριση των δημοτικών Α.Σ. καθώς το ΣΣΕΔ Ανακύκλωση έχει καλύψει μόλις κατά 38,3% τον συνολικό δεσμευτικό του στόχο, μέσω των προγραμμάτων ΔσΠ και υπολείπεται 20

21 ακόμη περισσότερο σε ορισμένα υλικά στόχους, όπως τα γυαλιά και τα πλαστικά συσκευασίας. Σημαντική υστέρηση παρουσιάζει η κάλυψη της νησιωτικής Ελλάδας από το Σύστημα με εξαίρεση την Κρήτη και την Κέρκυρα. Κανένα από τα συνεργαζόμενα ΚΔΑΥ δεν λειτουργεί σε άλλο νησί, παρά τον διακαή προς τούτο πόθο αρκετών νησιωτικών ΟΤΑ. Σημειώνεται και η μεγάλη καθυστέρηση στην κατασκευή ΚΔΑΥ στην Αττική, καθώς, όπως φαίνεται από την Έκθεση, η δραστηριότητα αυτή εκχωρήθηκε, ήδη, στους ιδιώτες επενδυτές (σελ. 27), οι οποίοι θα απορροφήσουν σημαντικούς πόρους του Συστήματος, που θα εκτραπούν, με τη σειρά τους, από τη δημοτική ανακύκλωση. Αναλυτικότερα στοιχεία για την τεχνική και οικονομική διαχείριση του ΚΔΑΥ «Αττική ΙΙ» (ανήκον κατά την Έκθεση στην εταιρεία «Γενική Ανακυκλώσεως Χάρτου») θα παρουσίαζαν, ασφαλώς, ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς με μια αύξηση των κάδων κατά 79,3% επέτυχε αύξηση συλλεγομένου φορτίου κατά 335,5% (έφτασε τους τόνους) και ακόμη μεγαλύτερη αύξηση των Α.Σ., κατά 397,07%, (έφτασε του τον), δηλ. τετραπλάσια. Το υπόψη ΚΔΑΥ οδήγησε στο ΧΥΤΑ τον αχρήστων (45τον/ημ, 300 ημ / έτος). Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά τα ποσοστά οργανικής ανακύκλωσης των βιοδιασπάσιμων συσκευασιών που επιτυγχάνει το ΕΜΑΚ του ΕΣΔΚΝΑ, περίπου τόνους το Παραμένει, όμως, ανοιχτό το ζήτημα της ενεργειακής αξιοποίησης του RDF ή της κατ άλλον τρόπο αξιοποίησης του ξηρού κλάσματος, που διαχωρίζεται στο ΕΜΑΚ. Η χρηματική ενίσχυση των ΟΤΑ που συνεργάζονται με το Σύστημα (i) είτε ως ενταγμένοι οργανικά σε αυτό (ii) είτε (ακόμη χειρότερα) ως «ανεξάρτητοι» διαχειριστές των Α.Σ. είναι εξαιρετικά χαμηλή, καθώς είτε δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη το διαφορικό λειτουργικό κόστος ανακύκλωσης (περίπτωση i) είτε καλύπτει ελάχιστο μέρος του συνολικού κόστους ανακύκλωσης ( περίπτ. ii). Εντύπωση και ερωτηματικά προκαλεί η εξαιρετικά υψηλή διακύμανση της ανά τόνο Α.Σ. δαπάνης, που καταβάλλει το Σύστημα για τη λειτουργία των διαφόρων 21

22 ΚΔΑΥ (από 28,35 30,78 και 38,87 /τον για Κέρκυρα, Καλαμάτα και Καρδίτσα αντίστοιχα, μέχρι 101,74-103,55 και 175,14 /τόνο για Πάτρα, Κατερίνη και ΣΟΤΑΜΘ αντίστοιχα), καθώς και του ανά τόνο Α.Σ. λειτουργικού κόστους, μη περιλαμβανομένων των δαπανών διοίκησης και διαχείρισης συμβάσεων (από 75,23-82,64 και 90,05 /τον για Κέρκυρα, Καλαμάτα και Μαρούσι αντίστοιχα, μέχρι 190, ,10 και 204,79 /τον για Κατερίνη, Πάτρα και Θέρμη αντίστοιχα). Τέλος, συγχύσεις και ερωτηματικά προκαλεί, επίσης, ο εναγκαλισμός της επί δεκαετίες ευημερούσας επιχειρηματικής ανακύκλωσης με το ΣΣΕΔ Ανακύκλωση και η εκτροπή προς αυτήν, χωρίς μάλιστα να παρουσιάζεται - ως όφειλε- νομική τεκμηρίωση, των πολύτιμων πόρων από τα χειμαζόμενα ταμεία των δήμων που θα μπορούσαν, εάν τους διέθεταν, να προωθήσουν σημαντικά την ανακύκλωση. Πολύ περισσότερο που δεν παρέχεται κανένα στοιχείο που να συνδέει το τεράστιο ύψος της υπόψη επιδότησης με κάποια συγκεκριμένα, εξ αυτής, αποτελέσματα. Πιστεύουμε ότι τέτοιες πρακτικές δρουν σε αντίθετη κατεύθυνση με τους επιδιωκόμενους στόχους, ζήτημα για το οποίο θα επανέλθουμε στη συνέχεια. Θεωρούμε ότι πρέπει να επανεξεταστεί η εκτός του εγκεκριμένου πλαισίου δράσης εμπλοκή των μεγάλων εμπόρων παλαιοχάρτου και άλλων υλικών με το Σύστημα, η οποία (i) νοθεύει τα αποτελέσματα της διαφορικής ανακύκλωσης, και (ii) εκτρέπει σημαντική ποσότητα πόρων προς επιτυχημένους επιχειρηματίες του κλάδου αντί να τους διαθέσει για την ανάπτυξη της ανακύκλωσης στους δήμους. 22

23 5. ΌΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ 5.1 Όροι και Περιορισμοί σε Επίπεδο Νομικού Πλαισίου Α. Το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, υπό τις δεδομένες συνθήκες ανάπτυξης της χώρας, όπως αυτές καθορίζονται με βάση τα ισχύοντα σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο, δεν δημιούργησε, από τη δική του πλευρά, ιδιαίτερα εμπόδια, όπως προκύπτει και από τα αποτελέσματα, στην ανάπτυξη της εναλλακτικής διαχείρισης των ειδικών αποβλήτων. Αντίθετα, σε σχέση με την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών σημαντικά προβλήματα αναδείχτηκαν στην 5ετή περίοδο λειτουργίας του ΣΣΕΔ Ανακύκλωση, σε σχέση κυρίως με τους όρους συνεργασίας του Συστήματος με τους ΟΤΑ. Πρόκειται για σοβαρά προβλήματα, οφειλόμενα όχι σε ασάφειες του νόμου αλλά σε σαφείς παραβιάσεις διατάξεων του Αρθ. 8 («Όροι και Προϋποθέσεις για την εναλλακτική διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας») του Ν.2939/01 και ειδικότερα του εδαφ. (β) της παρ. 2 του υπόψη άρθρου. Η διάταξη του ως άνω εδαφίου, σχετική με τη χρηματοδότηση από το Σύστημα των δήμων που ενεργούν οίκοθεν ανακύκλωση, οδηγεί ευθέως στο λογικό τύπο: Χρηματοδότηση των Δήμων: Ολικό κόστος ανακύκλωσης Τιμή πώλησης υλικού Εξοικονόμηση δαπανών διαχείρισης αποβλήτων ο οποίος περιλαμβάνεται αυτούσιος, ως «Γ τρόπος συνεργασίας τύπου Ζακύνθου ή Λάρισας» με ειδική περί αυτού αναφορά που περιλαμβάνεται στην εγκριτική Απόφαση του ΣΣΕΔ Ανακύκλωση,υπ αρ / /ΥΠΕΧΩΔΕ. Με βάση την υπόψη διάταξη, το ΣΣΕΔ Ανακύκλωση όφειλε, και νομικά, να καταβάλλει στους ΟΤΑ, που εκτελούν οίκοθεν ανακύκλωση με ΔσΠ, χωρίς να συνυπολογιστεί οποιαδήποτε δαπάνη ενδιάμεσης διαχείρισης των συλλεγόμενων υλικών χρηματοδότηση ύψους 168,0 /τον Α.Σ. (διαφορικό κόστος αποκομιδής) πλέον ( ) / (πιν.47) = 33,45 /τον Α.Σ. (δαπάνες ενημέρωσης) πλέον / 600 τον χ 10 έτη = 20 /τον Α.Σ. (κόστος απόσβεσης οχήματος συλλογής) πλέον 1,5 /τον Α.Σ. (κόστος απόσβεσης κάδων εκτίμηση) μείον 30 /τον Α.Σ. (καθαρά έσοδα από την πώληση των Α.Σ.) = 193 /τον Α.Σ. 23

24 Έναντι αυτού κατέβαλε το 2007 (βλ. «Λοιπά Έργα») 24,88 /τον, δηλ. μόλις το 12,9% του οφειλόμενου ποσού. 5.2 Όροι και Περιορισμοί στη Διάθεση των Ανακατωμένων Προϊόντων και των Αχρήστων Τα υλικά που ανακτώνται μέσω των διαφόρων ρευμάτων ΔσΠ, προκειμένου να καταγραφούν ως ανακυκλωθέντα ή αξιοποιηθέντα θα πρέπει, προηγούμενα, να έχουν διατεθεί στην αγορά ή κατ άλλο τρόπο να έχουν αποδεδειγμένα χρησιμοποιηθεί. Από την μέχρι τώρα εμπειρία προκύπτει, ότι δεν υπάρχουν προβλήματα απορρόφησης στην αγορά ως προς τα ανακτώμενα μέταλλα, το χαρτί-χαρτόνι και ορισμένες κατηγορίες πλαστικών. Αντίθετα εμπόδια εμφανίζονται στην αξιοποίηση για κάποιες κατηγορίες πλαστικών καθώς και για το γυαλί, κύρια στο έγχρωμο. Σε σχέση με τα ανακτώμενα υλικά του ΕΜΑΚ, πρόβλημα διάθεσης εμφανίζεται στο RDF αφού, για λόγους μή κοινωνικής αποδοχής, δεν έγινε ακόμη δυνατή η οργανωμένη δοκιμαστική καύση του στην τσιμεντοβιομηχανία. Θετική, όμως, είναι η πρόσφατη έγγραφη επιβεβαίωση από τη ΡΑΕ, ότι το βιοδιασπάσιμο κλάσμα που περιέχεται στο RDF θεωρείται ΑΠΕ και ως τέτοια, τυγχάνει των σχετικών ευεργετημάτων και κινήτρων. Αρνητικό, πάντως, στοιχείο αποτελεί το γεγονός, ότι η εθνική νομοθεσία δεν έχει θέσει συγκεκριμένες προδιαγραφές, όρια και διαδικασίες πιστοποίησης για την κατάταξη του RDF σε διάφορες κατηγορίες, πράγμα που θα διευκόλυνε σημαντικά την προτυποποίηση και το χαρακτηρισμό του προϊόντος και τη διάθεσή του στην αγορά έστω και με αρνητική τιμή. Το cosmpost του ΕΜΑΚ παραγόμενο από σύμμεικτα απορρίμματα διατίθεται με θετική τιμή πώλησης για την αποκατάσταση των ΧΥΤΑ και του ΧΔΑ της ΟΕΔΑ Δυτ. Αττικής. Από πλευράς προτυποποίησης ισχύουν και εδώ κατ αναλογία τα αναφερόμενα για το RDF. Αρνητικό είναι το γεγονός, ότι ακόμα παραμένει σε «ύπνωση», από το 2001, το σχέδιο οδηγίας σχετικά με τον χαρακτηρισμό του εδαφοβελτιωτικού υλικού που 24

25 παράγεται από τα Σ.Α. Τούτο όμως δεν εμποδίζει τη έκδοση εθνικών προδιαγραφών και κανόνων, οι οποίες ισχύουν σε άλλες χώρες της ΕΕ. Σοβαρό ζήτημα είναι η ορθολογική διαχείριση των επικινδύνων αποβλήτων που προκύπτουν από την εναλλακτική διαχείριση ειδικών Σ.Α., όπως οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, οι συσσωρευτές και ηλεκτρικές στήλες, τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής. Και τούτο επειδή στη χώρα μας δεν λειτουργούν ακόμη μονάδες επεξεργασίας τους με αποτέλεσμα σημαντικές ποσότητες να εξάγονται στο εξωτερικό, λύση οικονομικά και περιβαλλοντικά ανορθολογική. Για το συνολικότερο ζήτημα της διάθεσης των ανακτώμενων προϊόντων και των αχρήστων από την εναλλακτική διαχείριση των ειδικών αποβλήτων περιμένουμε με ενδιαφέρον τις όποιες απόψεις και προτάσεις των οικείων Συστημάτων Όροι και Περιορισμοί για τη Γεωγραφική Ανάπτυξη των ΣΣΕΔ Α. Σχετικά με την εναλλακτική διαχείριση (Ε.Δ.) ειδικών αποβλήτων δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα στοιχεία προκειμένου να αξιολογήσουμε το βαθμό κάλυψης όλης της χώρας. Επισημαίνουμε, πάντως, ότι οι αξιόλογες επιδόσεις των Συστημάτων δεν αποτελούν και πρόκριμα για μια ορθολογική γεωγραφική ανάπτυξή τους. Το ζήτημα αφορά ιδιαίτερα τη νησιωτική χώρα καθώς στα όποια γενικότερα προβλήματα της Ε.Δ. προστίθενται, εδώ, και πρόσθετα ιδιαίτερα προβλήματα που σχετίζονται (i) με τις αντικειμενικές δυσκολίες μεταφοράς των συλλεγόμενων αποβλήτων προς τις μονάδες επεξεργασίας τους (ii) με το μικρό, κατ ανάγκη, μέγεθος, των εμπλεκόμενων γεωγραφικών ενοτήτων (δηλ. του αφορώμενου νησιού) (iii) με τις εποχικές λόγω τουρισμού, διακυμάνσεις των διαχειριζόμενων ποσοτήτων και (iv) με την ασφαλή και οικονομικά εφικτή διαχείριση, τόσο των ανακτηθέντων προς ανακύκλωση προϊόντων όσο και κυρίως, των επικινδύνων αποβλήτων που θα προκύπτουν στις μονάδες επεξεργασίας τους. Σημειώνουμε ότι η μικρή ποσότητα των πιο πάνω ειδικών, προς Ε.Δ., αποβλήτων δεν καθιστά περισσότερο αβλαβές το ρυπαντικό τους δυναμικό, καθόσον αυτό αναφέρεται στη μικρή, επίσης, γεωγραφική ενότητα του νησιού. Από την πλευρά μας θεωρούμε ότι το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό αλλά ζήτημα πολιτικής βούλησης. Εκτιμούμε ότι στο πλαίσιο ενός Κεντρικού Σχεδίου θα ήταν 25

26 εφικτή η θαλάσσια διασύνδεση ομαδοποιημένων νησιών με ειδικά διαμορφωμένο πλωτό μέσο, που θα μπορούσε να διακινεί όλες τις κατηγορίες των ειδικών αποβλήτων καθώς και των υλικών που συλλέγονται (και ανακτώνται) στο πλαίσιο προγραμμάτων ΔσΠ. Β. Σχετικά με την Ε.Δ. των Α.Σ., απουσία των ΚΔΑΥ διαπιστώνεται σε μια σειρά περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως η Αν. Μακεδονία και Θράκη (αναφέρεται πρόβλεψη για έναρξη έργων το2008), η Ήπειρος και μεγάλοι νομοί όπως η Εύβοια, η Αιτωλοακαρνανία, η Μαγνησία, η Ηλεία κ.α. Η κατάσταση στη νησιωτική Ελλάδα χαρακτηρίζεται, όπως ήδη προαναφέρθηκε, από μεγαλύτερη υστέρηση καθώς στον προγραμματισμό του Συστήματος μόνο για τη Ρόδο προβλέπεται ΚΔΑΥ ενώ στο πρόσφατο Δελτίο Τύπου του ΥΠΕΧΩΔΕ μνημονεύεται και η Ικαρία. Ανεξάρτητα, πάντως, από τη δραστηριότητα του ΣΣΕΔ Ανακύκλωση, τα ΠεΣΔΑ προβλέπουν να κατασκευαστεί στην Δ Προγραμματική Περίοδο ( ) στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» (πρώην ΕΠΠΕΡ), σημαντικός αριθμός ΚΔΑΥ σε όλη τη χώρα. Σύμφωνα με το ΕΠΠΑΑ η γεωγραφική τους κατανομή έχει ως εξής: 26

27 Πιν. 3: Γεωγραφική κατανομή ΚΔΑΥ σύμφωνα με το ΕΠ «Περιβάλλον και Α.Α.» ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Προβλεπόμενα Υφιστάμενα Υπό Προτεινόμενα Προϋ/μός από τα ΠΕΣΔΑ υλοποίηση για προτεινόμενων χρηματοδότηση (χιλιάδες ευρώ) Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης Αττικής Β. Αιγαίου Δυτικής Ελλάδας Δυτικής Μακεδονίας Ηπείρου Θεσσαλίας Ιονίων νήσων Κεντρικής Μακεδονίας Κρήτης 2 2 Ν. Αιγαίου Πελοποννήσου Στερεάς Ελλάδας ΣΥΝΟΛΑ

28 Γ. Η ανακύκλωση δεν περιορίζεται, όμως, μόνο στα προγράμματα ΔσΠ των Α.Σ. που αποτελούν ασφαλώς την 1 η προτεραιότητα. Πρέπει, επίσης, να αναπτυχθούν και τα προγράμματα ΔσΠ οργανικών (και πρασίνων) αφού παράγουν εδαφοβελτιωτικό υλικό άριστης ποιότητας. Παρ όλα αυτά θα παραμένει πάντα ένα ισχυρό ρεύμα υπολοίπων (residual) δηλ. σύμμεικτων αποβλήτων η αξιοποίηση των οποίων, συνιστάται, κατ αρχήν (σύμφωνα και με τη Μελέτη ΟΕ του ΤΕΕ του Νοεμβρίου του 2006) να γίνεται με Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία. Πράγματι, τα ΠεΣΔΑ προβλέπουν σημαντικό αριθμό τέτοιων μονάδων (η μνημονευθείσα μελέτη του ΤΕΕ έχει ήδη τοποθετηθεί κριτικά απέναντι στο μεγάλο αριθμό τους) όπως εμφαίνεται και στον Πίνακα που ακολουθεί. Πιν. 4: Γεωγραφική κατανομή Μονάδων Μηχανικής Επεξεργασίας & Λιπασματοποίησης σύμφωνα με το ΕΠ «Περιβάλλον και Α.Α.» ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Προβλεπόμενα Υφιστάμενα Υπό Προτεινόμενα Προϋ/μός από τα ΠεΣΔΑ υλοποίηση για προτεινόμενων χρηματοδότηση (χιλιάδες ευρώ) Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης Αττικής Β. Αιγαίου Δυτικής Ελλάδας Δυτικής Μακεδονίας

29 Ηπείρου Θεσσαλίας Ιονίων νήσων Κεντρικής Μακεδονίας Κρήτης Ν. Αιγαίου Πελοποννήσου 1 1 Στερεάς Ελλάδας ΣΥΝΟΛΑ Όροι και Περιορισμοί για την Υλοποίηση των ΠεΣΔΑ ως προς την Ανακύκλωση Ενώ σε επίπεδο σχεδιασμού τα ΠεΣΔΑ προβλέπουν, εδώ και πολλά χρόνια, σημαντικό αριθμό ΚΔΑΥ και ΜΒΕ, στην πραγματικότητα περιορισμένα, μόνο, βήματα έχουν γίνει για την υλοποίηση των υπόψη εγκαταστάσεων. Η συνήθης πρακτική είναι, να προηγείται, υπό την επίκληση επειγουσών καταστάσεων, η κατασκευή των ΧΥΤΑ (συνήθως αναφέρονται ως ΧΥΤΥ), στις περιπτώσεις που αυτό καθίσταται εφικτό, κα να εγκαταλείπονται, στην πράξη, οι υπόλοιπες εγκαταστάσεις. Έτσι, ενώ τα ΠεΣΔΑ προβλέπουν κατά κανόνα. Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διάθεσης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ), αυτό που τελικά υλοποιείται, όταν υλοποιείται, είναι οι ΧΥΤΑ με τα γνωστά συνεπακόλουθα: Ταχύς κορεσμός και δυσλειτουργία τους με σημαντικές επιπτώσεις και εύλογες κοινωνικές αντιδράσεις κατά των νέων χωροθετήσεων. Βασικός λόγος για τη διαπιστούμενη υστέρηση, ως προς την κατασκευή νέων ΚΔΑΥ και, κυρίως, ΜΒΕ είναι, κατά την εκτίμησή μας, η διαχρονική απροθυμία των κατά καιρούς Κυβερνήσεων να διαθέσουν τους απαιτούμενους δημόσιους πόρους (Εθνικούς 29

30 και Κοινοτικούς)για την κατασκευή των υπόψη εγκαταστάσεων, καθώς πολιτική προτεραιότητα αποκτούν άλλες κατηγορίες έργων, με κυρίαρχα τα έργα οδοποιίας. Σημαντικός, επίσης, λόγος είναι η από δεκαετία και πλέον διαμορφωθείσα πολιτική πρόθεση να εκχωρηθεί στον ιδιωτικό τομέα το αντικείμενο της διαχείρισης των Σ.Α. και ιδιαίτερα της επεξεργασίας και τελικής τους διάθεσης, όχι μόνο ως κατασκευή αλλά και ως λειτουργία. Οι δύο πιο πάνω λόγοι οδήγησαν, σε συνδυασμό και με άλλες πολιτικές προτεραιότητες, μετά από μεγάλη περίοδο προετοιμασίας, στη διαμόρφωση εξειδικευμένου νομικού πλαισίου για την παραγωγή σημαντικών δημόσιων έργων, γενικά, καθώς και για την παραγωγή και λειτουργία μονάδων επεξεργασίας και τελικής διάθεσης Σ.Α., ειδικότερα. Πρόκειται, φυσικά, για τις Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), στο πλαίσιο των οποίων έχουν ήδη δημοσιευθεί προκαταρτικές προκηρύξεις έργων και προγραμμάτων παραγωγής και λειτουργίας εγκαταστάσεων επεξεργασίας και τελικής διάθεσης των ΣΑ. Έτσι, η δημιουργία μονάδων ανακύκλωσης, τόσο προδιαλεγμένων, όσο και σύμμεικτων απορριμμάτων έχει παραμείνει επί δεκαετία «στα χαρτιά» και προβλέπεται να μείνει ακόμη εκεί, μέχρι να καταστεί πλήρως λειτουργικό το νομικό πλαίσιο των ΣΔΙΤ, δηλ. να εξασφαλίζει πλήρως και σε σημαντικό ύψος τα προσδοκώμενα από τους επενδυτές και κατασκευαστές κέρδη. Από την άποψη αυτή σοβαρά προβλήματα κοινωνικής αποδοχής σε βάρος χωροθετήσεων ΚΔΑΥ και μονάδων ΜΒΕ δεν εμφανίστηκαν, γιατί, ακριβώς, δεν προέκυψε σε αξιόλογη έκταση, τέτοιο ενδεχόμενο. Αντίθετα, πολλές από τις τοπικές κοινωνικές αντιδράσεις, που αναπτύσσονται κατά της χωροθέτησης ΧΥΤΑ, αντλούν επιχειρήματα, και ουσιαστικά, μάλιστα, από την μη παράλληλη προώθηση των προβλεπόμενων στο οικείο ΠεΣΔΑ μονάδων επεξεργασίας και σταθμών μεταφόρτωσης. Καλλιεργούνται, από την άποψη αυτή, ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την εξομάλυνση όποιων αρνητικών, ενδεχομένως, στοιχείων ενυπάρχουν στον παράγοντα «Κοινωνική Αποδοχή» υπό την επίδραση, βεβαίως, και των ισχυρών περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων της ανακύκλωσης. 30

31 6. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Κατόπιν όσων προηγήθηκαν οι προτάσεις πολιτικής και τα συνιστώμενα μέτρα συνοψίζονται στα παρακάτω: 1. Να μην αποτελέσει το νέο «εργαλείο» των ΣΔΙΤ αιτία παραπέρα καθυστερήσεων για την υλοποίηση των ώριμων χρηματοδοτικά έργων. Άλλωστε, βασικό κριτήριο για την επιλογή του τρόπου χρηματοδότησης των έργων θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να είναι η προστασία του εισοδήματος των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων, που επιβαρύνονται απ ευθείας με το κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων. 2. Να διοχετευθούν περισσότεροι δημόσιοι πόροι, κοινοτικοί και εθνικοί, σε έργα και δραστηριότητες της ανακύκλωσης. 3. Να διαμορφωθεί λειτουργικό νομικο-τεχνικό πλαίσιο, που θα διευκολύνει την προώθηση στην αγορά, δηλ. την ανακύκλωση ή, έστω, την κατ άλλο τρόπο αξιοποίηση των ανακτώμενων προϊόντων με έμφαση (i) στην προτυποποίησή τους κατά κατηγορίες και, κατ αντιστοιχία (ii) στις συνιστώμενες χρήσεις τους. 4. Ιδιαίτερο βάρος να δοθεί στην προώθηση της εναλλακτικής διαχείρισης των δημοτικών Α.Σ. με κορμό τα προγράμματα ΔσΠ (ΣΣΕΔ - Ανακύκλωση) με άξονες και μέτρα: Την ισόρροπη γεωγραφική ανάπτυξη των δράσεων του Συστήματος. Την απεμπλοκή του από την επαγγελματική επιχειρηματική ανακύκλωση. Την κάλυψη του ολικού διαφορικού κόστους της ανακύκλωσης που επιβαρύνει τους ΟΤΑ με συμπλήρωση των πόρων του συστήματος, σε περίπτωση που δεν επαρκούν, από δημόσιους πόρους. Χωρίς, δηλ., να αυξηθεί η εισφορά των «υπόχρεων» στο Σύστημα, αφού αυτή θα οδηγήσει, με την πρακτική της μετακύλισης, στην παραπέρα αύξηση της τιμής των προϊόντων ευρείας κατανάλωσης. Τη συγκρότηση και λειτουργία του ΕΟΕΔΣΑΠ. 31

32 Την ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα της ΕΠΕΔ, για όσο διάστημα θα λειτουργεί ακόμη, ώστε να ανταποκρίνεται πληρέστερα και στον ελεγκτικό της ρόλο Την ενδυνάμωση του Γραφείου Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΓΕΔΣΑΠ) με πρόσθετο προσωπικό και την αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή. Την ενίσχυση της συμμετοχής των εκπροσώπων του δημόσιου τομέα στο μετοχικό κεφάλαιο και στη διοίκηση της ΕΕΑΑ ΑΕ με τη συμμετοχή και εκπροσώπων μεγάλων ΦοΔΣΑ (π.χ. ΕΣΔΚΝΑ ΣΟΤΑΜΘ, ΕΣΔΑΚ ΔΙΑΔΥΜΑ). Η μειοψηφική, μέχρι σήμερα, συμμετοχή της ΚΕΔΚΕ (35%) απέδειξε ότι δεν ήταν αρκετή να προασπίσει τα οικονομικά συμφέροντα των ΟΤΑ. Την αναγνώριση του καθοριστικού ρόλου των ΟΤΑ στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση δημοτών τους, σε σχέση με τα σχεδιαζόμενα ή/και υλοποιούμενα προγράμματα ανακύκλωσης στο χώρο τους, καθώς και στη διαχείριση, μέσω των διαδημοτικών φορέων τους, των ΚΔΑΥ. Τη διαμόρφωση ουσιαστικών όρων διαφάνειας και δημόσιας ενημέρωσης σχετικά με βασικές παραμέτρους του τεχνικού αντικειμένου και της οικονομικής διαχείρισης του ΣΣΕΔ Ανακύκλωση. 5. Σε κάθε περίπτωση, θεωρείται αναντικατάστατος ο ρόλος του Κεντρικού Σχεδιασμού και του Δημοσίου Ελέγχου, στη διασφάλιση της προστασίας του Περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των πολιτών και ιδιαίτερα των λαϊκών στρωμάτων που δεν διαθέτουν τους πόρους και τα μέσα να προσφύγουν σε ατομικές δράσεις για τη βελτίωση των όρων διαβίωσής τους. 32