ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΒΟΛΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΠΑΤΡΑΙΚΟ ΚΟΛΠΟ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (GIS) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Νίκη Κυριακοπούλου Βιολόγος ΠΑΤΡΑ, Ιούλιος 2013

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΒΟΛΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΠΑΤΡΑΙΚΟ ΚΟΛΠΟ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (GIS) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Νίκη Κυριακοπούλου Βιολόγος ΠΑΤΡΑ, Ιούλιος 2013

3 ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ Τα μέλη της Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Αργυρώ Λιβανίου-Τηνιακού Πανωραία Αρτελάρη Ουρανία Γεωργίου.... Ο Επιβλέπων Καθηγητής Αργυρώ Λιβανίου-Τηνιακού Η έγκριση της διατριβής για την απόκτηση Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών δεν υποδηλώνει την αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα. Ν. 5343/1392, άρθρο 202.

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εκπονήθηκε στο εργαστήριο Βοτανικής, στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, με επιβλέπουσα την Επίκουρη καθηγήτρια Λιβανίου-Τηνιακού Αργυρώ κατά τα ακαδημαϊκά έτη Ως ελάχιστο δείγμα ευγνωμοσύνης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσά μου, την κ. Λιβανίου- Τηνιακού Αργυρώ που μου εμπιστεύτηκε το θέμα της παρούσας εργασίας και μου έδωσε την ευκαιρία να διευρύνω τις γνώσεις μου σε πρακτικό, αλλά και σε θεωρητικό επίπεδο. Την ευχαριστώ ιδιαίτερα για την επιστημονική καθοδήγηση, την αμέριστη συμπαράσταση, την προθυμία και την πολύτιμη βοήθειά της καθ όλη τη διάρκεια διεξαγωγής της εν λόγω μεταπτυχιακής διατριβής, καθώς και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε. Οι γνώσεις και η εμπειρία που απέκτησα κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μας, τόσο σε μεταπτυχιακό, όσο και σε προπτυχιακό επίπεδο, είναι ανεκτίμητες και θα αποτελέσουν σημαντικά εφόδια για την περαιτέρω εξέλιξή μου. Ακόμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω και την Αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Αρτελάρη Πανωραία και την Επίκουρη καθηγήτρια κ. Γεωργίου Ουρανία, που δέχτηκαν να συμπεριληφθούν στην τριμελή μου επιτροπή. Τις ευχαριστώ για τον χρόνο τους και για την πολύτιμη συμβολή τους στις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές μου. Κατόπιν, νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω κάποιους ανθρώπους που η βοήθειά τους ήταν καθοριστική για μένα, τόσο για τη διεκπεραίωση της παρούσας διατριβής, όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Κατ αρχήν, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Τηνιακό Λεονάρδο, Δρ. Γεωλογίας, για τις ανεκτίμητες γνώσεις που μου προσέφερε σε θέματα γεωλογίας και κλιματολογίας, καθώς επίσης και για την πολύτιμη βοήθειά του κατά τις επισκέψεις στις περιοχές μελέτης. Τον ευχαριστώ πολύ και για τις διορθώσεις που έκανε στα κεφάλαια της παρούσας εργασίας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες ανήκουν και στη Δρ. Σπανού Σοφία για τη μεγάλη προθυμία που έδειξε να μου προσφέρει απλόχερα τη βοήθειά της, όποτε την είχα ανάγκη. Η συμβολή της σε αυτή την προσπάθεια ήταν πολύ σημαντική και γι αυτό την ευχαριστώ πολύ. Θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου και στον Δρ. Δημητρέλλο Γεώργιο για τη βοήθειά του στον προσδιορισμό και την επιβεβαίωση πολλών taxa. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω και τους συμφοιτητές μου κατά τις μεταπτυχιακές σπουδές, για την αμέριστη συμπαράστασή τους σε όλη την πορεία μου. Ένα πολύ θερμό ευχαριστώ ανήκει και στους φίλους μου και ιδιαίτερα στον Μπάμπη, που με συνόδεψαν στις εξορμήσεις μου και που αφιέρωσαν [i]

5 πολύτιμο χρόνο για να με βοηθήσουν. Τους ευχαριστώ όλους, έναν προς έναν, για την ανοχή που έδειξαν στις δύσκολες στιγμές μου. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου την οικογένειά μου που πιστεύει σε εμένα και με στηρίζει κάθε λεπτό της ζωής μου. Την ευχαριστώ για τη δύναμη που μου προσφέρει και για την παρότρυνση να συνεχίσω να κάνω όνειρα. Νίκη Κυριακοπούλου Πάτρα, Ιούλιος 2013 [ii]

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ. i ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ....iii ΠΕΡΙΛΗΨΗ.. vii ABSTRACT.... viii 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Σκοπός Υγρότοποι Γενικά Σημασία των υγροτόπων Παράκτια ζώνη Γενικά Χαρακτηριστικά και λειτουργίες παράκτιων περιοχών Πιέσεις στις παράκτιες περιοχές Παράκτια ζώνη στις εξεταζόμενες περιοχές Μεταβατικά ύδατα Γενικά Οικολογικά χαρακτηριστικά και σημασία των μεταβατικών υδάτων Μεταβατικά ύδατα στις εξεταζόμενες περιοχές Δέλτα ποταμών Ορισμός των δέλτα Σχηματισμός των ποτάμιων δέλτα Μορφολογικά χαρακτηριστικά Μορφοδυναμική ταξινόμηση Τα δέλτα του ελληνικού χώρου Οικολογικά χαρακτηριστικά και σημασία των δέλτα Ανθρώπινες επεμβάσεις στα δέλτα [iii]

7 1.7. Παραδοσιακά πολιτιστικά τοπία Νομικό πλαίσιο Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Water Framework Directive ή WFD-Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα) Οικολογική κατάσταση και τυπολογία με βάση την Οδηγία-Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ Πράξεις τροποποίησης της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και ενσωμάτωσή της στο ελληνικό δίκαιο Ελληνική νομοθεσία για την παράκτια ζώνη Θαλάσσια Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ελληνικό δίκαιο Εφαρμογή της Οδηγίας για τη Θαλάσσια Στρατηγική ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΕΛΕΤΗΣ Τοπογραφία-γεωγραφική θέση Ιστορικά στοιχεία Γεωμορφολογία Γεωλογία Υδρολογία Κλιματικά και βιοκλιματικά στοιχεία Γενικά Μετεωρολογικοί σταθμοί Βροχόπτωση Θερμοκρασία Άνεμοι Σχετική υγρασία Σύνθεση κλιματικών δεδομένων και βιοκλίμα Μέθοδος βιοκλιματικών ορόφων Μέθοδος διάκρισης των χαρακτήρων του μεσογειακού βιοκλίματοςδιερεύνηση της διάρκειας της ξηροθερμικής περιόδου ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ.. 78 [iv]

8 3.1. Εργασία πεδίου Εργαστηριακή επεξεργασία Χλωρίδα Βλάστηση-Οικότοποι Οικολογική αξιολόγηση με τη χρήση κριτηρίων Εφαρμογή του πλαισίου DPSIR Χαρτογράφηση (μέθοδος GIS) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ Χλωρίδα Γενικά Περιοχές μελέτης Χλωριδικός κατάλογος Χλωριδική ανάλυση Ανάλυση βιομορφών-βιοφάσματα Χωρολογική ανάλυση-χωρολογικά φάσματα Προστατευόμενα taxa Βλάστηση Γενικά Ευρωπαϊκή νομοθεσία και δίκτυο NATURA Περιγραφή των τύπων οικοτόπων και των μονάδων βλάστησης στις περιοχές μελέτης Χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων Οικολογική αξιολόγηση των υπό μελέτη περιοχών Γενικά Εφαρμογή κριτηρίων Στόχοι και κριτήρια αξιολόγησης Προβλήματα κατά την αξιολόγηση Εφαρμογή της αξιολόγησης..167 Α) Ποικιλότητα (Diversity) Β) Φυσικότητα (Naturalness) Γ) Σπανιότητα (Rarity). 172 [v]

9 Δ) Απειλή (Threat) Ε) Δυνατότητα αποκατάστασης (Replaceability ή Resilience) Χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων σύμφωνα με την αξιολόγησή τους Πλαίσιο DPSIR Γενικά Ιστορική αναδρομή της χρήσης δεικτών Εφαρμογή του πλαισίου DPSIR στις εξεταζόμενες περιοχές 188 Κινητήριες δυνάμεις (Drivers). 188 Πιέσεις (Pressures) Κατάσταση (State) Επιπτώσεις (Impacts) Αντίδραση (Response) Τελική αξιολόγηση των εκβολικών συστημάτων Εύηνου και Πείρου σύμφωνα με το πλαίσιο DPSIR Αξιολόγηση και κατάταξη των εκβολικών συστημάτων σύμφωνα με τις Οδηγίες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Χλωρίδα Βλάστηση-οικότοποι Αξιολόγηση Χαρτογράφηση ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β [vi]

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία πραγματοποιείται οικολογική αξιολόγηση των εκβολικών οικοσυστημάτων των ποταμών Εύηνου και Πείρου που εκβάλλουν στον Πατραϊκό κόλπο. Αποτελούν συνδυασμό χερσαίων και υγροτοπικών περιοχών με σημαντική οικολογική αξία και λειτουργίες. Ο Εύηνος σχηματίζει τυπικό δέλτα σε αντίθεση με τον Πείρο, στην περιοχή εκβολής του οποίου οι συνθήκες δεν ευνοούν μια τέτοια διαδικασία. Στόχοι της μελέτης ήταν: η καταγραφή και χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων στις επιμέρους περιοχές με τη χρήση των GIS, η μελέτη των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και των επιπτώσεών τους στη δομή των οικοτόπων, η εκτίμηση της κατάστασης τους με τη βοήθεια δεικτών οικολογικής αξιολόγησης και τελικά, η ανάπτυξη κατάλληλου διαχειριστικού σχεδίου. Για την πραγματοποίηση της εργασίας αυτής προηγήθηκαν επισκέψεις και στα δύο εκβολικά οικοσυστήματα, φωτογραφήσεις, καθώς και συλλογή και προσδιορισμός φυτικού υλικού από τους κυριότερους τύπους βλάστησης. Για την αναγνώριση των τύπων οικοτόπων χρησιμοποιήθηκε ο Τεχνικός Οδηγός Χαρτογράφησης του δικτύου NATURA Για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των εξεταζόμενων περιοχών εφαρμόστηκαν τα κριτήρια της ποικιλότητας, φυσικότητας, σπανιότητας, απειλής και δυνατότητας αποκατάστασης στο επίπεδο των οικοτόπων και των συνδυασμών τους σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Επιπλέον, εφαρμόστηκε η ανάλυση DPSIR σε επίπεδο λεκάνης απορροής των υπό μελέτη ποταμών, με έμφαση στα εκβολικά τους συστήματα, με τη χρήση 45 δεικτών. Οι τύποι οικοτόπων, η αξιολόγηση με βάση τα κριτήρια και οι πιέσεις-επιπτώσεις σε κάθε περιοχή μελέτης οπτικοποιήθηκαν σε ψηφιακούς χάρτες με τη χρήση των GIS. Καταγράφηκαν 322 taxa στο δέλτα του Εύηνου και 225 taxa στις εκβολές του Πείρου, εκ των οποίων τα 112 είναι κοινά μεταξύ των περιοχών μελέτης. Πραγματοποιήθηκε περιγραφή και χαρτογράφηση 22 φυσικών και 3 ανθρωπογενών τύπων οικοτόπων. Οι κυριότερες αλλοιώσεις που καταγράφηκαν ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας ανθρώπινης παρουσίας είναι: η έντονη διάβρωση και οπισθοχώρηση της ακτογραμμής, η επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων εις βάρος των φυσικών και η έντονη ρύπανση των υδάτων. Από την αξιολόγηση προέκυψε ότι οι οικότοποι στις δύο περιοχές βρίσκονται σε μια μέτρια έως καλή κατάσταση διατήρησης, με την περιοχή του Εύηνου να λαμβάνει την υψηλότερη βαθμολογία ως προς τα κριτήρια. Το πλαίσιο DPSIR ανέλυσε την επικρατούσα κατάσταση και ανέδειξε τη σοβαρή υποβάθμιση που υφίστανται τα εκβολικά συστήματα. Συμπερασματικά, τα GIS αποτέλεσαν ένα σημαντικό διαχειριστικό εργαλείο, καθώς επιτρέπουν τη συνεχή καταγραφή των διαχρονικών αλλαγών και την εκτίμηση του βαθμού αλλοίωσης των δύο εκβολικών οικοσυστημάτων με σκοπό τη διατήρηση και την προστασία τους. [vii]

11 ABSTRACT In the present study an ecological evaluation of the estuary ecosystems of the rivers Evinos and Piros flowing into the Gulf of Patras was carried out. They constitute a combination of terrestrial and wetland areas with significant ecological value and functions. Evinos forms a typical delta unlike Piros, in the estuarine region of which the conditions do not favor such a process. The objectives of the study were: the recording and mapping of habitat types in each area with the use of GIS, the study of human activities and their impact on the structure of habitats, the assessment of their state with the use of indicators of ecological value and finally, the development of an appropriate management plan. For the accomplishment of this study visits to both estuarine ecosystems, photography and collection and identification of the plant material from the main vegetation types was performed. For the identification of habitat types the Technical Guide for Mapping of the network NATURA 2000 was used. To assess the ecological status of the areas concerned the criteria of diversity, naturalness, rarity, threat and replaceability were applied, at the level of habitats and their combinations, according to the Directive 92/43/EEC. Moreover, the DPSIR analysis was applied at the basin level of the studied rivers, with emphasis on their estuarine systems. The habitat types, the evaluation based on the criteria and the pressures-impacts on each of the studied areas were visualized into digital maps using GIS. 322 taxa were recorded for the Evinos delta and 225 for the mouth of Piros, of which 112 are common among the study areas. Description and mapping of 22 natural and 3 anthropogenic habitat types was carried out. The main alterations that were recorded as a result of long-term human presence are: the intense erosion and retreat of the coastline, the expansion of cultivated land at the expense of natural one and the strong water pollution. Assessment revealed that the habitats in both regions are at a moderate to good conservation status, with the area of Evinos receiving the highest rating concerning the above criteria. The DPSIR framework analysed the present state and highlighted the serious degradation that occurs in estuaries. In conclusion, the GIS are an important management tool, as they allow the continuous recording of the diachronic changes and the evaluation of the degree of deterioration of both estuary ecosystems in order to conserve and protect them. [viii]

12 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικά Τα εκβολικά συστήματα αποτελούν υδάτινα σώματα, εν μέρει «κλειστά» κατά μήκος της ακτής, όπου τα «γλυκά» ύδατα από ποτάμια και ρυάκια συναντώνται και αναμειγνύονται με το θαλασσινό νερό. Μαζί με την ξηρά που τα περιβάλλει, τα εκβολικά συστήματα είναι μεταβατικές περιοχές από τη στεριά στη θάλασσα και από τα γλυκά στα αλμυρά νερά. Αν και επηρεάζονται από την παλίρροια, προστατεύονται από την ορμή των θαλάσσιων κυμάτων, των ανέμων και των καταιγίδων από χερσαίες δομές όπως νησίδες ή χερσονήσους. Τα εκβολικά οικοσυστήματα ανήκουν στα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα στη γη, αφού συνθέτουν μεγαλύτερα ποσά οργανικής ύλης κάθε χρόνο σε σχέση με συγκρίσιμες, σε μέγεθος, δασικές εκτάσεις, λιβάδια ή γεωργική γη. Τα προφυλαγμένα ύδατα των εκβολικών συστημάτων υποστηρίζουν επίσης μοναδικές κοινότητες φυτών και ζώων που είναι ειδικά προσαρμοσμένα στην επιβίωση στα όρια με τη θάλασσα. Από τους προϊστορικούς χρόνους ο άνθρωπος αναγνώρισε την αξία των ποταμών και των εκβολών τους για τη ζωή του και γι αυτό ανέπτυξε οικισμούς, και αργότερα μεγάλους πολιτισμούς σε όλο το μήκος τους. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλες ή μικρές πόλεις έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος ποταμών όπως η Ρώμη, η οποία διαρρέεται από τον ποταμό Τίβερη και η Αλεξάνδρεια, ανατολικά της οποίας σχηματίζεται το εκτεταμένο «Δέλτα» του Νείλου. Ακόμα και σήμερα τα εκβολικά συστήματα συνεχίζουν να παρέχουν υπηρεσίες και οφέλη στον άνθρωπο. Παρέχουν χώρους για δραστηριότητες αναψυχής, επιστημονική έρευνα και αισθητική απόλαυση. Έχουν πολύ υψηλή εμπορική αξία καθώς οι πόροι τους προσφέρουν οικονομικά οφέλη για τον τουρισμό και την αλιεία. Τα «προφυλαγμένα» παράκτια ύδατά τους υποστηρίζουν σημαντική δημόσια υποδομή, υπηρετώντας ως λιμάνια ουσιώδη για τη ναυτιλία και τη μετακίνηση. Ιδιαίτερα η παράκτια ζώνη των εκβολικών συστημάτων, η οποία συγκεντρώνει τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων που επιτελεί ο άνθρωπος σε όλη τη λεκάνη απορροής ενός ποταμού, είναι πολύ ευαίσθητη στην πιο μικρή αλλαγή. Κίνδυνοι όπως πλημμύρες, διάβρωση, αύξηση της στάθμης της θάλασσας, όπως επίσης και ακραίες καιρικές συνθήκες είναι πλέον πραγματικότητα και επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπινων πληθυσμών που κατοικούν σε αυτή. [1]

13 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Καθίσταται λοιπόν αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης εκβολικού συστήματος και ανθρώπου. Στόχο θα πρέπει να αποτελέσει η κατανόηση, η προστασία και η ορθότερη εκμετάλλευση του πολύπλοκου αυτού συστήματος στα πλαίσια της αρχής της αειφορίας. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητη η συλλογή στοιχείων, η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η συνεχής παρακολούθηση τόσο του ποτάμιου όσο και του εκβολικού περιβάλλοντος, με τη χρήση τεχνολογικών μέσων που θα συμβάλουν θετικά στην αντιστροφή της πορείας της διαρκούς υποβάθμισης που υφίσταται. Στα πλαίσια της εργασίας αυτής διερευνάται η οικολογική κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα εκβολικά συστήματα των ποταμών Εύηνου και Πείρου που εκβάλλουν στον Πατραϊκό κόλπο (Εικόνα 1.1.). Ο τελευταίος εντοπίζεται στη Δυτική Ελλάδα μεταξύ της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου. Είναι ένας σχετικά αβαθής θαλάσσιος κόλπος που συνδέει τον βαθύ Κορινθιακό κόλπο με το Ιόνιο πέλαγος. Το δέλτα του ποταμού Εύηνου και η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου βρίσκονται στη βορειοανατολική πλευρά του κόλπου. Ο ποταμός Αχελώος εκβάλλει επίσης στη βορειοανατολική πλευρά και οι ποταμοί Πείρος και Γλαύκος εκβάλλουν στη νότια πλευρά του κόλπου. Ο Αχελώος και ο Εύηνος είναι οι πιο σημαντικές πηγές τροφοδοσίας γλυκού νερού στον κόλπο. Οι ποσότητες γλυκού νερού που παρέχονται από τον Πείρο και τον Γλαύκο είναι σημαντικά μικρότερες ( Το εκβολικό σύστημα του Εύηνου αποτελεί ουσιαστικά ένα εκτεταμένο δελταϊκό σύστημα με πολυάριθμους υγροτόπους, στο οποίο εντάσσεται και το όρος Βαράσοβα, όπως επίσης και η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας. Οι εκβολές του Πείρου, αν και ο ποταμός εξέρχεται τελικά στον ίδιο κόλπο, δεν εξασφαλίζουν τις κατάλληλες συνθήκες για τον σχηματισμό δέλτα. [2]

14 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Εικόνα 1.1.: Περιοχές μελέτης (τροποποιημένη από Google Earth) Σκοπός Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο την εκτίμηση και την αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης των εκβολικών συστημάτων Εύηνου και Πείρου, δύο ποταμών που καταλήγουν στον Πατραϊκό κόλπο. Πρόκειται για συστήματα μεταβατικών και παράκτιων υδάτων και της περιβάλλουσας χερσαίας περιοχής. Προς αυτή την κατεύθυνση τείνει η καταγραφή της χλωρίδας και της βλάστησης που χαρακτηρίζει τις επιμέρους περιοχές, τα οικολογικά χαρακτηριστικά που τις διακρίνουν, όπως επίσης και της έντονης παρέμβασης του ανθρώπου και των αλλοιώσεων που υφίσταται το φυσικό τους περιβάλλον. Επόμενο βήμα της μελέτης αποτελεί η πλήρης περιγραφή των τύπων οικοτόπων και η αξιολόγησή τους, σύμφωνα με αυτή του δικτύου NATURA Άμεσο όφελος αυτής της διαδικασίας είναι η γνώση της υποβάθμισης που υφίστανται οι εκβολές των ποταμών, καθώς η κατάσταση της βλάστησης αναδεικνύει τις επιπτώσεις της ανθρώπινης παρουσίας στο οικοσύστημα. Εφόσον μελετάμε παράκτια οικοσυστήματα και συστήματα γλυκών υδάτων, θεωρούμε σημαντική και την αξία εφαρμογής της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα ύδατα (2000/60/ΕΚ) και στις περιοχές μελέτης. Για την πλήρη ανάλυση της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης στις εκβολές των ποταμών, τις επιπτώσεις αυτών στο περιβάλλον και τις ευθύνες της κοινωνίας απέναντι στα προβλήματα που [3]

15 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή προκύπτουν, κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή του πλαισίου DPSIR σε επίπεδο λεκάνης απορροής με έμφαση στις εκβολές, το οποίο αποτελεί σύγχρονο εργαλείο για την αξιολόγηση σύμφωνα με την Οδηγία. Η χρήση του εργαλείου GIS για τη χαρτογράφηση τόσο των οικοτόπων όσο και για την απεικόνιση της οικολογικής αξιολόγησης και των πιέσεων που δέχονται οι δύο περιοχές είναι καθοριστική για την πορεία μιας τέτοιας μελέτης. Το GIS μπορεί να αποκαλύψει διαχρονικές αλλαγές και να χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση της κατάστασης μιας περιοχής, ακόμα και να αναδείξει διαχειριστικές στρατηγικές με σκοπό τη διατήρηση και την προστασία του περιβάλλοντος Υγρότοποι Γενικά Για την έννοια «υγρότοποι» έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς διάφοροι ορισμοί. Σύμφωνα με το 1 Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (1999), ο όρος αυτός περιλαμβάνει οποιαδήποτε περιοχή που καλύπτεται, εποχιακά ή μόνιμα, από ρηχά νερά ή που δεν είναι ποτέ καλυμμένη από νερό αλλά έχει υγρό υπόστρωμα (έδαφος, άμμος, κ.λπ.) κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης περιόδου του χρόνου. Σύμφωνα με τη «Σύμβαση για τους υγροτόπους διεθνούς σημασίας ως ενδιαιτήματος υδρόβιων πουλιών» (Σύμβαση Ραμσάρ), υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση (marsh), από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα (fen), από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό, το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό, ενώ περιλαμβάνουν και εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα. Αν θεωρήσουμε τους υγροτόπους ως συστήματα, μπορούν από λειτουργική άποψη να οριστούν ως εξής: «Υγρότοπος είναι συλλογικός όρος για οικοσυστήματα των οποίων η λειτουργία καθορίζεται πλήρως από την παρουσία νερού και των οποίων οι διεργασίες και τα γνωρίσματα ελέγχονται κατά μέγα μέρος από το νερό. Υγρότοπος είναι ένα μέρος που έχει παραμείνει υγρό επί τόσο χρόνο ώστε να αναπτύξει ειδικά προσαρμοσμένη βλάστηση και άλλους οργανισμούς» (Μaltby, 1986). Σε γενικές γραμμές οι υγρότοποι είναι ρηχές λίμνες με γλυκά, αλμυρά ή υφάλμυρα νερά, όπως επίσης και ποτάμια, βάλτοι, λιμνοθάλασσες, πηγές, τυρφώνες. Ουσιώδη γνωρίσματα της μεταβατικής ζώνης που παρεμβάλλεται μεταξύ των μόνιμα κατακλυσμένων και των καθαρά χερσαίων περιοχών είναι η παρουσία υδροχαρούς βλάστησης και η ύπαρξη υδρομορφικών εδαφών, δηλαδή εδαφών που ανέπτυξαν ειδικά γνωρίσματα ως αποτέλεσμα της υψηλής υπόγειας στάθμης νερού ( [4]

16 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Οι υγρότοποι χαρακτηρίζονται από την παρουσία τριών παραμέτρων: νερό, εδάφη που παρουσιάζουν έλλειψη οξυγόνου και υδροφυτική βλάστηση. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι υγροτόπων, καθένας από τους οποίους επιτελεί μοναδικές λειτουργίες από τις οποίες απορρέουν σημαντικές αξίες (βλ. παρακάτω). Οι διαφορές στους τύπους υγροτόπων οφείλονται σε παραλλαγές στις φυτοκοινότητες, στους τύπους εδαφών, στη ροή του νερού, στην υδατική χημεία και στο κλίμα που τους χαρακτηρίζουν. Σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης υγροτόπων της Σύμβασης Ραμσάρ οι υγρότοποι διακρίνονται σε: θαλάσσιους και παράκτιους, εσωτερικούς και τεχνητούς. Υπάρχουν επίσης πολλές υποκατηγορίες. Οι περιοχές που μελετώνται στην παρούσα εργασία αποτελούν τα εκβολικά συστήματα των ποταμών Εύηνου και Πείρου, που συνδυάζουν τόσο την παράκτια ζώνη, όσο το μεταβατικό (μεταξύ ποταμού και θάλασσας) και το παραποτάμιο τμήμα. Το δέλτα του Εύηνου χαρακτηρίζεται και από τη λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας, όπως επίσης και από δύο υγροτόπους στους πρόποδες της Βαράσοβας. Συνεπώς, εξετάζεται ένα πλήθος υγροτόπων που παρουσιάζουν μεγάλο εύρος αλατότητας και συνθηκών, ενώ σύμφωνα με την παραπάνω κατηγοριοποίηση ανήκουν στους δύο πρώτους τύπους υγροτόπων Σημασία των υγροτόπων Οι υγρότοποι αποτελούν μια μοναδική και περιορισμένη πηγή, ταυτόχρονα ιδιαίτερα δυναμική, που αλλάζει ως ανταπόκριση στις καιρικές συνθήκες και στα πρότυπα των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Ανάλογα με το αν πρόκειται για ξηρό ή υγρό έτος, οι υγρότοποι μπορούν να έχουν διαφορετικές λειτουργίες, αποτελώντας ενδιαίτημα για διαφορετικές συναθροίσεις φυτών και ζώων και συνεισφέροντας, είτε περισσότερο, είτε λιγότερο, στον έλεγχο του ρυθμού ροής γειτονικών ρευμάτων. Η ευέλικτη φύση τους είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που τους προσδίδει μεγάλη αξία για τους ανθρώπους και τα φυσικά συστήματα. Όσοι από τους υγροτόπους δεν έχουν υποβαθμισθεί εντελώς από τον άνθρωπο, σφύζουν από ζωή. Χαρακτηρίζονται από πληθώρα υδρόβιων πουλιών που βρίσκουν εκεί χώρους για αναπαραγωγή, φώλιασμα, τροφή και ξεκούραση. Πολλά από τα είδη είναι μεταναστευτικά και προστατεύονται άμεσα ή έμμεσα από Διεθνείς Συμβάσεις (π.χ. Ραμσάρ, Βέρνης, Ρίο) και Κοινοτικές Οδηγίες (π.χ.79/409/εοκ για τα άγρια πουλιά). Eπίσης, πολλοί υγρότοποι προστατεύονται από την εθνική νομοθεσία, τη Σύμβαση Ραμσάρ και περιλαμβάνονται στο Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA [5]

17 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Ανάλογα με τη δομή τους και τον περιβάλλοντα χώρο, οι υγρότοποι διεκπεραιώνουν διάφορες φυσικές λειτουργίες. Η σχέση μεταξύ των λειτουργιών και των αντίστοιχων αξιών των υγροτόπων φαίνονται στην Εικόνα 1.2. Εικόνα 1.2.: Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπων (Πηγή: el-gr/default.aspx). Κάθε υγροτόπος είναι μοναδικός, όχι μόνο από την άποψη της δομής του αλλά επίσης από την άποψη του αριθμού και του εύρους των λειτουργιών που επιτελεί. Ακόμα, τόσο οι λειτουργίες των υγροτόπων, όσο και οι αξίες τους είναι αλληλοεξαρτώμενες, ενώ οι διάφοροι τρόποι με τους οποίους χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο συχνά οδηγούν σε συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων χρηστών. Σήμερα οι υγρότοποι υποβαθμίζονται εξαιτίας της εφαρμογής ασύνετων πρακτικών που αλλάζουν τις λειτουργίες και υποβαθμίζουν τις απορρέουσες αξίες τους. Η τροποποίηση του υδρολογικού [6]

18 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή καθεστώτος, η εξάντληση των υγροτοπικών πόρων, η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού και η απώλεια υγροτοπικών εκτάσεων, είναι κάποιες από αυτές. Παρατηρούνται όμως και συντονισμένες προσπάθειες προστασίας τους, ενώ σημαντική είναι και η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη διατήρηση και διαχείρισή τους Παράκτια ζώνη Γενικά Οι παράκτιες θαλάσσιες περιοχές αποτελούν μέρος του παγκόσμιου ωκεανού και χαρακτηρίζονται από φυσικές, βιολογικές και βιογεωχημικές διεργασίες που επηρεάζονται άμεσα από τη χέρσο. Συνιστούν ένα ιδιόμορφο οικοσύστημα που αποτελείται από τρία επιμέρους φυσικά στοιχεία: τη χέρσο, τη θάλασσα και τον αέρα. Τα τρία αυτά διαφορετικά συστήματα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα, προσδίδοντας στην παράκτια ζώνη που αποτελεί και σημείο επαφής και σύνδεσής τους, μεγάλη ποικιλότητα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για τον ορισμό της παράκτιας ζώνης που εξαρτώνται από τα φυσικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά των επιμέρους περιοχών, τα οικολογικά χαρακτηριστικά, την ανθρώπινη δραστηριότητα, τις χρήσεις γης. Οι επικρατέστεροι ορισμοί της παράκτιας ζώνης στη διεθνή βιβλιογραφία αφορούν κυρίως τα γεωγραφικά της χαρακτηριστικά. Ένας από αυτούς είναι ο ακόλουθος: «Παράκτια ζώνη είναι το χερσαίο και γειτονικό θαλάσσιο τμήμα (υδάτινο και βυθός), στο οποίο οι χερσαίες διεργασίες επηρεάζουν άμεσα τις θαλάσσιες διεργασίες και χρήσεις και αντίστροφα. Η παράκτια ζώνη αποτελεί μια ζώνη μεταβλητού εύρους που συνορεύει με την ηπειρωτική, τη νησιωτική χώρα και τις λίμνες. Λειτουργικά ορίζεται ως η ζώνη μεταβλητού εύρους που συνορεύει με τη ζώνη μεταβίβασης από την ξηρά στη θάλασσα, όπου η παραγωγή, η κατανάλωση και οι διεργασίες ανταλλαγής έχουν τις υψηλότερες τιμές τους» (Τσούχλης, 2003). Η παράκτια περιοχή αποτελεί μια έννοια ευρύτερη από την παράκτια ζώνη, τα σύνορα της οποίας απαιτούν λιγότερο αυστηρό προσδιορισμό. Η έννοια αυτή δείχνει πως υπάρχει μια αναγνώριση ενός διακριτού μεταβατικού περιβάλλοντος ανάμεσα στη θάλασσα και στη στεριά, στο οποίο διαδραματίζονται περιβαλλοντικές, δημογραφικές, οικονομικές ή κοινωνικές διαδικασίες (Φιλίππου, 2007). Παρ όλα αυτά, ο προσδιορισμός των ορίων της δεν είναι δυνατός, αν και συχνά η μορφολογία του εδάφους βοηθά. Όσον αφορά τα παράκτια ύδατα, αυτά διακρίνονται σε πέντε βασικούς τύπους [7]

19 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή υδάτινων σωμάτων: 1. βραχώδη ρηχά (rocky shallow), 2. βραχώδη βαθειά (rocky deep), 3. ιζηματικά ρηχά (sedimentary shallow), 4. ιζηματικά βαθειά (sedimentary deep) και 5. πολύ προστατευόμενοι κόλποι (very sheltered bays). Η παράκτια ζώνη είναι ένα δυναμικό σύστημα μεγάλης οικονομικής και περιβαλλοντικής σημασίας. Η σημασία αυτή επιφέρει ποικιλότητα απαιτήσεων για ύπαρξη εποχιακών και μόνιμων εγκαταστάσεων στην ακτή, τουρισμό, αναψυχή, εκμετάλλευση του υπεδάφους, ψάρεμα, συλλογή οστρακοειδών, ιχθυοκαλλιέργειες, ανάπτυξη υποδομής, ανάπτυξη βιομηχανίας κ.λπ. (Πολατίδου, 2005) Χαρακτηριστικά και λειτουργίες παράκτιων περιοχών Οι παράκτιες περιοχές είναι περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, όχι μόνο λόγω της σημασίας που παρουσιάζουν από οικολογική άποψη, και της βιοποικιλότητας τους, αλλά λόγω του πλούτου των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών τους. Η ιδιαιτερότητα των παράκτιων περιοχών έγκειται σε πολλαπλούς παράγοντες (Τσούχλης, 2003) οι οποίοι είναι: Η σημαντική βιοποικιλότητα που αναπτύσσεται σε αυτές, τόσο λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που επικρατούν, όσο και για το ότι πρόκειται για έναν χώρο όπου αλληλεπιδρούν δύο είδη οικοσυστημάτων, τα χερσαία και τα θαλάσσια. Η αξιόλογη γεωμορφολογική άποψη, αφού εδώ συναντώνται αμμώδεις, βραχώδεις παραλίες, δέλτα ποταμών, υγροβιότοποι, λόφοι και νησίδες. Στις περιοχές αυτές που μπορεί να εμφανίζουν ταυτόχρονα πολλά από τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι λογικό να αναπτύσσονται σημαντικά οικοσυστήματα και φυσικοί πόροι. Το γεγονός ότι δέχονται μεγάλες ποσότητες γλυκών νερών, θρεπτικών ουσιών, διαλυμένης και σωματιδιακής οργανικής ύλης (εναπόθεση του 80% της οργανικής ύλης που υπάρχει στον παγκόσμιο ωκεανό), ιζημάτων (εναπόθεση του 50% του συνολικού ανθρακικού ασβεστίου που καταλήγει στους βυθούς των ωκεανών) και ρυπαντικών ουσιών (εναπόθεση του 80-90% των εν αιωρήσει υλικών, συνοδών στοιχείων και ρυπαντών που καταλήγουν στη θάλασσα κυρίως μέσω των ποταμών), όπως επίσης και η ισχυρή σύνδεση πελαγικών και βενθικών διεργασιών, καθιστούν την παράκτια ζώνη και την ευρύτερη περιοχή ιδιαίτερα ενεργή και δυναμική. [8]

20 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Οι παράκτιες περιοχές και οι φυσικοί τους πόροι (θαλάσσιοι και χερσαίοι) διαδραματίζουν στρατηγικό ρόλο για την κάλυψη των αναγκών και επιδιώξεων των σημερινών και μελλοντικών πληθυσμών. Οι μοναδικές δυνατότητες ανάπτυξης ανθρώπινων δραστηριοτήτων κυρίως λόγω όλων των παραπάνω τους χαρακτηριστικών και του πλούτου των φυσικών πόρων που διαθέτουν. Επίσης, η υψηλή παραγωγικότητα των παράκτιων λιμνοθαλασσών, των θέσεων εισροής που υφίστανται την επίδραση της παλίρροιας, των αλυκών και των εκβολών ποταμών, παίζει σημαντικό ρόλο στην παραγωγή πηγών διατροφής (μέσω διατήρησης της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας) και στην προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας (στην παράκτια ζώνη λαμβάνει χώρα το 20-30% της παγκόσμιας πρωτογενούς παραγωγής). Συνεπώς, από τους ιστορικούς χρόνους η παράκτια ζώνη υπήρξε κύρια εστία ανάπτυξης της κοινωνίας των ανθρώπων. Η χρήση της θάλασσας για τις μεταφορές και το εμπόριο και η διαθεσιμότητα άφθονων πηγών διατροφής από τα εξαιρετικά παραγωγικά παράκτια ύδατα ενθάρρυνε την εγκατάσταση των ανθρώπων. Πολλές από τις παράκτιες κωμοπόλεις και πόλεις της Ευρώπης έχουν πολιτισμό και τρόπο ζωής πολλών αιώνων. Σήμερα, τα δύο τρίτα του πληθυσμού διαμένουν και εργάζονται εντός της παράκτιας ζώνης (Φιλίππου, 2007). Η αστικοποίηση αναμένεται να αυξηθεί και αυτό ιδιαίτερα στα νότια και ανατολικά μέρη της λεκάνης της Μεσογείου. Συγεκριμένα το 2025, για όλες τις μεσογειακές χώρες, ο αστικός πληθυσμός πιθανότατα θα είναι 275 εκατομμύρια (Δουκάκης, 2005). Ωστόσο, ο ρόλος των παράκτιων ζωνών είναι πολύ πιο ευρύς και ποικίλος. Οι παράκτιες ζώνες επιτελούν επίσης ένα μεγάλο φάσμα λειτουργιών που σχετίζονται με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την οικονομική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής όπως είναι (Φιλίππου, 2007): Η γεωργική παραγωγή στις παράκτιες πεδιάδες, που χρησιμοποιεί παράκτιους υδάτινους πόρους (από υπόγεια υδροφόρα στρώματα ή από τα επιφανειακά ύδατα). Η διαφοροποίηση των αλιευτικών δραστηριοτήτων. Η παραγωγή ενέργειας (συμπεριλαμβανομένων τόσο παραδοσιακών πηγών, όπως το πετρέλαιο και το αέριο, όσο και ανανεώσιμων μορφών ενέργειας με βάση τον άνεμο και τα κύματα). Η κινητικότητα και το εμπόριο. Οι λίμνες και οι παράκτιοι δρόμοι μεταφοράς αποτελούν βασικά στοιχεία των παγκόσμιων συνδέσεων των μεταφορών. Η άμυνα κατά των καταστροφικών δυνάμεων της θάλασσας. [9]

21 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Η διάσπαση και η εξουδετέρωση ρύπων. Ο ρόλος τους ως μνημείων πολιτισμικής κληρονομιάς, τόσο σε σύγχρονες κοινότητες, όσο και σε αρχαιολογικούς τόπους. Ο τουρισμός, η ψυχαγωγία, η αναψυχή και ο αισθητικός χαρακτήρας τους (παραλίες, θαλάσσια αθλήματα και ευχάριστα τοπία). Όσον αφορά τον τουρισμό, η Μεσόγειος είναι η πρώτη προτίμηση του ενός τρίτου των παγκόσμιων τουριστών. Αποτελεί μια χαρακτηριστική εποχιακή οικονομική δραστηριότητα με περίοδο αιχμής από το Μάϊο ως το Σεπτέμβριο. Ετησίως, περίπου 120 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται τις μεσογειακές ακτές για λόγους αναψυχής. Η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ελλάδα είναι η σημαντικότεροι προορισμοί και αποτελούν πόλο έλξης για το 80% της ετήσιας εισροής τουριστών. Η τουριστική δραστηριότητα στις ακτές αναμένεται να αυξηθεί, με τον αριθμό των τουριστών να μπορεί να φτάσει και τα εκατομμύρια μέχρι το 2025 (Δουκάκης, 2005). Λαμβάνοντας υπ όψη τη σπουδαιότητα της παράκτιας ζώνης, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, καθίσταται σαφής η ανάγκη για ολοκληρωμένη διαχείρισή της (Φιλίππου, 2007) Πιέσεις στις παράκτιες περιοχές Από τη βιβλική εποχή φαίνεται να υπάρχει μια προσπάθεια, από τον άνθρωπο, για τη διαχείριση των παράκτιων περιοχών. Σήμερα, ο έλεγχος που ασκούν διάφορες αρχές στις περιοχές αυτές, με σκοπό την προφύλαξη των πόρων και την ανάκτηση γης για γεωργικούς σκοπούς, είναι ιδιαίτερα έντονος. Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο, η παράκτια ζώνη έχει υποστεί τροποποίηση και υποβάθμιση σε πολύ μεγάλο βαθμό. Για παράδειγμα, η απώλεια και/ή υποβάθμιση των παράκτιων υγροτόπων τον 20 ο αιώνα υπολογίζεται στο 73% των ελών στην Ελλάδα, 86% των πιο σημαντικών υγροτόπων στη Γαλλία, 60% των υγροτόπων στην Ισπανία και 15% των λιμνών και ελών στη Τυνησία. Οι λόγοι γι αυτό είναι η πρόληψη των ασθενειών που σχετίζονται με το νερό, η ανάπτυξη γεωργικής γης και η επέκταση των πόλεων (Karageorgis et al., 2005). Οι παράκτιες περιοχές έχουν γνωρίσει ιδιαίτερα μεγάλη εκμετάλλευση από τον άνθρωπο, με στόχο την εδραίωση και ανάπτυξη βιομηχανίας, εκμετάλλευση πόρων, τουρισμό και αστικοποίηση, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ακμαίων παράκτιων οικονομιών. Ως περιζήτητες περιοχές ανάπτυξης, συνιστούν απαραίτητη βάση πολυάριθμων δραστηριοτήτων, καθώς και ένα εύθραυστο χώρο μεγάλης οικολογικής, κοινωνικής και πολιτιστικής αξίας (UNEP/MAP, 2005). [10]

22 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση συγκρούσεων για τη χρήση των πόρων. Καθώς αυξάνεται τόσο ο μόνιμος, όσο και ο εποχιακός πληθυσμός το φαινόμενο εντείνεται. Ταυτόχρονα, επωφελούνται οι εντατικές χρήσεις γης που αν και είναι περισσότερο επικερδείς από τις συνηθισμένες, υποσκάπτουν παράλληλα το δυναμικό της ακτής, αφού ελαττώνουν την ικανότητα προσαρμογής της σε νέες συνθήκες (Τσούχλης, 2003). Ταυτόχρονα, παρατηρείται και η εμφάνιση πιέσεων προς το φυσικό περιβάλλον των περιοχών με αυξητική τάση εξαιτίας των αναγκών του πληθυσμού και της αλλαγής του τρόπου ζωής. Οι μεσογειακές χώρες όπως και η Ελλάδα αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές σε τομείς που αφορούν τους παράκτιους πόρους και τις οικονομικές δραστηριότητες. Συνοπτικά, η ανθρώπινη δραστηριότητα στην παράκτια ζώνη επιδρά αρνητικά στην υγεία του τοπικού πληθυσμού, καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον, ελαττώνει το εισόδημα από την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια, μειώνει το τουριστικό ενδιαφέρον, την αναψυχή και την αξία των ακινήτων της περιοχής (UNEP/MAP/PAP, 2001). Κύριες πηγές προβλημάτων για την παράκτια ζώνη αποτελούν (Καβακλή, 2005): Η αστικοποίηση και η άμεσα συνδεδεμένη με αυτή, τουριστική ανάπτυξη. Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και οι αλλαγές στις χρήσεις γης επιβαρύνουν υπέρμετρα τη φυσική φέρουσα ικανότητα των παράκτιων ζωνών. Η παρακμή παραδοσιακών τομέων όπως η γεωργία και η αλιεία και η εισβολή ξενικών ειδών λόγω των νέων πρακτικών που υιοθετούνται σε αυτούς τους τομείς. Η μείωση των ενδιαιτημάτων, που προκαλείται από την εντατική γεωργία και εκτατική κτηνοτροφία, από την αποψίλωση των δασωδών εκτάσεων, από την ανάπτυξη του τουρισμού, από την άναρχη ανάπτυξη αστικών και ημιαστικών περιοχών. Η μόλυνση των υδατικών πόρων, επιφανειακών και υπόγειων, όπως επίσης και η υφαλμύρωση των τελευταίων, ως αποτέλεσμα της υπεράντλησης και της ανορθολογικής διαχείρισης των υδάτινων αποθεμάτων. Η καταστροφή αμμολόφων, υγροτόπων και λιβαδιών του βυθού της θάλασσας, καθώς και συχνά μη αναστρέψιμη απώλεια της υποθαλάσσιας και παράκτιας βιοποικιλότητας Η επιταχυνόμενη διάβρωση και πρόσχωση των ακτών (ιδιαίτερα στην Ελλάδα). Αν και αποτελεί φυσική διεργασία, αποκτά χαρακτηριστικά προβλήματος εξαιτίας έργων (π.χ. αμμοληψίες) και παρεμβάσεων στην παράκτια ζώνη για την τοποθέτηση υποδομών, χωρίς [11]

23 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή την εκπόνηση μελετών για τη δυναμική των ακτών και την κατανόηση των δυναμικών διεργασιών που τη διέπουν. Ο συνδυασμός της συνεχούς αστικής ανάπτυξης με τη βιομηχανία κατά μήκος της ακτής, που αποτελούν κέντρα έντονης κατανάλωσης πόρων άλλα και έντονης παραγωγής. Απόρροια της έντονης παραγωγής είναι η έντονη παρουσία ρυπογόνων βιομηχανικών δραστηριοτήτων, η κακή διαχείριση υγρών αποβλήτων, η ανεξέλεγκτη διάθεση θρεπτικών συστατικών και τοξικών οργανικών ενώσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον και κατ επέκταση, φαινόμενα ευτροφισμού, κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία, αφανισμός της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και αλλοίωσή του (Καβακλή, 2005). Από τη μέχρι τώρα αναφορά είναι φανερό ότι το μέγεθος των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις παράκτιες περιοχές είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η πιο πιθανή αιτία των προβλημάτων αυτών φαίνεται να έγκειται στην έλλειψη συντονισμού των επιμέρους δραστηριοτήτων, σε μεμονωμένες αποφάσεις και στην εκπόνηση ασυγχρόνιστων τομεακών προγραμμάτων, στην έλλειψη στοιχείων καθώς και γνώσης όσον αφορά τη διαχείριση των περιοχών αυτών. Η σημασία των παράκτιων ζωνών τόσο από οικολογικής όσο και από κοινωνικο-οικονομικής άποψης αναγνωρίζεται ευρέως. Η ανάγκη υιοθέτησης μιας στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη τους, η οποία θα διασφαλίζει την ποιότητα των παράκτιων πόρων και των οικοσυστημάτων ταυτόχρονα με τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που φιλοξενούνται στη ζώνη αυτή, είναι επιτακτική. Μόνο η ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών και η συνεργασία των μεταξύ ενδιαφερόμενων τοπικών, περιφερειακών, εθνικών και άλλων φορέων φαίνεται να αποτελεί καίρια στρατηγική για την επίτευξη της βιώσιμης διαχείρισης των περιοχών αυτών Παράκτια ζώνη στις εξεταζόμενες περιοχές Όπως προαναφέρθηκε, το αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας αφορά σε δύο εκβολικά συστήματα του Πατραϊκού κόλπου. Η παράκτια ζώνη καταλαμβάνει μεγάλη έκταση και διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην ολοκλήρωση του τοπίου και στις λειτουργίες που επιτελούν τα συστήματα Εύηνου και Πείρου. Η Οδηγία για τα νερά 2000/60/ΕΚ προσφέρει ένα πέπλο προστασίας και ορίζει το κατάλληλο πλαίσιο διαχείρισής τους. Το πρώτο βήμα αφορά στην ένταξη των παράκτιων υδάτων, με βάση το Σύστημα Α της Οδηγίας, σε κάποια οικοπεριοχή. Στην [12]

24 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή περίπτωση μας η παράκτια περιοχή των εξεταζόμενων εκβολικών συστημάτων εντάσσεται στον Πατραϊκό κόλπο και ανήκει στην ευρεία οικοπεριοχή 6 της Μεσογείου (βλ. Παράρτημα Α, Εικόνα 3). Ο Πατραϊκός κόλπος χαρακτηρίζεται από ιζηματικές ρηχές ακτές, έχει έκταση 317,22 km 2 και το μήκος της ακτογραμμής του είναι στα 50,08 km. Πίνακας 1.1.: Τύποι και χαρακτηριστικά μεταβατικών υδάτων. Τύπος Όνομα Αλατότητα Εύρος παλίρροιας TW1 TW2 Λιμνοθάλασσα Δέλτα/Εκβολή ποταμού Ευρύαλα (5->30 PSU) Ευρύαλα (0,5-30 PSU) 1.5. Μεταβατικά ύδατα Γενικά Ο όρος «μεταβατικά ύδατα» εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2000 με την έκδοση της Οδηγίας- Πλαίσιο για τα νερά (ΕΚ, 2000). Πιθανότατα ο όρος χρησιμοποιήθηκε με σκοπό να υπάρξει μια απλή διάκριση των επιφανειακών υδάτων σε γλυκά, ενδιάμεσα και παράκτια. Η Οδηγία-Πλαίσιο ορίζει τα «μεταβατικά ύδατα» ως «σώματα επιφανειακών υδάτων πλησίον του στομίου ποταμών τα οποία είναι εν μέρει αλμυρά λόγω της γειτνίασής τους με παράκτια ύδατα αλλά τα οποία επηρεάζονται ουσιαστικά από ρεύματα γλυκού νερού» (ΕΚ, 2000). Τα μεταβατικά ύδατα κατηγοριοποιούνται, από γεωλογικής άποψης, στους ακόλουθους φυσιογραφικούς τύπους: στόμια ποταμών (π.χ. εκβολές και δέλτα), αλμυρόβαλτοι, λιμνοθάλασσες και παράκτιες μικρές λίμνες. Στη Μεσόγειο εντοπίζονται μόνο δέλτα ποταμών, λιμνοθάλασσες και παράκτιες μικρές λίμνες (Basset et al., 2006). Στην Ελλάδα τα μεταβατικά ύδατα διακρίνονται στις κατηγορίες που φαίνονται στον Πίνακα 1.1. Μέχρι τώρα ο όρος «μεταβατικά ύδατα» δεν υπόκειται στη διαχείριση των υδάτων και στη νομοθεσία άλλων περιοχών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (McLusky & Elliott, 2007). Στις ΗΠΑ χρησιμοποιείται αντίστοιχα ο όρος «εκβολές». Μικροπαλίρροια (<1m) Μικροπαλίρροια (<1m) Βαθμός έκθεσης Προστατευμένα έως πολύ προστατευμένα Μετρίως εκτεθειμένα έως προστατευμένα Χαρακτηριστικά ανάμειξης Μερικώς στρωματοποιημένα έως πλήρως αναμειγμένα Μερικώς στρωματοποιημένα έως πλήρως αναμειγμένα Βάθος Αβαθή (<30m) Αβαθή (<30m) *όπου TW: transitional waters (Πηγή: 3 Υ.Π.Ε.Κ.Α., 2011) [13]

25 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Οικολογικά χαρακτηριστικά και σημασία των μεταβατικών υδάτων Τα μεταβατικά ύδατα είναι οικοτόνοι μεταξύ χερσαίων, γλυκού νερού και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, ενώ χαρακτηρίζονται από υψηλή χωρική ετερογένεια και χρονική ποικιλομορφία (Basset et al., 2006). Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η διαρκώς κυμαινόμενη αλατότητα ως αποτέλεσμα της επίδρασης που δέχονται από την παλίρροια, αλλά και από τα εσωτερικά ύδατα. Συνεπώς, μπορούν να περιλαμβάνουν από υφάλμυρο έως και υπεράλμυρο νερό. Αντιπροσωπεύουν ένα ιδιαίτερα ποικιλόμορφο φυσικό και χημικό ενδιαίτημα, τόσο χρονικά όσο και χωρικά. Αυτή η ποικιλομορφία καθιστά τα μεταβατικά ύδατα ιδιαίτερα δύσκολα για την επιβίωση και μόνο περιορισμένα είδη είναι ικανά να ανταπεξέλθουν. Συνεπώς, άλλο ένα χαρακτηριστικό τους είναι η υψηλή δυναμικότητα τους που οδηγεί στον σχηματισμό χαρακτηριστικής χλωρίδας και πανίδας. Επιπροσθέτως, εκτός από το διαρκώς μεταβαλλόμενο φυσικό και χημικό περιβάλλον, τα φυτά και τα ζώα πρέπει συχνά να ανταπεξέλθουν σε υψηλά επίπεδα θολερότητας, στη διαστρωμάτωση της υδάτινης στήλης ως προς τη θερμοκρασία και την αλατότητα (όπως προαναφέρθηκε), καθώς και σε έντονα φαινόμενα ευτροφισμού και ρύπανσης από χημικές ουσίες. Ο συνδυασμός των εισροών από τα ποτάμια και της απελευθέρωσης ρύπων στο εκβολικό σύστημα, συχνά οδηγεί σε μεγάλες και άμεσες αλλαγές στα επίπεδα αμμωνίας, ph και αιωρούμενων σωματιδίων εξαιτίας του μικρού βάθους, ενώ τα επίπεδα των θρεπτικών στα μεταβατικά ύδατα είναι γενικά υψηλότερα από τα αντίστοιχα της ανοικτής θάλασσας (Hiscock & Marshall, 2006). Ακόμα, χαρακτηρίζονται από μικρό χρόνο ανταπόκρισης σε διαταραχές εξαιτίας του μικρού τους βάθους. Η υψηλή βιολογική παραγωγικότητα ( g C m -2 y -1 ) των συστημάτων αυτών τα καθιστά και από τη φύση τους ιδιαίτερα ευτροφικά. Αυτό κάνει ιδιαίτερα δύσκολο τον διαχωρισμό μεταξύ φυσικού και τεχνητού ευτροφισμού (εξαιτίας ρυπογόνων ουσιών) (Zaldívar et al., 2008). Ταυτόχρονα, η υψηλή παραγωγικότητα, η οποία βασίζεται κυρίως στα αγγειόσπερμα και όχι στο φυτοπλαγκτόν, ενισχύει τις τοπικές οικονομίες (π.χ. αλιεία και υδατοκαλλιέργειες, εκπαίδευση, ψυχαγωγία) οι οποίες διαθέτουν μεγάλη παράδοση πολλών αιώνων. Παρατηρείται λοιπόν κάποιου τύπου συνεξέλιξη μεταξύ των μεταβατικών συστημάτων και της παρουσίας του ανθρώπου, ενώ κάποια από αυτά δεν θα υπήρχαν χωρίς την ανθρώπινη διαχείριση. Συχνά όμως, δέχονται έντονη ανθρωπογενή πίεση από αστικές, αγροτικές ή βιομηχανικές δραστηριότητες με μεγάλες επιπτώσεις στην οικολογική τους κατάσταση. Ακόμα και η αλατότητα, η οποία είναι τυπικά, ένας φυσικά επαγόμενος παράγοντας, μπορεί να ρυθμιστεί από τους ανθρώπους και να προκαλέσει μεγάλες αλλαγές (Zaldívar et al., 2008), π.χ. με την απόρριψη άλμης από αφαλατώσεις. [14]

26 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Σε γενικές γραμμές, τα μεταβατικά συστήματα αντιπροσωπεύουν σημαντικά και εύθραυστα οικοσυστήματα στο παράκτιο μεσογειακό τοπίο, παρέχοντας ουσιώδεις υπηρεσίες, όπως: βελτίωση της ποιότητας των υδάτων μέσω της μείωσης των ρυπαντικών φορτίων που μεταφέρονται από τα ποτάμια στα περιβάλλοντα παράκτιων υδάτων, αλιευτικούς πόρους και εκτάσεις αναψυχής για τους ανθρώπινους πληθυσμούς, όπως επίσης ενδιαίτημα και τροφή για τα μεταναστευτικά και μη, ζώα (Basset et al., 2006) Μεταβατικά ύδατα στις εξεταζόμενες περιοχές Όσον αφορά την παρούσα εργασία, τόσο το στόμιο και το δέλτα του Εύηνου, όσο και οι εκβολές του Πείρου μπορούν να συμπεριληφθούν στα μεταβατικά ύδατα, ή καλύτερα στα μεταβατικά ενδιαιτήματα. Στο ευρύτερο δελταϊκό σύστημα του ποταμού Εύηνου εντάσσεται και η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας, η οποία χαρακτηρίζεται από εκτεταμένες λουρονησίδες. Οι αμμώδεις αυτοί φραγμοί έχουν δημιουργηθεί με την πάροδο του χρόνου, καθώς τα θαλάσσια ρεύματα διευθετούν τα φερτά υλικά του ποταμού παράλληλα προς την ακτογραμμή, απομονώνοντας μια θαλάσσια περιοχή από τη ανοικτή θάλασσα. Σύμφωνα με την Οδηγία για τα νερά 2000/60/ΕΚ, τα μεταβατικά συστήματα στις περιοχές μας εντάσσονται στην ευρεία οικοπεριοχή 6 της Μεσογείου (βλ. Παράρτημα Α, Εικόνα 3) Δέλτα ποταμών Ορισμός των δέλτα Γενικά, ο όρος «δέλτα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο γύρω στα 450 π.χ. για να περιγράψει τις αλλουβιακές αποθέσεις του ποταμού Νείλου στο στόμιο της εκβολής του. Σήμερα με τον όρο αυτό περιγράφονται οι χαρακτηριστικές μορφές απόθεσης που δημιουργούνται σε περιοχές ποτάμιων εκβολών που σχηματίζονται στο μεταβατικό περιβάλλον λιμνών και θαλασσών Σχηματισμός των ποτάμιων δέλτα Ο σχηματισμός των δέλτα είναι το αποτέλεσμα του ευνοϊκού συνδυασμού πολλών παραγόντων. Η δημιουργία τους εξαρτάται από τη δυναμική ισορροπία μεταξύ των παραγόντων που δρουν στον ηπειρωτικό χώρο, δηλαδή στις λεκάνες απορροής των ποταμών και των παραγόντων που δρουν στον παράκτιο χώρο των εκβολών (Εικόνα 1.3.). Αφενός είναι η προσφορά ιζήματος από το ποτάμι που [15]

27 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή εξαρτάται από την έκταση και τις συνθήκες που επικρατούν στο χώρο της λεκάνης απορροής, όπως είναι οι κλιματικές συνθήκες, το είδος και η πυκνότητα της βλάστησης, οι ανθρώπινες ενέργειες (κατασκευή φραγμάτων), η λιθολογική σύσταση αλλά και η τεκτονική καταπόνηση των γεωλογικών σχηματισμών που εμφανίζονται στην περιοχή, αφετέρου είναι η ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών στη θαλάσσια λεκάνη υποδοχής των ιζημάτων, όπως είναι η χαμηλή κυματική ενέργεια, το μικρό σχετικά βάθος, το μικρό εύρος παλίρροιας, τα ευνοϊκά παράκτια ρεύματα αλλά και η γεωμετρία του κλειστού κόλπου (Καραγεωργίου, 2005). Οι παραπάνω παράγοντες, μαζί με τη δράση των βροχοπτώσεων και των ανέμων, συνδιαμορφώνουν τα ποτάμια δέλτα. Για να δημιουργηθεί ένα δέλτα πρέπει ο ρυθμός προσφοράς ιζήματος από το ποτάμι να είναι ταχύτερος από το ρυθμό απομάκρυνσής του από τις θαλάσσιες διεργασίες. Αποτέλεσμα αυτού είναι να προελαύνει η ξηρά έναντι της θάλασσας (Ψιλοβίκος και Χαχαμίδου, 1987). Εικόνα 1.3.: Παράγοντες σχηματισμού των ποτάμιων δέλτα (Πηγή: Καραγεωργίου, 2005). [16]

28 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Μορφολογικά χαρακτηριστικά Τα δέλτα περιλαμβάνουν ένα επιφανειακό τμήμα και ένα υποθαλάσσιο. Η έκταση των δύο τμημάτων είναι άνιση και διαφορετική για κάθε δέλτα και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες με κυριότερο τις θαλάσσιες διεργασίες (κύματα, παλίρροιες, θαλάσσια ρεύματα). Τα κύρια μορφολογικά χαρακτηριστικά των δέλτα είναι α) η δελταϊκή πεδιάδα, β) το μέτωπο του δέλτα και γ) το προδέλτα (Εικόνα 1.4.). Το τμήμα που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας αποτελεί τη δελταϊκή πεδιάδα, η οποία με άλλα λόγια είναι η προς τη θάλασσα συνέχεια της αλλουβιακής κοιλάδας του ποταμού. Το μέτωπο του δέλτα περιλαμβάνει την εκβολή, την ακτογραμμή και ένα μικρό τμήμα του υποθαλάσσιου δέλτα. Το τμήμα που βρίσκεται υποθαλάσσια ονομάζεται προδέλτα (Καρύμπαλης, 2004). Εικόνα 1.4.: Κύρια μορφολογικά χαρακτηριστικά των δέλτα (Πηγή: Καραγεωργίου, 2005). Πιο αναλυτικά (Καραγεωργίου, 2005): α) Η δελταϊκή πεδιάδα είναι ένα εκτεταμένο χαμηλό περιβάλλον που διαρρέεται από μία ή περισσότερες κοίτες που διακλαδίζονται μεταξύ τους και ονομάζονται κλάδοι διανομής. Όταν η κλίση του δέλτα είναι πολύ μικρή τότε αυτές οι κοίτες αποκτούν μαιανδρική μορφή. Οι κοίτες οριοθετούνται από φυσικά αναχώματα. Σε περιόδους που έχουμε υψηλές παροχές του ποταμού και συνεπώς έχουμε πλημμυρικά επεισόδια, τα φυσικά αναχώματα υποχωρούν και η δελταϊκή πεδιάδα καλύπτεται με νερό πλούσιο σε λεπτομερή υλικά, που αποτίθενται δημιουργώντας έτσι τις [17]

29 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή υπερόχθιες αποθέσεις που κάνουν τα δέλτα εύφορες περιοχές για την ανάπτυξη καλλιεργειών. Η δελταϊκή πεδιάδα συχνά εμφανίζει έναν μεγάλο αριθμό υπο-περιβαλλόντων όπως είναι: τα αλμυρά εδάφη, τα περιοδικά ή μόνιμα έλη γλυκού, υφάλμυρου ή αλμυρού νερού και τα πεδία παλίρροιας. Με την υποχώρηση των φυσικών αναχωμάτων παρατηρείται συχνά η αλλαγή της ροής του ποταμού με τη δημιουργία νέων κοιτών και την παράλληλη εγκατάλειψη των παλαιών. Στη δελταϊκή πεδιάδα του Εύηνου παρατηρούνται πολλές εγκαταλελειμμένες κοίτες οι οποίες αποτελούν τα παλαιά ίχνη ροής του ποταμού (βλ. Υποκεφάλαιο 2.3. «Γεωμορφολογία»). Η δελταϊκή πεδιάδα διακρίνεται σε άνω ή εσωτερική δελταϊκή πεδιάδα και σε κάτω ή εξωτερική δελταϊκή πεδιάδα. Η άνω (ή εσωτερική) αποτελεί το εγκαταλελειμμένο ή ανενεργό τμήμα του δέλτα το οποίο κυριαρχείται από τις ποτάμιες διεργασίες. Το κάτω (ή εξωτερικό) τμήμα κυριαρχείται από τη δράση των θαλάσσιων διεργασιών (κυματισμός, παράκτια ρεύματα, κ.ά.) και αποτελεί μια δυναμικά μεταβαλλόμενη περιοχή. β) Το μέτωπο του δέλτα περιλαμβάνει την εκβολή του ποταμού, τη δελταϊκή ακτογραμμή και την περιοχή που εκτείνεται από την ακτή προς τη θάλασσα. Ανάλογα τις διεργασίες που επηρεάζουν το μέτωπο, τα δέλτα διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες (βλ. Ενότητα , «Μορφοδυναμική ταξινόμηση»): Τα δέλτα με κυριαρχία των ποτάμιων διεργασιών. Βασικά χαρακτηριστικά αυτών είναι: η ύπαρξη αμμωδών φραγμάτων στην εκβολή τα οποία είναι προσανατολισμένα κάθετα στη ροή του ποταμού και η ύπαρξη φυσικών αναχωμάτων που εκτείνονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, δημιουργώντας μια υποθαλάσσια κοίτη. Τα δέλτα που διαμορφώνονται από τις παλίρροιες χαρακτηρίζονται από την παρουσία μικρών κόλπων που διαχωρίζονται μεταξύ τους από αμμώδη φράγματα που είναι ευθυγραμμισμένα παράλληλα με τη διεύθυνση ροής της παλίρροιας. Τα δέλτα που επηρεάζονται από τον κυματισμό χαρακτηρίζονται από αιγιαλούς και επιμήκη αμμώδη φράγματα εκεί που ο κυματισμός μεταφέρει και αποθέτει ίζημα στην ακτή. Χαρακτηριστικές γεωμορφές στο μέτωπο του δέλτα αυτού του τύπου είναι οι παραλιακές, αμμώδεις ράχες που είναι επιμήκεις αιολικές αποθέσεις άμμου και οι παράκτιες αμμώδεις θίνες. Το δέλτα του ποταμού Εύηνου έχει διαμορφωθεί και συνεχίζει να διαμορφώνεται υπό την επίδραση των ποτάμιων διεργασιών και του κυματισμού. Οι παλίρροιες, λόγω του μικρού τους εύρους, διαδραματίζουν περιορισμένο ρόλο στη διαμόρφωση των παράκτιων διεργασιών (βλ. Υποκεφάλαιο 2.3. «Γεωμορφολογία»). [18]