Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑ ΘΕΣΗ ΚΕΒΕ 15 Μαΐου 2018 Δρ. Παναγιώτης Αγησιλάου Trojan Economics ΣΕΠ Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

2 ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ i. Θεμελίωση δεσπόζουσας θέσης i. Μερίδια αγοράς ii. Εμπόδια εισόδου / επέκτασης iii. Δύναμη αγοραστή ii. Ιδιαίτερη ευθύνη δεσπόζουσας επιχείρησης iii. Έννοια κατάχρησης 2

3 Νομική προσέγγιση Δεσπόζουσα θέση σημαίνει τη θέση οικονομικής δύναμης που απολαμβάνει η επιχείρηση, που την καθιστά ικανή να παρακωλύει τη διατήρηση αποτελεσματικού ανταγωνισμού στη σχετική αγορά και της επιτρέπει να ενεργεί σε αισθητό βαθμό ανεξάρτητα από τους ανταγωνιστές και τους πελάτες της και σε τελική ανάλυση ανεξάρτητα από τους καταναλωτές (Υπόθεση United Brands) Οικονομική προσέγγιση Η ικανότητα μίας επιχείρησης να καθορίσει τιμές πάνω από το ανταγωνιστικό επίπεδο για μια σημαντική περίοδο Δύναμη αγοράς = μονοπωλιακή δύναμη 3

4 Η ύπαρξη δεσπόζουσας θέσης προκύπτει από διάφορους παράγοντες «εάν θεωρηθούν αυτοτελώς δεν συνιστούν απαραίτητα ικανή προϋπόθεση και/ή αποφασιστική ένδειξη για τη θεμελίωση δεσπόζουσας θέσης, αλλά όταν συνδυάζονται μεταξύ τους, οδηγούν στη δημιουργία της» (Υπόθεση Hoffman La Roche) Παράγοντες: Μερίδια αγοράς και βαθμός συγκέντρωσης, Διαχρονική εξέλιξη μεριδίων αγοράς, Κάθετη ολοκλήρωση έλεγχος ουσιωδών εισροών/υποδομών (essential facility), Εμπόδια εισόδου στην αγορά (νομικά, διοικητικά, οικονομικά), Εμπόδια επέκτασης, Ισχύς αγοραστών (buyer power), Συμπεριφορά της επιχείρησης 4

5 ΜΕΡΙΔΙΑ ΑΓΟΡΑΣ Σημαντική ένδειξη της ισχύος μιας επιχείρησης ΑΛΛΑ δεν συνεπάγονται την ύπαρξη δεσπόζουσας θέσης π.χ. περιορισμοί στην παραγωγική ικανότητα «Παρόλο που η σημασία των μεριδίων αγοράς μπορεί να είναι διαφορετική σε κάθε αγορά, μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογημένα ότι ιδιαίτερα υψηλά μερίδια συνιστούν, από μόνα τους, πλην εξαιρετικών περιστάσεων, απόδειξη της υπάρξεως δεσπόζουσας θέσης» (Υποθέσεις Hoffmann La Roche και General Electric) Υψηλά μερίδια αγοράς + Σταθερότητα μεριδίων αγοράς ένδειξη απουσίας σημαντικών ανταγωνιστικών πιέσεων Κατακερματισμός μεριδίων αγοράς ανταγωνιστών ένδειξη απουσίας σημαντικών ανταγωνιστικών πιέσεων 5

6 ΜΕΡΙΔΙΑ ΑΓΟΡΑΣ 70% Εξέλιξη μεριδίων αγοράς (σενάριο Α) 70% Εξέλιξη μεριδίων αγοράς (σενάριο Β) 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% % Εταιρεία Α Εταιρεία Γ Εταιρεία Β Εταιρεία Δ Εταιρεία Α Εταιρεία Γ Εταιρεία Β Εταιρεία Δ 6

7 ΜΕΡΙΔΙΑ ΑΓΟΡΑΣ Μερίδιο αγοράς > 70% από μόνο του πλην εξαιρετικών περιστάσεων Πιθανή θεμελιώνει η ύπαρξη δεσπόζουσα δεσπόζουσας θέσης 0% 40% 70% 100% Απίθανη η ύπαρξη δεσπόζουσας θέσης Όσο αυξάνεται το μερίδιο αγοράς τόσο αυξάνεται η πιθανότητα ύπαρξης δεσπόζουσας θέσης 7

8 ΕΜΠΟΔΙΑ ΕΙΣΟΔΟΥ / ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ Εμπόδια εισόδου Καθοριστικός παράγοντας βαθμού και ανθεκτικότητας δύναμης αγοράς Απουσία εμποδίων εισόδου / επέκτασης ανεπιτυχής η άσκηση ισχύος στις τιμές Καθιστούν αδύνατη την ανάπτυξη δυνητικού ανταγωνισμού Ενδιαφέρουν τα εμπόδια εισόδου / επέκτασης που υπάρχουν και είναι σημαντικά σε μέγεθος επηρεάζουν την ένταση του ανταγωνισμού Εμπόδια επέκτασης καθιστούν δύσκολη την αύξηση της παραγωγής μιας υφιστάμενης επιχείρησης 8

9 ΕΜΠΟΔΙΑ ΕΙΣΟΔΟΥ / ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ Νομικοί φραγμοί Μονοπωλιακά / αποκλειστικά δικαιώματα Άδειες λειτουργίας / εγκατάστασης (π.χ. ταξί) Χωροταξικές ρυθμίσεις Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας / πατέντες / ευρεσιτεχνίες Ποσοστώσεις παραγωγής (π.χ. αγελαδινό γάλα) Άλλα πλεονεκτήματα Οικονομίες κλίμακας και φάσματος Προνομιακή πρόσβαση σε πρώτες ύλες / τεχνολογία Εγκατεστημένο σύστημα διανομής / πωλήσεων Επιδράσεις δικτύου (network effects) Κόστος εναλλαγής προμηθευτή (switching cost) Μη ανακτήσιμο κόστος (sunk cost) 9

10 ΕΜΠΟΔΙΑ ΕΙΣΟΔΟΥ / ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ Πληροφοριακά εμπόδια εισόδου Τεχνικές προδιαγραφές Πληροφορίες που αφορούν πελάτες Στρατηγικά εμπόδια Μεγάλες διαφημιστικές δαπάνες μη ανακτήσιμο κόστος Μακροπρόθεσμες συμβάσεις με πελάτες επιδράσεις εγκλωβισμού (locked in effects) Αύξηση κόστους μεταστροφής (switching cost) Υπερπολλαπλασιασμός προϊόντων (brand proliferation) Δίκτυο αποκλειστικής αντιπροσώπευσης 10

11 ΔΥΝΑΜΗ ΑΓΟΡΑΣΤΗ Η ισχύς των αγοραστών μπορεί να επιβάλλει ανταγωνιστικό περιορισμό στη συμπεριφορά μιας επιχείρησης Πρέπει να περιλαμβάνεται στην αξιολόγηση της ύπαρξης δεσπόζουσας θέσης (Υπόθεση Italian Flat Glass, Ανακοίνωση προτεραιοτήτων Ευρωπαϊκής Επιτροπής) Παραδείγματα αγοραστών με ισχύ Υπεραγορές Πλατφόρμες συνδρομητικής τηλεόρασης Κυβερνήσεις που αγοράζουν αμυντικό εξοπλισμό ή φάρμακα Πηγές ισχύος Μέγεθος πελάτη σε σχέση με προμηθευτές και συνολική παραγωγή Εμπορική σημασία πελάτη Μέτρηση ισχύος Ικανότητα στροφής σε εναλλακτικό προμηθευτή Προώθηση νέας εισόδου στην αγορά Κάθετη ολοκλήρωση 11

12 ΔΥΝΑΜΗ ΑΓΟΡΑΣΤΗ Προμηθευτές Ανώτερο επίπεδο αγοράς Π1 72% Π2 16% Π3 12% Αντισταθμιστική δύναμη αγοραστή οι αγοραστές μπορούν να αντέξουν τη δύναμη αγοράς των προμηθευτών Πωλητής Λιανικής κατώτερο επίπεδο αγοράς Λ1 100% Μονοπωλιακή δύναμη Τελικοί καταναλωτές Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 12

13 ΔΥΝΑΜΗ ΑΓΟΡΑΣΤΗ Μονοψωνιακή δύναμη Οριζόντιες επιδράσεις Ίδιες αρνητικές επιδράσεις όπως και μονοπώλιο μείωση ζήτησης ώστε να μειωθεί η τιμή μείωση παραγωγής κάτω από το ανταγωνιστικό επίπεδο κατανεμητική αναποτελεσματικότητα (DWL) και μεταφορά πόρων από τους προμηθευτές στους αγοραστές Κάθετες επιδράσεις Οι μειωμένες τιμές εισροών δεν καταλήγουν σε μειωμένες λιανικές τιμές ο μονοψωνητής περιορίζει τις χονδρικές αγορές εισροών και το επίπεδο πωλήσεων του υψηλότερες τιμές λιανικής Διαπραγματευτική δύναμη Ο ισχυρός αγοραστής διαπραγματεύεται υψηλότερες εκπτώσεις 13

14 ΔΥΝΑΜΗ ΑΓΟΡΑΣΤΗ Θεωρίες ανταγωνιστικής ζημίας Μεγάλες εκπτώσεις συμπίεση περιθωρίων κέρδους προμηθευτών Μεγάλες εκπτώσεις οι προμηθευτές υποχρεώνονται να επιβάλουν υψηλότερες τιμές σε μικρότερους αγοραστές (waterbed effect) αύξηση κόστους ανταγωνιστών (raising rivals cost) 14

15 ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΥΘΥΝΗ (SPECIAL RESPONSIBILITY) Η κατοχή δεσπόζουσας θέσης από μόνη της δε συνιστά παράβαση Επιχειρήσεις με δεσπόζουσα θέση φέρουν ιδιαίτερη ευθύνη να μην νοθεύουν με τη συμπεριφορά τους τον ανταγωνισμό «Η διαπίστωση της ύπαρξης δεσπόζουσας θέσης δεν συνεπάγεται αυτή καθ αυτή καμία μομφή προς την οικεία επιχείρηση, αλλά σημαίνει μόνο ότι η τελευταία υπέχει ανεξάρτητα από τους λόγους που κατέχει μια τέτοια θέση, ιδιαίτερη ευθύνη να μη θίγει με τη συμπεριφορά της την άσκηση πραγματικού και ανόθευτου ανταγωνισμού στην κοινή αγορά»(υποθέσεις Michelin και Irish Sugar) Αυτή η υποχρέωση δεν υφίσταται για τις επιχειρήσεις που δεν κατέχουν δεσπόζουσα θέση 15

16 ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΥΘΥΝΗ (SPECIAL RESPONSIBILITY) Η ύπαρξη δεσπόζουσας θέσης δεν αφαιρεί από την επιχείρηση που βρίσκεται στη θέση αυτή το δικαίωμα να διαφυλάσσει τα εμπορικά της συμφέροντα, όταν αυτά απειλούνται «Η δεσπόζουσα επιχείρηση έχει την ευχέρεια, σε λογικό μέτρο, να προβαίνει σε πράξεις που κρίνει πρόσφορες για την προστασία των συμφερόντων της, πλην όμως δεν μπορούν να γίνουν δεκτές τέτοιες ενέργειες, όταν αποσκοπούν στην ενίσχυση της δεσπόζουσας αυτής θέσης και στην καταχρηστική εκμετάλλευση της» (Υποθέσεις United Brand, British Gypsum και Campagnie Maritime Belge Transports) 16

17 ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ Η έννοια της κατάχρησης είναι αντικειμενική Δεν απαιτείται η απόδειξη ύπαρξης πρόθεσης Στοιχεία που δεικνύουν πρόθεση λαμβάνονται υπόψη «Αφορά τη συμπεριφορά δεσπόζουσας επιχείρησης, η οποία είναι σε θέση να επηρεάσει τη δομή της αγοράς όπου, λόγω ακριβώς της παρουσίας της, ο βαθμός του ανταγωνισμού είναι ήδη μειωμένος, και η οποία έχει ως συνέπεια, με την προσφυγή σε μέσα διαφορετικά από εκείνα που διέπουν τον φυσιολογικό ανταγωνισμό [ ] την παρεμπόδιση της διατήρησης του υφιστάμενου επιπέδου ανταγωνισμού ή και της ανάπτυξη του» (Υπόθεση Hoffman La Roche) Αξιοκρατικός ανταγωνισμός (competition on the merits) νόμιμος ανταγωνισμός ακόμη και εάν προκαλείται αποκλεισμός μη αποτελεσματικών επιχειρήσεων (έννοια εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή) 17

18 ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ Πρακτικές καταχρηστικού αποκλεισμού Ενέργειες δεσπόζουσας επιχείρησης που στοχεύουν: αποκλεισμό / πειθάρχηση υφιστάμενων ανταγωνιστών αποθάρρυνση επέκτασης περιορισμό εισόδου στην αγορά Πρόκληση βλάβης στους καταναλωτές Πρακτικές εκμετάλλευσης Συμπεριφορά δεσπόζουσας επιχείρησης που στοχεύει στην εκμετάλλευση των πελατών της 18

19 ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ Τιμολογιακού χαρακτήρα Υπερβολική τιμολόγηση (excessive pricing) Επιθετική τιμολόγηση (predatory pricing) Συμπίεση περιθωρίου (margin squeeze) Διακριτική τιμολόγηση (price discrimination) Εκπτώσεις πίστης (loyalty rebates) Μη τιμολογιακού χαρακτήρα Άρνηση προμήθειας / συνεργασίας (refusal to supply) Αθέμιτοι όροι συναλλαγών (unfair trading terms) Αποκλειστική συνεργασία (exclusionary dealing) 19

20 ΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΦΟΡΜΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ (ΕΕ) Ομιλία Neeli Kroes (2005) Φορμαλιστική προσέγγιση για τέσσερις «The purpose δεκαετίες of the revision is to search for sensible rules that would enable us to reach Πρόγραμμα εκσυγχρονισμού του preliminary Δικαίου του conclusions Ανταγωνισμού about (περί μέσα δεκαετίας 2000) στροφή σε μια when πιο οικονομοκεντρική conduct may προσέγγιση exclude που εστιάζει στις επιδράσεις της competition, συμπεριφοράς yet at στην theευημερία same time των καταναλωτών, ανεξαρτήτως του allow τρόπου companies / τύπου εκδήλωσης to know της when (effects based approach) they are on safe ground.» release_speech _en.htm An economic approach to article 82, EAGC, Ιούλιος 2005 Έγγραφο διαβούλευσης σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 102 ΣΛΕΕ σε καταχρηστικές συμπεριφορές αποκλεισμού, Δεκέμβρης Ανακοίνωση της Επιτροπής Κατευθύνσεις σχετικά με τις προτεραιότητες της Επιτροπής κατά τον έλεγχο της εφαρμογής του άρθρου 82 της συνθήκης ΕΚ σε καταχρηστικές συμπεριφορές αποκλεισμού που υιοθετούν δεσπόζουσες επιχειρήσεις (2009/C 45/02) 20

21 ΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΦΟΡΜΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ (ΕΕ) Κύρια χαρακτηριστικά Αντιανταγωνιστικές επιδράσεις v. Επιδράσεις υπερ του ανταγωνισμού Κατά περίπτωση αξιολόγηση βάσει αποτελεσμάτων και όχι του τύπου Περιεκτική οικονομική αξιολόγηση της συμπεριφοράς της δεσπόζουσας επιχείρησης 21

22 ΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΦΟΡΜΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ (ΗΠΑ) 2008 Έκθεση DoJ με θέμα Ανταγωνισμός και Μονοπώλια: Μονομερής συμπεριφορά επιχειρήσεων (σύμφωνα με το άρθρο 2 του Sherman Act (213 σελίδες) 8/9/2008 Η FTC αρνήθηκε να συνυπογράψει την Έκθεση τρεις από τους τέσσερις Επίτροπους ισχυρίστηκαν ότι η Έκθεση αποδυναμώνει την εφαρμογή του άρθρου 2 του Sherman Act 2009 Απόσυρση έκθεσης (11/5/2009) 22

23 ΣΤΟΧΟΙ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ (ΑΡΘΡΟ 102 ΣΛΕΕ) Έγγραφο διαβούλευσης 2005 «The protection of competition on the market as a means of enhancing consumer welfare and of ensuring an efficient allocation of resources» Ευημερία καταναλωτών Η διαφορά μεταξύ της μέγιστης διαθεσιμότητας του καταναλωτή να πληρώσει και του ποσού που πραγματικά πληρώνει Η άσκηση δύναμης στην αγορά επηρεάζει αρνητικά την ευημερία των καταναλωτών Μεταφορά πόρων (π.χ. πληρωμή υψηλότερης τιμής) Απώλεια ευημερίας λόγω περιορισμού συναλλαγών / εμπορίου Ιστορικά Προαγωγή ολοκλήρωσης εσωτερικής αγοράς Προστασία ΜΜΕ 23

24 Eυχαριστώ για την προσοχή σας Δρ. Παναγιώτης Αγησιλάου W: E: Τ: (+357) F: (+357)