τα βιβλία των επιτυχιών

Transcript

1 Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώνουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγγραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντιστηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίηση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδόσεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών. τα βιβλία των επιτυχιών

2 Άννα-Μαρία Γιασημάκη Νεοελληνική Γλώσσα Β Γυμνασίου

3 Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα Σειρά: Γυμνασιο Β Γυμνασιου Νεοελληνική Γλώσσα Β Γυμνασίου Άννα-Μαρία Γιασημάκη ISBN: Επιστημονική επιμέλεια: Άρτεμις Τζιτζογλάκη Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Παπαδοπούλου Σχεδιασμός έκδοσης: Μαλβίνα Κότο Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση: Σπύρος Καλογεράτος Σχεδιασμός εξωφύλλου: Aλέξανδρος Γιαννακούλιας Υπεύθυνη έκδοσης: Γωγώ Κουτσούγερα Copyright 2018 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Άννα-Μαρία Γιασημάκη για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο Κυκλοφορία έκδοσης: Σεπτέμβριος 2018 Επικοινωνία με συγγραφέα: Άννα-Μαρία Γιασημάκη Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Αριθμός έκδοσης: 1η Αριθμός αντιτύπων: 1400 Λ. Βουλιαγμένης 46 & Αλεξιουπόλεως, ΤΚ Αργυρούπολη Τ

4 Περιεχόμενα 1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό) Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Το υποκείμενο Γ. Σύνθεση με αχώριστα μόρια Δ. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου Ε. Λεξιλόγιο ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ζούμε με την οικογένεια Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Εγκλίσεις Χρόνοι Γ. Τα είδη των συνθέτων Δ. Περίληψη κειμένου Πλαγιότιτλοι Ε. Λεξιλόγιο ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Φίλοι για πάντα Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Ενεργητική και παθητική φωνή Συζυγίες Γ. Το α συνθετικό Δ. Λεξιλόγιο Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Το σχολείο στον χρόνο... Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Διαθέσεις του ρήματος Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα Αντικείμενο Γ. Συνοχή ευρύτερου κειμένου Δ. Λεξιλόγιο Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης

5 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Οι βαθμοί των επιθέτων Η σύγκριση Γ. Το β συνθετικό Δ. Οργάνωση και συνοχή της περιγραφής και της αφήγησης Ε. Λεξιλόγιο ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κτλ.) Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Οι αντωνυμίες Γ. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων Δ. Λεξιλόγιο Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Βιώνοντας προβλήματα της καθημερινής ζωής Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών Γ. Παράγωγα επιρρήματα Δ. Οι συνδετικές λέξεις και φράσεις Ε. Λεξιλόγιο ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Συζητώντας για σύγχρονα κοινωνικά θέματα Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Οι μετοχές Γ. Παρασύνθετα και πολυλεκτικά σύνθετα Δ. Αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων Ε. Λεξιλόγιο ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματος Α. Εισαγωγικά κείμενα Β. Ορισμός Γ. Η επιχειρηματολογία στα άλλα μαθήματα Δ. Χρήση λεξικών

6 Ε. Λεξιλόγιο ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης Κριτήριο αξιολόγησης Απαντήσεις Ασκήσεων Απαντήσεις των ασκήσεων του βιβλίου Απαντήσεις των ασκήσεων του Τετραδίου Εργασιών

7 1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό)

8

9 1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό) Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Κείμενο 1 [Στις δύσκολες περιοχές του δάσους] Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 11) 1. Τι διαφορετικό είχε η εκδρομή των τεσσάρων παιδιών από τις συνηθισμένες εκδρομές τους; Τα τέσσερα παιδιά (Μαρίνος, Νικόλας, Δέσποινα, Κασσάνδρα) πραγματοποίησαν μια εκδρομή διαφορετική από τις συνηθισμένες. Η εκδρομή αυτή έγινε υπό αντίξοες συνθήκες («δυνατοί βοριάδες», «κίνδυνος πυρκαγιάς») στο Φαράγγι του Διαβόλου, μια περιοχή του δάσους δύσκολη στην εξερεύνηση. Θέλοντας να κατανοήσουν πώς ζούσαν οι πρωτόγονοι άνθρωποι, τα παιδιά δεν πήραν μαζί τους τρόφιμα και νερό παρά μόνο τον αφηγητή, έναν εθελοντή της Δασικής Υπηρεσίας, ο οποίος μπορούσε να τους μάθει όσα γνώριζε για το δάσος. 2. Τι καινούργιο είχε μάθει ο Νικόλας και πώς θέλησε να χρησιμοποιήσει αυτή τη γνώση του; Ο Νικόλας είχε μάθει να βρίσκει τα σημεία του ορίζοντα με έναν απλό και εύκολο τρόπο. Παρατηρούσε τον κορμό της λεύκας και το σημείο που ήταν πιο σκληρό και άγριο στην υφή τού φανέρωνε πού είναι ο Βορράς, καθώς όλος ο υπόλοιπος κορμός ήταν λείος. Έχοντας τη γνώση αυτή, ήθελε να καθοδηγήσει τους φίλους του, ώστε να φτάσουν πιο εύκολα στο φαράγγι. 3. Έχετε επιχειρήσει και εσείς μια παρόμοια εξόρμηση με τους φίλους σας; Όλοι έχουμε, πιστεύω, να θυμόμαστε μια εκδρομή ξεχωριστή για εμάς. Η αλήθεια είναι ότι η δική μου «ξεχωριστή εκδρομή» δεν έγινε χωρίς εφόδια, όπως αυτή των παιδιών της ιστορίας, αλλά για εμένα αποτελεί μια πραγματική εξερεύνηση και μια εμπειρία που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Η εκδρομή αυτή έγινε στο Σπήλαιο του Διρού, στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής σχολικής εξόρμησης. Μαζί με τους φίλους μου μπήκαμε σε μια βάρκα, αφού βάλαμε όλοι σωσίβια, και μας οδήγησαν στα έγκατα της Βλυχάδας, όπως ονομάζεται. Εκεί είδαμε πολλούς τεράστιους σταλαγμίτες και σταλακτίτες. Όλοι κοιτάζαμε γύρω μας με θαυμασμό και δέος. Στη συνέχεια, ο ξεναγός μάς έδειξε ευρήματα που δεν περιμέναμε να δούμε, όπως τα απολιθωμένα οστά πάνθηρα, λιονταριού και άλλων ζώων. Θυμάμαι πως ένιωσα σαν να ήταν εκεί αυτά τα ζώα, ζωντανά, στο σπήλαιο που εξερευνούσα εγώ με τους φίλους μου. Αυτή η εκδρομή ήταν μοναδική εμπειρία για εμένα. Τώρα που γνωρίζω και την ιστο- 13

10 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ρία των τεσσάρων παιδιών του κειμένου, ίσως την επόμενη φορά να δοκιμάσω και εγώ την τύχη μου ως πρωτόγονος άνθρωπος, χωρίς εφόδια, με βοηθό τη φύση (ίσως και κάποιον μεγαλύτερο!). Κείμενο 2 [Η μουσική γλώσσα του Ομήρου] Ερωτήσεις Κατανόησης (σελ. 11) 1. Τι έκανε ο Ερρίκος Σλήμαν, όταν οι χωρικοί μαζεύτηκαν γύρω του στα «χωράφια του Λαέρτη», και ποια εντύπωση τους προκάλεσε; Ποια αντίληψη του αρχαιολόγου δείχνει αυτή η πράξη; Όταν ο Σλήμαν επισκέφτηκε τα «χωράφια του Λαέρτη», όλοι οι χωρικοί έσπευσαν να του κάνουν ερωτήσεις, αφού ο ερχομός ενός ξένου αποτελούσε ένα σημαντικό γεγονός ακόμα και για την πρωτεύουσα του νησιού. Ο Σλήμαν επέλεξε να τους διαβάσει τους στίχους 205 ως 412 της ραψωδίας ω της Οδύσσειας και, ενώ προχωρούσαν στα χωράφια, τους ανέφερε όσα πέρασε εκεί ο βασιλιάς Λαέρτης, αλλά και πόσο χάρηκε όταν βρήκε μετά από τόσα χρόνια τον χαμένο γιο του Οδυσσέα. Όλοι τότε δάκρυσαν από συγκίνηση. Η χαρά τους για τη συνάντηση αυτή με τον Σλήμαν ήταν τόση που τον προέτρεψαν να ξαναεπισκεφτεί τον τόπο τους. Ο Σλήμαν με την επιλογή του αυτή, να διαβάσει δηλαδή στίχους από την Οδύσσεια στους χωρικούς, φανέρωσε τον θαυμασμό που εκείνος έτρεφε για τον Όμηρο και την αξεπέραστη ποίησή του. Επίσης, έδειξε ότι θεωρεί άρρηκτο τον δεσμό του παρελθόντος ενός τόπου με το παρόν του. Για τον αρχαιολόγο ακόμα και ο πιο απλός άνθρωπος είναι σε θέση να συγκινηθεί με την ιστορία του τόπου του, ιδίως όταν αυτή εκφράζεται μέσω της ποιητικής γλώσσας του Ομήρου. 2. Διαβάστε τους στίχους της ραψωδίας ω της Οδύσσειας και σκεφτείτε γιατί ο Σλήμαν επέλεξε να διαβάσει τους συγκεκριμένους στίχους. Διαβάζοντας τους στίχους της ραψωδίας ω, βλέπουμε ότι ο Οδυσσέας στο σημείο αυτό συναντά τον πατέρα του Λαέρτη, ο οποίος ζει φτωχικά και νιώθει θλίψη λόγω της απουσίας του γιου του. Αρχικά, ο Οδυσσέας σκοπεύει να αποκρύψει την πραγματική του ταυτότητα και παριστάνει ένα αρχοντόπουλο. Η αγάπη του, όμως, για τον πατέρα του και η ανάγκη του να του απαλύνει τον πόνο τον οδηγούν στην αποκάλυψη της αλήθειας, με αποτέλεσμα ο Λαέρτης να συγκινηθεί, αφού περίμενε τόσα χρόνια την επιστροφή του Οδυσσέα. Η επιλογή του Σλήμαν να διαβάσει τους στίχους αυτούς του έπους εξηγείται από το γεγονός ότι όσα αφηγούνται διαδραματίζονται ακριβώς σε εκείνον τον τόπο όπου ήταν συγκεντρωμένοι. Ο τόπος σε συνδυασμό με τον πόνο του πατέρα Λαέρτη που περιμένει τον γιο του, ένα συναίσθημα που εκφράζεται άμεσα στους στίχους του Ομήρου, μπόρεσαν να αγγίξουν την ψυχή των χωρικών. Ήταν σαν να γυρνούσαν πίσω στον χρόνο και γίνονταν θεατές της ζωής των προγόνων τους. Κείμενο 3 [Ελλάδα είναι οι άνθρωποι] Ερωτήσεις Κατανόησης (σελ. 12) 1. Από πού φαίνεται στο κείμενο ότι η φιλοξενία ήταν μια αρετή των Ελλήνων στην αρχαιότητα; 14

11 Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα Σύμφωνα με το κείμενο, η φιλοξενία είναι αρετή των Ελλήνων από την αρχαιότητα. Στα ομηρικά έπη υπάρχει περιγραφή πολλών σκηνών φιλοξενίας, στις οποίες βλέπουμε ότι ένας ξένος στην αρχαία Ελλάδα αντιμετωπιζόταν πάντα ως ιερό πρόσωπο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι και οι ίδιοι οι θεοί συνήθιζαν να παίρνουν ανθρώπινη μορφή και να εμφανίζονται ως ξένοι, είτε για να βοηθήσουν έναν θνητό είτε για προσωπικές τους υποθέσεις. Επομένως, οι απλοί άνθρωποι έδειχναν πάντα σεβασμό προς τον ξένο επισκέπτη τους. Φρόντιζαν να του παρέχουν φαγητό, κρασί, ξεκούραση, και μόνο όταν είχαν ολοκληρωθεί όλα αυτά, ρωτούσαν πληροφορίες για εκείνον. 2. Ποια πραγματικότητα θα συναντήσει κάποιος σήμερα αν επισκεφθεί μια τουριστική περιοχή; Στη σύγχρονη Ελλάδα η πραγματικότητα που θα αντιμετωπίσει ένας επισκέπτης διαφέρει από αυτή που θα συναντούσε στο αρχαίο παρελθόν. Πολλοί Έλληνες που εργάζονται σε τουριστικές περιοχές είναι περήφανοι για την καταγωγή τους, χωρίς να γνωρίζουν, ωστόσο, το πραγματικό νόημα της λέξης «φιλοξενία». Επιπλέον, στον τουριστικό τομέα εργάζονται πολλοί ξένοι (σερβιτόροι, ρεσεψιονίστ, ξεναγοί), με αποτέλεσμα η εξυπηρέτηση να γίνεται σε άλλες γλώσσες κι όχι στην ελληνική, και γενικότερα το περιβάλλον που συναντά ένας τουρίστας να μη θυμίζει Ελλάδα. Η μόνη σύνδεση με τη χώρα μας γίνεται μέσω μιας αφίσας σε μια ερημική ακρογιαλιά, που αναγράφει «GREECE». 3. Πού προτείνει ο συγγραφέας στους επισκέπτες της Ελλάδας να αναζητήσουν τους «αυθεντικούς Έλληνες» και γιατί νομίζετε ότι κάνει αυτή την πρόταση; Ο συγγραφέας προτείνει στους επισκέπτες της Ελλάδας να αναζητήσουν τους «αυθεντικούς Έλληνες» μακριά από τις τουριστικές περιοχές. Κατά τη γνώμη μου, ο συγγραφέας κάνει αυτή την πρόταση γιατί οι άνθρωποι στις μη τουριστικές περιοχές είναι πιο γνήσιοι και ειλικρινείς. Έχουν κρατήσει ζωντανή την παράδοσή τους, τις καθημερινές τους συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμά τους. Αγαπούν τον τόπο τους και τον φροντίζουν, χωρίς να έχουν απώτερο σκοπό την προσέλκυση τουριστών. Εκεί πραγματικά ο επισκέπτης θα νιώσει την ελληνική φιλοξενία, θα γνωρίσει την κουλτούρα των ανθρώπων, θα θαυμάσει τις μαγειρικές τους ικανότητες, θα συμμετάσχει στην καθημερινότητά τους. Αξίζει, λοιπόν, κάποιος να επισκεφτεί τους τόπους αυτούς, για να συναντήσει τον «πραγματικό» Έλληνα. Κείμενο 4 [Προγραμματίζοντας ένα ταξίδι: Αστυπάλαια] Ερωτήσεις Κατανόησης (σελ. 14) 1. Εντοπίστε στον σχολικό χάρτη της Ελλάδας την Αστυπάλαια και πείτε ποια νησιά βρίσκονται κοντά της. Η Αστυπάλαια βρίσκεται στο Αιγαίο Πέλαγος και ανήκει γεωγραφικά στα Δωδεκάνησα, όμως είναι ιδιαίτερα κοντά στα νησιά των Κυκλάδων Αμοργό και Ανάφη. Από τα Δωδεκάνησα κοντά στην Αστυπάλαια βρίσκονται η Κως και η Κάλυμνος. 2. Τι είδους πληροφορίες δίνονται για το νησί; Ποιες από αυτές σας παρακινούν να επισκεφτείτε το νησί; 15

12 1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από τα κείμενα δίνονται ποικίλες πληροφορίες σχετικά με την Αστυπάλαια. Συγκεκριμένα, μαθαίνουμε για: την κουζίνα της (ντόπιες λιχουδιές, γλυκά, γεμιστό καλαμάρι στην Ακτή), τα μαγαζιά της (παλαιοπωλείο του Βαϊκούση), τα φυσικά της τοπία (θέα από το καμπαναριό του Άη Γιώργη, παραλία στο Μπλε Λιμανάκι και στις Πλάκες, σπήλαιο με σταλακτίτες), τα έθιμα και την παράδοση (παραδοσιακοί χοροί, ντόπιοι χορευτές), τα αξιοθέατα και τα μουσεία (Αρχαιολογικό Μουσείο, Μονή Παναγίας Πορταΐτισσας), τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (συναυλία έντεχνου λαϊκού τραγουδιού). Ο πιο σημαντικός λόγος για να επισκεφτώ το νησί αυτό είναι για εμένα τα φυσικά του τοπία, τα οποία θα ήθελα πολύ να εξερευνήσω. Ακόμα, θα ταξίδευα εκεί για την τοπική κουζίνα και τις ντόπιες λιχουδιές, γιατί μου αρέσει ιδιαίτερα να δοκιμάζω νέες γεύσεις. Γενικότερα, η Αστυπάλαια, από τις πληροφορίες που διάβασα, φαντάζει ένας πολύ καλός προορισμός για να περάσει κανείς τις καλοκαιρινές του διακοπές. Ελπίζω κάποια στιγμή να τη «γνωρίσω» από κοντά! Β. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ Β1. Οι μορφές του υποκειμένου 16 ΘΕΩΡΙΑ Υποκείμενο του ρήματος μιας πρότασης είναι το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα το οποίο κάνει ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Παράδειγμα: Ο Γιώργος διαβάζει. (Κάνει ενέργεια.) Το παιχνίδι συναρμολογείται. (Δέχεται μια ενέργεια.) Η γάτα κοιμάται. (Βρίσκεται σε μια κατάσταση.) Για να βρούμε το υποκείμενο, πρέπει να κάνουμε την ερώτηση «ποιος/ποια/ ποιο/ποιοι/ποιες/ ποια;». Παράδειγμα: Οι δημοσιογράφοι αποκαλύπτουν την αλήθεια. Ερώτηση: Ποιοι αποκαλύπτουν την αλήθεια; Απάντηση: Οι δημοσιογράφοι. Το υποκείμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική. Εξαίρεση αποτελεί το υποκείμενο που φανερώνει ποσό κατά προσέγγιση, το οποίο εκφέρεται με προθέσεις (γύρω, σε, περί κ.ά.) και πτώση αιτιατική. Παράδειγμα: Θα έρθουν δεκαπέντε καλεσμένοι. (πτώση: ονομαστική) Θα έρθουν γύρω στους δεκαπέντε καλεσμένους. (πτώση: αιτιατική) Το υποκείμενο το συναντάμε σε διάφορες μορφές. Έτσι, το υποκείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, αριθμητικό, ουσιαστικοποιημένη φράση, έναρθρη πρόταση, έναρθρο επίρρημα ή ολόκληρη πρόταση χωρίς άρθρο.

13 Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα Μορφές υποκειμένου Ουσιαστικό Επίθετο Αντωνυμία Μετοχή Αριθμητικό Ουσιαστικοποιημένη φράση Έναρθρη πρόταση Έναρθρο επίρρημα Ολόκληρη πρόταση (χωρίς άρθρο) σε απρόσωπο ρήμα Ολόκληρη πρόταση (χωρίς άρθρο) σε προσωπικό ρήμα (αναφορικές προτάσεις) Παραδείγματα Ο καθηγητής έλεγξε τα διαγωνίσματα. Οι φτωχοί διαμαρτύρονται για τη βαριά φορολογία. Εγώ διαφωνώ με την άποψη αυτή. Οι αδικημένοι από τα νέα μέτρα της κυβέρνησης εξεγέρθηκαν. Δύο απουσιάζουν. Δεν σε κούρασε το πήγαινε-έλα; Το να προσπαθείς συνεχώς σε κάνει καλύτερο. Το αύριο υπόσχεται καλύτερες προοπτικές. Πρέπει να διαβάσεις. Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει. Το υποκείμενο παραλείπεται όταν: Είναι το α και β πρόσωπο της προσωπικής αντωνυμίας (εγώ/εμείς-εσύ/εσείς), όταν δεν θέλουμε να δώσουμε έμφαση σε αυτό, π.χ. Τακτοποίησα το σπίτι. (Εννοείται: εγώ.) ΑΛΛΑ Εγώ τακτοποίησα το σπίτι. (Τονίζεται ότι η πράξη έγινε από εμένα.) Είναι γ προσώπου, αλλά: α. Εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ. Ο Παναγιώτης πέρασε στο Πανεπιστήμιο. Ήταν πολύ ευτυχισμένος. (Εννοείται: ο Παναγιώτης.) β. Η έννοια του ρήματος είναι τέτοια ώστε να εννοείται ένα μόνο υποκείμενο, π.χ. Μου βάφουν το σπίτι. (Εννοείται: οι ελαιοχρωματιστές.) γ. Είναι γενικό και αόριστο, π.χ. Λένε πως δεν συμπεριφέρεται σωστά. (Εννοείται: οι άνθρωποι.) δ. Είναι σύστοιχο, π.χ. Τραγουδιέται από πολλούς. (Εννοείται: το τραγούδι.) ε. Το ρήμα αφορά ένα φυσικό φαινόμενο, π.χ. Βρέχει. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ακούω και μιλώ (σελ. 15) 1. Ποια είναι τα υποκείμενα των ρημάτων που υπογραμμίζονται στις παρακάτω προτάσεις και σε ποια πτώση βρίσκονται; Ποια μορφή (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, πρόταση ή κάτι άλλο) έχουν τα υποκείμενα που βρήκατε; α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα είχαν αποφασίσει να εξερευνήσουν το Φαράγγι του Διαβόλου. (κείμ. 1) β. Θα σας οδηγήσω εγώ. (κείμ. 1) 17

14 1η ΕΝΟΤΗΤΑ γ. Πολλοί από αυτούς που ζουν και εργάζονται στις τουριστικές περιοχές αγνοούν παντελώς το νόημα της λέξης φιλοξενία. (κείμ. 3) δ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα ανήκει στη σφαίρα του ονείρου. (κείμ. 4) Υποκείμενα: α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα β. Εγώ γ. Πολλοί δ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα Μορφή υποκειμένων: α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα: ουσιαστικά σε πτώση ονομαστική β. Εγώ: προσωπική αντωνυμία α προσώπου σε πτώση ονομαστική γ. Πολλοί: επίθετο αρσενικού γένος, πληθυντικού αριθμού σε πτώση ονομαστική δ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα: δευτερεύουσα πρόταση (αναφορική) 2. Εντοπίστε τα υποκείμενα των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονους χαρακτήρες: Και αξίζει να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώπους της. Αλλά αν είναι μία φορά δύσκολο να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπία, είναι δύο φορές δύσκολο να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες. (κείμ. 3) αξίζει (απρόσωπο ρήμα): υποκείμενο να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώπους της είναι δύσκολο (απρόσωπη έκφραση): υποκείμενο να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπία είναι δύσκολο (απρόσωπη έκφραση): υποκείμενο να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες 3. Στο τελευταίο τμήμα του 2ου κειμένου: Τα μάτια όλων είχαν δακρύσει παρατηρήστε αν σε όλα τα ρήματα υπάρχει υποκείμενο. Μπορείτε να βρείτε τα υποκείμενα που παραλείπονται; Μπορείτε τώρα να πείτε γιατί παραλείπονται; Τα μάτια όλων είχαν δακρύσει, κι όταν τελείωσα την ανάγνωση, άντρες, γυναίκες και παιδιά με πλησίασαν, με αγκάλιασαν και μου είπαν: «Μας έδωσες μεγάλη χαρά, σ ευχαριστούμε χίλιες φορές». Με συνόδεψαν θριαμβευτικά μέχρι την πόλη, όπου ήθελαν να με φιλοξενήσουν με κάθε γενναιοδωρία και χωρίς κανείς να ενοχληθεί στο ελάχιστο. Δεν μ άφησαν να φύγω πριν να υποσχεθώ πως θα ξαναεπισκεφτώ το χωριό τους. Ρήματα χωρίς υποκείμενο Υποκείμενο που εννοείται Λόγος παράλειψης υποκειμένου τελείωσα εγώ α πρόσωπο αγκάλιασαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα είπαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα έδωσες εσύ β πρόσωπο 18

15 Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα ευχαριστούμε εμείς α πρόσωπο συνόδεψαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα ήθελαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα να φιλοξενήσουν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα άφησαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα να φύγω εγώ α πρόσωπο να υποσχεθώ εγώ α πρόσωπο θα ξαναεπισκεφτώ εγώ α πρόσωπο Διαβάζω και γράφω (σελ. 15) 1. Υπογραμμίστε τα υποκείμενα των ρημάτων και σημειώστε δίπλα ποια μορφή έχουν: α. Οι σημερινοί Έλληνες είναι αρκετά διαφορετικοί. (ουσιαστικό) (κείμ. 3) β. Εγώ πήγα μ έναν άλλο οδηγό απ τον παλιό δρόμο. (αντωνυμία) (κείμ. 2) γ. Ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους. (επίθετο) (κείμ. 3) γ. Το καλύτερο ήταν (το) να διαβάσω μεγαλόφωνα τους στίχους 205 ως 412 της ραψωδίας ω. (ουσιαστικοποιημένη πρόταση) (εγώ, εννοούμενο υποκείμενο στο ρ. να διαβάσω, προσωπική αντωνυμία) (κείμ. 2) 2. Αντικαταστήστε τα υποκείμενα των προτάσεων της προηγούμενης άσκησης με άλλα, διαφορετικής μορφής από αυτή που έχουν: α. Οι άλλοι είναι αρκετά διαφορετικοί. (κείμ. 3) (αντωνυμία) β. Το παιδί χτυπούσε την πόρτα τους. (κείμ. 3) (ουσιαστικό) γ. Το καλύτερο ήταν το πρώτο. (κείμ. 2) (αριθμητικό επίθετο) 3. Εντοπίστε στο κείμενο 4 στις παραγράφους Μπλε Λιμανάκι και Μονή Παναγίας τα ρήματα χωρίς υποκείμενο. Μπορείτε να συμπληρώσετε τα υποκείμενα που παραλείπονται; Μπλε Λιμανάκι Ρήματα χωρίς υποκείμενο προχωρήστε βρείτε αφήστε ξεκινήστε θα βρεθείτε Υποκείμενα που παραλείπονται εσείς εσείς εσείς εσείς εσείς 19

16 1η ΕΝΟΤΗΤΑ Μονή Παναγίας Ρήματα χωρίς υποκείμενο είναι προσέξτε Υποκείμενα που παραλείπονται η εκκλησία εσείς 4. Σχηματίστε καινούργιες προτάσεις, αντικαθιστώντας τις προτάσεις-υποκείμενα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες με άλλες δικές σας: α. Είναι αλήθεια ότι είχαν προσαρμοστεί τέλεια μέσα στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή του δάσους. (κείμ. 1) Απάντηση: Είναι αλήθεια όσα μας είπε. β. Απαγορεύεται να έχετε ανοικτά τα κινητά σας στο θέατρο. Απάντηση: Απαγορεύεται να σταθμεύσεις στο συγκεκριμένο σημείο. Β2. Συμφωνία υποκειμένου ρήματος ΘΕΩΡΙΑ Με βάση τον κανόνα συμφωνίας υποκειμένου ρήματος, το ρήμα πρέπει να βρίσκεται στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό με το υποκείμενό του. Παράδειγμα: Εγώ (α ενικό) θα αγοράσω (α ενικό) ένα βιβλίο. Οι γονείς (γ πληθυντικό) φροντίζουν (γ πληθυντικό) τα παιδιά τους. Όταν έχουμε παραπάνω από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει στον πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο. Το α πρόσωπο είναι επικρατέστερο από το β πρόσωπο και το β είναι επικρατέστερο από το γ. Παράδειγμα: Εγώ (α ενικό) και εσύ (β ενικό) περάσαμε (α πληθυντικό) πολλά μαζί. Εσύ (β ενικό) και η αδελφή σου (γ ενικό) μοιάζετε (β πληθυντικό) πολύ. ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ! Όταν έχουμε δύο υποκείμενα ή περισσότερα στον ενικό αριθμό τα οποία παρουσιάζονται με τη μορφή διάζευξης, το ρήμα μπαίνει στον ενικό αριθμό, π.χ. Την απόφαση αυτή την πήρε ή ο διευθυντής ή ο υποδιευθυντής. Όταν έχουμε δύο ή περισσότερα υποκείμενα τα οποία νοηματικά ανήκουν στην ίδια ομάδα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στο ρήμα ενικό αριθμό, π.χ. Ο θυμός και η οργή τον οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα. Όταν το υποκείμενο είναι ένα περιληπτικό ουσιαστικό (π.χ. η λέξη πλήθος, που ενώ είναι ενικός αριθμός γραμματικά, στην πραγματικότητα είναι πληθυντικός γιατί αντιπροσωπεύει μεγάλο αριθμό), μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ρήμα: α. στον γραμματικό αριθμό, π.χ. Ένα πλήθος από παιδιά έτρεχε στην αυλή. β. στον πραγματικό αριθμό, π.χ. Ένα πλήθος από παιδιά έτρεχαν στην αυλή. Όταν το υποκείμενο είναι σε ενικό αριθμό αλλά συνδέεται με άλλα πρόσωπα ή πράγματα, μπορεί το ρήμα να χρησιμοποιηθεί στον πληθυντικό αριθμό, π.χ. Ο Γιάννης με τη Ματούλα παίζουν. 20

17 Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ακούω και μιλώ (σελ. 16) Στο παρακάτω απόσπασμα έχει αλλάξει το υποκείμενο των ρημάτων της β παραγράφου του κειμένου 1 (ήταν τα παιδιά και έχει γίνει εγώ). Συγκρίνετε τα δύο κείμενα και πείτε ποιες αλλαγές έγιναν στα ρήματα. Δε θέλησα να πάρω τίποτα μαζί μου, ούτε φαγητό ούτε νερό. Θα έψαχνα να βρω μόνος (-η) την τροφή μου μέσα στο δάσος, όπως έκαναν οι πρωτόγονοι άνθρωποι για χιλιάδες χρόνια. Απάντηση: Με βάση τον κανόνα συμφωνίας υποκειμένου ρήματος, όλα τα ρήματα έχουν μεταφερθεί σε α ενικό πρόσωπο, ακολουθώντας το υποκείμενό τους που είναι σε α ενικό. Διαβάζω και γράφω (σελ. 17) 1. Έφτασα λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισα να ξεκουραστώ και να διαβάσω τη ραψωδία ω της Οδύσσειας. (κείμ. 2) Ξαναγράψτε αυτό το απόσπασμα ξεκινώντας έτσι: Ο Ερρίκος Σλήμαν έφτασε λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισε να ξεκουραστεί και να διαβάσει τη ραψωδία ω της Οδύσσειας. Ο Ερρίκος Σλήμαν και ο συνοδός του έφτασαν λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισαν να ξεκουραστούν και να διαβάσουν τη ραψωδία ω της Οδύσσειας. 2. Χωριστείτε σε ομάδες και κάθε ομάδα να ξαναγράψει τη συνταγή (κείμ. 5) ξεκινώντας με έναν από τους παρακάτω τρόπους: Εγώ, Εσύ, Εσύ και η μητέρα σου, Οι μαγείρισσες Έπειτα συγκρίνετε τα κείμενα και παρατηρήστε πώς συμφωνεί το ρήμα κάθε φορά με το υποκείμενό του. Εγώ καθαρίζω και ψιλοκόβω τις τομάτες. Προσθέτω αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνω όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτω όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζω λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνω μια κουταλιά από το μείγμα μου και το ρίχνω στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάω κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορώ να προσθέσω και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι. Εσύ καθαρίζεις και ψιλοκόβεις τις τομάτες. Προσθέτεις αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνεις όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτεις όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζεις λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνεις μια κουταλιά από το μείγμα σου και το ρίχνεις στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάς κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορείς να προσθέσεις και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι. Εσύ και η μητέρα σου καθαρίζετε και ψιλοκόβετε τις τομάτες. Προσθέτετε αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνετε όλα μαζί σε μια μεγάλη 21

18 1η ΕΝΟΤΗΤΑ κούπα. Προσθέτετε όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζετε λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνετε μια κουταλιά από το μείγμα σας και το ρίχνετε στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάτε κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορείτε να προσθέσετε και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι. Οι μαγείρισσες καθαρίζουν και ψιλοκόβουν τις τομάτες. Προσθέτουν αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνουν όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτουν όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζουν λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνουν μια κουταλιά από το μείγμα τους και το ρίχνουν στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνούν κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορούν να προσθέσουν και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι. Παρατήρηση: Σε κάθε περίπτωση τα ρήματα συμφωνούν σε πρόσωπο και αριθμό με το υποκείμενό τους. Γ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ 22 ΘΕΩΡΙΑ Αχώριστα μόρια είναι οι λέξεις οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται μόνες τους στον λόγο, αλλά μόνο για την παραγωγή άλλων λέξεων. Τα αχώριστα μόρια διακρίνονται σε λόγια και λαϊκά. Μόρια Δηλώνει το επικεφαλής άτομο ανάμεσα σε άλλα της ίδιας επαγγελματικής κλίμακας. Δηλώνει το πρόσωπο που έχει στον μεγαλύτερο βαθμό την ιδιότητα αυτού που εκφράζει το β συνθετικό. Φανερώνει την έναρξη χρόνου. αρχι- αμφι- Σημαίνει «γύρω από», «και από τις δυο πλευρές». Δείχνει διπλή δυνατότητα. Χρησιμοποιείται για καταστάσεις που δεν είναι ξεκάθαρο προς τα πού κλίνουν. δια- (δι-) Λόγια αχώριστα μόρια Παραδείγματα αρχιστράτηγος, αρχιεπίσκοπος αρχικατάσκοπος, αρχικλέφτης αρχιχρονιά, αρχιμηνιά αμφίπλευρος, αμφίκοιλος αμφίβιο, αμφίδρομος αμφίβολος, αμφιταλαντεύομαι Δηλώνει κίνηση από τη μια μεριά ως την άλλη. διαπερνώ, διαβαίνω, διασχίζω

19 Από τον τόπο μου σ όλη την Ελλάδα Εκφράζει αμοιβαιότητα, μοιρασιά, εναντιότητα. διάλογος, διανομή, διαμάχη Τονίζει την εξέλιξη, την υπεροχή. Φανερώνει χρονική διάρκεια. Χρησιμοποιείται για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση). Δηλώνει τη διαίρεση σε δύο μέρη. διαμορφώνω, διαπρέπω, διακρίνομαι διανυκτέρευση, διαμονή διακατέχομαι, διαφθείρω, διαστρεβλώνω διχοτόμος, διχογνωμία Δηλώνει δυσκολία. Σημαίνει κάτι αρνητικό. Αφαιρεί τη θετική σημασία από τη λέξη. δυσεύρετος, δυσεπίλυτος δύσοσμος, δυσφορία δυσανάλογος, δυσαρμονία διχο- δυσ- εισ- Φανερώνει κίνηση προς τα μέσα. εισβολή, εισέρχομαι εκ- (εξ-) Φανερώνει αφαίρεση ή απομάκρυνση. Δείχνει κίνηση προς τα έξω. Δηλώνει μεταβολή. Χρησιμοποιείται για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση). εν- (εμ-, εγ-, ερ-, ελ-) Σημαίνει «μέσα». Δηλώνει κατοχή. επι- (επ-, εφ-) Δηλώνει τον τόπο (πάνω). Φανερώνει χρόνο. Λειτουργεί για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση). Φανερώνει εχθρική διάθεση. εκτοπίζω, εκθρονίζω εξέρχομαι, εκδηλώνω εκχριστιανισμός, εξελληνισμός εκμάθηση, εκθαμβωτικός εγκαθιστώ, εντοπίζω έμπειρος (αυτός που έχει πείρα), έγχορδος (αυτός που έχει χορδές) επιτραπέζιος, έφιππος επίκαιρος, επίλογος επιμορφώνω, επιτάχυνση επιβουλεύομαι, επιτίθεμαι ημι- Δηλώνει το μισό. ημικύκλιο, ημισέληνος 23

20 1η ΕΝΟΤΗΤΑ Σημαίνει «γύρω». Δείχνει κυκλική κίνηση. Λειτουργεί εμφατικά. Σημαίνει «κρατώ μέσα». Δηλώνει ότι κάτι συντελείται από κοινού ή με τη βοήθεια άλλου. Λειτουργεί για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση). Φανερώνει ένα κοινό χαρακτηριστικό. Δηλώνει αυτό που βρίσκεται κάτω από κάτι, υπό την επίδραση, υπό την εξουσία. Φανερώνει ενέργεια που γίνεται κρυφά. περιβάλλω, περίμετρος περιστρέφω, περιήγηση περίλυπος, περιχαρής περιλαμβάνω, περιέχω συνεργασία, συνδιδασκαλία, συγκατοικώ συντριβή, συνεπαίρνω συνομήλικος, σύμφωνος υπόγειο, υπόδουλος, υπόδικος υποκινώ, υπαινίσσομαι Δείχνει το μικρότερο ή την υποδιαίρεση. Μόρια Λαϊκά αχώριστα μόρια υποκατάστημα, υποαπασχόληση, υφάλμυρος Παραδείγματα ασύλληπτος, ανεργία, αναλφάβητος, αναδουλειά ανάβαση, αναβάθμιση ανακατασκευάζω, αναδάσωση περι- συν- υπο- α- (αν-) (ανα-) Λειτουργεί στερητικά ή αντιθετικά. ανα- Δηλώνει ανοδική κίνηση. Δείχνει μια ενέργεια που επαναλαμβάνεται. ξε- Λειτουργεί αντιθετικά. Σημαίνει «έξω». Χρησιμοποιείται για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση). Δείχνει το χρονικό διάστημα. Φανερώνει το τέλος μιας κατάστασης. ξεσκεπάζω, ξεκουράζω ξεπορτίζω, ξεμυτίζω ξετρελαίνω, ξεφεύγω ξεχειμωνιάζω, ξεκαλοκαιριάζω ξεϊδρώνω, ξεδιψώ 24