Έχει φύλο η επιστήµη;

Transcript

1 Το ΒΗΜΑ, 09/03/2003 * Στον 20ό αιώνα διαφοροποιήθηκαν σηµαντικά οι κοινωνικοί ρόλοι της γυναίκας Έχει φύλο η επιστήµη; * Ενώ υπάρχουν 486 νοµπελίστες σε Χηµεία, Φυσική και Ιατρική, από αυτούς γυναίκες είναι δέκα ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΛΟΥΡΗ Η ερώτηση αν οι επιστήµες έχουν φύλο µοιάζει ρητορική. Εκατό χρόνια µετά το πρώτο Βραβείο Νοµπέλ της Μαρίας Κιουρί, η παρουσία των γυναικών σε ερευνητικά κέντρα και σε καθηγητικές θέσεις στα πανεπιστήµια είναι ισχνή, σχεδόν περιθωριακή. Η «εξαίρεση» λοιπόν των ελάχιστων γυναικών που έχουν τιµηθεί µε Βραβείο Νοµπέλ στη Φυσική, στη Χηµεία και στην Ιατρική φαίνεται να επιβεβαιώνει την άποψη ότι «οι γυναίκες δεν αγαπούν τις επιστήµες και οι επιστήµες δεν αγαπούν τις γυναίκες». Οπωσδήποτε, ο αποκλεισµός των γυναικών από τις επιστήµες δεν οφείλεται µόνο σε κάποιους άνωθεν ή εκ µέρους των ανδρών επιβεβληµένους καταναγκασµούς αλλά και σε εσωτερικευµένες απαγορεύσεις και επιλογές που συνδέονται µε αξίες προσδιορισµένες ιστορικά που ορίζουν τη «θηλυκότητα». Μέσα στον 20ό αιώνα και στο πλαίσιο ευρύτερων ιστορικών αλλαγών, διαφοροποιήθηκαν σηµαντικά οι αναπαραστάσεις και οι κοινωνικοί ρόλοι της γυναίκας. Οι µεγάλες αλλαγές ως προς τη θέση των γυναικών τις οποίες µπορούµε να εντοπίσουµε σήµερα καταγράφονται τόσο στη δηµόσια σφαίρα, µε τα πολιτικά δικαιώµατα και τη 1

2 µαζική είσοδο στην αγορά εργασίας, όσο και στην ιδιωτική, µε τον εκδηµοκρατισµό της οικογένειας και τις αλλαγές στις ερωτικές σχέσεις. Εν τούτοις, παρά τη νοµική ισότητα, την ίση πρόσβαση στη µόρφωση και την αυξηµένη παρουσία των γυναικών στην αγορά εργασίας, επιβιώνουν ανισότητες και στους τρεις αυτούς τοµείς. Παρ' όλο που οι γυναίκες έχουν ίσα πολιτικά δικαιώµατα µε τους άνδρες, η εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική είναι περιορισµένη. Επίσης, λιγότερες γυναίκες κατέχουν µεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώµατα και ένα πολύ µικρό αναλογικά ποσοστό κατέχει υψηλές θέσεις σε ερευνητικά και πανεπιστηµιακά ιδρύµατα. Τέλος, η είσοδός τους στην αγορά εργασίας δεν έγινε ισοδύναµα στα διάφορα επαγγέλµατα αλλά δηµιουργήθηκαν «γυναικεία» επαγγέλµατα. Παρατηρήθηκε εξάλλου το ενδιαφέρον φαινόµενο επαγγέλµατα που γίνονταν «γυναικεία» να µην µπορούν πλέον να γίνουν «ανδρικά». Σε κάθε περίπτωση, οι γυναίκες απασχολήθηκαν κυρίως στη µισθωτή εργασία και µάλιστα στον τριτογενή τοµέα. Ο χώρος της επιστήµης παρέµεινε ανδρικό οχυρό. Οι διαπιστώσεις αυτές γεννούν αναπόφευκτα ερωτήµατα σχετικά µε τις αιτίες και τις προοπτικές. Πώς ορίζεται σήµερα η γυναικεία ταυτότητα; Πώς συνδυάζεται η επιστηµονική δραστηριότητα της γυναίκας µε τους υπόλοιπους ρόλους που παραδοσιακά της αποδίδονται - συζύγου, µητέρας και νοικοκυράς; Πώς διαπλέκεται η κατοχή της επιστηµονικής γνώσης µε τα διακυβεύµατα της εξουσίας και πόσο ο ανταγωνισµός επηρεάζει τη γυναικεία συµµετοχή; Ασκείται η επιστήµη µε διαφορετικούς τρόπους από άνδρες και γυναίκες, σύµφωνους µε τους κοινωνικούς τους ρόλους; Ποιες, τέλος, πρέπει να είναι οι στρατηγικές και οι πολιτικές που θα πρέπει να ακολουθηθούν για να αλλάξει η ανισότητα που διαπιστώνεται µεταξύ ανδρών και γυναικών στον χώρο της επιστηµονικής δραστηριότητας; Ο διάλογος, στη στρογγυλή τράπεζα που διοργάνωσε «Το Βήµα» µε το Γαλλικό Ινστιτούτο, φανέρωσε την πολυπλοκότητα των απαντήσεων και έδειξε ότι δεν αποτελούν «γυναικεία υπόθεση» αλλά κοινό εγχείρηµα ανδρών και γυναικών. 2

3 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΕΡΒΕΛΕΡ Γυναίκες και τεχνολογία Είναι σίγουρο ότι είµαστε όλοι καταναλωτές επιστήµης αλλά σχεδόν κανείς δεν καταλαβαίνει τις δυνατότητες του επιστηµονικού προϊόντος που χρησιµοποιεί. Είναι άραγε οι γυναίκες επιστηµονικά αναλφάβητες και γιατί; Η δύσκολη σχέση της γυναίκας µε τη χρήση της ανεπτυγµένης τεχνολογίας δηµιουργεί προβλήµατα για την πρόοδό της στους επιστηµονικούς και ερευνητικούς κλάδους. Ενδεικτικά είναι µερικά στοιχεία από την Ευρώπη: Ενώ υπάρχουν 486 νοµπελίστες σε Χηµεία, Φυσική και Ιατρική, από αυτούς γυναίκες είναι µόνον δέκα. Ενώ στους επιστηµονικούς κλάδους στο Πανεπιστήµιο έχουµε σχεδόν το ίδιο ποσοστό φοιτητών και φοιτητριών, πολύ λιγότερες είναι οι γυναίκες που σταδιοδροµούν επιστηµονικά από τους άνδρες που έχουν την ίδια κατάρτιση και τα ίδια διπλώµατα. Έγκριτη γαλλική εφηµερίδα είχε πρώτο τίτλο «Η επιστηµονική έρευνα έχει γάµπες τριχωτές». Πού οφείλεται αυτή η κατάσταση; Είναι λάθος των γυναικών που δεν έχουν φιλοδοξίες σ' αυτόν τον τοµέα όπως διατείνονται µερικοί ή είναι θέµα παιδείας γενικότερης που αποµακρύνει τις γυναίκες από την τεχνολογική και επιστηµονική έρευνα, έστω και αν πρόκειται για νανοτεχνολογία; Ίσως ότι το αγόρι παίζει µε µπάλα και έχει την αίσθηση του χώρου του δηµόσιου, ενώ το κορίτσι παίζει µε κούκλες, που του δίνει µόνο την αίσθηση της ιδιωτικής και οικογενειακής εστίας, να προετοιµάζει αυτή την κατάσταση από τα πρώτα βήµατα αγοριών και κοριτσιών. Ειπώθηκε ότι η γυναικεία συναισθηµατικότητα είναι επίσης εµπόδιο στην έρευνα τη µηχανική, φυσική και στις απαιτήσεις που αυτή έχει. Να αναφέρω ότι οι γυναίκες γιατροί δύσκολα υπακούουν στις απαιτήσεις της επιστηµονικής έρευνας, που θέλει ποσοστώσεις για το κάθε είδος θεραπείας, αν αυτές είναι πεπεισµένες επιστηµονικά ότι η «α» θεραπεία είναι καλύτερη από τη «β». Οι γυναίκες έχουν λιγότερη σχέση από ό,τι οι άνδρες µε το εξουσιαστικό και οικονοµικό πρόσωπο που έχει πάρει τώρα η έρευνα, λόγω της επέµβασης του ιδιωτικού τοµέα σε όλες τις επιστηµονικές εξερευνήσεις. 3

4 FRANCOISE COLLIN Εξαίρεση και κανόνας Η οµόφωνη και δικαιολογηµένη τιµή που αποδίδεται σε µια γυναίκα γνωστή σε όλους, τη Μαρία Κιουρί, τονίζει το γεγονός ότι αποτελεί εξαίρεση και υπογραµµίζει, µέσω της αντίθεσης, τον κανόνα της σχεδόν παντελούς απουσίας των γυναικών από την ιστορία των Επιστηµών. Αυτή η απουσία οφείλεται στην «εκ φύσεως» ανικανότητά τους, όπως θα µπορούσαν να υποστηρίξουν κάποιοι; Για πολύ καιρό τα κορίτσια ήταν αποκλεισµένα από τις διαδοχικές βαθµίδες της εκπαίδευσης, δύσκολα µπορούσαν να γίνουν φηµισµένοι επιστήµονες. Μόλις εδώ και 30 χρόνια αυτές οι διαδοχικές βαθµίδες έγιναν απόλυτα µεικτές. Οι συνήθειες όµως και οι προκαταλήψεις είναι µακρόχρονες, γίνονται αποδεκτές ακόµη και από αυτές που τις υφίστανται. Επιπλέον σήµερα η επιστήµη, πέρα από το διακύβευµα της γνώσης, εµπεριέχει και το διακύβευµα της εξουσίας, που προκαλεί έντονους ανταγωνισµούς. Η κατάσταση εξελίσσεται, η εξέλιξή της είναι όµως αργή και άνισα κατανεµηµένη, ανάλογα µε τους τοµείς της έρευνας. Ακόµη και όταν µια γυναίκα συµβάλλει σηµαντικά σε ένα επιστηµονικό επίτευγµα, σπανίως αναφέρεται το όνοµά της. Οι προκαταλήψεις ωστόσο υποχωρούν και οι γυναίκες είναι περισσότερο αποφασισµένες από ό,τι στο παρελθόν να επιβάλουν την αναγνώριση των προσόντων και της συνεισφοράς τους, παρ' ότι εξακολουθούν να προτιµούν συγκεκριµένους ερευνητικούς τοµείς από άλλους. Γιατί όµως να θέλουµε πάση θυσία τα κορίτσια να µπουν στις επιστήµες; Μήπως υπερτιµούµε µια γνώση ή µια στάση ζωής εις βάρος των άλλων, υποκύπτοντας στην τροµοκρατία της νεωτερικότητας; Σε αυτή τη συζήτηση δεν τίθεται θέµα ιεράρχησης της αξίας των τοµέων στράτευσης των ανθρώπων. Είναι όµως αφύσικο αυτοί οι τοµείς στράτευσης να διέπονται από µεροληψία, είτε ως προς το φύλο είτε ως προς τη φυλή. Οποία φιλοσοφική και πολιτική ανάλυση µπορούµε να κάνουµε σήµερα για την 4

5 περιπέτεια της επιστήµης και τις τεχνολογικές συνέπειές της, θετικές ή αρνητικές, η περιπέτεια αυτή αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άνδρες της εποχής µας. Και οι µεν και οι δε εµπλέκονται σε αυτήν. Και οι µεν και οι δε δεσµεύονται σε αυτήν. Η λογική ανήκει και στις γυναίκες. ΛΑΟΥΡΑ ΑΛΙΠΡΑΝΤΗ Οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας Η θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας συζητείται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, όπως και στην ΕΕ, στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πολιτικής για την ισότητα ευκαιριών µεταξύ ανδρών και γυναικών. Όπως έχει επισηµανθεί, παρά την αύξηση του εκπαιδευτικού επιπέδου και τη βελτίωση της θέσης των γυναικών στην απασχόληση, εµφανίζονται σηµαντικές διαφορές στην επαγγελµατική διάρθρωση ανάµεσα στα δύο φύλα, µε κύριο χαρακτηριστικό την επιλεκτική παρουσία των γυναικών σε ορισµένα επαγγέλµατα που χαρακτηρίζονται ως «γυναικεία» και την περιορισµένη παρουσία τους σε θέσεις υψηλών βαθµίδων/ υπευθυνοτήτων της επαγγελµατικής ιεραρχίας. Όσον αφορά τον επιστηµονικό τοµέα (πανεπιστήµια και κέντρα έρευνας), αν και τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η παρουσία των γυναικών αυξάνεται συνεχώς, η αναλογία των γυναικών είναι σηµαντικά πιο µικρή, ενώ η κατανοµή των θέσεων στους τοµείς των επιστηµών και των τεχνολογιών δεν είναι ισότιµη. Παρατηρείται η µειωµένη παρουσία των γυναικών σε ορισµένους επιστηµονικούς κλάδους: φυσικές επιστήµες, επιστήµες µηχανικού - τεχνολογίας, πληροφορική κτλ. Λίγες γυναίκες έχουν λοιπόν ίσες ευκαιρίες να απολαύσουν τα οφέλη και τα πλεονεκτήµατα που προσφέρει η επιστηµονική σταδιοδροµία. Θα πρέπει, όπως έχει επισηµανθεί, να αναζητηθούν και να εντοπισθούν τα αίτια αυτής της κατάστασης και οι παράγοντες που περιορίζουν την παρουσία των γυναικών στην επιστηµονική σταδιοδροµία, όπως για παράδειγµα οι µηχανισµοί διακρίσεων, ο ανεπαρκής συνυπολογισµός των ιδιαίτερων δυσκολιών που αντιµετωπίζουν οι γυναίκες στην άσκηση των επαγγελµατικών τους δραστηριοτήτων κτλ. 5

6 Στη χώρα µας υπάρχει έλλειψη στατιστικών δεδοµένων για το ερευνητικό δυναµικό µε διάκριση το φύλο και είναι πολύ εύκολο να παραβλεφθούν τα αποτελέσµατα των έµµεσων και άµεσων διακρίσεων εξαιτίας της έλλειψης στατιστικών δεδοµένων. Η «Μελέτη για την ενίσχυση της συµµετοχής των γυναικών στην επιστηµονική έρευνα στην Ελλάδα», που πραγµατοποιήθηκε από οµάδα ερευνητών του ΕΚΚΕ και χρηµατοδοτήθηκε από τη Γενική Γραµµατεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) (Β Κοινοτικό Πλαίσιο), στην πρώτη φάση προβλέπει την απεικόνιση της θέσης των ελληνίδων επιστηµόνων στην επιστηµονική και τεχνολογική έρευνα µε τη συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων αναλυτικών κατά φύλο. Η «Βάση εδοµένων Ι. Ερευνητικών Φορέων και Ερευνητικού δυναµικού δηµόσιου τοµέα» που διαµορφώθηκε από την ερευνητική οµάδα περιλαµβάνει βασικά, ποσοτικά στοιχεία για το ερευνητικό δυναµικό 50 ερευνητικών φορέων. Όπως διαπιστώθηκε, οι γυναίκες που απασχολούνται στα δηµόσια ερευνητικά κέντρα είναι αρκετά πιο λίγες συγκριτικά µε τους άνδρες, ενώ στις θετικές επιστήµες η παρουσία τους περιορίζεται ακόµη πιο πολύ. Κατέχουν λιγότερο συχνά διδακτορικό δίπλωµα και είναι σηµαντικά λιγότερες στην ανώτερη ερευνητική βαθµίδα (Α ), ενώ τις συναντάµε πιο συχνά στις ενδιάµεσες βαθµίδες (Β και Γ ). Στις διευθυντικές θέσεις και στα όργανα διοίκησης των Κέντρων η παρουσία τους είναι ασήµαντη. Με βάση την επεξεργασία δεδοµένων της ΓΓΕΤ, τα διοικητικά συµβούλια των ερευνητικών κέντρων περιλαµβάνουν ελάχιστες γυναίκες επιστήµονες. ΟΛΥΜΠΙΑ ΓΚΙΜΠΑ-ΤΖΙΑΜΠΙΡΗ Το «γυναικείο στυλ» στην επιστήµη Οι αντιλήψεις σχετικά µε τη µόρφωση και την κοινωνική θέση των γυναικών καθώς και το τι είναι ανδρικό και γυναικείο αναδιαµορφώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες. Το ίδιο συνέβη και µε τις σχετικές νοµοθεσίες και έτσι οι γυναίκες µπόρεσαν να στραφούν προς τις σπουδές, την έρευνα και τη γνώση. 6

7 Ποια είναι όµως τα στοιχεία σύµφωνα µε τα οποία προσδιορίστηκε η επιστηµονική δράση ως µια ανδρική διαδικασία; Η φεµινιστική θεώρηση διαµορφώνει τις ερµηνείες της βασιζόµενη σε επιχειρήµατα όπως: α) ο αποκλεισµός των γυναικών από την επιστηµονική γνώση και το αποτέλεσµα που είχε αυτός για το είδος της παραγόµενης γνώσης, β) το γεγονός ότι η επιστηµονική γνώση θεωρεί το ανδρικό φύλο τον κανόνα της φυσιολογικής συµπεριφοράς και γ) η προκατάληψη µε την οποία η επιστήµη αντιµετώπισε τις γυναίκες. Το θεωρητικό ερώτηµα αν υπάρχει «γυναικείο στυλ» στην επιστήµη έλαβε τρεις διαφορετικές απαντήσεις: α) Η επιστήµη είναι µια αντικειµενική, ανιδιοτελής δραστηριότητα χωρίς καµία σχέση µε το άτοµο καθαυτό. β) Η θηλυκή διάσταση είναι τόσο ουσιαστική ώστε κάθε δραστηριότητα που υλοποιείται από γυναίκες φέρει τη σφραγίδα τους και γ) Η επιστήµη εξαρτάται από το περιβάλλον πλαίσιο και τον χρόνο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι γυναίκες, σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα, κατέχουν λιγότερο από το 10% των ανώτερων θέσεων, παρά το γεγονός ότι το ήµισυ των πτυχιούχων είναι γυναίκες. Επίσης από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι οι γυναίκες συµµετέχουν ελάχιστα στον σχεδιασµό της επιστηµονικής πολιτικής. Στην Ελλάδα, στον προπτυχιακό φοιτητικό πληθυσµό, οι γυναίκες συµµετέχουν σήµερα µε ποσοστά µεγαλύτερα από εκείνα των ανδρών. Πολλές από αυτές προχωρούν και σε µεταπτυχιακές σπουδές ειδίκευσης και διδακτορικού διπλώµατος, ενώ άλλες επιδίδονται ακόµη και σε µεταδιδακτορική έρευνα. Ωστόσο, ενώ το εκπαιδευτικό επίπεδο ανεβαίνει συνεχώς, είναι πολύ λίγες οι γυναίκες που καταλαµβάνουν υψηλές θέσεις. Έτσι το ποσοστό των καθηγητριών στα πανεπιστήµιά µας µόλις που αγγίζει το 10%, ενώ στην Ακαδηµία Αθηνών η παρουσία τους είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η µέχρι τώρα επικρατούσα επιστηµονική πρακτική παρουσιάζει µια µερική µόνο εικόνα της κοινωνικής πραγµατικότητας, που καταγράφεται από το πρίσµα της αντίληψης των ανδρών επιστηµόνων οι οποίοι κυρίως ασχολήθηκαν µε τη µελέτη και την ερµηνεία της επιστήµης. Αν όµως θέλουµε να έχουµε µια γενική και πλήρη ανάλυση της πραγµατικότητας, τότε κρίνεται απαραίτητο πολλές ερευνητικές θεµατικές να 7

8 εξετασθούν και να αναθεωρηθούν και κάτω από το πρίσµα της γυναικείας οπτικής. Ήδη στα πανεπιστήµια έχουν ενσωµατωθεί µαθήµατα σε προπτυχιακό και µεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών µε αντικείµενο το φύλο, όπως επίσης και η ερευνητική δραστηριότητα αρχίζει να εµπλουτίζεται µε παρόµοια θέµατα και έτσι το µέλλον αρχίζει να προβάλλει αρκετά αισιόδοξο για τις γυναίκες επιστήµονες. CLAUDINE HERMANN Η αλήθεια των αριθµών Η πρώτη συνολική µελέτη που έγινε στη Γαλλία για να εκτιµήσει τη θέση των γυναικών στον τοµέα της επιστήµης και της τεχνολογίας έδειξε ότι υπάρχουν διακρίσεις τόσο στην επιστηµονική σταδιοδροµία όσο και στη συµµετοχή στα κέντρα αποφάσεων. Παρ' ότι στο λύκειο τα κορίτσια αποτελούν το 43% των µαθητών των δεσµών επιστηµονικής κατεύθυνσης, το ποσοστό τους, τόσο στα µαθήµατα προετοιµασίας για την εισαγωγή στις επιστηµονικές σχολές όσο και µέσα στα πανεπιστήµια, εξαρτάται από τον κλάδο: αποτελούν πλειονότητα στην Ιατρική, στη Φαρµακευτική και στις επιστήµες της ζωής, αλλά µόνο το 34% στις επιστήµες της ύλης και το 19% στις επιστήµες της µηχανικής. Το ένα τέταρτο των πτυχίων µηχανολόγων/µηχανικών απονέµονται σήµερα σε γυναίκες, όµως µόνο το 14% των εισαχθέντων στην Ecole Polytechnique είναι γυναίκες. Στις επιστηµονικές πανεπιστηµιακές σχολές ένα τέταρτο των λεκτόρων και 10% των καθηγητών είναι γυναίκες, µε το τελευταίο ποσοστό να έχει εξελιχθεί ελάχιστα τα τελευταία 20 χρόνια. Το ενδιαφέρον που εµφανίστηκε στα µέσα της δεκαετίας του 1990 για τη θέση των γυναικών στις επιστήµες συνδέθηκε µε το γαλλικό πρόβληµα της ισχνής παρουσίας των γυναικών στην πολιτική. Πολλές εκθέσεις οργανώσεων, καθώς και αυτές που συντάχθηκαν ύστερα από αίτηµα του πρώην πρωθυπουργού Λιονέλ Ζοσπέν επέτρεψαν την καλύτερη κατανόηση της θέσης των γυναικών στον δηµόσιο τοµέα, στην οικονοµία... Το 2001 ιδρύθηκαν Αποστολές για τη θέση των γυναικών, µία στο υπουργείο Έρευνας και µία στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστηµονικής Έρευνας). 8

9 Πολλές οργανώσεις εργάζονται υπέρ της προώθησης των κοριτσιών στις επιστηµονικές σπουδές και της βελτίωσης της θέσης των γυναικών στα επιστηµονικά και τεχνολογικά επαγγέλµατα, τόσο στον δηµόσιο όσο και στον ιδιωτικό τοµέα. Τα θέµατα αυτά έχουν σηµαντικότερη επίδραση µέσα στο γενικότερο πλαίσιο της αδιαφορίας προς τις επιστηµονικές σπουδές που παρατηρείται στις νέες γενιές. Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας στο ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης. Η κυρία Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι πρόεδρος του Πανεπιστηµίου της Ευρώπης. Η κυρία Françoise Collin είναι φιλόσοφος, µία από τις συγγραφείς του συλλογικού έργου «Το φύλο των επιστηµών: Οι γυναίκες επιπλέον». Η κυρία Λάουρα Αλιπράντη είναι κύρια ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). Η κυρία Ολυµπία Γκίµπα-Τζιαµπίρη είναι αντιπρύτανις Ακαδηµαϊκών Υποθέσεων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Η κυρία Claudine Hermann είναι καθηγήτρια Φυσικής στην Ecole Polytechnique, µέλος της οµάδας «Γυναίκες και Επιστήµες» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 9