Οι αξίες του ελληνισμού, ιδιαίτερα του αρχαιοελληνικού

Transcript

1 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ Α ΒΡΑΒΕΙΟ Οι αξίες του ελληνισμού, ιδιαίτερα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, μετακινήθηκαν και στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό κόσμο και μέσω της Ευρώπης στον υπόλοιπο κόσμο. Η Ευρώπη είναι παγκόσμια ήπειρος, επειδή μέσω των αποικιοκρατικών κρατών της, διέχυσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό στον παγκόσμιο χώρο. Το αποτέλεσμα είναι ο ελληνικός πολιτισμός να αποτελεί τις βάσεις του οικονομικού πολιτισμού. Εμείς οι νεοέλληνες, φορείς της ένδοξης ιστορίας μας και του μακροβιότερου πολιτισμού, παραμένουμε πιστοί σε αξίες και ιδανικά, με σεβασμό προς την ελευθερία, τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και επιδιώκουμε την πρόοδο, τον εκπολιτισμό και την ειρήνη. Επενδύουμε τις ελπίδες μας σ έναν κόσμο που να κατοχυρώνει όλα τα πιο πάνω. Όντας αδιάβρωτοι οι ίδιοι από τον εθνικισμό, το ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και την όποια άλλη μορφή φανατισμού, είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε στη δημιουργία μιας ανθρώπινης κοινωνίας που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και στα οράματά μας. Κύριο όραμά μας, η διασφάλιση του «ζεστού καρβελιού μέσ στη νύκτα» για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλής θρησκείας ή άλλης διαφορετικότητας. Σήμερα ακολουθούμε το δρόμο που χάραξαν για μας ο Περικλής, ο Σοφοκλής, ο Αρχιμήδης και τόσες άλλες μορφές της αρχαιότητας. Τα επιτεύγματα που κατόρθωσαν οι άνθρωποι αυτοί οφείλονται όχι απαραίτητα στη «σωματική» ελευθερία που είχαν μα κυρίως στην ψυχική ελευθερία που αναμφίβολα τους χαρακτήριζε. Η οξύτητα, η κριτική σκέψη, η καταστροφή προκαταλήψεων και των στερεοτύπων που κάθε γενιά είχε, περικλείεται στην παιδεία που οι ίδιοι κατείχαν. Η αξιέπαινη λοιπόν παιδεία με την οποία εφοδιάζονταν, ήταν το θεμέλιο της δημιουργίας τόσο των γραπτών μικρών «θαυμάτων» όσο και των κτηριακών θαυμάτων που σήμερα μπορούμε να θαυμάζουμε. Θα ήταν ωστόσο αδιανόητο να μην γίνει αναφορά στη γέννηση της δημοκρατίας από τον 5ο μόλις αιώνα π. Χ. Η γέννηση με απλά λόγια, του αρτιότερου πολιτεύματος που δημιούργησε η ανθρωπότητα. Η δημοκρατία σε συνδυασμό με την ανθρωπιστική παιδεία, θα αποφέρουν τα μέγιστα καλά για την υφήλιο που δεν είναι άλλα Αριστονίκη Τσολιά, Λύκειο Αγίου Αντωνίου, Λεμεσός από την πνευματική καλλιέργεια και κατ επέκταση την επικράτηση της φιλίας αντί της μισαλλοδοξίας, της αγάπης αντί του μίσους, της ειρήνης αντί του πολέμου. «Δεν υπάρχει έλλειμμα στα υλικά αγαθά. Υπάρχει έλλειμμα στις ανθρώπινες αξίες», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μάρτιν 29

2 Λούθερ Κίνγκ. Τέσσερις περίπου δεκαετίες μετά, αυτό εξακολουθεί να υφίσταται. Μια αναδρομή ωστόσο στα προηγούμενα χρόνια μπορεί να μας αποδείξει πως οι άνθρωποι διαχωρίζονται ανάλογα με το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική τους καταγωγή. Ο κοινωνικός αποκλεισμός, ως αποτέλεσμα του ρατσισμού που ολοένα και δυναμώνει και αναπτύσσεται, υπήρχε δυστυχώς ανέκαθεν. Μήπως οι Έλληνες δεν χώριζαν του ανθρώπους σε «έλληνες και βάρβαρους» ενώ στις πόλεις υπήρχαν οι ελεύθεροι και οι δούλοι, αλλά και οι Άραβες δεν διακήρυσσαν «θάνατο των απίστων», όσων δηλαδή δεν ήταν Μουσουλμάνοι; Ή ακόμη στο Μεσαίωνα δεν υπήρχαν οι ευγενείς και οι δουλοπάροικοι ενώ στην Αμερική οι Ινδιάνοι συγκρούονταν με τους αποίκους; Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ο φυλετικός φανατισμός των Γερμανών περί δήθεν ανωτερότητας της αρείας φυλής είχε ως αποτέλεσμα την εμπλοκή ολόκληρης της ανθρωπότητας σε ένα καταστροφικό πόλεμο με σημαντικές ανθρώπινες απώλειες και υλικές καταστροφές. Είναι επομένως αυταπόδεικτο πως οι ανθρώπινες κοινωνίες ανέκαθεν παρουσίαζαν αντικοινωνική συμπεριφορά. Τι συμβαίνει ωστόσο σήμερα που έχει ανέλθει το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο των σύγχρονων κοινωνιών; Δυστυχώς άτομα και ομάδες περιθωριοποιούνται και απομονώνονται καταργούνται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα όπως για παράδειγμα το δικαίωμα της διαφορετικότητας και η ισότιμη αντιμετώπιση των ανθρώπων ακόμη οι κοινωνικές αδικίες διαιωνίζονται και εκδηλώνονται φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας που διαταράσσουν την κοινωνική ισορροπία. Είναι επομένως ανάγκη, να μάθει ο άνθρωπος να σέβεται το διαφορετικό. Η ανεκτικότητα, η αμοιβαία κατανόηση και η υιοθέτηση των ανθρωπιστικών αξιών όπως του διαλόγου, της αγάπης, της αλληλοκατανόησης, είναι παράγοντες που μπορούν να επιτρέψουν την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων και να δώσουν σε όλους ίσες ευκαιρίες για να αναπτυχθούν και να ζήσουν ευτυχισμένοι. Δεν νοείται σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πλουραλισμό, να αναβιώνει ο κοινωνικός αποκλεισμός που έχει τις ρίζες του στην υπεροψία και την αλαζονεία. Τι πιο ιδανικό λοιπόν από την υιοθέτηση των ανθρωπιστικών αξιών μέσω της εκπαίδευσης! Ένας από τους βασικούς στόχους λοιπόν του εκπαιδευτικού μας συστήματος είναι η κοινωνικοποίηση των μαθητών ώστε να μπορέσουν να ενταχθούν ομαλά στην κοινωνία στην οποία καλούνται να ζήσουν. Η ανάγκη της κοινωνικοποίησης των αυριανών μελών της κοινωνίας, επιβάλλει τη διαμόρφωση δημοκρατικής συνείδησης. Αναμφίβολα στο εκπαιδευτικό σύστημα εναποθέτει τις ελπίδες της η κοινωνία για ένα ανοδικό και ποιοτικό μέλλον. Το σχολείο είναι ο μεγαλύτερος κοινωνικοπολιτικός παράγοντας. Γι αυτό πρέπει να δώσει έμφαση στη διαμόρφωση 30

3 ελεύθερων, υπεύθυνων και δημοκρατικών ανθρώπων, βασικό εχέγγυο για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Βασικός στόχος του δημοκρατικού σχολείου είναι να διαμορφώσει ανθρώπους με ήθος. Το ήθος αυτό συνθέτουν πολλά και ουσιαστικά γνωρίσματα. Η νομιμοφροσύνη και γενικά η πρόθυμη τήρηση των δικαιωμάτων αλλά και των υποχρεώσεων, είναι από τα θεμελιώδη γνωρίσματα του δημοκρατικού ενεργού πολίτη. Ακόμη η ελευθεροφροσύνη και η απουσία δογματικού πνεύματος και φανατισμού. Επίσης βασικό κριτήριο είναι ο πολίτης να μπορεί να διαλέγεται με ψυχραιμία και νηφαλιότητα με σεβασμό προς την αντίθετη άποψη τεκμηριώνοντας παράλληλα τη δική του θέση με επιχειρήματα. Είναι λοιπόν ευρέως αποδεκτό πως στις μέρες μας το «έχειν» διογκώνεται ενώ παράλληλα το «είναι» συρρικνώνεται, ο εξανδραποδισμός και η υποδούλωση του ανθρώπου στα υλικά αγαθά προκαλεί αποστασιοποίησή του από τις πνευματικές αξίες του ελληνικού πολιτισμού μα παράλληλα και από τις χριστιανικές αξίες. Υιοθετώντας μια ατομοκεντρική στάση ζωής, οδεύει συνεχώς προς τα έξω και όχι προς το εμείς. Έτσι καταλήγει στη χρησιμοθηρία, στην αισχροκέρδεια, στην αποπνευματοποίηση. Αντίθετα ο ελληνικός πολιτισμός χρειάζεται να μετατραπεί σε φάρο ζωής για μας, μεταλαμπαδεύοντάς μας την ηθική του χριστιανισμού. Η χριστιανική διδασκαλία προβάλλει σε μας τα βασικά στοιχεία ανθρωπισμού, την αλληλεγγύη, την ισότητα, την αποδοχή της διαφορετικότητας. Ο βυζαντινός κόσμος κάνοντας πράξη το Ευαγγέλιο της αγάπης του Αποστόλου Παύλου «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην», συστέγασε σε συνθήκες ισότητας τους αλλόφυλους λαούς της αυτοκρατορίας (Έλληνες, Αιγυπτίους, Σύρους, Άραβες ) και εξακτίνωσε τον πολιτισμό του σε φυλετικά μη συγγενείς λαούς, με συνοδηγούς στο ταξίδι αυτό τον Κύριλλο και Μεθόδιο. Η παιδεία λοιπόν θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο προς τη διατήρηση του ελληνικού χριστιανικού πνεύματος, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης. Μόνο αυτή μπορεί να καλλιεργήσει το σεβασμό προς τον άνθρωπο ανεξάρτητα από εθνότητα, φυλή, θρησκεία και να άρει διαιώνιες εθνικιστικές και όχι μόνο προκαταλήψεις. Γνωρίσματα λοιπόν του δημοκρατικού πολίτη στον οποίο στοχεύει η ανθρωπιστική αξία είναι η κριτική σκέψη και ο ορθολογισμός. «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» έλεγε ο Ρήγας Φεραίος. Ο δημοκρατικός άνθρωπος έχει ανοικτό πνεύμα, τον χαρακτηρίζει το κοινωνικό ενδιαφέρον και η μέριμνα για τα κοινά. Ένας νέος ουμανισμός μπορεί να γεννηθεί μέσα από την παιδεία που έχει τόση ανάγκη η τεχνοκρατούμενη εποχή μας, η οποία θεοποιώντας τις υλικές αξίες, υπο- 31

4 τιμά τη νοημοσύνη, μα κυρίως την αξία του ατόμου. Αλήθεια έχετε ποτέ σκεφτεί πώς θα ήταν η ζωή μας αν δεν μπορούσαμε να δούμε ή να ακούσουμε, αν κυκλοφορούσαμε με αναπηρικό καροτσάκι ή αν είχαμε μεγάλη δυσκολία να μάθουμε ανάγνωση ή γραφή; Δε θα νιώθαμε βαθιά μέσα μας την απόρριψη και τον πόνο; Δε θα νιώθαμε άραγε αδικημένοι και μη κανονικοί; Κι αν είχαμε πρόβλημα όρασης; Δε θα μπορούσαμε να χορέψουμε και να τραγουδήσουμε, να σκεφτούμε και να μάθουμε χιλιάδες πράγματα, να απολαύσουμε τη φύση, να κάνουμε φίλους και να δώσουμε χαρά; Κι αν δεν ακούγαμε, δε θα μπορούσαμε να τρέξουμε και να παίξουμε, να χαρούμε τα χρώματα, να γράψουμε, να μετέχουμε στις μικροχαρές της ζωής; Σίγουρα ναι! Ας αντιληφθούμε πως πολλοί από εμάς δυσκολεύονται να μπουν στη θέση του άλλου να καταλάβουν τις εμπειρίες και τα προβλήματα των συνανθρώπων μας. Κι αυτό είναι φυσιολογικό όταν δε μας δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά τις πραγματικές τους δυσκολίες, τις ικανότητες και τα συναισθήματά τους. Εδώ βρίσκεται λοιπόν ο ρόλος του σχολείου. Είναι απαραίτητο να παρέχει ίσες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές. Θα πρέπει δηλαδή να μην παραμερίζεται το παιδί με ειδικές ανάγκες ή αναπηρία, ούτε το παιδί του μετανάστη ή του αλλόθρησκου. Θα ήταν ιδανικό αν προσφέρονταν ίσες δυνατότητες εκπαίδευσης για όλους κι αν αναπτυσσόταν το πνεύμα της συνεργασίας, της ανοχής, μα κυρίως της αποδοχής από ανθρωπιστικά, εκπαιδευτικά προγράμματα. Ο άνθρωπος, που η εκπαίδευσή μας πρέπει να διαμορφώσει, πρέπει να χαρακτηρίζεται από αρετή, να σέβεται και να εμφορείται από ηθικές αξίες, οι οποίες συντελούν μόνο στον εξευγενισμό και στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Σε μια εποχή μάλιστα ηθικής κρίσης και αμοραλισμού η παιδεία μας πρέπει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο να αναστηλώσει τις ηθικές αξίες. Αυτό βέβαια θα το πετύχει μέσα από την παροχή ανθρωπιστικής παιδείας.γι αυτό το σκοπό πρέπει να αξιοποιήσει κυρίως τα μαθήματα ανθρωπιστικού περιεχομένου όπως είναι η λογοτεχνία, κλασική και σύγχρονη, η ηθική, η ιστορία, η φιλοσοφία, η ψυχολογία, η πολιτική αγωγή, τα θρησκευτικά. Ο «Επιτάφιος» του Περικλή για παράδειγμα που διδάσκεται στα σχολεία, είναι ένας απαράμιλλος ύμνος της δημοκρατίας. Κυρίως μέσα από αυτά τα μαθήματα, το εκπαιδευτικό μας σύστημα πρέπει να προβάλει τα σωστά πρότυπα και ιδανικά ώστε να μην αφήσει τους νέους μας ανερμάτιστους αλλά να θωρακίσει με την ηθική πανοπλία που θα τους καθιστά άτρωτους στα βέλη των σειρήνων του κακού. Πολλοί λένε πως το σχολείο είναι μια μικρογραφία της αυριανής κοινωνίας και 32

5 θαρρώ πως έχουν δίκαιο. Η ανάπτυξη της ανθρωπιστικής παιδείας και ο εφοδιασμός με ιδανικά και αξίες θα αποτελέσουν βάσεις πάνω στις οποίες θα στηριχτούν αργότερα οι νέοι μας για να διαμορφώσουν μια κοινωνία στην οποία θα επικρατεί η αδελφοσύνη, η αγάπη και η ειρήνη. Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνούμε είναι ότι ο κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από τον πολιτισμό στον οποίο ανατράφηκε, έχει μέσα του την ίδια φλόγα της ανθρώπινης φύσης που έχουμε κι εμείς. Έχει δηλαδή την ικανότητα να αγαπά, να χαίρεται, να θαυμάζει. Τα εξωτερικά του ιδιώματα μπορεί να διαφέρουν, αυτό όμως θα πρέπει να μας ξυπνά το ενδιαφέρον παρά το φόβο και την περιφρόνηση. Εμείς ως φορείς του ελληνικού πνεύματος θα πρέπει να ακτινοβολήσουμε το πνεύμα του αλληλοσεβασμού για να δώσουμε το καλό παράδειγμα και στους υπόλοιπους με σύμμαχό μας, την κατάλληλη μεταρρύθμιση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Οι έλληνες άλλωστε εδραίωσαν τις αρχές της δημοκρατίας και οι έλληνες είναι αυτοί που θα πρέπει να τις στηρίξουν στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, διασφαλίζοντας έτσι συνθήκες ζωής για όλους, προσφέροντάς τους «το ζεστό καρβέλι μεσ τη νύκτα για να ταΐσει τα όνειρά μας», όπως έλεγε ο Γ. Ρίτσος. Μόνο η ανθρωπιστική παιδεία μπορεί να συμβάλει στην υλοποίηση των ονείρων μας και οι αξίες του ελληνισμού μπορεί να βοηθήσουν να επανατοποθετηθούμε απέναντι στο συνάνθρωπό μας. Ας φροντίσουμε λοιπόν για τα δικαιώματα των ανθρώπων παντού στον κόσμο και να προστατεύσουμε με κάθε τρόπο το ιδανικό της δημιουργίας ενός καλύτερου κόσμου όπου οι άνθρωποι θα πάψουν να υποφέρουν. Μόνο όταν γίνουμε όλοι κοινωνοί τέτοιων αξιών μπορούμε να είμαστε περήφανοι που ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος, στην κορωνίδα της θείας δημιουργίας. Ας αναλογιστούμε επομένως τα λόγια του Πλάτωνα «Ο άνθρωπος είναι το αγριότερο απ όλα τα ζώα της φύσης». Αν λάβει σωστή παιδεία γίνεται το ημερότερο και το πλέον θείο. 33