Nοσηλευτικής Επιστήμης Τόμος 3, Τεύχος 4, Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2010

Transcript

1 E λ λ η ν ι κ ό περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήμης Τόμος 3, Τεύχος 4, Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2010 [Οξεία Χολοκυστίτιδα: από τα ΤΕΠ στο Χειρουργείο] [Η στάση των φοιτητών νοσηλευτικής και των νοσηλευτών σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις] [Η επίδραση ενός εξατοµικευµένου προγράµµατος µυϊκής ενδυνάµωσης και αξιολόγησης της διατροφικής κατάστασης στην ποιότητα ζωής γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγµα κάτω άκρων] [Tο δικαίωµα της ενηµέρωσης και της συναίνεσης του ασθενή στην εκτέλεση ιατρικών πράξεων: Νοµική και κοινωνιολογική διάσταση] [Ισχαιµικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και πρόληψη] ISSN Tο Eπιστηµονικό Περιοδικό της Ένωσης Nοσηλευτών Eλλάδος

2 E λ λ η ν ι κ ό περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήμης ΕΚ ΟΤΗΣ: ΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΟΥΤΕΛΗΣ* ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚ ΟΣΗΣ: ΑΡΙΣΤΕΙ ΗΣ ΑΓΛΑΣ* ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚ ΟΣΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΤΣΙΛΙ ΗΣ ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ρ. ΑΘΗΝΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τµήµατος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΛΑΜΠΡΟΣ ΜΠΙΖΑΣ*, ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΣΤΟΛΑΣ* ΥΠΕΥΘΥΝOI ΣΥΝ ΡΟΜΩΝ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ ΜΠΕΛΑΛΗ*, ΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΣΑΛΗΚΙ ΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΙΑΝΟΜΗΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΡΑΧΤΙ ΗΣ*, ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΠΛΑΝΤΑ* Το Σ της ΕΝΕ*: ηµήτριος Σκουτέλης: Πρόεδρος, Αριστείδης άγλας: Γενικός Γραµµατέας, Νικόλαος Ορφανός: Α Αντιπρόεδρος, Κων/νος Μπουµπάρης: Β Αντιπρόεδρος, ηµήτριος Πιστόλας: Ταµίας, Λάµπρος Μπίζας,: Αν. Γραµµατέας, Ελένη Αλµπάνη: Οργαν. Γραµµατέας, ηµοσθένης Σαληκίδης: Αν. Ταµίας Μέλη.Σ: Κωνσταντία Μπελαλή, Ευτέρπη Βασιλειάδου, Γεώργιος ραχτίδης, Απόστολος Κωτσής, Γεωργία Μπλάντα, Γεώργιος όντσιος, Νικόλαος Σαββίδης ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ρ. ΕΛΕΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τµήµατος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ ρ. ΜΑΡΙΑ ΓΚΙΚΑ Νοσηλεύτρια Εκπαίδευσης ΕΕΣ ρ. ΣΟΦΙΑ ΖΥΓΑ Επίκουρη Καθηγήτρια Τµήµατος Νοσηλευτικής Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου ρ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΙΟΡ ΑΝΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τµήµατος Νοσηλευτικής Α ΑΤΕΙ ΑΘΗΝΩΝ ρ. ΕΥΜΟΡΦΙΑ ΚΟΥΚΙΑ Λέκτορας Τµήµατος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΗΣ MSc Καθηγητής Εφαρµογών Τµήµατος Νοσηλευτικής ΑΤΕΙ Κρήτης ρ. ΦΩΤΟΥΛΑ ΜΠΑΜΠΑΤΣΙΚΟΥ Επίκουρη Καθηγήτρια Τµήµατος Νοσηλευτικής Α ΑΤΕΙ ΑΘΗΝΩΝ ρ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΡΕΖΕΡΑΚΟΣ Επίκουρος Καθηγητής Τµήµατος Νοσηλευτικής Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου ΜΕΛΗ ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Dr. Ehrenfeld Mally, RN, PhD, Head of Nursing dep. Associate Professor Tel-Aviv University,Dep of Nursing, Israel. Dr. Merkouris Anastasios. RN, PhD, Associate Professor, Cyprus University of Technology. Dr. Pavlakis Andreas, Professor of Open University of Cyprus. Dr. Papadopoulos Irena PhD, MA(Ed), BA, DipNEd, DipN, NDNCert, RGN, RM Professor of Transcultural Health and Nursing and Head of Research Centre for Transcultural Studies in Health Middlesex University, London UK. Dr. Papastavrou Evridiki Lecturer Department of Nursing, Cyprus University of Technology.President of the Council of Nursing and Midwifery. Sironi Cecilia RN, BSc, MSc Universita degli Studi dell Insubria-Varese Italy. ΕΙ ΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: 1. ΙΩΑΝΝΗΣ ΥΦΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, Καθητητής Κοινωνικής Πολιτικής, Νοµική Σχολή ΕΚΠΑ 2. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΟΠΟΥΛΟΣ, Καθηγητής Οικονοµικών της Υγείας, Κοσµήτωρ ΕΣ Υ 3. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΝΙΑ ΑΚΗΣ, Επίκουρος Καθηγητής Οικονοµικών και ιοίκησης της Υγείας, Πανεπιστήµιο Πειραιά 4. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΠΟΝΑΤΣΟΣ Καθηγητής Ιατρικής, Πρόεδρος Τµήµατος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ 5. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΛΤΟΠΟΥΛΟΣ Καθηγητής Τµήµατος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ 6. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΡΟΓΛΟΥ Καθηγητής Τµήµατος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος ΚΕΕΛΠΝΟ 7. ΑΛΕΞΙΟΣ ΠΑΡΑΡΑΣ, ικηγόρος ηµοσιολόγος, Νοµικός Σύµβουλος ΕΝΕ 8. ΣΠΥΡΟΣ ΒΡΕΤΤΟΣ, Συγγραφέας, ιδάκτωρ Φιλολογίας 9. ΦΩΤΙΟΣ ΛΕΠΙ ΑΣ, Νοµικός Σύµβουλος της 6ης ΥΠΕ, DEA, ιοικητικό ίκαιο, Montpellier France

3 Περιεχοµενα ΧΑΡIΣΗ Ε., ΜΑΡΝEΡΑΣ Χ., ΥΦΑΝΤHΣ Α., ΑΡΒΑΝIΤΗΣ Γ. Οξεία Χολοκυστίτιδα: από τα ΤΕΠ στο Χειρουργείο...98 Ρ. ΝΙΚOΛΑΟΣ Α. ΜΠΑΚAΛΗΣ, Ρ. ΓΕΩΡΓIΑ ΘΕΟ ΩΡΑΚΟΠΟYΛΟΥ Η στάση των φοιτητών νοσηλευτικής και των νοσηλευτών σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις Γ. ΑΧΙΝΙΩΤΗΣ, Χ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΟΥ, Γ. ΝΟΥΣΙΟΣ, Κ. ΝΑΤΣΗΣ, Ε. ΚΟΪ ΟΥ Η επίδραση ενός εξατοµικευµένου προγράµµατος µυϊκής ενδυνάµωσης και αξιολόγησης της διατροφικής κατάστασης στην ποιότητα ζωής γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγµα κάτω άκρων ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ ΜΑΡΙΑ Tο δικαίωµα της ενηµέρωσης και της συναίνεσης του ασθενή στην εκτέλεση ιατρικών πράξεων: Νοµική και κοινωνιολογική διάσταση ΜΑΛΑΜΑΤΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ Ισχαιµικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και πρόληψη ISSN ΚΡΙΤΕΣ EΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΥ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ 1. Α ΑΜΑΚΙ ΟΥ ΘΕΟ ΟΥΛΗ 2. ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑΝΘΗ 3. ΑΠΟΣΤΟΛΑΡΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4. ΒΕΛΟΝΑΚΗ ΒΕΝΕΤΙΑ-ΣΟΦΙΑ 5. ΓΑΛΑΝΗΣ ΠΕΤΡΟΣ 6. ΓΕΡΑΛΗ ΜΑΡΙΑ 7. ΓΚΟΛΦΙΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΣΣΙΑΝΗ 8. ΓΚΟΥΒΑ ΜΑΙΡΗ 9. ΓΚΟΥΖΟΥ ΜΑΡΙΑ 10. ΑΛΛΑΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ 11. ΡΕΛΙΩΖΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ 12. ΖΗΚΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ 13. ΙΩΑΝΝΙ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ 14. ΚΑΙΤΕΛΙ ΟΥ ΑΦΝΗ 15. ΚΑΠΕΛΛΑ ΜΑΡΙΑ 16. ΚΑΡΑΙΣΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ 17. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 18. ΚΑΤΣΑΡΑΓΑΚΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ 19. ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟ ΩΡΑ 20. ΚΟΛΟΒΟΣ ΠΕΤΡΟΣ 21. ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 22. ΛΑΣΚΑΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ 23. ΜΑΓΓΟΥΛΙΑ ΠΟΛΥΞΕΝΗ 24. ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ ΜΑΡΙΑ 25. ΜΕΛΛΟΥ ΚΑΣΣΙΑΝΗ 26. ΜΟΥΓΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ 27. ΝΤΑΦΟΓΙΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ 28. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΑΣΠΑΣΙΑ 29. ΠΕΡ ΙΚΑΡΗΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ 30. ΠΕΤΡΟΓΛΟΥ ΝΙΚΗ 31. ΡΟΚΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ 32.ΣΑΡΑΦΗΣ ΠΑΥΛΟΣ 33. ΣΑΡΙ Η ΜΑΡΙΑ 34. ΣΤΑΘΑΡΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ 35. ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ 36. ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΠΕΤΡΟΥΛΑ 37. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 38. ΤΖΙΑΦΕΡΗ ΣΤΥΛΙΑΝΗ 39. ΤΟΥΡΟΥΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 40. ΤΣΙΑΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 41. ΦΕΣΤΕΡΙ ΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ 42. ΦΩΤΗΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ 43. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙ ΟΥ ΑΛΑΞΑΝ ΡΑ 44. ΧΡΙΣΤΟ ΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

4 ΕDITORIAL Η ΕΝΕ επίσηµος συνοµιλητής της πολιτείας ΗΈνωση Νοσηλευτών Ελλάδας, αν και µετράει ουσιαστικά µόλις τρία χρόνια ζωής, έχει κατορθώσει ήδη να συµπεριληφθεί µεταξύ των εταίρων που η επίσηµη Πολιτεία αναγνωρίζει ως απευθείας συνοµιλητές για θέµατα υγείας και νοσηλευτικής εκπαίδευσης. Στις το Τµήµα Αναγνώρισης Επαγγελµατικών Προσόντων της ιεύθυνσης Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υπουργείου Παιδείας, σε συνέχεια της αγαστής συνεργασίας µας σε θέµατα αναγνώρισης επαγγελµατικών προσόντων των νοσηλευτών, ζήτησε από την ΕΝΕ να αποστείλει τις προτάσεις της περί του καθορισµού των ελάχιστων προϋποθέσεων κατάρτισης των Νοσηλευτών. Αµέσως, η ΕΝΕ ζήτησε την άποψη των Τµηµάτων Νοσηλευτικής των ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας και συνθέτοντας τη βούληση της συντριπτικής πλειοψηφίας όλων των νοσηλευτών, κατέληξε ότι για την ανάπτυξη της νοσηλευτικής επιστήµης και τέχνης και κατ επέκταση την προαγωγή της δηµόσιας υγείας, επιβάλλεται η εισαγωγή των νοσηλευτών σε επαγγελµατικές σχολές της ίδιας εκπαιδευτικής βαθµίδας ήτοι, ανώτατης εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα προτάθηκε η Ενιαία Πανεπιστηµιακή Νοσηλευτική Εκπαίδευση η οποία αποτελεί πάγιο αίτηµα της νοσηλευτικής κοινότητας τόσο της χώρας µας αλλά και αρκετών ευρωπαίων νοσηλευτών και συµπίπτει απόλυτα µε την 22η οµόφωνη απόφαση της 61ης Συνόδου των Πρυτάνεων του Ακολούθως, αναφορικά µε την προϋπόθεση για την εισαγωγή στην εκπαίδευση των νοσηλευτών (Π 38/2010, αρ. 31, παρ. 1), προτάθηκε η αύξηση της γενικής σχολικής εκπαίδευσης από δέκα (10) σε δώδεκα (12) έτη ή, την αποφοίτηση επιπέδου ικανού, όπως αυτό πιστοποιείται από το Υπ. Παιδείας, για εισαγωγή στην ανώτατη (πανεπιστηµιακή) εκπαίδευση. Σχετικά µε τα υποχρεωτικά πεδία του προγράµµατος σπουδών των νοσηλευτών (Π 38/2010, παράρτηµα 5.2.1), κρίθηκε απαραίτητη η ανανέωση της λίστας των αντικειµένων εκπαίδευσης. Ειδικότερα, προτάθηκε να ληφθούν υπόψη τα νέα δεδοµένα των αναγκών υγείας όπως η γήρανση του πληθυσµού, η κινητικότητα ασθενών και επαγγελµατιών υγείας και η συνεχής ανάπτυξη της νοσηλευτικής επιστήµης (evidence based nursing), µιας και προβάλλουν νέες απαιτήσεις στη δηµόσια υγεία αναδεικνύοντας νέους ρόλους για τη νοσηλευτικής επιστήµης και τέχνη. Το βασικότερο όµως απ όλα τα παραπάνω, είναι ότι πλέον το τοπίο της νοσηλευτικής εκπροσώπησης σε όλους τους εγχώριους και διεθνείς οργανισµούς έχει ξεκαθαρίσει οριστικά: Η ΕΝΕ εκπροσωπεί πλέον επάξια τους περίπου νοσηλευτές της χώρας και µε τη στήριξή τους, θα συνεχίσει να το πράττει µε επιτυχία. Αριστείδης άγλας ιευθυντής Έκδοσης Γενικός Γραµµατέας Σ ΕΝΕ Τόµος 3 - Τεύχος 4

5 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA Οξεία Χολοκυστίτιδα: από τα ΤΕΠ στο Χειρουργείο Χαρίση Ε. 1, Μαρνέρας Χ. 2, Υφαντής Α. 3, Αρβανίτης Γ Μ.Sc Νοσηλεύτρια, Παν/κό Νοσοκοµείο Λάρισας 2.Μ.Sc Νοσηλευτή, Παν/κό Νοσοκοµείο Ρίου, Πάτρα 3. M.Sc Νοσηλευτής, AΣΠΑΙΤΕ, Βόλος 4. Νοσηλευτής Τ.Ε. Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο Ρίου. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Γενικά: Η λιθίαση των χοληφόρων αποτελεί ένα από τα συχνότερα νοσή- µατα παγκοσµίως. Η χολοκυστεκτοµή είναι η κύρια µέθοδος αντιµετώπισης. Η λαπαροσκοπική χειρουργική την τελευταία δεκαετία θεωρείται η µέθοδος εκλογής στις περισσότερες περιπτώσεις. Υλικό και µέθοδος: Μελετήθηκαν 112 ασθενείς που προσήλθαν στα ΤΕΠ του ΠΓΝΛ και στους οποίους ετέθη η διάγνωση λιθιασικής πάθησης των χοληφόρων. Χρησιµοποιήθηκε ερωτηµατολόγιο µε ανοικτού και κλειστού τύπου ερωτήσεις. Η στατιστική επεξεργασία έγινε µε το πρόγραµµα SPSS Αποτελέσµατα: Το 54,5% των ασθενών ήταν γυναίκες. Στην πλειοψηφία των ασθενών το υπερηχογράφηµα είχε ευρήµατα θετικά για λιθίαση, ενώ ποσοστό 52,7% παρουσίασε λευκοκυττάρωση. Σχεδόν όλοι οι ασθενείς εισήχθησαν στη χειρουργική κλινική, όπου και οι περισσότεροι υποβλήθηκαν σε λαπαροσκοπική χολοκυστεκτοµή. Η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών εκείνων, που είχαν παρουσιάσει ανάλογο επεισόδιο στο παρελθόν, είχε ήδη υποβληθεί σε διαγνωστικό υπερηχογράφηµα, ενώ µισοί περίπου ασθενείς διέθεταν τον ανάλογο εργαστηριακό έλεγχο, στα πλαίσια της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας. Συµπεράσµατα: Η συχνότητα του νοσήµατος και η επικινδυνότητα των επιπλοκών του επιβάλλουν την επισταµένη διερεύνηση ασθενούς που παρουσιάζει συµπτώµατα ύποπτα λιθιάσεως. Λέξεις Κλειδιά: Λιθίαση Χοληφόρων, Λαπαροσκόπηση, Νοσηλεία, Τµήµα Επειγόντων Περιστατικών. ΕΙΣΑΓΩΓH Η λιθίαση των χοληφόρων αποτελεί χειρουργικό νόση- µα µε σηµαντικό κόστος για τη δηµόσια υγεία (Schirmer 2005, Papadopoulos 2006). Τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί θεαµατική πρόοδος, όσον αφορά το κεφάλαιο της χειρουργικής αντιµετώπισης, µε τις παλαιότερες τεχνικές να περιορίζονται σε συγκεκριµένες ενδείξεις, και τη λαπαροσκοπική χειρουργική να κατέχει πλέον πρωτεία. (Mulvihill 1994, Robertson 1998, Liguori 2003) Ωστόσο, η συµβολή της έγκαιρης διάγνωσης στην αποφυγή των επιπλοκών του κόστους και της ταλαιπωρίας του ασθενούς παραµέ- [98] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

6 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA νει σηµαντική. Γι αυτό και η έγκαιρη διάγνωση των ασθενών µε χολολιθίαση και η σωστή καθοδήγησή τους αποτελούν το πρώτο ουσιαστικό βήµα για τη θεραπεία τους (Venneman 2006). Η διάγνωση της νόσου µε τις σύγχρονες απεικονιστικές µεθόδους γίνεται σχετικά εύκολα, αλλά εναπόκειται στον κλινικό ιατρό να θέσει την υποψία, αλλά και να συσχετίσει τα συµπτώµατα µε την ύπαρξη χολολίθων, προς αποφυγή διαγνωστικής πλάνης (Festi 1999 Berger 2004, Gupta 2004). Επίσης ο ενδελεχής εργαστηριακός έλεγχος είναι απαραίτητος για την διάγνωση επικίνδυνων επιπλοκών, όπως η παγκρεατίτιδα. Η επισταµένη διερεύνηση σε πρωτοβάθµιο επίπεδο αναµένεται να ελαχιστοποιήσει τις επιπλοκές και να οδηγήσει τον ασθενή στη συντοµότερη θεραπευτική οδό. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να αποτυπωθούν οι σύγχρονες τάσεις, αλλά και τα τυχόν προβλήµατα στη πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας ασθενών µε λιθίαση των χοληφόρων οδών. Στόχος ήταν να συλλεχθούν πληροφορίες που αφορούν στην πρωτοβάθµια αντι- µετώπιση ασθενών µε προβλήµατα των χοληφόρων, εντός και εκτός νοσοκοµείου, καθώς και να καταγραφεί η πορεία αυτών των ασθενών, από τη στιγµή της προσέλευσης τους στα ΤΕΠ, µέχρι και την έξοδό τους από το νοσοκοµείο, είτε έχει µεσολαβήσει χειρουργική επέµβαση είτε όχι. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΣ H παρούσα µελέτη είναι προοπτική και τα στοιχεία συλλέχτηκαν προοπτικά µέσα από ερωτηµατολόγια που διανεµήθηκαν στους ασθενείς που προσήλθαν στα Τµήµατα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) του Παθολογικού και Χειρουργικού τοµέα του Παν/κού Γενικού ΠIΝΑΚΑΣ 2. Ηλικιακή διαφορά ανδρών και γυναικών Νοσοκοµείου Λάρισας, κατά το διάστηµα 1/1/2007 έως 15/10/2007. Εντοπίστηκαν 112 ασθενείς που έφεραν τη διάγνωση οξεία χολοκυστίτιδα/κολικός χοληφόρων. (Το σύνολο των ασθενών που προσήλθαν στα ΤΕΠ κατά τη δεδοµένη χρονική περίοδο ήταν ). Στους ασθενείς της µελέτης διανεµήθηκε ερωτηµατολόγιο αποτελούµενο από 26 ανοικτού τύπου ερωτήσεις, το οποίο συντάχθηκε από την ερευνητική οµάδα. Απαντήθηκε το σύνολο των ερωτηµατολογίων. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Κωδικοποίηση και Επεξεργασία: Αρχικά οι µεταβλητές κωδικοποιήθηκαν, σύµφωνα µε τη σειρά εµφάνισής τους στα χρησιµοποιούµενα ερωτηµατολόγια. Αναλόγως των αναγκών δηµιουργήθηκαν και παράγωγες µεταβλητές µε αντίστοιχη κωδικοποίηση. Εφαρµόστηκε η περιγραφική στατιστική και κατασκευάστηκαν πίνακες συχνοτήτων για τα γενικά επιδηµιολογικά χαρακτηριστικά του δείγµατος και για τα επιµέρους νοσολογικά χαρακτηριστικά των ατό- µων που έλαβαν µέρος στη έρευνα. Οι συγκρίσεις έγιναν µε τις δοκιµασίες T-test και χ2, ενώ για τους τετράπτυχους πίνακες χρησιµοποι- Ν Ηλικία (Μ.Ο ± ΤΑ) Άνδρες 51 60,7 ± 15,8 Γυναίκες ±16,8 P<0.05 t-test ΠIΝΑΚΑΣ 1. ηµογραφικά στοιχεία των ατόµων που συµµετείχαν στην έρευνα Φύλο Ν % Μ.Ο ± ΤΑ Άνδρες 51 (45,5%) Γυναίκες 61 (54,5%) Ηλικία 63,7 ± 16,5 Κατοικία Λάρισα 75 (67 %) Υπόλοιπη Θεσσαλία 28 (25 %) Εκτός Θεσσαλίας 4 (3,6 %) Μορφωτικό επίπεδο Απόφοιτοι Γυµνασίου 89 (84,7%) Απόφοιτοι λυκείου 11 (10,5 %) Ανώτερη/ανώτατη εκπαίδευση 5 (4,8%) ΠIΝΑΚΑΣ 3. Κλινικοεργαστηριακά στοιχεία του χολοκυστοπαθούς ιάγνωση Ν (%) Κωλικός 62/112 (54,9%) Χολοκυστίτιδα 50/112 (44,2%) Προηγούµενη διάγνωση 35 /112 (31%) Προηγούµενος εργαστηριακός έλεγχος Βιοχηµικός 26/35 (74,2%) Υπερηχογράφηµα 30/35 (85,7%) Τωρινά εργαστηριακά ευρήµατα Αριθµός λευκών αιµοσφαιρίων 59/112 (52.7%) SGOT 39/112 (34.8%) SGPT 47/112 (42%) LDH 72/112 (64,3%) Άµεση υπερχολερυθριναιµία 38/112 (33.9%) Τόµος 3 - Τεύχος 4 [99]

7 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA 100 ΓΡAΦΗΜΑ 1. Χρόνος προηγηθείσης συµπτωµατολογίας ΠIΝΑΚΑΣ 5. Προηγούµενη διάγνωση και βιοχηµικός έλεγχος στο παρελθόν Βιοχηµικός έλεγχος στο παρελθόν Ν ιάγνωση στο παρελθόν ΝΑΙ ΟΧΙ Σύνολο ΝΑΙ ΟΧΙ Σύνολο P< 0.05 Χ ,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 Ηµέρες συµπτωµατολογίας ήθηκε η διόρθωση συνεχεία στο Yates.Το επίπεδο σηµαντικότητας ήταν το 0,05. Η στατιστική επεξεργασία έγινε µε το πρόγραµµα SPSS for Windows, 13.0 έκδοση. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το ποσοστό των ασθενών µε διάγνωση οξείας χολοκυστίτιδας που τελικά εισήχθη στην κλινική, ήταν 0.6%, επί του συνόλου των ασθενών που προσήλθαν στη δοθείσα χρονική περίοδο. Στον πίνακα 1 φαίνονται τα δηµογραφικά στοιχεία των ασθενών που συµ- µετείχαν στην έρευνα. Στην πλειοψηφία τους ήταν γυναίκες τρίτης ηλικίας, κάτοικοι Λάρισας. Επρόκειτο κυρίως για αποφοίτους δηµοτικού ( πίνακας 1). ιαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ ανδρών και γυναικών, µε τις γυναίκες να είναι κατά µέσο όρο µια δεκαετία µεγαλύτερες των ανδρών (πίνακας 2). Στο σύνολο σχεδόν των ασθενών η συµπτωµατολογία ξεκινούσε τις 5 τελευταίες ηµέρες πριν από την προσέλευσή τους στα ΤΕΠ. Στον κατακόρυφο άξονα αντιστοιχεί ο αριθµός των ασθενών (Ν)-γράφηµα 1. Η πλειοψηφία των ασθενών παρουσιάστηκε µε το λεγόµενο κολικό των χοληφόρων, µε λευκοκυττάρωση και άνοδο των τιµών της γαλακτικής δευδρογονάσης (LDH). Όλοι οι ασθενείς παρουσίαζαν πόνο κατά της στιγµή της προσέλευσης στα ΤΕΠ (πίνακας 3). Οι περισσότεροι ασθενείς µε σχετική διάγνωση, είχαν υποβληθεί σε υπερηχογράφηµα στο παρελθόν, όπως και σε βιοχηµικό έλεγχο, σε ποσοστό που διέφερε στατιστικά σηµαντικά, σε σχέση µε εκείνους που δεν είχαν διάγνωση (πίνακας 4). Οι συστάσεις των ιατρών στους ασθενείς που διαγνώσθηκαν µε «επεισόδιο δεξιού υποχονδρίου» και χολολιθίαση περιλάµβαναν νοσηλεία στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, συνδυασµό φαρµακευτικής αγωγής και δίαιτας, και µόνο διαιτητικές οδηγίες σε 8 περιπτώσεις. Χοληδοχολιθίαση είχαν λίγοι ασθενείς. Στους µισούς σχεδόν ασθενείς βρέθηκε πάχυνση και οίδηµα του τοιχώµατος της χοληδόχου κύστης µε ή χωρίς λιθίαση. H παρουσία χολικής λάσπης ανερχόταν στο 18% περίπου (πίνακας 7). Η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών εισήχθη στη χειρουργική κλινική (πίνακας 8). Μετά την εξέταση στα ΤΕΠ, οι περισσότεροι ασθενείς εισήχθησαν στην κλινική και είτε υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέµβαση, είτε τους δόθηκε εξιτήριο µετά από νοσηλεία. Μόνον ένας ασθενείς αποχώρησε από τα ΤΕΠ µε οδηγίες. Τα σχετικά στοιχεία αναφέρονται στον πίνακα 9. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Επιδηµιολογία Η χολολιθίαση αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισµένα προβλήµατα υγείας, που οδηγεί σε χειρουργική ΠIΝΑΚΑΣ 4. Προηγούµενη διάγνωση και υπερηχογραφικός έλεγχος στο παρελθόν Υπερηχογραφικός έλεγχος στο παρελθόν ιάγνωση στο παρελθόν ΝΑΙ ΟΧΙ Σύνολο ΝΑΙ ΟΧΙ Σύνολο P< 0.05 Χ 2 Σύσταση ΠIΝΑΚΑΣ 6. Συστάσεις Νοσηλεία 19 (54,3%) Φαρµακευτική αγωγή 1 (2,8%) Συνδυασµός δίαιτας και φαρµακευτικής αγωγής 7 (20,0%) Μόνο διατροφή 8 (22,9%) Σύνολο Ν 35 άτοµα [100] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

8 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ΠIΝΑΚΑΣ 7. Υπερηχογραφικά ευρήµατα στους ασθενείς της µελέτης (όπως προέκυψαν από το υπερηχογράφηµα εντός του νοσοκοµείου) Ευρήµατα Ν (%) Λιθίαση χοληδόχου κύστης 37/112 (33,0%) «λάσπη» 20/112 (17,9%) Πάχυνση και οίδηµα σε συνδυασµό µε λιθίαση /λάσπη 51/112 (45,5%) Χοληδοχολιθίαση 4/112 (3,6%) Παγκρεατίτιδα * 2 /112 (1,7%) * ανεξαρτήτως της παρουσίας άλλων ευρηµάτων επέµβαση. Συνολικά στις ΗΠΑ ο επιπολασµός της χολολιθίασης υπολογίζεται σε 10-15%. Σύµφωνα µε στατιστικές στην Ευρώπη η έκταση του προβλήµατος αρχίζει από 5,8% στις Μεσογειακές χώρες και φθάνει στο 21% στις βόρειες (Νορβηγία) (Schirmer 2005). Έχει αποδειχθεί ότι η παρουσία λίθων στη χοληδόχο κύστη αυξάνει µε το πέρασµα της ηλικίας. Υπολογίζεται ότι το 20% των ενηλίκων πάνω από τα 40 και το 30% των ενηλίκων πάνω από τα 70 έχουν χολόλιθους (Schirmer 2005). O επιπολασµός γενικά υπολογίζεται στο 18,8% στις γυναίκες και 9,5% στους άνδρες ηλικίας ετών. Όπως προκύπτει και από ελληνικές µελέτες, στις µεγάλες ηλικίες η συχνότητα των χολολίθων είναι σηµαντικά αυξηµένη, το ίδιο και η νοσηρότητα και επικινδυνότητα των επιπλοκών (Papadopoulos 2006, Gourgiotis 2007). Όσον αφορά την κατανοµή στα δύο φύλα, στη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας η αναλογία ανδρών γυναικών είναι περίπου 1:4, ενώ στις µεγαλύτερες ηλικίες τα ποσοστά σχεδόν εξισώνονται. (Schirmer 2005, Barbara 1987) Στην παρούσα µελέτη ο αριθµός των ατόµων µε χολολιθίαση που έχρηζε εισαγωγής στο νοσοκοµείο ανερχόταν σε 60/00. Κλινικές εκδηλώσεις της χολολιθίασης Παρά τις πολλές προσπάθειες να αποσαφηνιστούν οι κλινικές εκδηλώσεις της χολολιθίασης, το ζήτηµα παραµένει ακόµα ανοικτό, ενώ αµφισβητείται ακόµα και η ύπαρξη συµπτωµάτων ειδικών της παρουσίας ΠIΝΑΚΑΣ 8. Κλινική εισαγωγής Ν % Παθολογική 3 2,7 Γαστρεντερολογική 7 6,3 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ,3 Έξοδος µετά την εξέταση στα ΤΕΠ 2 1,8 Σύνολο χολολίθων (Schofild 1986, Gruber 1996, Yusoff 2003). Οι χολόλιθοι συχνά δεν προκαλούν συµπτώµατα, ενώ οι πάσχοντες συνήθως αγνοούν την ύπαρξή τους. Στη δική µας µελέτη βρέθηκε ότι κοινό σύµπτωµα στο σύνολο των ασθενών ήταν ο πόνος. Σε µελέτη στην Ιταλία που περιέλαβε περίπου άτοµα ηλικίας ετών βρέθηκε ότι η επιγαστραλγία και το άλγος δεξιού υποχονδρίου, µαζί µε κάποιου βαθµού δυσανεξία στις τηγανητές τροφές και στα λιπαρά εν γένει σχετίζονταν θετικά µε την παρουσία χολολίθων. Σ αυτήν τη µελέτη επιβεβαιώθηκαν µερικά ακόµα χαρακτηριστικά του άλγους, όπως η ακτινοβόληση του στο δεξί ώµο, η έναρξή του αµέσως µετά τα γεύµατα, το ότι δεν υφίεται µε την εντερική κινητικότητα, κ.α. (Festi 1999) Παρόλα αυτά, η σύνδεση του άλγους µε την παρουσία χολολίθων αµφισβητείται. Έχει βρεθεί ότι το 61% των ασθενών µε χολολιθίαση, αλλά και 45% των ασθενών χωρίς λιθίαση αναφέρουν κωλικό χοληφόρων. Τα ευρήµατα αυτά δείχνουν ότι οι χολόλιθοι ούτε είναι οι αποκλειστικοί υπεύθυνοι των συµπτω- µάτων ούτε τα συµπτώµατα ανακουφίζονται πάντα µε την αφαίρεσή τους. Το ποσοστό αυτών που δεν αναφέρουν ανακούφιση µετά χολοκυστεκτοµή κυµαίνεται από 6-27%, ενώ συµπτώµατα που δεν σχετίζονται µε τον πόνο παραµένουν σε ποσοστό 45% των ασθενών (Berger 2004). Εργαστηριακή διερεύνηση Μέθοδος εκλογής για τη διαπίστωση των χολολίθων είναι το υπερηχογράφηµα που έχει µια ευαισθησία και διαγνωστική ακρίβεια της τάξης του 90-95%. Η ενδοσκοπική υπερηχοτοµογραφία, προκειµένου για χοληδοχολιθίαση φθάνει το 92% (Bortoff 2000). Το υπερηχογράφηµα θεωρείται αναγκαίο για την τεκµηρίωση της διάγνωσης, αλλά και τους θεραπευτικούς χειρισµούς που θα ακολουθήσουν. Στην παρούσα µελέτη, όλοι οι ασθενείς πλην έξι ατόµων που έφεραν τη διάγνωση της χολολιθίασης είχαν ήδη υποβληθεί σε υπερηχογράφηµα. Σε βιοχηµικό έλεγχο είχε υποβληθεί το 23% του συνόλου των εξετασθέντων, ενώ από τους ΠIΝΑΚΑΣ 9. Νοσηλεία ασθενών και είδος χειρουργικής επέµβασης Σύνολο ασθενών (Ν) 112 Νοσηλεύτηκαν 107 (96%) Χειρουργική επέµβαση 78 (73%) Λαπαροσκοπική χολοκυστεκτοµή 66 (59%) Νοσηλεία, Εξιτήριο και προγραµµατισµός χειρουργικής επέµβασης 14 (12.5%) Χωρίς νοσηλεία, προγραµµατισµός χειρουργικής επέµβασης 4 (3,6%) Χωρίς νοσηλεία (απλές οδηγίες) 1 (0,9%) Τόµος 3 - Τεύχος 4 [101]

9 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ήδη διαγνωσθέντες έντεκα (ποσοστό 31%) δεν είχαν βιοχηµικό έλεγχο. ιεθνώς το υπερηχογράφηµα θεωρείται απολύτως αναγκαίο για τη διάγνωση. Ωστόσο παρά την ύπαρξη συµπτωµάτων που εγείρουν υποψία για χολολιθίαση, υπάρχουν πολλά ψευδώς θετικά και ψευδώς αρνητικά αποτελέσµατα, όσον αφορά την ευαισθησία και ειδικότητα της φυσικής εξέτασης και του ιστορικού στη συγκεκριµένη νοσολογική οντότητα, όπως αποδεικνύεται από τον υπερηχογραφικό έλεγχο (Connor 1998). Σε µια µελέτη, ζητήθηκε από γενικούς γιατρούς ζητήθηκε να συµπληρώσουν ένα ερωτηµατολόγιο πριν και µετά τη διενέργεια του υπερηχογραφικού ελέγχου. Ως ασθενείς µε αναµενόµενους χολόλιθους χαρακτηρίστηκαν όσοι βρέθηκε να πάσχουν από χολολιθίαση και στους οποίους είχε τεθεί η κλινική υποψία χολολιθίασης, ενώ ως ασθενείς µε µη αναµενόµενους χολόλιθους χαρακτηρίστηκαν όσοι βρέθηκαν να έχουν χολολιθίασης, ενώ ο γιατρός της πρωτοβάθµιας περίθαλψης δεν είχε θέσει σχετική υποψία. Χολόλιθοι ανιχνεύτηκαν στο 29% εκείνων που εµφάνισαν την κλινική υποψία και στο 11% όσων δεν είχαν σχετική κλινική εικόνα. Εκείνοι στους οποίους τελικά βρέθηκαν χολόλιθοι, ήταν κυρίως γυναίκες, είχαν συµπτωµατολογία (κύρια πόνο) και είχαν παρεπεµφθεί σε ειδικό ιατρό. Οι ασθενείς µε µη ανα- µενόµενη χολολιθίαση ήταν στην πλειοψηφία τους άνδρες, είχαν λιγότερες αιτιάσεις για άλγος δεξιού υποχονδρίου και δεν είχαν ιστορικό χολοκυστεκτο- µής (Speets 2007). Στην παρούσα µελέτη λάσπη στη χοληδόχο κύστη είχε το 18% περίπου των ασθενών, ενώ µόνο λίθους το 33%. Σε όλους τους ασθενείς διαπιστώθηκε κάποιο υπερηχοτοµογραφικό εύρηµα, κυρίως πάχυνση και οίδηµα της χοληδόχου κύστης. Χειρουργική αντιµετώπιση Τελικά µόνο το 20-30% των ατόµων µε χολολιθίαση θα χρειαστούν αντιµετώπιση στη διάρκεια της ζωής τους, υποδηλώνοντας ότι η χολολιθίαση θα µπορούσε ακόµα να θεωρηθεί και ως µια καλοήθης κατάσταση (Gupta 2004). Η ανάλυση του ιστορικού ατό- µων µε χολολιθίαση από διεθνείς µελέτες δείχνει ότι ένα ποσοστό της τάξης του 20-35% εκείνων που διαγνώσθηκαν µε χολολιθίαση, η οποία ωστόσο δεν αντιµετωπίστηκε, ανέπτυξε στη συνέχεια κάποια επιπλοκή (Schirmer 2005, Mulvihill 1994). Αν και οι γενικές αρχές αντιµετώπισης της χολολιθίασης δεν έχουν αλλάξει στην πάροδο του χρόνου, οι επεµβατικές τεχνικές δεν έχουν αλλάξει. Η λαπαροσκοπική χειρουργική και η ERCP παίζουν σηµαντικό ρόλο στη θεραπεία της χολολιθίασης (Robertson 1998, Mulvihill 1994). Στην παρούσα µελέτη, η πλειοψηφία των ασθενών υποβλήθηκε σε λαπαροσκοπική χολοκυστεκτοµή. Είναι ασφαλής µέθοδος, ενώ όσον αφορά την αύξηση των ιατρογενών τραυµατισµών του κυστικού πόρου, και ο κυστικός πόρος προστατεύεται από κακώσεις αν η εκτοµή γίνει επιµελώς (Karvonen 2007). Φαίνεται να υπερτερεί των κλασικών µεθόδων στο θέµα της γρήγορης επιστροφής στην εργασία και την ταχεία κινητοποίηση του ασθενούς και φέρεται ως η µέθοδος εκλογής για την οξεία χολοκυστίτιδα (Gourgiotis 2007, Somasekar 2002, Liguori 2003). Τα κύρια πλεονεκτήµατα της µεθόδου είναι: αποφυγή της χειρουργικής τοµής, λιγότερο επιβαρυντική εγχείρηση, µικρότερος χρόνος νοσηλείας, λιγότερος µετεγχειρητικός πόνος, χαµηλότερο οικονοµικό κόστος, ταχύτερη ανάρρωση, καλύτερο αισθητικό αποτέλεσµα, γρήγορη επιστροφή στις καθηµερινές δραστηριότητες (Liguori 2003, Lublin 2004, Aspevik 2005).Η πρόοδος στις διαγνωστικές και εγχειρητικές στρατηγικές έχει οδηγήσει σε διαχρονική µείωση της θνητότητας στη χώρα µας, παρά την αύξηση των εισαγωγών για νοσηλεία των χολοκυστοπαθών. Ο µέσος όρος εισαγωγών στο νοσοκοµείο για χολολιθίαση έχει αυξηθεί την τελευταία 20ετία στη χώρα µας (Papadopoulos 2006). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο πόνος είναι το κύριο σύµπτωµα των ασθενών που προσέρχονται στα επείγοντα των γενικών νοσοκοµείων µε την ένδειξη «επεισόδιο δεξιού υποχονδρίου». Η πλειοψηφία των ασθενών εµφανίζει θετικά υπερηχογραφικά ευρήµατα. H αντιµετώπιση της νόσου είναι κατεξοχήν χειρουργική, µε τη λαπαροσκοπική χειρουργική να πραγµατοποιείται στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι ηλικιωµένες γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των ασθενών. Η επισταµένη διερεύνηση στα πλαίσια της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας συµβάλλει στη σωστή θεραπευτική καθοδήγηση των ασθενών και στην αποφυγή των επιπλοκών. Ένας πλήρης εργαστηριακός έλεγχος είναι απαραίτητος. Η τεχνολογική πρόοδος στο θέµα των χειρουργικών επεµβάσεων αναµένεται στο µέλλον να ελαχιστοποιήσει την ταλαιπωρία των ασθενών µε λιθιασική χολοκυστοπάθεια. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Aspevik, RK., Irtun, Complaints before and after cholecystectomytidsskr Nor Laegeforen. 2005, 125(10), Barbara, L., Sama, C., Morselli, Labate, AM., Taroni, F., Rusticali, A.G., Festi, D., Sapio, C., Roda, E., Banterle, C., Puci, A., et al A population study on the prevalence of gallstone disease: the Sirmione Study. Hepatology 7(5): Berger, M.Y., Olde, Hartman, T.C., van der Velden, J.J., Bohnen, A.M., Is biliary pain exclusively related to gallbladder stones? A controlled prospective study. Br J Gen Pract. 54(505), Bortoff, G.A, Chen, M.Y., Ott DJ, Wolfman NT, Routh WDGallbladder stones: imaging and intervention. Radiographics. 20(3), Connor, S.E., Banerjee, A.K., General practitioner requests for upper abdominal ultrasound: their effect on clinical outcome. Br J Radiol. 71(850), Festi, D., Sottili, S., Colecchia, A., Attili, A., Mazzella, G., Roda, E., [102] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

10 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA Romano, F., Clinical manifestations of gallstone disease: evidence from the multicenter Italian study on cholelithiasis (MICOL). Hepatology. 30(4), Gourgiotis, S., Dimopoulos, N., Germanos, S., Vougas, V., Alfaras, P., Hadjiyannakis E. Laparoscopic cholecystectomy: a safe approach for management of acute cholecystitisjsls.11(2), Gruber, P.J., R.A., Silverman and S. Gottesfeld et al., Presence of fever and leukocytosis in acute cholecystitis, Ann Emerg Med 28(3), Gupta, S.K., Shukla, V.K., Silent gallstones: a therapeutic dilemmatrop Gastroenterol. 25(2), Karvonen, J., Gullichsen, R., Laine, S., Salminen, P., Grönroos, J.M., Bile duct injuries during laparoscopic cholecystectomy: primary and long-term results from a single institution.surg Endosc. 21(7), Keus, F., Gooszen, H.G., Van Laarhoven, C.J Systematic review: open, small-incision or laparoscopic cholecystectomy for symptomatic cholecystolithiasis. Aliment Pharmacol Ther. 29(4), Liguori, G., Bortul, M., Castiglia, D., The treatment of laparoscopic cholecystectomy for acute cholecystitis.ann Ital Chir. 74(5), Lublin, M., Crawford, D.L., Hiatt, J.R., Phillips, E.H., Symptoms before and after laparoscopic cholecystectomy for gallstones. Am Surg. 70(10), Mulvihill, S.J., Laparoscopic management of gallstone disease. Semin Gastrointest Dis. 5(3), Papadopoulos, A.A., Kateri, M., Triantafyllou, K., Ladas, D., Tzathas, C., Koutras, M., Ladas, S.D., Hospitalization rates for cholelithiasis and acute cholecystitis doubled for the aged population in Greece over the past 30 years. Scand J Gastroenterol. 41(11), Robertson, G.S., Wemyss-Holden, S.A., Maddern, G.J., The best management for crescendo biliary colic is urgent laparoscopic cholecystectomy. Postgrad Med J. 74(877): Schirmer, B.D., Winters, K.L., Edlich. R.F., Cholelithiasis and cholecystitis. Long Term Eff Med Implants. 15(3), Schofield, P.F., N.R.,1986. Hulton and A.D. Baildam, Is it acute cholecystitis?, Ann R Coll Surg Engl 68 (1), Somasekar, K., Shankar, P.J., Foster, M.E., Lewis, M.H., Costs of waiting for gall bladder surgery. Postgrad Med J. 78(925), Speets, A.M., Van der Graaf, Y., Hoes, A.W., Kalmijn, S., De Wit, N.J., Mali, W.P., Expected and unexpected gallstones in primary care. Scand J Gastroenterol. 42(3), Tenconi, S.M., Boni, L., Colombo, E.M., Dionigi, G., Rovera, F., Cassinotti, E Laparoscopic cholecystectomy as daysurgery procedure: current indications and patients' selection. Int J Surg. 6 Suppl 1, S Venneman, N.G., van Erpecum, K.J., Gallstone disease: Primary and secondary prevention. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 20(6), Yusoff, L.F., J.S., Barkun and A.N., Barkun., Diagnosis and management of cholecystitis and cholangitis, Gastroenterol Clin North Am 32(4), Τόµος 3 - Τεύχος 4 [103]

11 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA Η στάση των φοιτητών νοσηλευτικής και των νοσηλευτών σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις ρ. Νικόλαος Α. Μπακάλης, RN, BSc, PgCert., PgDipl., MSc, PhD Επίκουρος Καθηγητής Νοσηλευτικής, Α.Τ.Ε.Ι. Πάτρας, ρ. Γεωργία Θεοδωρακοπούλου, RN, BSc, PhD Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Α.Τ.Ε.Ι. Πάτρας, ΠΕΡIΛΗΨΗ Εισαγωγή: Αν και η χρησιµότητα της έχει διεθνώς καταγραφεί, η µεταµόσχευση επιφέρει αναστάτωση στις οργανικές, ψυχολογικές και κοινωνικές δραστηριότητες του ατόµου και της οικογένειας, και απαιτεί προσαρµοστικές λειτουργίες. Ως επακόλουθο, ο υποστηρικτικός και συµβουλευτικός ρόλος του νοσηλευτικού προσωπικού, (που είναι µέρος της βασικής νοσηλευτικής φροντίδας), στα άτοµα και κυρίως στις οικογένειες, κρίνεται αναγκαίος σε όλες τις φάσεις της µεταµόσχευσης (πριν, στην διάρκεια και µετά τη µεταµόσχευση). Υλικό και µέθοδος: Σκοπός της έρευνας ήταν να διαπιστώσει και να συγκρίνει τις απόψεις του νοσηλευτικού προσωπικού και των σπουδαστών για τις µεταµοσχεύσεις οργάνων. Χρησιµοποιήθηκε ερωτηµατολόγιο µε 22 ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου. Το δείγµα περιλάµβανε 320 άτοµα (160 νοσηλευτές και 160 σπουδαστές νοσηλευτικής). Η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων έγινε µε το πρόγραµµα SPSS 17. Αποτελέσµατα: Η έρευνα έδειξε ότι τόσο οι νοσηλευτές (62%) όσο και οι σπουδαστές (68%) δέχονται να γίνουν δωρητές οργάνων, γιατί πιστεύουν ότι σώζουν µια άλλη ζωή (νοσηλευτές-42%, σπουδαστές-75%), ενώ το 38% των νοσηλευτών και το 32% των σπουδαστών αρνούνται, γιατί είτε δεν εµπιστεύονται την διαδικασία λήψης οργάνων (νοσηλευτές-32%) είτε γιατί φοβούνται (σπουδαστές-17%). Αξίζει να επισηµανθεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία, και στις δύο οµάδες, δεν γνωρίζει τι προβλέπει η Ελληνική νοµοθεσία για τις µεταµοσχεύσεις (62,5%-νοσηλευτές, 82%-σπουδαστές). Περιορισµοί µελέτης: Ο κύριος περιορισµός της παρούσας έρευνας ήταν ο µικρός αριθµός του δείγµατος. Συµπεράσµατα: Παρότι οι νοσηλευτές και οι φοιτητές νοσηλευτικής δέχονται να γίνουν δωρητές οργάνων, φαίνεται ότι η πολιτεία και οι οργανισµοί υγείας πρέπει να ευαισθητοποιηθούν και να λάβουν δραστικά µέτρα που θα αφορούν την ενηµέρωση του κοινωνικού συνόλου. Λέξεις Κλειδιά: εκπαίδευση, κοινωνία, µεταµόσχευση, νοσηλευτικό προσωπικό [104] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

12 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA 1. ΕΙΣΑΓΩΓH Η µεταµόσχευση αποτελεί µία από τις µεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20ου αιώνα και έχει καθιερωθεί πλέον ως µία θεραπευτική µέθοδος. Οι µετα- µοσχεύσεις νεφρού, ήπατος, καρδιάς, πνευµόνων θεωρούνται σήµερα ως ένα ευρέως αποδεκτό µέρος της ιατρικής θεραπείας. Οφείλουν ένα µεγάλο µέρος της επιτυχίας τους στους ανθρώπους που συνειδητοποιούν πως µπορούν να βοηθήσουν να σωθεί η ζωή ενός άλλου ανθρώπου. Ταυτόχρονα όµως αποτελεί υπέρτατο δώρο ζωής, µήνυµα ελπίδας, ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Η µεταµόσχευση, δηλαδή η αντικατάσταση ανθρωπίνων οργάνων που λειτουργούν ανεπαρκώς από άλλα υγιή, αποτελεί µία κρίσιµη κατάσταση για τη ζωή του ατόµου και της οικογένειας του. Κάθε ασθένεια έχει τις επιπτώσεις της και επηρεάζει µε µοναδικό τρόπο το άτοµο και την οικογένεια. Με άλλα λόγια, επιφέρει αναστάτωση στις φυσικές και κοινωνικές δραστηριότητες και απαιτεί προσαρµοστικές λειτουργίες που θα συνεχιστούν και µετά την µεταµόσχευση. Ως επακόλουθο, ο ρόλος της νοσηλευτικής είναι ιδιαίτερα σηµαντικός σε αυτή την οµάδα ασθενών. 1.1 Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Σήµερα οι µεταµοσχεύσεις θεωρούνται διαδικασίες καθηµερινές και όχι πειραµατικές, που προσφέρουν ελπίδα ζωής και εξασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Παρά την εξέλιξη της επιστήµης και της τεχνολογίας υπάρχουν σηµαντικά προβλήµατα που απορρέουν από τη σύνθετη φύση τους και επηρεάζουν σηµαντικά την όλη εξέλιξη (Σταυρούλα και Γκοβίνα, 2003). Πιο συγκεκριµένα, ενώ οι χειρουργικές τεχνικές και τα ανοσοκατασταλτικά φάρµακα εξελίσσονται, κάνοντας την µεταµόσχευση περισσότερο αποτελεσµατική, σηµαντικό εµπόδιο στην ανάπτυξη του µεταµοσχευτικού προγράµµατος στην Ελλάδα αποτελεί η έλλειψη µοσχευµάτων. υστυχώς στην Ελλάδα δεν προάγεται η ιδέα της δωρεάς οργάνων, µε αποτέλεσµα να µη γίνονται πολλές µεταµοσχεύσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι η χώρα µας βρίσκεται για σειρά ετών τελευταία στις µεταµοσχεύσεις ανάµεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να υπάρχει προοπτική αύξηση τους. Στη χώρα µας µόνο 4,6 άτοµα ανά εκατοµµύριο πληθυσµού είναι δωρητές οργάνων ενώ στην Ισπανία 46 άτοµα (Παπαδηµητρίου, 1998). Οι αιτίες της απροθυµίας αυτής πρέπει να αναζητηθούν στην ελλιπή ενηµέρωση, στην έλλειψη εµπιστοσύνης σε φορείς και γιατρούς, στο φόβο για εµπόριο οργάνων και στις διάφορες προλήψεις και προκαταλήψεις που συνοδεύουν το τέλος της ζωής (Ίµβριος, 2004). Για να υπάρξει ανατροπή αυτού του αρνητικού κλίµατος φαίνεται ότι θα πρέπει να υπάρξει δυναµική καµπάνια ενηµέρωσης της κοινής γνώµης γύρω από τη δωρεά οργάνων και τις µεταµοσχεύσεις, καθώς επίσης και σοβαρή υποδοµή στη µεταµοσχευτική διαδικασία µε προτεραιότητα στη καθιέρωση συντονιστών µεταµόσχευσης. Παρόλα αυτά, η ανάπτυξη και η διάδοση των µετα- µοσχεύσεων δεν εξαρτάται µόνο από την επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο, αλλά, ίσως περισσότερο από την ευαισθητοποίηση και συµµετοχή των κοινωνικών φορέων, του ιατρικού και νοσηλευτικού κόσµου και κυρίως του απλού πολίτη µέσα από την έµπρακτη αποδοχή της ιδέας της δωρεάς οργάνων µετά το θάνατο. Προς αυτή τη κατεύθυνση κινείται ο Εθνικός Οργανισµός Μεταµοσχεύσεων (ΕΟΜ), που ιδρύθηκε το 1999, ο οποίος φιλοδοξεί να συµβάλλει στη χάραξη εθνικής πολιτικής στον τοµέα των µεταµοσχεύσεων και στην ανάπτυξη µεταµοσχευτικού προγράµµατος που οφείλει αφενός να παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις και αφετέρου να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες της χώρας µας (ΕΟΜ, 2009). Κάνοντας µια σύντοµη ιστορική αναδροµή, η έννοια της µεταµόσχευσης είναι τόσο παλιά όσο και η µυθολογία. Ο µύθος του Αχιλλέα περιγράφει την αντικατάσταση της πτέρνας του µε οστικό µόσχευµα γίγαντα, ενώ ο µύθος του Ίκαρου και του αίδαλου εκφράζει την προσπάθεια για την χρησιµοποίηση ξένων µοσχευµάτων (Μιχαλοπούλου, 1999). Η εκκλησιαστική ιστορία, µας διασώζει θαύµα των Αγίων Κοσµά και αµιανού, σχετικά µε τη µεταµόσχευση του κάτω άκρου κάποιου Αιθίοπα που πρόσφατα είχε πεθάνει, σε Βυζαντινό ευγενή (Παπαδηµητρίου 1993, Γιαννοπούλου 2004). Ο Ιταλός πλαστικός του 16ου αιώνα Gasparo Tagliacozzi, κατέστη περίφηµος µε τη µέθοδο ρινοπλαστικής κατά την οποία ελάµβανε µόσχευµα από το βραχίονα και η οποία είναι γνωστή µέχρι και σήµερα ως ιταλική µέθοδος (Μιχαλοπούλου, 1999). Επίσης, ο Alexis Carrel στην εργασία του για την αναστόµωση των αιµοφόρων αγγείων, οδήγησε στην καλύτερη παροχή αίµατος στο µετα- µοσχευτικό όργανο (Γιαννοπούλου, 2004). Πέρασαν αρκετά χρόνια µέχρι οι µεταµοσχεύσεις οργάνων να γίνουν πραγµατικότητα στην κλινική πράξη. Η ουσιαστική περίοδος των κλινικών εφαρµογών των µεταµοσχεύσεων αρχίζει από το 1953, όταν ο Murray πραγµατοποίησε µια σειρά από επιτυχείς µεταµοσχεύσεις νεφρών µεταξύ διδύµων (Παπαδηµητρίου, 1993). Η µακρά επιβίωση των ασθενών του Murray που είχαν ιστική συµβατότητα, κατέστησε σαφή το ρόλο της ανοσοβιολογικής αντιδράσεως στην απόρριψη των άλλων µοσχευµάτων και έδωσε το έναυσµα επεκτάσεως της ίδιας αρχής και σε άλλα όργανα. Στην Ελλάδα, η περίοδο των κλινικών µεταµοσχεύσεων άρχισε το 1967, όταν ο καθηγητής Τούντας πραγµατοποίησε την πρώτη επιτυχή µεταµόσχευση νεφρού στη Θεσσαλονίκη. Το µεγάλο όµως άλµα για τη χώρα µας στον τοµέα των µεταµοσχεύσεων έγινε το 1990, που πραγµατοποιήθηκε η πρώτη επιτυχή µεταµόσχευση ήπατος στο Αρεταίειο Νοσοκοµείο. Ακολούθησε η πρώτη επιτυχής µεταµόσχευση καρδιάς στον Ευαγγελισµό και παγκρέατος στο Λαϊκό Νοσοκοµείο (Παπαδηµητρίου 1993, Μιχαλοπούλου 1999, Γιαννοπούλου 2004, ΕΟΜ 2009). Το ίδιο έτος δηµοσιοποιείται υπουργική απόφαση όπου καθορίζονται οι όροι και προϋποθέσεις λειτουργίας των Μονάδων Μεταµοσχεύσεως (Παπαδηµη- Τόµος 3 - Τεύχος 4 [105]

13 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA τρίου, 1993). Γενικά, µέχρι το τέλος του 2001, σύµφωνα µε το ιεθνές Αρχείο των Μεταµοσχεύσεων είχαν γίνει µεταµοσχεύσεις οργάνων σε ολόκληρο τον κόσµο, ενώ σήµερα ξεπερνούν το (Αλκιβιάδης, 2004). Οι περισσότερες µεταµοσχεύσεις αφορούν το νεφρό (635,075), το ήπαρ (200,179) και τη καρδιά (62,00) (Mavroforou, Giannoukas και Michalodimitrakis, 2004). 1.2 Νοµικό καθεστώς Για τη µεταµόσχευση, περισσότερο από κάθε άλλη ιατρική πράξη, είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός νοµικού πλαισίου µέσα στο οποίο ο γιατρός µπορεί να κινηθεί άνετα, χωρίς δηλαδή να υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος να ενοχοποιηθεί και να κατηγορηθεί για αδικοπραξία (Σκαλκέας, 1983). Στην Ελλάδα, ο πιο πρόσφατος νόµος (2737/99) δέχεται την έννοια του εγκεφαλικού θανάτου, αλλά αφήνει τη διαγνωστική ευθύνη σε µία οµάδα ιατρών αποτελούµενη από τον υπεύθυνο για τον ασθενή ιατρό, ένα νευροχειρουργό και έναν αναισθησιολόγο (Παπαδηµητρίου, 1998). Είναι φανερό ότι ο νοµοθέτης αποκλείει έστω και την εξαιρετικά απίθανη περίπτωση επίδειξης ενός υπερβάλλοντος ζήλου, εκ µέρους του ιατρού, διασφαλίζοντας τον ταυτόχρονα από οποιαδήποτε κακόβουλη υπόνοια ότι ενήργησε πρόωρα και αυθαίρετα. Στην Ελλάδα, η µεταµόσχευση από ζωντανό δότη επιτρέπεται µόνο για θεραπευτικούς σκοπούς και για να επιτραπεί πρέπει να υπάρχουν συγκεκριµένες προϋποθέσεις, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για τη µεταµόσχευση από πτωµατικό δότη είναι η διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου του δότη. Η επέµβαση λήψεως των οργάνων γίνεται πάντοτε στο νοσοκοµείο όπου βρίσκεται νοσηλευόµενος ο δότης. Αυτό σηµαίνει ότι οι οµάδες λήψεως οργάνων από τα µοσχεύµατα που θα ληφθούν πρέπει να µεταφερθούν στο νοσοκοµείο που βρίσκεται ο δότης. Πρωτεύοντα ρόλο στην επιτυχία µίας µεταµόσχευσης παίζει η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα όργανα του δότη τη στιγµή της λήψης. 1.3 Η στάση του νοσηλευτικού προσωπικού Μελέτες στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αµερική, έχουν δείξει ότι στο νοσηλευτικό προσωπικό προκαλεί µεγάλη ένταση και απαιτεί πολλά αποθέµατα ψυχικού σθένους το γεγονός να αντιµετωπίζουν την απώλεια ενός ανθρώπου ή να φροντίζουν έναν εγκεφαλικά νεκρό ασθενή και να ζητούν στη συνέχεια από τους συγγενείς να δωρίσουν τα όργανα του αγαπηµένου τους ανθρώπου (Ίµβριος, 2004). Γι αυτό το λόγο συχνά διστάζουν να συµµετάσχουν στη διαδικασία της δωρεάς οργάνων, διότι φοβούνται να έρθουν σε επαφή µε τις οικογένειες των δοτών (Τσακνή, 2004). Από την άλλη µεριά, όσο πιο έµπειροι είναι οι νοσηλευτές που εµπλέκονται στη διαδικασία της δωρεάς οργάνων, τόσο λιγότερα προβλήµατα έχουν στο να συµµετάσχουν σε αυτή (Ίµβριος, 2004). Η κλινική εµπειρία δηµιουργεί την άποψη ότι πρόκειται για θέµα δωρεάς. Η προσωπική στάση του ατόµου σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας µε τον ασθενή και µε την οικογένεια του. Αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για το νοσηλευτικό προσωπικό µιας και είναι οι µόνοι επιστήµονες υγείας που προσφέρουν 24ωρη φροντίδα στους ασθενείς, τους συµβουλεύουν και τους ενη- µερώνουν τόσο για την πρόγνωση της νόσου όσο και για τις πιθανές προοπτικές. Ο υποστηρικτικός ρόλος του νοσηλευτικού προσωπικού κρίνεται αναγκαίος σε όλες τις φάσεις της µεταµόσχευσης (πριν, στην διάρκεια και µετά τη µεταµόσχευση). Οι νοσηλευτικές έρευνες για τις µεταµοσχεύσεις, στην Ελλάδα, είναι περιορισµένες. Ως εκ τούτου, σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διαπιστώσουµε και να συγκρίνουµε τις απόψεις του νοσηλευτικού προσωπικού καθώς και των σπουδαστών νοσηλευτικής σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις οργάνων. 2. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΣ 2.1 Σχεδιασµός της έρευνας Περιγραφικό µοντέλο έρευνας χρησιµοποιήθηκε έτσι ώστε να διαπιστωθούν οι απόψεις των νοσηλευτών και των σπουδαστών νοσηλευτικής σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις και να συγκριθούν οι οµάδες του δείγµατος. 2.2 είγµα ειγµατοληψία ευκολίας χρησιµοποιήθηκε από δύο νοσοκοµεία του νοµού Αχαΐας και ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα της ίδιας περιοχής. Το µέγεθος του δείγµατος καθορίστηκε µε δεδοµένο ότι όσο µεγαλύτερο είναι το δείγµα τόσο µεγαλύτερη θα είναι και η ακρίβεια των αποτελεσµάτων (Burns, 2000). Το δείγ- µα περιλάµβανε συνολικά 320 άτοµα (160 νοσηλευτές και 160 σπουδαστές νοσηλευτικής). 2.3 Εργαλεία µελέτης Για την συλλογή των στοιχείων της έρευνας χρησιµοποιήθηκε ερωτηµατολόγιο που περιλάµβανε 22 ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου. Οι ερωτήσεις σχεδιάστηκαν έτσι ώστε όχι µόνο να εξετάσουν τη στάση των νοσηλευτών και σπουδαστών για τις µεταµοσχεύσεις, αλλά να διερευνήσουν και τους λόγους για τις παραπάνω απαντήσεις. Με άλλα λόγια, όταν το δείγµα απαντούσε θετικά ή αρνητικά σε κάποια ερώτηση, ακολουθούσε ανοικτή ερώτηση για ποιο λόγο υποστήριζε την απόφαση του. Στις κλειστού τύπου ερωτήσεις χρησιµοποιήθηκε κλίµακα απάντησης (ναι, όχι, δεν ξέρω). 2.4 ιαδικασία Στην πρώτη σελίδα του ερωτηµατολογίου δίνονταν εξηγήσεις σχετικά µε το σκοπό της έρευνας, την ανωνυ- µία και τον εθελοντισµό των συµµετεχόντων. Η συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου διαρκούσε από λεπτά. 2.5 Στατιστική Ανάλυση Η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων έγινε µε το στατιστικό πρόγραµµα SPSS 17. Χρησιµοποιήθηκε επίπεδο σηµαντικότητας (p) µικρότερο του [106] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

14 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ΠIΝΑΚΑΣ 1. Η στάση των νοσηλευτών ως προς τη δωρεά οργάνων ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΝΑΙ θα δεχόµουν να γίνω δωρητής οργάνων ΝΑΙ, γιατί πιστεύω ότι µπορεί να σωθεί µία άλλη ζωή (42%) ΟΧΙ δεν θα γινόµουν ΟΧΙ, γιατί δεν εµπιστεύοµαι την διαδικασία λήψης οργάνων (26%) 3. ΑΠΟΤΕΛEΣΜΑΤΑ EΡΕΥΝΑΣ 3.1 Νοσηλευτές Οι περισσότεροι νοσηλευτές ήταν µεταξύ 30 και 40 ετών (X=34.6 έτη), γυναίκες (70%), και ήταν απόφοιτοι ΑΤΕΙ (60,5%). Το 60% των νοσηλευτών ήταν έγγαµοι, δούλευαν πάνω από 10 έτη (X=12.4 χρόνια) ενώ είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι το 84% δεν είχαν εργασθεί ή δεν εργάζονται σε τµήµα µε νεφροπαθείς. Η συντριπτική πλειοψηφία των νοσηλευτών (95%) δεν είχαν εργασθεί σε οµάδα που πραγµατοποιεί λήψη οργάνων για µεταµόσχευση, ούτε είχαν εργασθεί σε ΜΕΘ (85%). Οι περισσότεροι νοσηλευτές (62%) δέχονται να γίνουν δωρητές οργάνων γιατί πιστεύουν ότι σώζουν µια άλλη ζωή (42%), ενώ το 38% αρνείται γιατί δεν εµπιστεύονται την διαδικασία λήψης οργάνων (26%). Αξίζει να επισηµανθεί ότι ένας µεγάλος αριθµός νοσηλευτών (62,5%) δεν γνωρίζει τι προβλέπει η Ελληνική νοµοθεσία για τις µεταµοσχεύσεις και τη λήψη οργάνων, ενώ από αυτούς που γνώριζαν, το 50% των νοσηλευτών δεν πιστεύει ότι η ισχύουσα νοµοθεσία είναι ασφαλή. Είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι οι περισσότεροι νοσηλευτές (55%) απάντησαν ότι θα έδιναν την συγκατάθεση τους, αν είχαν δικό τους άνθρωπο στην ΜΕΘ, για λήψη οργάνων προς µεταµόσχευση ενώ το 45% απάντησε αρνητικά. Οι νοσηλευτές προτιµούν τη λήψη οργάνων από κάποιον εγκεφαλικά νεκρό (πτωµατικό δότη) (53%), από ότι τη λήψη οργάνων από υγιείς ασθενείς (39%). Οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν ότι οι µεταµοσχεύσεις σώζουν ζωές (33%), είναι χρήσιµες και αναγκαίες (13%), είναι δώρο ζωής (9%) προσφέροντας δικαίωµα στη ζωή (9%). Στην υποθετική ερώτηση αν ήταν νεφροπαθής τι θα προτιµούσαν, οι νοσηλευτές απάντησαν ότι θα προτι- µούσαν να βρεθεί γρήγορα µόσχευµα για να κάνουν µεταµόσχευση (92%) ενώ το 8% απάντησε ότι θα προτιµούσαν να κάνουν συνεχή αιµοκάθαρση. 3.2 Αποτελέσµατα Σπουδαστών Η πλειοψηφία του δείγµατος ήταν γυναίκες (81%), δεν είχαν τοποθετηθεί (κατά την διάρκεια των σπουδών τους) σε νεφρολογικό τµήµα (90%) και δεν είχαν παρακολουθήσει χειρουργείο κατά τη διάρκεια οργανοληψίας για µεταµόσχευση (99%). Οι περισσότεροι σπουδαστές νοσηλευτικής (68%) θα δέχονταν να γίνουν δωρητές οργάνων, γιατί πιστεύουν ότι µπορεί να σωθεί µία άλλη ζωή (75%) ενώ το 32% απάντησε αρνητικά γιατί φοβούνται (17%). Η συντριπτική πλειοψηφία των σπουδαστών (82%) δεν γνωρίζει τι προβλέπει η νοµοθεσία για τις µεταµοσχεύσεις και την λήψη οργάνων. Επίσης, θα έδιναν την συγκατάθεσή τους για λήψη οργάνων προς µεταµόσχευση (59%) αν είχαν συγγενή στη ΜΕΘ, ενώ το 41% απάντησε αρνητικά. Επιπλέον, οι περισσότεροι σπουδαστές απάντησαν ότι είναι προτιµότερο η λήψη οργάνων από κάποιον εγκεφαλικά νεκρό (πτωµατικό δότη) (72%), από ότι η λήψη οργάνων από υγιείς ασθενείς (23%). Οι περισσότεροι σπουδαστές νοσηλευτικής πιστεύουν ότι οι µεταµοσχεύσεις σώζουν ζωές (40%), είναι χρήσιµες και αναγκαίες (18%), δίνοντας δικαίωµα στη ζωή (10%). Τέλος, στην υποθετική ερώτηση τι θα προτιµούσαν αν ήταν νεφροπαθής, η συντριπτική πλειοψηφία των σπουδαστών απάντησε να βρεθεί γρήγορα µόσχευµα για να κάνουν µεταµόσχευση (98%). Χρησιµοποιώντας τη µέθοδο chi-square test (x2), που εξετάζει αν υπάρχει στατιστική διαφορά στις απαντήσεις µεταξύ δύο οµάδων, στις περισσότερες ερωτήσεις δεν παρουσιάστηκε στατιστική διαφορά (p>0.05). Παρατηρήθηκε στατιστική διαφορά µόνο σε δύο ερω- ΠIΝΑΚΑΣ 2. Χρησιµότητα των µεταµοσχεύσεων ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Σώζουν ζωές ίνουν δικαίωµα στη ζωή 14 9 Χρήσιµες και αναγκαίες Αναµφισβήτητη, αλλά µε πολλά κενά 6 4 εν γνωρίζω 8 5 ώρο ζωής 14 9 εν απάντησαν Τόµος 3 - Τεύχος 4 [107]

15 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ΠIΝΑΚΑΣ 3. Η στάση των σπουδαστών νοσηλευτικής ως προς τη δωρεά οργάνων ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΝΑΙ θα δεχόµουν να γίνω δωρητής οργάνων ΝΑΙ, γιατί πιστεύω ότι µπορεί να σωθεί µία άλλη ζωή (75%) ΟΧΙ δεν θα γινόµουν ΟΧΙ, γιατί φοβούνται (25%) τήσεις. Στη πρώτη, το λόγο για τον οποίο θα δεχόντουσαν ή όχι να γίνουν δωρητές οργάνων (x2=8.15, df=158, p<0.05) και δεύτερη αν γνωρίζουν τι προβλέπει η νοµοθεσία για τις µεταµοσχεύσεις (x2=14, df=158, p<0.05). 4. ΣΥΖHΤΗΣΗ Είναι γενικά αποδεκτό ότι η µεταµόσχευση αποτελεί µία θαυµαστή ιατρική και θεραπευτική πρακτική, η οποία διασφαλίζει τη ζωή ή βελτιώνει την υγεία ασθενών που χωρίς αυτήν θα οδηγούνταν είτε στο θάνατο, είτε σε µία βασανιστικά δύσκολη διαβίωση. Αν και η δωρεά οργάνων είχε γίνει µε ενθουσιασµό δεκτή στην Ελλάδα, σήµερα η έλλειψη µοσχευµάτων αποτελεί σηµαντικό εµπόδιο στην ανάπτυξη του µετα- µοσχευτικού προγράµµατος. Οι βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους στρέφεται η κριτική κατά των µετα- µοσχεύσεων στη χώρα µας, είναι το ενδεχόµενο της διαπίστωσης του εγκεφαλικού θανάτου χωρίς την ακριβή τήρηση των κριτηρίων του, το εµπόριο των οργάνων, η αλόγιστη προβολή των ΜΜΕ προς όφελος και συµφέρον συγκεκριµένων γιατρών και µεταµοσχευτικών κέντρων, η µη δίκαιη κατανοµή µοσχευ- µάτων, η παραβίαση της λίστας των υποψήφιων ληπτών και τέλος η υιοθέτηση της λεγόµενης εικαζόµενης συναίνεσης (Γερολουκά Κωστοπαναγιώτου, 2000). Οι νοσηλευτικές ερευνητικές εργασίες στην Ελλάδα σχετικά µε τις µεταµοσχεύσεις είναι περιορισµένες. Στην παρούσα έρευνα έγινε καταγραφή των απόψεων των νοσηλευτών και των σπουδαστών νοσηλευτικής για τις µεταµοσχεύσεις, διερεύνηση των λόγων δια- µόρφωσης των απόψεων αυτών και συσχετισµός των απόψεων µεταξύ νοσηλευτών και σπουδαστών. Η διεθνής βιβλιογραφία διαπιστώνει ότι στον δυτικό κόσµο ο γενικός πληθυσµός και οι λειτουργοί υγείας έχουν θετική άποψη για τις µεταµοσχεύσεις από πτω- µατικό δότη. Η αρνητική διαπίστωση όµως είναι ότι ενώ οι περισσότεροι αντιµετωπίζουν θετικά το γεγονός, ακό- µα και στην Ισπανία η οποία είναι η πρώτη αριθµητικά σε πτωµατικούς δότες χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα πολύ µικρό ποσοστό από τους ερωτηθέντες µε θετική άποψη κατέχουν κάρτα πτωµατικού δότη. Πιο συγκεκριµένα οι Martinez και άλλοι (1995) σε έρευνα στην Ισπανία έδειξαν ότι το 65% του γενικού πληθυσµού είναι θετικό ως προς τις µεταµοσχεύσεις. Από αυτούς µόνο το 6,1 % κατέχουν κάρτα πτωµατικού δότη. Ο κύριος λόγος που δεν είχαν κάρτα ήταν ότι δεν γνώριζαν τον τρόπο να την αποκτήσουν (34%) και ο φόβος για ένα φαινοµενικό θάνατο (24%). Το 93% θα έδιναν τα όργανα νεκρού συγγενή τους για µεταµόσχευση. Στην Ιταλία σε έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από τους Pugliese και άλλοι (2001) ανάµεσα σε εργαζόµενους στα νοσοκοµεία, το συντριπτικό ποσοστό (93,6%) ήταν θετικό απέναντι στις µεταµοσχεύσεις από πτωµατικό δότη για ανθρωπιστικούς λόγους. Τα αποτελέσµατα είναι παρό- µοια µε τη παρούσα έρευνα. Επίσης, ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει από την έρευνα των Bogh και Madsen (2005) στην ανία, είναι ότι το ποσοστό µε θετική άποψη (49%) για µεταµοσχεύσεις από πτωµατικούς δότες ανάµεσα στους εργαζόµενους σε ΜΕΘ 15 νοσοκοµείων, είναι σηµαντικά µικρότερο από αυτό ανά- µεσα στον γενικό πληθυσµό (74%). Αυτό το γεγονός που παρατηρήθηκε και σε άλλες χώρες (Γαλλία) (Houssin, 1998), προσπάθησαν να το εξηγήσουν µε την έρευνά τους σε ΜΕΘ νοσοκοµείων της Αυστρίας οι Wamser και άλλοι (1994). ιαπιστώθηκε ότι ο αρνητισµός των εργαζόµενων στην ΜΕθ οφείλεται περισσότερο στον επιπλέον φόρτο εργασίας που απαιτούν οι µεταµοσχεύσεις, στην έλλειψη προσωπικού και στην έλλειψη ουσιαστικής βοήθειας από ένα συντονιστικό κέντρο. Παρόλα αυτά, η κατάσταση στις ισλαµικές χώρες παρου- ΠIΝΑΚΑΣ 4. Χρησιµότητα των µεταµοσχεύσεων ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Σώζουν ζωές ίνουν δικαίωµα στη ζωή Χρήσιµες και αναγκαίες Αναµφισβήτητη, αλλά µε πολλά κενά 2 1 εν γνωρίζω 4 2 ώρο ζωής 10 8 εν απάντησαν [108] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

16 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA σιάζεται διαφορετική. Με κύριο κριτήριο τους θρησκευτικούς λόγους η στάση των ισλαµιστών απέναντι στο γεγονός είναι αρνητική (Syed, 1998). Στην Τυνησία για παράδειγµα, το ποσοστό των λειτουργών υγείας που είναι θετικοί στην µεταµόσχευση πτωµατικών δοτών είναι 45%. Οι αρνητικές απόψεις βασίζονται σε τρεις κύριους λόγους: θρησκευτικούς (26,4%), προσωπικούς (20,9%) και ηθικούς (10%) (Tebourski και άλλοι, 2003).. Στη παρούσα έρευνα, το µεγαλύτερο ποσοστό τόσο των νοσηλευτών (62%) όσο και των σπουδαστών (68%), απάντησε ΝΑΙ, ότι θα δέχονταν να γίνουν δωρητές οργάνων γιατί πιστεύουν ότι µπορεί να σωθεί µία άλλη ζωή (ανθρωπιστικοί λόγοι) που είναι και ο κύριος λόγος που αναφέρεται και στην διεθνή βιβλιογραφία (Martinez, Martin και Lopez 1995, Pugliese και άλλοι 2001). Παρόλα αυτά, στην πράξη τα πράγµατα είναι πολύ διαφορετικά µιας και ο αριθµός των δοτών ετησίως είναι πολύ µικρός σε σχέση µε τις επιτακτικές ανάγκες για µοσχεύµατα. Στην πραγµατικότητα, ενώ η πλειοψηφία των ερωτηθέντων αναγνωρίζει τη χρησιµότητα και την αναγκαιότητα των µεταµοσχεύσεων, παρατηρήσαµε µία επιφυλακτικότητα ως προς την ασφάλεια και την τήρηση της νοµιµότητας των διαδικασιών που κρίνουν κάποιον ως εγκεφαλικά νεκρό. Ένα µικρό ποσοστό του δείγµατος (37,5% για τους νοσηλευτές και 18% για τους σπουδαστές) γνωρίζει τη νοµοθεσία για τις µεταµοσχεύσεις. Ως επακόλουθο, µπορεί κάποιος να υποθέσει, ότι το επίπεδο γνώσεων των πολιτών θα είναι ακόµα µικρότερο. Φαίνεται ότι η πολιτεία και οι αρµόδιοι οργανισµοί πρέπει να ευαισθητοποιηθούν και να λάβουν δραστικά µέτρα που θα αφορούν την ενηµέρωση του κοινωνικού συνόλου. Θα πρέπει µε κάθε τρόπο να διασφαλίζεται το κύρος των µεταµοσχεύσεων από διαδικασίες που τις υπονοµεύουν, όπως αγοραπωλησία, παραβίαση της λίστας, σύγκρουση προσωπικών συµφερόντων και εγωισµών, κακοποίηση από τα ΜΜΕ. Επιπροσθέτως, στις νοσηλευτικές σχολές, θα πρέπει να διδάσκονται µαθή- µατα που αφορούν την πληροφόρηση των σπουδαστών ενός τόσου σηµαντικού ζητήµατος. Η ανάπτυξη και η διάδοση των µεταµοσχεύσεων δεν εξαρτάται µόνο από την επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο, αλλά κυρίως από την ευαισθητοποίηση και συµµετοχή των κοινωνικών φορέων, του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού καθώς και του απλού πολίτη µέσα από την έµπρακτη αποδοχή της δωρεάς οργάνων. 5. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟI ΜΕΛEΤΗΣ Ο πρώτος περιορισµός της παρούσας έρευνας είναι ο µικρός αριθµός του δείγµατος. Αν και η έρευνα πρόσφερε σηµαντικά στοιχεία για τη στάση των νοσηλευτών και των φοιτητών νοσηλευτικής σχετικά µε τις µετα- µοσχεύσεις, κρίνεται αναγκαίο στο µέλλον η χρησιµοποίηση µεγαλύτερου δείγµατος. Επίσης, το ερωτηµατολόγιο χρησιµοποιήθηκε σε πιλοτική µορφή, και ως εκ τούτου θα πρέπει να χρησιµοποιηθεί σε µεγαλύτερο δείγµα. 6. ΣΥΜΠEΡΑΣΜΑ Τα αίτια της έλλειψης µοσχευµάτων στην Ελλάδα, ανάγονται στη µη ενηµέρωση σχετικά µε το νόηµα και τη σπουδαιότητα της ιδέας της δωρεάς οργάνων. Ελπίζου- µε ότι η χώρα µας θα καταφέρει να φτάσει τα ποσοστά επιτυχίας των άλλων χωρών, κυρίως στην ευαισθητοποίηση των πολιτών στο θέµα αυτό. Σε κάθε περίπτωση, η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας στο ζήτηµα των µεταµοσχεύσεων, πρέπει να καλλιεργηθεί σε συνθήκες απαλλαγµένες από συναισθηµατική φόρτιση ή µεταφυσικούς προβληµατισµούς, µε τη βεβαιότητα ότι οι δότες και δωρητές έχουν πλήρη επίγνωση αυτής της πρωτοβουλίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Σταυρούλα Α, Γκοβίνα Ο. Ο νοσηλευτικός ρόλος στη ψυχική υγεία των ασθενών µε µεταµόσχευση οργάνων. Νοσηλευτική 2003: 42(4): (Εθνικός Οργανισµός Μεταµοσχεύσεων), 9/11/ Αλκιβιάδης Κ. Μεταµοσχεύσεις Ιστών και οργάνων: ώρο ζωής. Αθήνα, Γιαννοπούλου A. ιλήµµατα και προβληµατισµοί στη σύγχρονη νοσηλευτική. Η ΤΑΒΙΘΑ, Φιλοθέη, Μιχαλοπούλου Σ. Μεταµόσχευση οργάνων. Σηµειώσεις µαθήµατος, ΑΤΕΙ Πάτρας, Παπαδηµητρίου Ι. Μεταµοσχεύσεις. 1η έκδοση, Η ΤΑΒΙΘΑ, Αθήνα, Σκαλκέας Γ. Προσφορά Ζωής Μεταµοσχεύσεις οργάνων. Αθήνα, Παπαδηµητρίου Ι. Μεταµοσχεύσεις. 2η έκδοση, Η ΤΑΒΙΘΑ, Αθήνα, Burns R. Introduction to research methods. Sage Publications, London, Ίµβριος Γ. Νεφρική µεταµόσχευση από πτωµατικό δότη: τα υπέρ και τα κατά. Dialysis Living 2004, 11: Τσακνή A. Προσέγγιση και προετοιµασία του οικογενειακού περιβάλλοντος. Dialysis Living 2004, 12: Γερολουκά Κωστοπαναγιώτου Γ. Εγκεφαλικός θάνατος και φροντίδα του δότη οργάνων. Ήλιον, Αθήνα, Mavroforou A, Giannoukas A, Michalodimitrakis E. Organ and tissue transplantation in Greece: the law and an insight into the social context. Medical Law 2004, 23(1): Martinez JM, Martin A, Lopez JS. Spanish public opinion concerning organ donation and transplantation. Medical Clinic 1995, 105(11): Syed J. Islamic views on organ donation. Journal of Transplantation Coordination 1998, 8(3): Pugliese MR, Degli Esposti D, Venturoli N, Mazzeti Gaito P, Dormi A, Ghiraldini A, Costa AN, Ridolfi L. Hospital Attitude survey on organ donation in the Emilia Romagna region, Italy. Transplantation. International 2001, 14(6): Bogh L, Madsen M. Attitudes, Knowledge, and Proficiency in Relation to Organ Donation: A Questionnaire-Based Analysis in Donor Hospitals in Northern Denmark. Transplantation. International 2005, 37 (8): Houssin D. Organ donation in France: current situation and perspectives. Nephrology Medicine 1998, 27(4): Wamser P, Goetzinger P, Barlan M, Gnant M, Hoelzenbein T, Watschinger B, Muehlbacher F. Reasons for 50% reduction in the number of organ donors within 2 years opinion poll amongst all ICUs of a transplant centre. Transplantation International 1994, 7 (1): Tebourski F, Jaouadi N, Ben Alaya D, Benamar Elgaaied A, Ayed M. Attitude of health personnel to organ donation and transplantation. Nephrology Medicine 2003, 81(7): Τόµος 3 - Τεύχος 4 [109]

17 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA Η επίδραση ενός εξατοµικευµένου προγράµµατος µυϊκής ενδυνάµωσης και αξιολόγησης της διατροφικής κατάστασης στην ποιότητα ζωής γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγµα κάτω άκρων Γ. Αχινιώτης 1, Χ. Ευαγγελινού 2, Γ. Νούσιος 2, Κ. Νάτσης 3, Ε. Κοΐδου 2 Ορθοπεδική Κλινική Ιπποκράτειου Νοσοκοµείου Θεσσαλονίκης 1, ΤΕΦΑΑ Σερρών ΑΠΘ 2, Ιατρική Σχολή Θεσ/νίκης, Τµήµα Ανατοµίας, ΑΠΘ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της έρευνας αυτής ήταν να εκτιµήσει την επίδραση ενός εξατοµικευµένου προγράµµατος µυϊκής ενδυνάµωσης και αξιολόγησης της διατροφικής κατάστασης στην ποιότητα ζωής γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγµα κάτω άκρων. Το δείγµα αποτέλεσαν 50 γυναίκες µε οστεοπορωτικό κάταγµα ισχίου ηλικίας ετών χωρισµένες σε δύο οµάδες: πειραµατική (n=25) και ελέγχου (n=25). Στην πειραµατική οµάδα εφαρµόστηκε πρόγραµµα µυϊκής ενδυνάµωσης το οποίο διήρκησε 12 εβδοµάδες, ενώ η οµάδα ελέγχου ακολούθησε τις συνηθισµένες καθηµερινές δραστηριότητες µε ελαφριάς µορφής άσκηση. Πριν και µετά την εφαρµογή του προγράµµατος φυσικής αγωγής αξιολογήθηκε η ποιότητα ζωής των γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγµα ισχίου. Χρησιµοποιήθηκαν δύο τύποι ερωτηµατολογίου: οστεοπορωτικό και διατροφής. Για την στατιστική ανάλυση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκαν τόσο η περιγραφική όσο και η επαγωγική στατιστική. Όσον αφορά στην περιγραφική στατιστική, υπολογίστηκαν και παρουσιάστηκαν οι µέσες τιµές, τυπικές αποκλίσεις και συχνότητες εµφάνισης. Η κύρια ερευνητική υπόθεση εξετάστηκε µε την ανάλυση διακύµανσης δύο παραγόντων µε επαναλαµβανό- µενες µετρήσεις (2-way ANOVA with repeated measures). Από τα αποτελέσµατα φάνηκε ότι, το πρόγραµµα φυσικής αγωγής επέδρασε θετικά στην πειραµατική οµάδα των γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγ- µα ισχίου και βελτίωσε την ποιότητα ζωής τους. Μικρή βελτίωση παρατηρήθηκε και στην οµάδα ελέγχου. Συµπεραίνεται ότι, οι γυναίκες µε οστεοπορωτικό κάταγµα ισχίου έχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης της ποιότητας ζωής τους τόσο σε επίπεδο κίνησης και φυσικής κατάστασης όσο και σε επίπεδο διατροφής. Άλλωστε, η µυική ενδυνάµωση αποτελεί µια ιδιαίτερα αποτελεσµατική µέθοδο παρέµβασης αφού βελτιώνει τη λειτουργικότητα των άκρων στα άτοµα αυτά µε θετικό αντίκτυπο και στις δραστηριότητες της καθηµερινής τους ζωής. Λέξεις κλειδιά: οστεοπορωτικά κατάγµατα, γυναίκες, άσκηση, ποιότητα ζωής, διατροφή, µυϊκή ενδυνάµωση. [110] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

18 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην οστεοπόρωση, η οστική πυκνότητα µειώνεται κάτω από ένα κρίσιµο όριο, και αρχίζουν να εκδηλώνονται διάφορα προβλήµατα όπως µείωση του αναστήµατος, πόνος στην πλάτη και στη µέση, αύξηση της οστικής ευθραστότητας και µια επιρρέπεια στον κίνδυνο κατάγµατος (Saag et al, 2005). Τα οστεοπορωτικά κατάγµατα επιφέρουν µείωση της κινητικότητας, της κοινωνικής ζωής, της συναισθηµατικής και ψυχικής κατάστασης του ατόµου, πόνο, σωµατική ανικανότητα, κατάθλιψη, µείωση της ανεξαρτησίας, στοιχεία ουσιώδη και βασικά που χαρακτηρίζουν την ποιότητα της ζωής µας (Picavet et al, 2004). Η µείωση αυτή παρατηρείται εντονότερα σε άτοµα µετά από κατάγµατα σπονδυλικής στήλης ή ισχίου, συγκριτικά µε άλλες περιοχές του σώµατος και δεν αποκαθίσταται πλήρως ποτέ (Hagino et al, 2008). Η διερεύνηση µέσω επιστηµονικών µελετών µε χρήση ειδικών ερωτηµατολογίων, της ποιότητας ζωής πριν την εµφάνιση οποιουδήποτε κατάγµατος, αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης µελλοντικών στρατηγικών πρόληψης της νόσου, καθοριστικής και σηµαντικής βελτίωσης της κατάστασης υγείας στην τρίτη ηλικία (Rohde et al, 2008). ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Στην παρούσα έρευνα συµµετείχαν 50 γυναίκες ηλικίας ετών µετά την εισαγωγή τους στο Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο Θεσ/νίκης µε οστεοπορωτικό κάταγµα ισχίου (διατροχαντήριο ή/και υποκεφαλικό). Όλες συµµετείχαν οικιοθελώς. Χωρίστηκαν σε 2 οµάδες (πειραµατική και ελέγχου) των 25 ατόµων η καθε- µιά, τυχαία µε τη µέθοδο της λοταρίας. Η πειραµατική οµάδα είχε µέση ηλικία (Τ.Α = 8.22) έτη και µέσο βάρος κιλά (Τ.Α. = 3.09), ενώ η οµάδα ελέγχου είχε (Τ.Α. = 6.16) έτη και (1.73) κιλά. Εκτιµήθηκε η ποιότητα ζωής τους τόσο ΠΡΙΝ την χειρ/κή επέµβαση, στην οποία υποβλήθηκαν για αποκατάσταση της λειτουργικότητας του ισχίου, µε τη χρήση ειδικών ερωτηµατολογίων (οστεοπορωτικού και διατροφής), όσο και µετεγχειρητικά (δύο συνολικά µετρήσεις) για την αξιολόγηση της πορείας της υγείας τους µε την εφαρµογή και ενός εξατοµικευµένου προγράµµατος µυϊκής ενδυνάµωσης (εκτεινόντων ισχίου, καµπτήρων ισχίου, καµπτήρων γόνατος). Ιδιαίτερη σηµασία δόθηκε και στη διατροφή του δείγ- µατος µε κατάλληλες διατροφικές συστάσεις για την διατήρηση του βάρους σε φυσιολογικά, κατά το δυνατόν, επίπεδα. Η συνολική διάρκεια του προγράµµατος άσκησης ήταν 3 µήνες. Το πρόγραµµα άσκησης εφαρµόστηκε αρχικά και στις δύο οµάδες. Με την έξοδο όµως από το νοσοκοµείο, µετά από 15 ηµέρες, η πειραµατική οµάδα συνέχισε µε το ίδιο συστηµατικό καθηµερινό προπονητικό πρόγραµµα (στο σπίτι ή το φυσικοθεραπευτήριο), συµπεριλαµβανοµένων και ασκήσεων αντίστασης µε αερόβιες (χορός, ζωηρό βάδισµα, ανέβασµα κατέβασµα σκάλας), ενώ η οµάδα ελέγχου συνέχισε να εκτελεί τις καθηµερινές συνήθης δραστηριότητες µε εφαρµογή µικρής έντασης ασκήσεων (αργό βάδισµα, πλύσιµο πιάτων, µαγείρεµα). Η ποιότητα ζωής των συµµετεχουσών ελέγχθηκε µε την χρήση δύο ειδών ερωτηµατολογίου ΠΡΙΝ και ΜΕΤΑ την χειρ/κή επέµβαση (οστεοπορωτικού και διατροφής), ενώ η µυική ενδυνάµωση ελέγχθηκε βάση του εντύπου καταγραφής της προόδου του εξατοµικευµένου προγράµµατος άσκησης. Το οστεοπορωτικό ερωτηµατολόγιο αποτελείται από 41 θέµατα και βασίστηκε στην βιβλιογραφική ανασκόπηση και στην κρίση των ειδικών επιστηµόνων που συµµετείχαν στην δηµιουργία του. Για την ευκολότερη χρησιµοποίησή του, τα στοιχεία του οµαδοποιούνται σε 7 τοµείς (πόνος, δραστηριότητες καθηµερινής ζωής, οικιακές εργασίες, κινητικότητα, ελεύθερος χρόνος, αντίληψη υγείας και νοητική λειτουργία). Κάθε δραστηριότητα βαθµολογείται µε µία κλίµακα τριών, τεσσάρων ή πέντε σηµείων ( ) τύπου Likert (Adachi et al, 2001, Lips P et al, 1997, Lips P et al, 2005, Tsauo et al, 2005). Το συγκεκριµένο ερωτηµατολόγιο έχει χρησιµοποιηθεί ευρέως και έχει αξιολογηθεί για την αξιοπιστία και την εγκυρότητά του από τον ιεθνή Οργανισµό Οστεοπόρωσης (International Osteoporosis Foundation). Το διατροφικό ερωτηµατολόγιο αποτελείται από 55 θέµατα οµαδοποιηµένα σε 6 τοµείς ( κατανάλωση κρέατος, πρωινού, φρούτων, λαχανικών, διαφόρων άλλων τροφίµων και δηµητριακών). Κάθε κατηγορία τροφί- µου βαθµολογείται µε µία κλίµακα οκτώ σηµείων ( ) τύπου Likert, όπου φαίνεται η συχνότητα κατανάλωσης κάθε τροφής ανά εβδοµάδα (WHO, 2005, 2007, IOF, 2008). (Από Aston University). Όσον αφορά το πρόγραµµα µυϊκής ενδυνάµωσης βασίστηκε τόσο σε µελέτες που το χρησιµοποίησαν όσο και σε συγκεκριµένες οδηγίες που έχουν δοθεί από διεθνείς οργανισµούς, συνδέσµους και σωµατεία (Chan et al, 2003, Hauer et al, 2002, Gardner et al, 2005, Malliou et al, 2004, Sherrington et al, 2003, Fleck et al, 2006, Young et al, 2005, ACSM, 1998). Περιλαµβάνει την καταγραφή του είδους της άσκησης που εφαρµόστηκε (Μεταφοράς Βάρους, αντίστασης, ζέσταµα και αποθεραπεία) τη συχνότητα σε ηµέρες την εβδοµάδα, την διάρκεια κάθε άσκησης σε λεπτά, την ένταση που ήταν σταθερά µέτρια, αλλά και τα σετ, τις επαναλήψεις και τον χρόνο ξεκούρασης σε συγκεκριµένη άσκηση. Στο τέλος της συνολικής διάρκειας του προγράµµατος καταγράφεται και η πρόοδος που υπήρξε µε την αύξηση εφαρµογής των ασκήσεων τόσο σε συχνότητα όσο και σε διάρκεια. Το πρόγραµµα της πειραµατικής οµάδας ολοκληρώθηκε κατά περίπτωση στις 8-12 εβδοµάδες µε την Τόµος 3 - Τεύχος 4 [111]

19 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ΠΊΝΑΚΑΣ 1. Μέσες τιµές και τυπικές αποκλίσεις των µεταβλητών των ασκήσεων µεταφοράς βάρους και αντίστασης Πριν Μετά ιάρκεια ΜΒ (2.04) (3.74) 1 * Συχνότητα ΜΒ 2.60 (.58) 3.24 (.43)2* ιάρκεια ΑΑ (2.55) (2.54) 1 * Ένταση ΑΑ (1.83) (1.96) 1 * Συχνότητα ΑΑ 2.12 (.33) 2.96 (.20) 2 * Σηµείωση: 1 η σύγκριση βασίζεται στη δοκιµασία t-test ζευγαρωτών παρατηρήσεων, 2 η δοκιµασία βασίζεται στο Wilcoxon Singed Ranks τεστ, *p<.01 ενεργητική συµµετοχή όλων των γυναικών. ιεκόπη σε ορισµένες περιπτώσεις νωρίτερα (πριν την συµπλήρωση των 12 εβδοµάδων) λόγω της έντασης του πόνου αλλά και της κόπωσης των γυναικών να συνεχίσουν στους συγκεκριµένους ρυθµούς του προγράµµατος. Περιελάµβανε ασκήσεις µεταφοράς βάρους (ανέβασµα-κατέβασµα σκάλας, γρήγορο περπάτηµα) αλλά και αντίστασης (βαράκια µετρίου ή ελαφρύ βάρους, χρήση ελαστικού επιδέσµου για ανύψωση του ίδιου του βάρους του ατόµου). Η συχνότητα ήταν αρχικά 4-5 ηµέρες/εβδοµάδα µε προοδευτική αύξηση στις 6-7 ηµέρες/εβδοµάδα ανά περίπτωση ή παρέµεινε σταθερή στις αρχικές ηµέρες. Η διάρκεια των ασκήσεων κυµάνθηκε από ανά άσκηση µε προοδευτική αύξηση στα ανά άσκηση και κατά περίπτωση. Η ένταση των ασκήσεων ήταν µέτρια σε κάθε περίπτωση και άσκηση λόγω ιδιαιτερότητας της πάθησης ενώ οι ασκήσεις αντίστασης αποτελούνταν από 2 σετ των 6-8 επαναλήψεων ανά περίπτωση µε ξεκούραση τα 2-3. Το ζέσταµα και η αποθεραπεία, πριν και µετά την εκτέλεση του προγράµµατος, περιελάµβανε κύκλους στα χέρια από καθιστή θέση αρχικά, µε κατάληξη στην όρθια θέση. Η διάρκεια ήταν µε προοδευτική αύξηση στα και η ένταση περιελάµβανε 5 επαναλήψεις µε προοδευτική αύξηση στις Τέλος, κατεγράφη και η ένταση του πόνου σε τρεις µετρήσεις στη διάρκεια του προγράµµατος (αρχή- µέση-τέλος). Το πρόγραµµα της οµάδα ελέγχου περιελάµβανε συνήθεις καθηµερινές δραστηριότητες (ψώνια, σκούπισµα, πλύσιµο πιάτων και ρούχων, σιδέρωµα, σφουγγάρισµα, φροντίδα κήπου) µε ασκήσεις ήπιας µορφής και έντασης (αργό βάδισµα, ανέβασµα-κατέβασµα σκάλας 2-3 φορές/εβδοµάδα, φυσικοθεραπεία µε παθητικές κυρίως ασκήσεις κάτω άκρων). ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Για την στατιστική ανάλυση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκαν τόσο η περιγραφική όσο και η επαγωγική στατιστική. Όσον αφορά στην περιγραφική στατιστική, υπολογίστηκαν και παρουσιάστηκαν οι µέσες τιµές, τυπικές αποκλίσεις και συχνότητες εµφάνισης. Η κύρια ερευνητική υπόθεση εξετάστηκε µε την ανάλυση διακύµανσης δύο παραγόντων µε επαναλαµβανόµενες µετρήσεις (2-way ANOVA with repeated measures). Εξαρτηµένες µεταβλητές ήταν οι επτά τοµείς του οστεοπορωτικού ερωτηµατολογίου και οι έξι τοµείς του διατροφικού ερωτηµατολογίου. Ανεξάρτητες µεταβλητές ήταν η «οµάδα» µε δύο επίπεδα, πειραµατική οµάδα και οµάδα ελέγχου. Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η «µέτρηση» µε δύο επίπεδα, αρχική και τελική µέτρηση. ιαφορές σε επίπεδο.05 θεωρήθηκαν στατιστικά σηµαντικές. Στην περίπτωση που εµφανιζόταν στατιστικά σηµαντική αλληλεπίδραση η ανάλυση συνεχίζονταν µε την ανάλυση απλών κυρίων επιδράσεων (simple main effect analysis). Το πλεονέκτηµα αυτής της ανάλυσης έγκειται στο γεγονός ότι πραγµατοποιούνται όλες οι δυνατές συγκρίσεις διατηρώντας το σφάλµα τύπου Ι σταθερό. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αποτελεσµατικότητα προγράµµατος παρέµβασης Από την ανάλυση t-test ζευγαρωτών παρατηρήσεων φάνηκε ότι όλες οι παράµετροι του προγράµµατος ΠIΝΑΚΑΣ 2. Οστεοπορωτικό ερωτηµατολόγιο Μέσες τιµές και τυπικές αποκλίσεις οµάδων και µετρήσεων Πειραµατική οµάδα Οµάδα ελέγχου 1η µέτρηση 2η µέτρηση 1η µέτρηση 2η µέτρηση Πόνος (1.64) (1.34) (1.87) (.93) ραστηριότητες (1.99) (1.92) (1.29) (1.01) Οικιακές εργασίες (2.62) (2.37) (2.02) (1.21) Κινητικότητα (3.87) (2.96) (3.01) (2.02) Ελεύθερος χρόνος (1.94) (2.16) (1.74) (1.54) Αντίληψη υγείας (.84) (1.27) (.88) (1.06) Νοητική λειτουργία (2.44) (1.50) (1.55) (1.56) [112] Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης

20 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚH ΕΡΓΑΣΊA ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Επίδραση των διατροφικών συστάσεων στις συµµετέχουσες στην έρευνα ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΡΕΑΤΟΣ-ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΩΪΝΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΛΛΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΗΜΗΤΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΑΡΤΟΥ Αύξηση και στις δύο οµάδες Καµία ουσιαστική µεταβολή και στις δύο οµάδες Τάση προς αύξηση στην πειραµατική οµάδα Τάση προς αύξηση στην πειραµατική οµάδα Τάση προς αύξηση στην πειραµατική οµάδα Πτώση στο τέλος της παρέµβασης στην πειραµατική οµάδα άσκησης βελτιώθηκαν σηµαντικά. Οι µεταβολές αυτές αφορούσαν τη διάρκεια των ασκήσεων µεταφοράς βάρους καθώς και την διάρκεια και ένταση των ασκήσεων αντίστασης. Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται οι µέσες τιµές και τυπικές αποκλίσεις των παραπάνω µεταβλητών. Η δοκιµασία Wilcoxon Singed Ranks φανέρωσε ότι η συχνότητα των ασκήσεων µεταφοράς βάρους καθώς και η συχνότητα των ασκήσεων µε αντίσταση αυξήθηκε στατιστικά σηµαντικά (p <.05) (πίνακας 1). ΣΥΖΗΤΗΣΗ Από τα αποτελέσµατα της παρούσης έρευνας φαίνεται ότι η εφαρµογή ενός εξατοµικευµένου προγράµ- µατος µυικής ενδυνάµωσης βελτίωσε δύναµη και αντοχή σε γυναίκες µε οστεοπορωτικά κατάγµατα ισχίου. Βελτίωση ιδιαίτερα σηµαντική λόγω της τάσης στα άτοµα αυτά να χειροτερεύει σταδιακά η κινητική τους κατάσταση και η ικανότητα βάδισης λόγω έλλειψης επαρκούς κινητοποίησης και φυσικής δραστηριότητας. Αποτέλεσµα η εµφάνιση επιπλοκών που οδηγούν σε ιδρυµατοποίηση και κοινωνική αποµόνωση (Μπάκας, 2001). Σηµαντικός ο ρόλος της άσκησης στην αύξηση της οστικής µάζας και διατήρησης της δύναµης των οστών µέσω ειδικών ασκήσεων (µεταφοράς βάρους ή δύνα- µης). Μέσω της άθλησης δεν υπάρχουν κέρδη µόνο στη µυική ενδυνάµωση αλλά και στην οµαλή ένταξη στην κοινωνία και αποιδρυµατοποίηση (Iwamoto et al, 2001). Ειδικά στα άτοµα µε κατάγµατα ισχίου µελέτες έδειξαν ότι ο ρόλος της άσκησης µετεγχειρητικά είναι καταλυτικός αναφορικά µε τον βαθµό αποκατάστασης (Malmros et al, 1998). Η παρούσα µελέτη επιβεβαιώνει τη χρησιµότητα της άσκησης και πιστοποιεί την αποτελεσµατικότητα της εφαρµογής ενός καλοσχεδιασµένου εξατοµικευµένου προγράµµατος µυικής ενδυνάµωσης και αντοχής γυναικών µε οστεοπορωτικό κάταγµα ισχίου. Όλες οι γυναίκες παρουσίασαν βελτίωση και στις δύο οµάδες µε σηµαντικότερη στην πειραµατική οµάδα. Ο συνδυασµός άσκησης και σωστής διατροφής στην παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί τη βάση για καλύτερη µετέπειτα ποιότητα ζωής (Khan et al, 2000, Swanenburg et al, 2007). Τα αποτελέσµατα ήταν επίσης πολύ ενθαρρυντικά και συµφωνούν µε όσες µελέτες ασχολήθηκαν και µε την παράµετρο της διατροφής. Καταγράφηκε σαφής βελτίωση τόσο σωµατικά όσο και πνευµατικά-διανοητικά µε αύξηση της ενεργητικότητας του δείγµατος, επιτάχυνση επούλωσης των χειρουργικών τραυµάτων χωρίς σοβαρές επιπλοκές και περαιτέρω επιβάρυνση της υγείας. Η βελτίωση που επιτεύχθηκε είναι συνισταµένη πολλών παραγόντων: καλός σχεδιασµός του προγράµµατος µυικής ενδυνάµωσης, ανελλιπής συµµετοχή του δείγµατος, παραµονή στο οικείο περιβάλλον, δηµιουργία ευχάριστου κλίµατος, προσοχή και υπευθυνότητα όλης της επιστηµονικής οµάδας, σωστή συµπεριφορά και κατανόηση της ιδιαιτερότητας των οστεοπορωτικών ατόµων και πιστή εφαρµογή των διατροφικών οδηγιών συστάσεων. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η επίδραση ενός προγράµµατος µυικής ενδυνάµωσης σε οστεοπορωτικές γυναίκες είναι δυνατό να βελτιώσει την δύναµη και την αντοχή τους και σε συνδυασµό µε τις κατάλληλες διαιτητικές συµβουλές τη γενικότερη ποιότητα της ζωής τους. Γνωρίζοντας την συµβολή της συστηµατικής φυσικής δραστηριότητας από τις µικρές κιόλας ηλικίες και κατανοώντας τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ο ιδανικός τύπος άσκησης για την αύξηση της οστικής πυκνότητας, µπορούν να σχεδιαστούν αποτελεσµατικά προγράµµατα πρόληψης, βελτιώνοντας ουσιαστικά την ποιότητα ζωής στις γυναίκες µετά την εµµηνόπαυση. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ: Αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερµά τον ιευθυντή της Ορθοπεδικής Κλινικής του Ιπποκρατείου Νοσοκοµείου Θεσσαλονίκης κ. ηµητρίου Χρήστο για την πολύτιµη βοήθειά του στην διεξαγωγή της ερευνητικής διαδικασίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Adachi JD, Ioannidis G, Berger C, Joseph L, Papaioannou A, Pickard L, The influence of osteoporotic fractures on health-related quality of life in community-dwelling men and women across Canada. Osteoporos Int 12: American College of Sports Medicine, ACSM s position stand on osteoporosis and exercise. Medicine and Science in Sports and Exercise, 27: Chan KM, Anderson M, MacLau E, Exercise interventions. Τόµος 3 - Τεύχος 4 [113]