ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΔΡΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Δ/ντης: ο Αναπληρωτής Καθηγητής Παναγιώτης Στεφανίδης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΕΚΤΖΙΔΟΥ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ ΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΑΡΟΝ - ΜΕΛΛΟΝ Επιβλέπων Καθηγητής: Ο Αναπληρωτής Καθηγητής Παναγιώτης Στεφανίδης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΔΡΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Δ/ντης: ο Αναπληρωτής Καθηγητής Παναγιώτης Στεφανίδης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΕΚΤΖΙΔΟΥ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ ΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΑΡΟΝ - ΜΕΛΛΟΝ Επιβλέπων Καθηγητής: Ο Αναπληρωτής Καθηγητής Παναγιώτης Στεφανίδης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία μου ανατέθηκε στις αρχές του 2006 στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, με επιβλέποντα τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Παναγιώτη Στεφανίδη. Καταρχήν, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Παναγιώτη Στεφανίδη προς τον οποίο αισθάνομαι βαθύτατη ευγνωμοσύνη για το αμείωτο ενδιαφέρον και τις κατατοπιστικές υποδείξεις του κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Επίκουρο Καθηγητή κ. Δημήτριο Στάθη για τις πολύτιμες υποδείξεις και συμβουλές του και τον κ. Θεοφάνη Παυλίδη για το ενδιαφέρον του καθώς και για την συμμετοχή και των δύο στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Ευχαριστώ επίσης τον Ιωάννη Καλινδέρη Δρ. Δασολόγο, για τις συμβουλές του. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στην Υποψήφια Διδάκτορα του εργαστηρίου Διευθετήσεως Ορεινών Υδάτων, Φανή Τζιαφτάνη, η οποία με τις υποδείξεις της ειδικά όσον αφορά πάνω στη χρήση του Προγράμματος ArcGIS, με βοήθησε καθοριστικά ενώ το ενδιαφέρον της ήταν πραγματικά συγκινητικό και αξιέπαινο. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το Σύλλογο Προστασίας Βεγορίτιδας για τα τις πληροφορίες που μου διαθέσανε και την προθυμία τους να βοηθήσουν σε ότι μπορούν. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για την αμέριστη συμπαράσταση της στην προσπάθεια μου αυτή. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ & ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ...10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Βιβλιογραφία για τον υπολογισμό των μορφομετρικών και υδρογραφικών χαρακτηριστικών Βιβλιογραφία σχετικά με τη λίμνη Βεγορίτιδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Θέση περιοχής έρευνας Υδρογεωλογικά στοιχεία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Γενικά Σχετικά με το λογισμικό Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ArcGIS 9.0 Desktop) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας Γενικά Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής Βασικοί παράγοντες χειμαρρικότητας Γεωλογικό υπόθεμα Κλίμα Ανάγλυφο Βλάστηση Χειμαρρικό περιβάλλον και Χειμαρρικός τύπος Υδρολογική και Στερεομεταφορική Μελέτη Υδατοπαροχή Στερεοπαροχή Υδατοστερεοπαροχή Η λίμνη Βεγορίτιδα, παρελθόν-παρόν

5 Σύντομα ιστορικά στοιχεία Η δημιουργία της λίμνης Βεγορίτιδας Η υδρολογική σύνδεση της Βεγορίτιδας με άλλες λίμνες Το υδατικό ισοζύγιο της λίμνης Βεγορίτιδας Λόγοι μείωσης της στάθμης της Βεγορίτιδας Ο πλούτος της Βεγορίτιδας σε ορνιθοπανίθα Ο πλούτος της Βεγορίτιδας σε ιχθυοπανίδα Οι λειτουργίες και αξίες της λίμνης Βεγορίτιδας Ρύπανση της λίμνης Βεγορίτιδας Χρήση της λίμνης Βεγορίτιδας Ενέργειες που έγιναν μέσω προγραμμάτων για τη διάσωση της λίμνης Το μέλλον της λίμνης Βεγορίτιδας- Προτάσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ...23 ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 3. ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ...30 ΠΙΝΑΚΑΣ 5. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ...44 ΠΙΝΑΚΑΣ 6. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΩΝ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ...54 ΠΙΝΑΚΑΣ 7.ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ..60 ΠΙΝΑΚΑΣ 8. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μ.Σ ΠΙΝΑΚΑΣ 9. ΕΠΟΧΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΕ MM...75 ΠΙΝΑΚΑΣ 10. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΒΑΘΜΙΔΩΝ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ...79 ΠΙΝΑΚΑΣ 11. ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ()ΤΩΝ ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΒΑΘΜΙΔΩΝ ΑΝΑ 200 M...85 ΠΙΝΑΚΑΣ 12. ΜΕΣΕΣ ΚΛΙΣΕΙΣ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΚΟΙΤΩΝ...87 ΠΙΝΑΚΑΣ 13. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ...93 ΠΙΝΑΚΑΣ 14. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΥΡΥΤΕΡΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 15. ΟΙ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 16. ΟΙ ΜΕΓΙΣΤΕΣ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΕΣ ΥΔΑΤΟΠΑΡΟΧΕΣ( M 3 /SEC) ΑΠΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ ΣΤΙΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 17. ΜΕΓΙΣΤΕΣ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΕΣ ΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΕΣ ΚΑΤΑ STINY-HERHEULIDZE ΠΙΝΑΚΑΣ 18. ΜΕΓΙΣΤΕΣ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΕΣ ΥΔΑΤΟΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 19. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 20. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 21. ΟΙ ΡΥΠΑΝΤΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 22. ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ + ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 23. ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ + ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΑΝΙΟΝΤΩΝ, ΑΜΜΩΝΙΑΣ, ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΟΥ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΜΕΤΡΗΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 24. ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ + ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ, SAR ΚΑΙ ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 25. ΜΕΣΗ, ΜΕΓΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΦΕΪΝΗΣ(ΜG/L) ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΩΣ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ

7 ΕΙΚΟΝΕΣ ΕΙΚΟΝΑ 1. ΤΑΞΙΑΝΘΙΑ ΦΡΑΞΟΥ...89 ΕΙΚΟΝΑ 2. PHRAGMITES AUSTRALIS...90 ΕΙΚΟΝΑ 3. MYRIOPHYLLUM SPICATUM...90 ΕΙΚΟΝΑ 4. ΆΠΟΨΗ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΙΚΟΝΑ 5. ΥΠΕΡΧΕΙΛΙΣΤΗΣ ΠΕΤΡΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 6. ΣΗΡΑΓΓΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑ ΕΙΚΟΝΑ 7. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 8. Η ΒΑΛΤΟΠΑΠΙΑ (AYTHYA NYROCA) ΕΙΚΟΝΑ 9. ΤΟ ΧΡΥΣΟΓΕΡΑΚΟ (FALCO BIARMICUS) ΕΙΚΟΝΑ 10. ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 11. ΤΣΙΡΟΝΙ ΕΙΚΟΝΑ 12. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

8 ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΧΗΜΑ 1. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΈΡΕΥΝΑΣ ΣΧΗΜΑ 2. ΤΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΧΗΜΑ 3. ΤΥΠΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΚΑΤΑ GAVRILOVIC (1972) ΣΧΗΜΑ 4. ΕΜΒΑΔΟΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 5. ΜΕΓΙΣΤΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ(M) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 6. ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ(M) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 7. ΜΕΓΙΣΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ(M) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 8. ΜΕΣΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ(M) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 9. ΜΕΓΙΣΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ(M) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 10. ΜΕΣΗ ΚΛΙΣΗ() ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 11. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ(KM -1 ) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 12. ΜΗΚΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΟΙΤΗΣ (KM) ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 13. ΜΕΣΗ ΚΛΙΣΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΟΙΤΗΣ() ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ. 39 ΣΧΗΜΑ 14. ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ, 2004) ΣΧΗΜΑ 15. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΤΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 16. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΩΝ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΟΝ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 17. ΧΑΡΤΗΣ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ (ΠΗΓΗ:ΥΒΕΤ) ΣΧΗΜΑ 18. ΕΤΗΣΙΑ ΎΨΗ ΒΡΟΧΗΣ Μ.Σ. ΛΙΜΝΟΧΩΡΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 19. ΕΤΗΣΙΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ( Ο C) ΤΟΥ Μ.Σ. ΛΙΜΝΟΧΩΡΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 20. ΜΕΣΕΣ ΜΗΝΙΑΙΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΣΕ Ο C ΣΤΟ Μ.Σ. ΛΙΜΝΟΧΩΡΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 21. ΟΜΒΟΘΕΡΜΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Μ.Σ. ΛΙΜΝΟΧΩΡΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 22. ΕΤΗΣΙΑ ΥΨΗ ΒΡΟΧΗΣ(MM) Μ.Σ. ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 23. ΕΤΗΣΙΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ( Ο C)ΤΟΥ Μ.Σ. ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 24. ΜΕΣΕΣ, ΜΕΣΕΣ ΜΕΓΙΣΤΕΣ & ΜΕΣΕΣ ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΜΗΝΙΑΙΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΣΕ Ο C ΣΧΗΜΑ 25. ΟΜΒΡΟΘΕΡΜΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Μ.Σ. ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 26. ΕΤΗΣΙΑ ΎΨΗ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΜΕΣΟΒΟΥΝΟΥ ΣΧΗΜΑ 27. ΕΤΗΣΙΑ ΎΨΗ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΛΕΥΚΑΡΩΝ ΣΧΗΜΑ 28. ΕΤΗΣΙΑ ΎΨΗ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΛΕΥΚΟΠΗΓΗΣ ΣΧΗΜΑ 29. ΕΤΗΣΙΑ ΥΨΗ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΣΧΗΜΑ 30. ΕΤΗΣΙΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΣΙΣΣΑΝΙΟΥ ΣΧΗΜΑ 31. ΕΤΗΣΙΑ ΎΨΗ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ ΣΧΗΜΑ 32. ΕΤΗΣΙΑ ΎΨΗ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ MM ΤΟΥ Μ.Σ. ΒΕΥΗΣ ΣΧΗΜΑ 33. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ-ΕΤΗΣΙΩΝ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΧΗΜΑ 34. ΕΠΟΧΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟΥΣ Μ.Σ.ΠΟΥ ΕΠΙΛΕΧΘΗΚΑΝ ΣΧΗΜΑ 35. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ NATURA ΣΧΗΜΑ 36. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΣΧΗΜΑ 37. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 38. ΤΟΜΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ, ΟΠΟΥ ΣΗΜΕΙΩΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΥΨΟΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΤΟΥ 1956 ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑ 39. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 40. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΙΑΝ ΜΑΡΤ ΣΧΗΜΑ 41. ΕΤΗΣΙΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΠΟΥ ΔΙΟΧΕΤΕΥΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑ ΣΤΟΝ ΥΗΣ ΆΓΡΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ

9 ΧΑΡΤΕΣ ΧΑΡΤΗΣ I. ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ - ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ ΧΑΡΤΗΣ II. ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΧΑΡΤΗΣ III. ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΙ - ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΧΑΡΤΗΣ IV. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΥΨΟΜΕΤΡΩΝ ΧΑΡΤΗΣ V. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ & ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Το νερό αποτελεί αναντικατάστατη ουσία και βασικό στοιχείο για τη διατήρηση της ισορροπίας στη φύση. Η ύπαρξη του συνδέθηκε με την εμφάνιση των μεγάλων πολιτισμών της Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας και την Κίνας ενώ με την ανάπτυξη των συγχρόνων κοινωνιών η εξάρτηση από το νερό έγινε ακόμη πιο έντονη (Κωτούλας, 2001α). Το νερό μέσω των κατακρημνισμάτων ( βροχή, χιόνι ή χαλάζι) φθάνει στην επιφάνεια της γης. Ένα μέρος εξατμίζεται κατά την πτώση του και επιστρέφει στην ατμόσφαιρα με την μορφή υδρατμών. Ένα άλλο μέρος διηθείται στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους εμπλουτίζοντας με αυτόν τον τρόπο τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα και το έδαφος με υγρασία, ενώ ένα μέρος απορροφάται από τα φυτά και επανέρχεται στην ατμόσφαιρα με την διαπνοή τους. Και τέλος το μεγαλύτερο μέρος ρέει επιφανειακά, ακολουθώντας την διαδρομή των μεγαλύτερων κλίσεων και των μικρότερων εμποδίων, σχηματίζοντας τα νάματα των οποίων η συνένωση δημιουργεί τις υδατοφλέβες. Στη συνέχεια δημιουργούνται ρυάκια, χείμαρροι, χειμαρροπόταμοι, ποταμοί καταλήγοντας στη θάλασσα ή στις λίμνες (Στεφανίδης, 2004). Οι λίμνες είναι φυσικές κοιλότητες της γης, οι οποίες περιέχουν στάσιμο νερό και τροφοδοτούνται από ποτάμια και ρέματα ή από πηγές. Αποτελούν ανεκτίμητο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πόρο για την χώρα μας. Οι αξίες που αποκομίζουμε από την ύπαρξη των λιμνών είναι πολλαπλές και μεγάλης σπουδαιότητας. Αρκεί να αναφέρουμε ότι κάποιες από τις αξίες των λιμνών και εν γένει όλων των υγρότοπων είναι βιολογικής, υδρευτικής, αρδευτικής, αλιευτικής, κτηνοτροφικής, αντιπλημμυρικής και πολιτιστικής σημασίας. Οι σημαντικότερες λειτουργίες που επιτελεί μία λίμνη είναι ο εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων, η τροποποίηση των πλημμυρικών φαινομένων με αποτέλεσμα τη μείωση της πλημμυρικής αιχμής, την παγίδευση σ αυτές των ιζημάτων, την αποθήκευση και ελευθέρωση της θερμότητας, ρυθμίζοντας ως ένα βαθμό την θερμοκρασία των παρόχθιων περιοχών, την δέσμευση της ηλιακής ακτινοβολίας και την στήριξη των τροφικών πλεγμάτων(παπαγεωργίου, 2004). 10

11 Οι λίμνες μαζί με τους ποταμούς αποτελούν το 0,02 των παγκόσμιων αποθεμάτων νερού ενώ οι λίμνες γλυκού νερού αποτελούν το 0,35 των παγκόσμιων αποθεμάτων γλυκού νερού. Παρά τις μεγάλες απώλειες η Ελλάδα θεωρείται συγκριτικά χώρα πλούσια σε υγρότοπους. Η Ελλάδα καλύπτεται με εσωτερικά ύδατα, των οποίων η συνολική επιφάνεια καταλαμβάνει περίπου km 2 (ποσοστό κάλυψης 1,7). Η δυτική Ελλάδα εμφανίζει τη μεγαλύτερη κάλυψη με εσωτερικά νερά (444 km 2 ) και ακολουθούν η Κεντρική Μακεδονία και η Ήπειρος (Κωτούλας, 2001α). Οι περισσότερες λίμνες της Ελλάδας σχηματίστηκαν πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Σήμερα αποτελούν τα υπολείμματα πολύ μεγάλων λιμνών που σκέπαζαν κατά το μακρύ παρελθόν τη χώρα. Στην ελληνική επικράτεια υπάρχουν 56 φυσικές λίμνες, αριθμός που αντιστοιχεί στο 19,8 των συνολικών ελληνικών υγροτόπων, με συνολική έκταση 598 km 2. Οι μεγαλύτερες λίμνες είναι η Τριχωνίδα, η Βόλβη και η Βεγορίτιδα (Κωτούλας, 2001α). Η λίμνη Βεγορίτιδα ή Οστρόβου ή Κέλη, βρίσκεται στα βορειοδυτικά της Ελληνικής επικράτειας κοντά στα σύνορα με την Π.Γ.Δ.Μ και αποτελεί το χαμηλότερο σημείο του συμπλέγματος των λιμνών Ζάζαρης, Χειμαδίτιδας και Πετρών, των οποίων δέχεται τα νερά μέσα από σύστημα διωρύγων και σήραγγας. Αποτελεί εξαιρετικής σημασίας υδροβιότοπο καθώς φιλοξενεί πολλά και σπάνια είδη πουλιών και ψαριών. Σαν συνέπεια αυτού η λίμνη εντάσσεται στη ζώνη προστασίας της NATURA 2000 με τον κωδικό GR και αποτελεί επίσης καταφύγιο θηραμάτων σύμφωνα με τον νόμο 177/75. Ανήκει στις αλπικού τύπου λίμνες, είναι θερμή μονομεικτική, με υψηλή περιεκτικότητα σε νιτρικό άζωτο και με αυξανόμενο ευτροφισμό. Παρουσιάζει ακανόνιστη υδραυλική συμπεριφορά και αποτελεί κλασσικό παράδειγμα καρστικής λίμνης που η εκφόρτωσή της γίνεται υπόγεια μέσω φυσικών αγωγών. Τα τελευταία 50 χρόνια έχουν παρατηρηθεί αυξομειώσεις της στάθμης του νερού έως και 30 μέτρα. Η πτώση της στάθμης στη λίμνη ξεκίνησε από το 1955 με τη μεταφορά νερού στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Άγρα. Έτσι ενώ κάποτε ήταν η μεγαλύτερη λίμνη στην Ελλάδα με επιφάνεια 68 και βάθος 65m και όγκο νερού 2200 Χ 10 6 m 3, σήμερα έχει μειωθεί η επιφάνεια, το βάθος και ο όγκος νερού της στα 45 km 2, 50 m και 800 Χ 10 6 m 3 αντίστοιχα. Επομένως η λίμνη Βεγορίτιδα είναι μια από τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες λίμνες της Ελλάδος που αντιμετωπίζει όμως πολλά προβλήματα που απειλούν την επιβίωση της και θέτει σε κίνδυνο τα οφέλη που αποκομίζουμε όλοι μας και ιδιαίτερα οι τοπικές παρόχθιες κοινότητες γύρω απ την λίμνη. 11

12 Στόχος της παρούσας εργασίας είναι: Ο προσδιορισμός του χειμαρρικού περιβάλλοντος της λίμνης Βεγορίτιδας, δηλαδή με ποιόν τρόπο το κλίμα, το ανάγλυφο, η βλάστηση και το γεωλογικό υπόθεμα της ευρύτερης λεκάνης της λίμνης Βεγορίτιδας επηρεάζει το υδατικό ισοζύγιο της. Προσδιορισμός των ανθρωπογενών παραγόντων που έχουν οδηγήσει στην υποβάθμιση της λίμνης Βεγορίτιδας, και Η εξεύρεση προτάσεων και λύσεων για την μελλοντική αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων αντιμετωπίζει η λίμνη, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1. Βιβλιογραφία για τον υπολογισμό των μορφομετρικών και υδρογραφικών χαρακτηριστικών Στοιχεία για τον υπολογισμό των μορφομετρικών και υδρογραφικών στοιχείων των λεκανών απορροής των χειμαρρικών ρευμάτων καθώς και των μέγιστων υδατοστερεοπαροχών των ρευμάτων της Ελλάδας δίνει ο Κωτούλας (2001β). Ο Σωτηριάδης και Ψιλοβίκος (1975) δίνουν την ταξινόμηση των βασικών μορφών των υδρογραφικών δικτύων ως εξής: Δενδρική μορφή: Όπως φανερώνει και το όνομα του, δίνει την εντύπωση δέντρου με τις διακλαδώσεις του. Παράλληλη μορφή: Οι κύριοι κλάδοι είναι παράλληλοι μεταξύ τους και οι μικρότεροι συνδέονται με τους μεγαλύτερους και τους κύριους με οξεία γωνία μικρότερη των 40 ο. Ορθογώνια μορφή: Η κύρια κοίτη κάμπτεται σε ορθές γωνίες καθώς επίσης και οι συμβάλλοντες κλάδοι σ αυτή. Κλιμακωτή μορφή: Ο κύριος κλάδος ενώνεται με ορθή γωνία με τους δευτερεύοντες οι οποίοι διατάσσονται κατά ζεύγη εκατέρωθεν του κύριου. Οι μικρότεροι κλάδοι διατάσσονται όπως οι δευτερεύοντες. Ακτινωτή μορφή: Οι κλάδοι ξεκινούν από μία κεντρική υπερυψωμένη περιοχή κωνικής μορφής και αναπτύσσονται υπό μορφή ακτινών στις πλευρές αυτής. Οι μορφές όμως των υδρογραφικών δικτύων δεν εμφανίζονται στη φύση συνήθως μεμονωμένα, αλλά δημιουργούν σύνθετες μορφές, όπως π.χ. ορθογώνια και δενδρική (Στεφανίδης,2004). Ο Κωτούλας (2001β) ταξινόμησε τα γνωστά πετρώματα σε ευρύτερους χειμαρρικούς πετρολογικούς σχηματισμούς, ανάλογα με το είδος και την ένταση των χειμαρρικών φαινομένων που εμφανίζουν: Ασβεστολιθικός σχηματισμός (Κ). Περιλαμβάνει τα πετρώματα: ασβεστόλιθοι, δολομίτες, κερατόλιθοι. 13

14 Φλυσχικός σχηματισμός (F). Περιλαμβάνει το σχηματισμό του φλύσχη. Σχιστολιθικός σχηματισμός (G). Περιλαμβάνει τους πάσης φύσεως σχιστόλιθους. Κρυσταλλοπυριγενής σχηματισμός (Μ). Περιλαμβάνει τους γνεύσιους, τους γρανίτες, τους σερπεντινίτες, τους αμφιβολίτες, τους πρασινίτες, τους βασάλτες, τους διορίτες κ.α. Νεογενής σχηματισμός (S). Περιλαμβάνει τα εξής: άμμοι, άργιλοι, μάργες, κροκαλώδη, κροκαλοπαγή, λατυπώδη, λατυποπαγή, ψαμμίτες, ψαμμόλιθοι. Προσχωσιγενής σχηματισμός (Α): Περιλαμβάνει καλλιεργούμενα εδάφη προσχωσιγενών, πεδινών ή ημιπεδινών περιοχών. Ο ίδιος ερευνητής έχει προσδιορίσει και περιγράψει τους χειμαρρικούς τύπους. Τα κύρια στοιχεία της κατάταξης του Κωτούλα, η οποία χρησιμοποιείται στη συνέχεια για την διεξαγωγή της έρευνας είναι το ανάγλυφο, η βλάστηση, το κλίμα και το γεωλογικό υπόθεμα, τα οποία εξαρτώνται άμεσα από το υπερθαλάσσιο ύψος (μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο) κάθε περιοχής. Η στάθμη της θάλασσας, το όριο του αιώνιου χιονιού καθορίζουν τα χειμαρρικά χωροδιαστήματα, μέσα στα οποία αναπτύσσονται οι λεκάνες απορροής των χειμαρρικών ρευμάτων. Αυτά έχουν ως εξής: Χειμαρρικό χωροδιάστημα Ι: χωροθετείται μέχρι και το υψόμετρο των 1000m όπου το δάσος ασκεί πλήρη επίδραση. Χειμαρρικό χωροδιάστημα ΙΙ: εκτείνεται υψομετρικά από τα 1001m εώς και τα 2000m, όπου το δάσος ασκεί μερική επίδραση. Χειμαρρικό χωροδιάστημα ΙΙΙ: εκτείνεται υψομετρικά από τα 2001m έως και τα 3000m, όπου αποτελεί την αλπική ζώνη οπότε και δεν υπάρχει δάσος. Χειμαρρικό χωροδιάστημα VΙ: εκτείνεται υψομετρικά από τα 3001m και πάνω, όπου κυριαρχεί το αιώνιο χιόνι, χωρίς να υπάρχει βλάστηση. Λόγω του ότι, αυτά τα στοιχεία που συνθέτουν το χειμαρρικό περιβάλλον της λεκάνης απορροής, αποτελούν χωρικά μεταβαλλόμενη πληροφορία, χρησιμοποιήθηκαν τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών. Σύμφωνα με τον Meijerink (1995), ο σχεδιασμός ζητημάτων που αφορούν τους υδάτινους πόρους κάνει χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών λόγω της δυνατότητας αυτών να συνδυάζουν με ευκολία δεδομένα διαφορετικού τύπου και διαφορετικών πηγών. Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό ArcGIS 9.0 Desktop της εταιρείας ESRI. 14

15 2.2. Βιβλιογραφία σχετικά με τη λίμνη Βεγορίτιδα Πολλές μελέτες και πολλά άρθρα έχουν γραφεί για την λίμνη Βεγορίτιδα. Ο Χωραφάς (1957) ασχολήθηκε με την υδρογεωλογία της λίμνης Βεγορίτιδας. Το 1997 κατά την ημερίδα: «Διαχείριση Υδατικών Πόρων στη λεκάνη Κοζάνης Πτολεμαΐδας Αμυνταίου», η Τολίκα (1997) παρουσίασε το υδατικό δυναμικό και ισοζύγιο της Δυτικής Μακεδονίας, σχολίασε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και πρότεινε λύσεις. Η Αμανατίδου (1997) στην ίδια ημερίδα παρουσίασε τα αποτελέσματα των μετρήσεων των διαφόρων ρύπων στις λίμνες Βεγορίτιδα, Πετρών, Χειμαδίτιδα, Ζάζαρη και Μεγάλη Πρέσπα και κατέληξε σε συμπεράσματα. O Στάμος (1996)μελέτησε τα βασικά υδρογεωλογικά υδρολογικά στοιχεία της λίμνης Βεγορίτιδας και της ευρύτερης περιοχής, ενώ το 1997 ασχολήθηκε με τις επιπτώσεις από τις δραστηριότητες της Δ.Ε.Η. στη λεκάνη Πτολεμαΐδας Κοζάνης. Κατά το 11 ο Δασολογικό Συνέδριο, οι Κοκκινάκης κ.α.(2003) παρουσίασαν την εργασία τους σχετικά με την επίδραση των μεταβολών του φυσικού περιβάλλοντος στην αλιευτική παραγωγή των λιμνών της Δυτικής Μακεδονίας, αναφέροντας και για τη λίμνη Βεγορίτιδα. Οι Αντωνόπουλος κ.α. (2006) παρουσίασαν στο επιστημονικό περιοδικό Γεωτεχνικά επιστημονικά θέματα μελέτη σχετικά με την διαχρονική εξέλιξη των υδρολογικών και ποιοτικών παραμέτρων της λίμνης Βεγορίτιδας. Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων- Υγροτόπων (2006)μελέτησε την προτεινόμενη ελάχιστη στάθμη 22 υγροτόπων της Μακεδονίας και Θράκης, ανάμεσα στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η λίμνη Βεγορίτιδα και μεταξύ άλλων καταρίθμησε τις αξίες και λειτουργίες αυτής. O Σύλλογος Προστασίας της λίμνης Βεγορίτιδας διοργάνωσε το 2004 ημερίδα με θέμα «Η λίμνη Βεγορίτιδα σημερα Συμπεράσματα Προτάσεις Έργα». Στα πρακτικά της ημερίδας αυτής, ο Νίκου (2004) παρουσιάζει το πρόγραμμα για την σταθεροποίηση της στάθμης του ύδατος και την εξυγίανση της λίμνης Βεγορίτιδας, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το 2 ο ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας. Το 2006 πάλι έλαβε χώρα στην Έδεσσα μια ημερίδα με θέμα «Βιώσιμη ανάπτυξη και περιβάλλον στη λίμνη Βεγορίτιδα», την διοργάνωση της οποίας ανέλαβε ο ίδιος Σύλλογος. Τα πρακτικά της ημερίδας δημοσιεύθηκαν το 2007 και συμπεριλαμβάνει την μελέτη της Πυρινή (2007) σχετικά με τον βοτανικό πλούτο της Βεγορίτιδας, την μελέτη του Μπούσμπουρα (2007) σχετικά με την ορνιθοπανίδα της Βεγορίτιδας, την μελέτη του Δημητρακόπουλου (2007) με θέμα το υδατικό ισοζύγιο της ευρύτερης υδρολογικής λεκάνης Βεγορίτιδας, παρουσιάζοντας παράλληλα και προτάσεις για την βελτίωση του, την μελέτη της Μαρκοπούλου (2007), στην οποία αναφέρονται τα έργα προστασίας του περιβάλλοντος που έχουν γίνει ή σχεδιάζονται να γίνουν, καθώς 15

16 και οι δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής της λίμνης Βεγορίτιδας. Οι Ιωαννίδου κ.α. (2006) στην πολύ ενδιαφέρουσα πτυχιακή τους διατριβή ασχολήθηκαν με την διαχείριση των υδατικών πόρων της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Βεγορίτιδας. 16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1. Θέση περιοχής έρευνας Η λίμνη Βεγορίτιδα διοικητικά υπάγεται εντός των γεωγραφικών ορίων της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ) και των ορίων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ). Ειδικότερα το τμήμα εντός της ΠΚΜ υπάγεται στο Δήμο Βεγορίτιδας του Νομού Πέλλας ενώ το τμήμα της ΠΔΜ υπάγεται στους Δήμους Αμυνταίου και Φιλώτα του Νομού Φλωρίνης, ενώ ένα μικρό μέρος της λίμνης ανήκει στον Ν.Κοζάνης. Η λίμνη χωροθετείται δυτικά των πόλεων Έδεσσας σε απόσταση 25 χλμ περίπου. Νότια της λίμνης και σε απόσταση 30 χλμ. βρίσκεται η πόλη της Πτολεμαϊδας και δυτικότερα της λίμνης σε απόσταση χλμ. συναντόνται οι πόλεις της Φλώρινας και Καστοριάς. Περιοχή έρευνας Σχήμα 1. Γενική Περιοχή Έρευνας 17

18 3.2. Υδρογεωλογικά στοιχεία Ο ελλαδικός χώρος χωρίζεται σε 14 υδατικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται και στον παρακάτω χάρτη: Σχήμα 2. Τα Υδατικά Διαμερίσματα του Ελλαδικού χώρου Η λεκάνη απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας ανήκει όπως βλέπουμε στο παραπάνω χάρτη στο 9 ο, αυτό της Δυτικής Μακεδονίας. Το υδατικό διαμέρισμα της Δυτικής Μακεδονίας έχει έκταση km2 και είναι το μεγαλύτερο σε έκταση υδατικό διαμέρισμα της Ελλάδας. Περιλαμβάνει ολόκληρο το νομό Φλώρινας, το μεγαλύτερο τμήμα των νομών Καστοριάς, Κοζάνης, Γρεβενών, Πιερίας, Ημαθίας και Πέλλας, καθώς και μικρό τμήμα του νομού Λάρισας. Είναι το ορεινότερο υδατικό διαμέρισμα της χλωρας με μέσο τοπογραφικό υψόμετρο 508 m. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων στην περιοχή κυμαίνεται από 400 mm μέχρι mm περίπου (Τολίκα, 1997). Κύριο λόγο στο σχηματισμό της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης Βεγορίτιδας έχουν οι ορεινοί όγκοι του Βόρα-Καϊμάκτσαλάν στο Βορρά και Βερμίου στα ανατολικά-νοτιοανατολικά της λίμνης. Στην λεκάνη απορροής της λίμνης επικρατούν ως επί το πλείστον οι καρστικοποιημένοι ασβεστολιθικοί σχηματισμοί, με αποτέλεσμα την μικρή επιφανειακή απορροή, αφού ευνοείται η κατείσδυση στους ασβεστόλιθους και μόνο στο Άσκιο όρος και στο Βίτσι, όροι στα οποία κυριαρχούν τα αδιαπέρατα κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα του Παλαιοζωικού, παρουσιάζεται επιφανειακή απορροή. Η υδρολογική λεκάνη της λίμνης δεν συμπίπτει με την υδρογεωλογική λόγω των 18

19 ασβεστολιθικών σχηματισμών που αναπτύσσονται στην λεκάνη όπου ο επιφανειακός υδροκρίτης δεν συμπίπτει με τον υπόγειο. Το κυριότερο υδατόρεμα της περιοχής είναι ο Σουλού το οποίο ακολουθώντας μια διαδρομή 25 χιλιομέτρων από νότο προς Βορρά συγκεντρώνει όλα τα ρέματα του Βερμίου, Ασκιού και νότιου πεδίου και καταλήγει στη λίμνη Βεγορίτιδα. 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. Γενικά Για την εκτίμηση του χειμαρρικού περιβάλλοντος και τον προσδιορισμό του χειμαρρικού δυναμικού καθορίστηκαν και μελετήθηκαν, οι τέσσερις βασικοί παράγοντες χειμαρρικότητας που όπως προαναφέραμε είναι το ανάγλυφο, το κλίμα, η βλάστηση και το γεωλογικό υπόθεμα. Αυτό επιτεύχθηκε με την βοήθεια του λογισμικού προγράμματος ArcGIS. Με τη βοήθεια του λογισμικού ArcGIS ψηφιοποιήθηκε η περιοχή έρευνας και αποτυπώθηκε η λίμνη και το υδρογραφικό δίκτυο της λεκανης απορροής της λίμνης, η οποία χωρίσθηκε σε 26 επιμέρους λεκάνες. Ως υπόβαθρο χρησιμοποιήθηκαν οι τοπογραφικοί χάρτες της Γ.Υ.Σ. (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού). 1:50.000, σε μορφή αρχείου Jpeg. Με τον ίδιο τρόπο, φηφιοποιήθηκε ο χάρτης πετρωμάτων και προσδιορίστηκαν οι εκτάσεις των χειμαρρικών πετρολογικών σχηματισμών των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας. Τέλος, ψηφιοποιήθηκε και ο χάρτης βλάστησης της περιοχής έρευνας. Συγκεντρώθηκαν, αξιολογήθηκαν και επεξεργάστηκαν τα μετεωρολογικά στοιχεία των πλησιέστερων, στις λεκάνες απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας, μετεωρολογικών σταθμών. Συντάχθηκε πίνακας των μορφομετρικών και υδρογραφικών στοιχείων των λεκανών απορροής της λίμνης. Εκτιμήθηκαν οι μέγιστες υδατοπαροχές (Qmax ή,maxq 100 ), μέσω των εμπειρικών και αναλυτικών τύπων. Προσδιορίστηκε η μέγιστη στερεοπαροχή με βάση τους τύπους των Stiny και Herhulidze. 20

21 4.2. Σχετικά με το λογισμικό Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ArcGIS 9.0 Desktop) O χρήστης των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.) καλείται χρησιμοποιώντας τα τρία βασικά γεωμετρικά στοιχεία: το σημείο, τη γραμμή και το πολύγωνο, να απεικονίσει τις πραγματικές γεωγραφικές οντότητες. Σκοπός είναι η όσον το δυνατόν πιστότερη μεταφορά της πραγματικότητας στις ψηφιακές βάσεις δεδομένων. Εκτός από την απεικόνιση των γεωγραφικών οντοτήτων τα Γ.Σ.Π. συνδέουν την χωρική πληροφορία με την περιγραφική, είναι δηλαδή μια βάση δεδομένων με δυο όψεις, την γεωγραφική και την περιγραφική. Ακόμα, με τα Γ.Σ.Π. προσπαθούμε να καταγράψουμε και τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των χωρικών οντοτήτων. Βασικό τρόπος οργάνωσης των δεδομένων είναι σε θεματικά επίπεδα (layers). Κάθε θεματικό επίπεδο αποτελεί και μία λογική οντότητα. Κάθε γεωγραφική ενότητα - λογική οντότητα συνδέεται με ένα πίνακα βάσης δεδομένων (Attribute table) στον οποίο αποθηκεύονται τα περιγραφικά δεδομένα και οι ιδιότητες υδρολογικού ενδιαφέροντος των γεωγραφικά προσδιορισμένων οντοτήτων. Έτσι, για την χωρική ανάλυση των λεκανών απορροής της λίμνης, χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό ArcGIS 9.0 Desktop της εταιρείας ESRI και έγινε επιπλέον, χρήση των επεκτάσεων Spatial Analyst, XTools. Όσον αφορά τα θεματικά επίπεδα (layers) που χρησιμοποιήθηκαν, αυτά είναι τα εξής: Υδρογραφικό Δίκτυο Χωροσταθμικές Καμπύλες Υπολεκάνες απορροής Χρήσεις γης Γεωλογική Συγκρότηση λεκανών απορροής Τριγωνομετρικά σημεία Οικισμοί Το Spatial Analyst επιτρέπει την δημιουργία, αναζήτηση, χαρτογράφηση και ανάλυση πλεγματικών (raster) δεδομένων, ενώ δίνει και την δυνατότητα ενοποίησης των διανυσματικών (vector) με τα πλεγματικά δεδομένα. 21

22 Το XTools παρέχει την δυνατότητα εξαγωγής των περιγραφικών χαρακτηριστικών (Attribute Data) των γεωγραφικών ενοτήτων από το λογισμικό ArcGIS 9.0 Desktop στο περιβάλλον του Microsoft Excel. Επειδή όλες οι γεωγραφικές ενότητες πρέπει να αναφέρονται στο ίδιο προβολικό σύστημα, εμείς χρησιμοποιήσαμε το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87). 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1. Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας Γενικά Τα μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών της λίμνης Βεγορίτιδας προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη μεταβλητότητα της τελικώς παραγόμενης παροχής, όπως επίσης και την φύση, την έκταση και την ένταση των εμφανιζόμενων χειμαρρικών φαινομένων. Η ανάκτηση των μορφομετρικών και υδρογραφικών χαρακτηριστικών έγιναν μέσα από το περιβάλλον εργασίας των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, όπως προαναφέραμε, έχοντας ως πρωτογενή δεδομένα εισροής τις γεωγραφικές ενότητες που δημιουργήθηκαν από τη ψηφιοποίηση των εξής 10 φύλλων χάρτου της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού: «ΑΡΝΙΣΣΑ» (κωδικός φύλλου 053), «BEBH» (κωδικός φύλλου 069), «ΣΙΑΤΙΣΤΑ» (κωδικός φύλλου 335), «ΚΟΖΑΝΗ» (κωδικός φύλλου 167), «ΚΝΙΔΗ» (κωδικός φύλλου 166), «ΑΡΓΟΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΝ» (κωδικός φύλλου 049), «ΚΑΣΤΟΡΙΑ» (κωδικός φύλλου 152), «ΒΕΛΒΕΝΤΟΣ» (κωδικός αριθμός 066), «ΠΤΕΛΑΜΑΪΔΑ» (κωδικός φύλλου 315) και «ΠΥΡΓΟΙ» (κωδικός φύλλου 318). Αυτοί οι χάρτες λήφθηκαν σε μορφή εικόνας JPEG και είχαν ήδη υποστεί γεωαναφορά. Πρέπει να σημειώσουμε ότι λόγω της εξαιρετικά μεγάλης συνολικής έκτασης των λεκανών απορροής ψηφιοποιήθηκαν οι χωροσταθμικές καμπύλες ανά 100m (ισοδιάσταση 100m). Η ευρύτερη λεκάνη απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας διαχωρίσθηκε στις εξής 26 επιμέρους λεκάνες απορροής: Πίνακας 1. Λεκάνες απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας ΛΕΚΑΝΕΣ ΟΝΟΜΑ 1 Αγ. Παντελεήμονα 2 Κρυορέμματος 3 Αγ. Αθανασίου-Ζέρβης 4 Παναγίτσας 5 Άρνισσας-Περαίας 23

24 6 Γραμματικού - Πύργου 7 Μεσοβούνου 8 Μεγάλο Ρέμμα 9 Ρεμματιά 10 Κομνηνών 11 Μικρή 12 Ανατολικού 13 Αγ.Χριστοφόρου-Καρυοχωρίου 14 Ερμακιάς 15 Χαραυγής 16 Κλείτου 17 Ακρινής 1 18 Ακρινής 2 19 Αγ. Δημητρίου 20 Ρυακίου 21 Τετραλόφου 22 Βοσκοχωρίου 23 Μεταμόρφωσης 24 Σκήτης-Ξηρολίμνη-Ανθοτόπου 25 Σιδεράς 26 Πέρδικκας - Αναραχής Οι παράγοντες που καθορίζουν και εκφράζουν τη μορφολογία των λεκανών απορροής είναι: το εμβαδόν της, η περίμετρος του υδροκρίτη της, η μορφή της, ο βαθμός στρογγυλομορφίας της, η υψομετρία της λεκάνης και η μέση κλίση αυτής. Ο τρόπος υπολογισμού των μορφομετρικών χαρακτηριστικών των 26 λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας δίνεται παρακάτω: Εμβαδόν λεκάνης απορροής (F) : ορίζεται η οριζόντια προβολή της του γεωλογικού υποθέματος που τροφοδοτεί την κοίτη ενός ρέματος με νερό και φερτά υλικά. Ανάλογα με το μέγεθος της τους, οι λεκάνες απορροής, σύμφωνα με τον Κωτούλα (2001), χαρακτηρίζονται ως εξής: 24

25 Πίνακας 2. Χαρακτηρισμός λεκανών απορροής σε σχέση με την έκταση τους. Έκταση λεκανών απορροής ( ) Χαρακτηρισμός λεκανών <10 Πολύ μικρές Μικρές Μέτριες Μεγάλες Αρκετά μεγάλες >250 Πολύ μεγάλες Περίμετρος λεκάνης απορροής (U): αποτελεί το μήκος του υδροκρίτη της λεκάνης απορροής. Ο υδροκρίτης αποτελεί τα εξωτερικά όρια της λεκάνης, δηλαδή την νοητή γραμμή που την περιβάλλει. Μορφή λεκάνης απορροής: με την χάραξη του υδροκρίτη μιας λεκάνης απορροής προκύπτει μια κλειστή γραμμή η οποία προσδίδει ένα συγκεκριμένο σχήμα σ αυτήν. Το σχήμα αυτό επηρεάζει σημαντικά την ταχύτητα συγκέντρωσης και υδαταπορροής, καθορίζοντας έτσι τη μορφή του υδρογραφήματος και το μέγεθος της μέγιστης υδατοπαροχής. Χρησιμοποιήθηκε η κατάταξη Gavrilovic (1972), ο οποίος κατέληξε στις εξής τυπικές μορφές λεκανών απορροής: Σχήμα 3. Τυπικές μορφές λεκανών απορροής κατά Gavrilovic (1972) 25

26 Βαθμός στρογγυλομορφίας (Β): δίνεται από τον λόγο του εμβαδού της λεκάνης (F) προς την περίμετρο της (U). Δηλαδή: Β=F/U (Km) Υψομετρία της λεκάνης: το ανάγλυφο των λεκανών απορροής προσδιορίζεται από τα παρακάτω υψόμετρα: o Το ελάχιστο υψόμετρο (H min ): προσδιορίζεται από την γραμμική γεωγραφική ενότητα των χωροσταθμικών καμπυλών, ισοδιάστασης 20m, καθώς επίσης και από την σημειακή ενότητα των κορυφογραμμών (Μονάδα μέτρησης m). o Το μέγιστο υψόμετρο (H max ): προσδιορίζεται με τον ίδιο τρόπο (Μονάδα μέτρησης m). o Το μέγιστο ανάγλυφο (H r ): είναι η διαφορά μεταξύ του μέγιστου και του ελάχιστου υψομέτρου της λεκάνης απορροής. Δηλαδή: H r = H max - H min (m) o Το μέσο υψόμετρο ( Η med ): προσδιορίζεται από τον λόγο του αθροίσματος των γινομένων του υψομέτρου κάθε χωροσταθμικής καμπύλης, επί το μήκος κάθε χωροσταθμικής, προς το συνολικό μήκος όλων των χωροσταθμικών. Όπου: H med = Σ (Li*Hi)/ΣL (m) Li: το μήκος της χωροσταθμικής καμπύλης (Km) H: το υψόμετρο της κάθε χωροσταθμικής καμπύλης (Km) I: αύξων αριθμός της καμπύλης o Το μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο (Ηx): ορίζεται εκείνο το υψόμετρο της χωροσταθμικής καμπύλης, πάνω από την οποία η έκταση της λεκάνης απορροής είναι το 3-5 της συνολικής έκτασης. Μέση κλίση λεκάνης (Jλ): ορίζεται ως ο μέσος όρος των κλίσεων που υπάρχουν σε συνάρτηση με την έκταση της την οποία αυτές καταλαμβάνουν. Δίνεται από την εξής σχέση: Jλ= ΔΗ*ΣI/F () 26

27 Όπου: ΔΗ: Η ισοδιάσταση των χωροσταθμικών καμπυλών (στην δική μας περίπτωση είναι 100 m) ΣI: Το άρθριοσμα των καμπυλών όλων των χωροσταθμικών καμπυλών της λεκάνης (ισοδιάστασης 100 m) F: το εμβαδόν της της λεκάνης ( ) Tα σημαντικότερα υδρογραφικά χαρακτηριστικά είναι: η μορφή του υδρογραφικού δικτύου, η πυκνότητα του, το μήκος του και τέλος η μέση κλίση της κεντρικής κοίτης του. Αυτά υπολογίζονται ως εξης: Μορφή υδρογραφικού δικτύο: ακολουθήθηκε η κατάταξη Σωτηριάδη-Ψιλοβίκου (1985), οι οποίοι έχουν ταξινομήσει τις διάφορες μορφές υδρογραφικών δικτύων για τη χώρα μας. Η εκτίμηση έγινε εμπειρικά. Πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου (D): αυτή εκφράζει το μήκος των ρεμάτων στη μονάδα και υπολογίζεται με τον εξής τύπο: Όπου: D=ΣL/F (Km -1 ) ΣL: Το συνολικό μήκος των ρεμάτων της λεκάνης (Km) F: Το εμβαδόν της λεκάνης απορροής ( ) Μήκος κεντρικής κοίτης (L): είναι η κοίτη με το μεγαλύτερο μήκος ή αυτή η κοίτη που αποστραγγίζει τη μεγαλύτερη επιφάνεια στο χώρο της λεκάνης (Μονάδα μέτρησης Km). Υπολογίσθηκε με τη χρήση της επέκτασης XTools των Γ.Σ.Π. Μέση κλίση κεντρικής κοίτης (Jκ): Παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και δίνεται από τον ακόλουθο τύπο: Jκ= Σ(L*Js)/Σ L () Όπου: L: η οριζόντια απόσταση κοίτης με ορισμένη σταθερή κλίση (m) Js: η κλίση του παραπάνω τμήματος (). 27

28 Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής Όλα τα παραπάνω μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά υπολογίσθηκαν για τις 26 λεκάνες απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας. Στον Χάρτη Ι φαίνονται οι θέσεις των λεκανών απορροής στην ευρύτερη υδρολογική λεκάνη των χειμάρρων που εκβάλλουν στην λίμνη Βεγορίτιδα. Από τον εν λόγω Χάρτη προκύπτει ότι οι λεκάνες με αριθμό 1 μέχρι 6 εκβάλλουν απευθείας στη λίμνη, ενώ οι υπόλοιπες αποτελούν υπολεκάνες του ρεύματος Σουλού. 28

29 Χάρτης I. ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ - ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ 29

30 Πίνακας 3. Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας A/A Χαρακτηριστικά Μονάδες Τύποι- Σύμβολα Λεκάνη 1 Αγ.Παντελεήμονα Λεκάνη 2 Κρυορέμματος Λεκάνη 3 Αγ.Αθανασίου- Ζέρβης Λεκάνη 4 Παναγίτσας Λεκάνη 5 Άρνισσας- Περαίας Λεκάνη 6 Γραμματικού- Πύργου 1 Εμβαδόν ορεινής λεκάνης απορροής Κm 2 F Περίμετρος Km U Μορφή ορεινής λεκάνης απορροής Βαθμός Στρογγυλομορφίας - - Τύπος 4 Τύπος 2 Τύπος 3 Τύπος 3 Τύπος 3 Τύπος 3 Km B Μέγιστο Υψόμετρο m Hmax Ελάχιστο υψόμετρο m Hmin Μέγιστο Ανάγλυφο m Hr Μέσο υψόμετρο m Ηmed Μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο Μορφή υδρογραφικού δικτύου Μέση κλίση ορεινής λεκάνης Πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου m Hxmax Δ+Π Δ Δ+Π Δ+Π Δ Δ Jλ Km -1 D Μήκος κεντρικής κοίτης Km L Μέση κλίση κεντρικής κοίτης Jk

31 A/A Χαρακτηριστικά Μονάδες 1 Εμβαδόν ορεινής λεκάνης απορροής Τύποι- Σύμβολα Λεκάνη 7 Μεσοβούνου Λεκάνη 8 Μεγάλο Ρέμμα Λεκάνη 9 Ρεμματιά Λεκάνη 10 Κομνηνών Λεκάνη 11 Μικρή Λεκάνη 12 Ανατολικού Λεκάνη 13 Αγ.Χριστοφόρου- Καρυοχωρίου Κm 2 F Περίμετρος Km U Μορφή ορεινής λεκάνης απορροής Βαθμός Στρογγυλομορφίας - - Τύπος 1 Τύπος 3 Τύπος 1 Τύπος 1 Τύπος 4 Τύπος 3 Τύπος 4 Km B Μέγιστο Υψόμετρο m Hmax Ελάχιστο υψόμετρο m Hmin Μέγιστο Ανάγλυφο m Hr Μέσο υψόμετρο m Ηmed Μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο Μορφή υδρογραφικού δικτύου Μέση κλίση ορεινής λεκάνης Πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου m Hxmax Π Δ Δ Δ Π Δ+Π Δ+Π Jλ Km -1 D Μήκος κεντρικής κοίτης Km L Μέση κλίση κεντρικής κοίτης Jk

32 Πίνακας 3. Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας (Συνέχεια) A/A Χαρακτηριστικά Μονάδες Τύποι- Σύμβολα Λεκάνη 14 Ερμακιάς Λεκάνη 15 Χαραυγής Λεκάνη 16 Κλείτου Λεκάνη 17 Ακρινής 1 Λεκάνη 18 Ακρινής 2 Λεκάνη 19 Αγ.Δημητρίου Λεκάνη 20 Ρυακίου 1 Εμβαδόν ορεινής λεκάνης απορροής Κm 2 F Περίμετρος Km U Μορφή ορεινής λεκάνης απορροής Βαθμός Στρογγυλομορφίας - - Τύπος 1 Τύπος 1 Τύπος 2 Τύπος 2 Τύπος 2 Τύπος 2 Τύπος 1 Km B Μέγιστο υψόμετρο m Hmax Ελάχιστο υψόμετρο m Hmin Μέγιστο ανάγλυφο m Hr Μέσο υψόμετρο m Ηmed Μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο Μορφή υδρογραφικού δικτύου Μέση κλίση ορεινής λεκάνης Πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου Μήκος κεντρικής κοίτης Μέση κλίση κεντρικής κοίτης m Hxmax Δ+Π Δ+Ο Π Π Δ+Γ Δ+Π Δ+Π Jλ Km -1 D Km L Jk

33 Πϊνακας 3. Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας (Συνέχεια) A/A Χαρακτηριστικά Μονάδες 1 Εμβαδόν ορεινής λεκάνης απορροής Τύποι- Σύμβολα Λεκάνη 21 Τετραλόφου Λεκάνη 22 Βοσκοχωρίου Λεκάνη 23 Μεταμόρφωσης Λεκάνη 24 Σκήτης- Ξηρολίμνης- Ανθοτόπου Λεκάνη 25 Σιδεράς Λεκάνη 26 Πέρδικκας- Αναραχής Κm 2 F Περίμετρος Km U Μορφή ορεινής λεκάνης απορροής Βαθμός Στρογγυλομορφίας - - Τύπος 2 Τύπος 3 Τύπος 3 Τύπος 3 Τύπος 3 Τύπος 1 Km B Μέγιστο υψόμετρο m Hmax Ελάχιστο υψόμετρο m Hmin Μέγιστο ανάγλυφο m Hr Μέσο υψόμετρο m Ηmed Μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο Μορφή υδρογραφικού δικτύου Μέση κλίση ορεινής λεκάνης Πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου m Hxmax Δ+Γ Δ+Γ Δ+Π Δ+Γ Δ Δ Jλ Km -1 D Μήκος κεντρικής κοίτης Km L Μέση κλίση κεντρικής κοίτης Jk

34 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η ευρύτερη λεκάνη απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας αποτελείται από 26 επιμέρους λεκάνες, η έκταση των οποίων σε ανέρχεται σε 911,74 Κm 2. Η μέση έκταση των λεκανών είναι 35,07 Κm 2. Η μικρότερη λεκάνη έχει εμβαδόν 2,86 Κm 2 και περίμετρο 8,37 Κm και είναι η 11 η, η οποία φέρει την ονομασία Μικρή ενώ η μεγαλύτερη έχει εμβαδόν 156,74 Κm 2 και περίμετρο 67,28 Κm και είναι η λεκάνη Πέρδικκας- Αναραχής( 26 η λεκάνη). Εμβαδόν σε τετρ.χιλ Λεκάνες απορροής Σχήμα 4. Εμβαδόν λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας Όσον αφορά την μορφή της λεκάνης παρατηρούμε τα εξής: τύπου 1 είναι οι λεκάνες: 7(Μεσοβούνου), 9 (Ρεμματιά), 10(Κομνηνών), 14(Ερμακιάς), 15(Χαραυγής), 20 (Ρυακίου) και 26 (Πέρδικκας-Αναραχής), τύπου 2 είναι οι λεκάνες: 2 (Κρυορέμματος), 16(Κλείτου), 17(Ακρινής 1), 18(Ακρινής 2), 19 (Αγ. Δημητρίου) και 21(Τετραλόφου), τύπου 3 είναι οι λεκάνες: 3(Αγ. Αθανασίου-Ζέρβης), 4(Παναγίτσας), 5(Άρνισσας-Περαίας), 6(Γραμματικού-Πύργου), 8(Μεγάλο Ρέμμα), 12(Ανατολικού), 22(Βοσκοχωρίου), 23 (Μεταμόρφωσης), 24(Σκήτης-Ξηρολίμνης-Ανθοτόπου) και 25 (Σιδεράς) και τέλος, τύπου 4 είναι οι λεκάνες: 1(Αγ.Παντελεήμονα), 11(Μικρή) και 13(Αγ.Χριστοφόρου-Καρυοχωρίου). Οπότε συμπεραίνουμε, ότι οι περισσότερες λεκάνες είναι στρογγυλόμορφες και άρα συγκεντρώνουν ταχύτατα το νερό, οδηγώντας έτσι σε μεγαλύτερες παροχές. 34

35 Όσον αφορά την υψομετρία, έχουμε να σημειώσουμε τα εξής: Το μέγιστο υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ 990 και 2043 m Μέγιστο υψόμετρο(m Λεκάνες απορροής Σχήμα 5. Μέγιστο υψόμετρο(m) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Tο ελάχιστο υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ των τιμών m Ελάχιστο υψόμετρο(m Λεκάνες απορροής Σχήμα 6. Ελάχιστο υψόμετρο(m) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Την μικρότερη τιμή του μέγιστου ανάγλυφου κατέχει η λεκάνη 11 (Μικρή) με 360 m, ενώ την μεγαλύτερη τιμή η λεκάνη 3 (Αγ. Αθανασίου-Ζέρβης) με 1388 m. 35

36 Μέγιστο ανάγλυφο (m Λεκάνες απορροής Σχήμα 7. Μέγιστο ανάγλυφο(m) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Τις ακραίες τιμές του μέσου υψομέτρου κατέχουν οι λεκάνες 5 (Άρνισσας-Περαίας) και 8 (Μεγάλο Ρέμμα) με 783m και 1314 m αντίστοιχα Μέσο υψόμετρο(m Λεκάνες απορροής Σχήμα 8. Μέσο υψόμετρο(m) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Το μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ των τιμών m, με την λεκάνη 1(Αγ. Παντελεήμονα) να κατέχει την ελάχιστη τιμή και την λεκάνη 6 (Γραμματικού-Πύργου) την μέγιστη. 36

37 Μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρ Λεκάνες απορροής Σχήμα 9. Μέγιστο χειμαρρικό υψόμετρο(m) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Η μορφή του υδρογραφικού δικτύου είναι: Δενδριτική και παράλληλη (Δ+Π) στις λεκάνες: 1(Αγ.Παντελεήμονα), 3(Αγ.Αθανασίου-Ζέρβης), 4(Παναγίτσας), 12(Ανατολικού), 13(Αγ.Χριστοφόρου-Καρυοχωρίου), 14 (Ερμακιάς), 19(Αγ.Δημητρίου), 20(Ρυακίου) και 23 (Μεταμόφωσης), Δενδριτική (Δ) στις λεκάνες: 2(κρυορέμματος), 5(Άρνισσας- Περαίας), 6(Γραμματικού-Πύργου), 8(Μεγάλο Ρέμμα), 9(Ρεμματιά), 10(Κομνηνών), 25(Σιδεράς) και 26(Πέρδικκας- Αναραχής), Παράλληλη (Π) στις λεκάνες: 7(Μεσοβούνου), 11(Μικρή), 16(Κλείτου) και 17(Ακρινής 1), Δενδριτική και γωνιώδης (Δ+Γ) στις λεκάνες: 18(Ακρινής 2), 21(Τετραλόφου), 22(Βοσκοχωρίου) και 24(Σκήτης- Ξηρολίμνης-Ανθοτόπου) και, Δενδριτική και ορθογώνια (Δ+Ο) στη λεκάνη: 15(Χαραυγής). Ολοκληρώνουμε τον σχολιασμό μας, με τις εξής τελευταίες παρατηρήσεις: Η μέση κλίση λεκάνης κυμαίνεται μεταξύ των τιμών 16-41, με τις λεκάνες 17 (Ακρινής 1) και 23 (Μεταμόρφωσης) να κατέχουν την ακραία ελάχιστη και μέγιστη τιμή αντίστοιχα. 37

38 Μέση κλίση λεκάνης Λεκάνες απορροής Σχήμα 10. Μέση κλίση() λεκάνης απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Την μικρότερη πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου παρουσιάζει η λεκάνη 2 (Κρυορέμματος) με 0,93 Km -1 και την μεγαλύτερη η λεκάνη 19 (Αγ. Δημητρίου) με 3,28 Km Πυκνότητα υδρογρ.δικτύο Λεκάνες απορροής Σχήμα 11. Πυκνότητα υδρογραφικού δικτύου(km -1 ) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Το μικρότερο μήκος κεντρικής κοίτης έχει η λεκάνη 19 (Αγ. Δημητρίου) με 3,69 Km, ενώ το μεγαλύτερο μήκος παρουσιάζει η λεκάνη 26(Πέρδικκας-Αναραχής) με 23,07 Km 38

39 25 Μήκος κεντρικής κοίτης Λεκάνες απορροής Σχήμα 12. Μήκος κεντρικής κοίτης (km) λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας Η λεκάνη 25 (Σιδεράς) παρουσιάζει την μικρότερη μέση κλίση κεντρικής κοίτης με 2,46 ενώ η λεκάνη 2 (Κρυορέμματος) παρουσιάζει την μεγαλύτερη με 13,58. Μέση κλίση κεντρικής κοίτης Λεκάνες απορροής Σχήμα 13. Μέση κλίση κεντρικής κοίτης() λεκανών απορροής λίμνης Βεγορίτιδας 39

40 5.2. Βασικοί παράγοντες χειμαρρικότητας Όπως αναφέρει ο Κωτούλας (2001β), για να εμφανιστούν χειμαρρικά φαινόμενα σε μια λεκάνη απορροής, απαιτείται η δράση ενός κατάλληλου χειμαρρικού περιβάλλοντος. Αυτό καθορίζεται από την συνδυασμένη δράση τεσσάρων βασικών παραγόντων χειμαρρικότητας, δηλαδή του γεωλογικού αποθέματος, του κλίματος, του αναγλύφου και της βλάστησης Γεωλογικό υπόθεμα Όπως φαίνεται και απ τον σχήμα 4, οι λεκάνες απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας ανήκουν στην Πελαγονική ζώνη και στην ζώνη της Αλμωπίας. Όπως αναφέρει ο Στεφανίδης (2001), η Πελαγονική ζώνη αποτελείται από παλαιά μεταμορφωσιγενή πετρώματα, όπως είναι ο γνεύσιος, ο σχιστόλιθος και τα μάρμαρα, από νεότερους ασβεστόλιθους, από οφειόλιθους και φλύσχη. Η ζώνη Αλμωπίας συγκροτείται κυρίως από πετρώματα υψηλού βαθμού μεταμόρφωσης όπως γνεύσιους, αμφιβολίτες, μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους με λεπτές παρεμβολές μαρμάρων. Πιο συγκεκριμένα, σημειώνουμε τα εξής: Η ανατολική και βορειοδυτική περιοχή της λίμνης Βεγορίτιδας περιβάλλεται από στρώματα ασβεστολιθικά του Κρητιδικού. Τα στρώματα αυτά έχουν σχεδόν στο σύνολο τους, ως υποκείμενα, πυριγενή αδιαπέραστα πετρώματα του Ιουρασικού (περιδοτίτες), τα οποία αποκαλύπτονται σε πολλά σημεία μέσα στο Βέρμιο. Στην βορειότερη περιοχή του Βερμίου οι κρητιδικοί ασβεστόλιθοι έχουν ως υποκείμενο σχιστολιθικά αδιαπέρατα στρώματα του Παλαιοζωικού. Οι μεγάλες και μικρές διαρρήξεις στα ασβεστολιθικά πετρώματα του Βερμίου και γύρω από αυτό επηρεάζουν ευρύτατα και υποβοηθούν την κυκλοφορία του υπόγειου ύδατος από τη λίμνη Βεγορίτιδα προς την πεδιάδα των Γιαννιτσών. 40

41 Λεκάνες απορροής της Βεγορίτιδας Υπόμνημα Μάζα Ροδόπης (Rh) Ζώνη Αλμωπίας (Al) Ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως (G) Σερβομακεδονική μάζα (Sm) Πελαγονική ζώνη (Pl) Ανδριατικοϊόνιο; Ζώνη (I) Περιροδοπική (CR) Υποπελαγονική ζώνη (Sp) Ζώνη Παξών (Px) Ζώνη Παιονίας (Pe) Ζώνη Παρανασσού-Γκιώνας (Pk) Αττικοκυκλαδική (AC) Ζώνη Πάϊκου (Pa) Ζώνη Ολονού-Πίνδου (P) Σχήμα 14. Γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδας (Στεφανίδης, 2004) Οι κλίσεις των ασβεστολιθικών στρωμάτων του Βερμίου είναι στο σύνολο τους ομοειδείς και υποβοηθούν την υπόγεια κυκλοφορία από τη Δύση προς την Ανατολή. Εντός της λεκάνης απορροής και δυτικά αυτής, υπάρχουν λιγνιτοφόρα στρώματα εντός του Νεογενούς. (Ιωαννίδου, κ.α., 2006) Όσον αφορά την περιοχή του πυθμένα της λίμνης, αυτή καλύπτεται από σιπολίνες και μάρμαρα που εκτείνονται σε βάθος περίπου 1000μ. Ηλικιακά ανήκουν στο Τριαδικό ανώτερο Ιουρασικό ενώ τα ακριβή είδη των πετρωμάτων (με φορά από πάνω προς τα κάτω) έχουν ως εξής: Μάρμαρα με διακλάσεις γεμισμένες με διοξείδιο του πυριτίου και χλωρίτη. Σιπολίνες με σκούρες τοφφιτικές στρώσεις μικροπτυχομένες. 41

42 Μάρμαρα και ασβεστιτικοί σχιστόλιθοι με χαλαζία μοσχοβίτη και χλωρίτη. Δολομιτικά μάρμαρα με Φύκη. Για τη δημιουργία του χάρτη γεωλογικών σχηματισμών, χρησιμοποιήθηκε ο γεωλογικός χάρτης της Ελλάδος του Ι.Γ.Μ.Ε. κλίμακας 1: , από τον οποίο σαρώθηκε η περιοχή ενδιαφέροντος και μετατράπηκε σε αρχείο εικόνας JPEG. Έπειτα εισάχθηκε αυτό το αρχείο στο περιβάλλον εργασίας του ArcGIS Desktop 9.0 και έγινε η γεωαναφορά του με βάση κάποια κοινά γνωστά σημεία των ψηφιδωτών δεδομένων αυτού χάρτη με τα διανυσματικά δεδομένα που δημιουργήσαμε κατά την ψηφιοποίηση του υδρογραφικού χάρτη. Με αυτό τον τρόπο, ο γεωλογικός χάρτης μετασχηματίζεται αυτόματα στο σύστημα συντεταγμένων του υδρογραφικού χάρτη. Ακολουθεί ο χάρτης γεωλογικών σχηματισμών(χαρτησ ΙΙ) και ο Πίνακας 5 που παρουσιάζει την επιφάνεια και το ποσοστό συνολικής που καταλαμβάνει ο κάθε γεωλογικός σχηματισμός σε κάθε λεκάνη απορροής. 42

43 Χάρτης II. ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ - ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑΣ 43

44 Πίνακας 4. Κατανομή των γεωλογικών σχηματισμών των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας A/A Βαθμίδες υψομέτρου m Λεκάνη 1 Αγ.Παντελεήμονα Λεκάνη 2 Κρυορέμματος Λεκάνη 3 Αγ.Αθανασίου-Ζέρβης Λεκάνη 4 Παναγίτσας 1 Λιμναίες & χερσαίες αποθέσεις, τραβερτίνες Λιμναίες αποθέσεις Ασβεστόλιθοι, δολομίτες, μάρμαρα Ασβεστόλιθοι (κυρίως βιοσπαρουδίτες Ασβεστόλιθοι (κυρίως μικρουδίτες) Ασβεστόλιθοι, γραουβάκες, σχιστόλιθοι, πρασινίτες Γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, αμφιβολίτες Σύγχρονες αποθέσεις κοιλάδων, πεδιάδων &παράκτιες αποθέσεις Οφειόλιθοι Φλύσχης Φυλλίτες & σχιστόλιθοι

45 Πίνακας 5. Κατανομή των γεωλογικών σχηματισμών των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας(Συνέχεια) A/A Βαθμίδες υψομέτρου m Λεκάνη 5 Άρνισσας-Περαίας Λεκάνη 6 Γραμματικού - Πύργου Λεκάνη 7 Μεσοβούνου Λεκάνη 8 Μεγάλο Ρέμμα 1 Λιμναίες & χερσαίες αποθέσεις, τραβερτίνες Λιμναίες αποθέσεις Ασβεστόλιθοι, δολομίτες, μάρμαρα Ασβεστόλιθοι (κυρίως βιοσπαρουδίτες) Ασβεστόλιθοι (κυρίως μικρουδίτες) Ασβεστόλιθοι, γραουβάκες, σχιστόλιθοι, πρασινίτες Γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, αμφιβολίτες Σύγχρονες αποθέσεις κοιλάδων, πεδιάδων &παράκτιες αποθέσεις Οφειόλιθοι Φλύσχης Φυλλίτες & σχιστόλιθοι

46 Πίνακας 5. Κατανομή των γεωλογικών σχηματισμών των λεκανών απορροής της λίμνης Βεγορίτιδας(Συνέχεια) A/A Βαθμίδες υψομέτρου m Λεκάνη 9 Ρεμματιά Λεκάνη 10 Κομνηνών Λεκάνη 11 Μικρή Λεκάνη 12 Ανατολικού 1 Λιμναίες & χερσαίες αποθέσεις, τραβερτίνες Λιμναίες αποθέσεις Ασβεστόλιθοι, δολομίτες, μάρμαρα Ασβεστόλιθοι (κυρίως βιοσπαρουδίτες) Ασβεστόλιθοι (κυρίως μικρουδίτες) Ασβεστόλιθοι, γραουβάκες, σχιστόλιθοι, πρασινίτες Γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, αμφιβολίτες Σύγχρονες αποθέσεις κοιλάδων, πεδιάδων &παράκτιες αποθέσεις Οφειόλιθοι Φλύσχης Φυλλίτες & σχιστόλιθοι