ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΘΕΜΑ: Η έννοια της αγοράς, ο ανταγωνισμός, η αγορά των τηλεπικοινωνιών, η απελευθέρωση και ο ρόλος της ΕΕΤΤ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΟΣ:

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: Θεωρία και Πολιτική του Ανταγωνισμού και της Εποπτείας των Δικτύων ΘΕΜΑ: Η έννοια της αγοράς, ο ανταγωνισμός, η αγορά των τηλεπικοινωνιών, η απελευθέρωση και ο ρόλος της ΕΕΤΤ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΟΣ: Θεόφιλος Απ. Τουγουντζόγλου-ΜΟΠ 454 Γεώργιος Ανδρεάκος-ΜΟΠ 435 Θεόδωρος Σκούρας- ΜΟΠ 438 Ανδρέας Μαγούλας- ΜΟΠ 442 ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΙΩΝΗΣ ΕΞΑΜΗΝΟ: Β Ακαδημαϊκό έτος:

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 4 Ιστορική Αναδρομή Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα... 5 Διεθνείς Εξελίξεις και θεσμικές μεταβολές... 8 Το Θεσμικό Καθεστώς Μέχρι την Απελευθέρωση της Ελληνικής Τηλεπικοινωνιακής Αγοράς Η Πορεία προς την Απελευθέρωση της Ελληνικής Τηλεπικοινωνιακής Αγοράς Κεφάλαιο Αρχές Ανάλυσης των Αγορών Αγορά: Ζήτηση και Προσφορά Kόστος Οικονομίες Κλίμακας και Φάσματος Η έννοια της Αποτελεσματικότητας Οικονομική Αποτελεσματικότητα Παραγωγική Αποτελεσματικότητα Κατανεμητική Αποτελεσματικότητα Δυναμική Αποτελεσματικότητα Πότε και γιατί αποτυγχάνει η αγορά Μικρο-οικονομική Πολιτική Κεφάλαιο 2 Πολιτικές Ανταγωνισμού Η έννοια του ανταγωνισμού Στόχοι του ανταγωνισμού Δυνάμεις Porter Στόχοι Ατέλειες της αγοράς Κεφάλαιο 3 Πολιτική Ανταγωνισμού & Ρυθμιστική Πολιτική Εισαγωγή στην Πολ. Ανταγωνισμού σε αντιπαραβολή με την Ρυθμ. Πολιτική Έννοια και μορφές άσκησης της πολιτικής ανταγωνισμού Πολιτικές προώθησης του ανταγωνισμού στους τομείς κοινής ωφέλειας Αρχές Ανταγωνισμού

3 3.5 Ρυθμιστικές Πολιτικές Έννοια και διαστάσεις της ρυθμιστικής πολιτικής Στόχοι των ρυθμιστικών πολιτικών Μορφές των ρυθμίσεων Διαδικασία της ρυθμιστικής πολιτικής Κεφάλαιο 4 Αγορά τηλεπικοινωνιών Παράγοντες αναδιάρθρωσης των τηλεπικοινωνιακών αγορών Απορρύθμιση (Deregulation) των τηλεπικοινωνιακών αγορών Πολιτικές Ιδιωτικοποίησης Ορισμός Στόχοι Ρυθμιστικές Αρχές Αρμοδιότητες των ρυθμιστικών αρχών Αρμοδιότητες ρυθμιστικών πολιτικών Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ) Οδηγίες Ευρωπαϊκής Ένωσης Δομή της αγοράς Είσοδος στην αγορά Τιμολόγηση παρεχομένων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών Σταθερή τηλεφωνία Ρύθμιση πρόσβασης στις τηλεπικοινωνίες Δημοπράτηση δικαιωμάτων εισόδου Τιμολόγηση πρόσβασης Κάθετες σχέσεις Άρθρο Άρθρο Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

4 Εισαγωγή Ζητήματα εφαρμογής Ρυθμιστικής Πολιτικής και Πολιτικής Ανταγωνισμού έχουν προσελκύσει τα τελευταία χρόνια το σημαντικό και αυξανόμενο ενδιαφέρον των επιστημόνων ερευνητών αλλά και γενικότερα των πολιτών. Υποθέσεις όπως συγχωνεύσεις εταιρειών (GeneralElectric/Honeywell, Daimler-Benz/Chrysler, Shell/Exxon, KLM/Air-France, οι συχνές συγχωνεύσεις τραπεζών, οι υποθέσεις κατά της Microsoft για κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης της στην αγορά λογισμικού, υποθέσεις καρτέλ σε αγορές βιταμινών, κατασκευών, και σε δημοπρασίες έργων, οι κινήσεις απελευθέρωσης( και ιδιωτικοποίησης) σε αγορές ενέργειας, τηλεπικοινωνιών και συγκοινωνιών, και πολλές άλλες έχουν πρόσφατα λάβει μεγάλη δημοσιότητα τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Για την Ελλάδα, οι εγχώριες εξελίξεις, καθώς και οι επιδράσεις στη χώρα από τις διεθνείς εξελίξεις, είναι αντίστοιχα σημαντικές. Κοινό χαρακτηριστικό υποθέσεων όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι η σημαντική δύναμη των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων στις υπό εξέταση αγορές. Σε αυτή την εργασία τα παραδείγματα και οι εφαρμογές που θα περιγραφούν και εξεταστούν θα αφορούν την αγορά τηλεπικοινωνιών. Η εργασία αυτή μεταξύ άλλων θα ασχοληθεί με τα μέτρα ρύθμισης σε αγορές στις οποίες οι επιχειρήσεις έχουν σημαντική μονοπωλιακή δύναμη. Τα μέτρα αυτά με τη μορφή ΠΑ ή ΡΠ στόχο έχουν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του ανταγωνισμού και έτσι να βελτιώσουν την κοινωνική ευημερία. Οι επιδόσεις μιας οικονομίας, όπως η αποτελεσματικότητα στην κατανομή των πόρων της και ο ρυθμός ανάπτυξης της, που προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική ευημερία των πολιτών της, εξαρτώνται αποφασιστικά από το πόσο αποτελεσματικά λειτουργούν οι αγορές της. Η αποτελεσματική λειτουργία μιας αγοράς απαιτεί αποτελεσματικό ανταγωνισμό ανάμεσα στις επιχειρήσεις, δηλαδή την απουσία μονοπωλιακής δύναμης. Η μακροχρόνια διατήρηση μονοπωλιακής δύναμης σε μια αγορά συνήθως οδηγεί σε μείωση της κοινωνικής ευημερίας. Για αυτόν το λόγο, αγορές με σημαντική μονοπωλιακή δύναμη υπόκεινται στη μεγάλη πλειονότητα των σύγχρονων οικονομιών, σε ρυθμιστικές παρεμβάσεις. Επίσης θα ασχοληθούμε με τα πεδία εφαρμογής της Ρυθμιστικής Πολιτικής και Πολιτικών Ανταγωνισμού στην Αγορά των Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα, καθώς και με τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε τις τελευταίες δεκαετίες η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ) στην ρύθμιση και εν συνεχεία στην απορύθμιση της αγοράς. 4

5 Στην πορεία αυτής της ανάλυσης προκύπτουν τα προβλήματα που δημιουργεί στις αγορές η ύπαρξη μονοπωλιακής δύναμης και πως αυτά μπορούν να αντιμετωπισθούν. Επιπλέον, εξετάζονται και τα αίτια αυτών και μάλιστα το σημαντικότερο το οποίο είναι η ελλιπής πληροφόρηση του ρυθμιστή σε σχέση με την υπό ρύθμιση επιχείρηση. Τέλος, γίνεται μια αξιολόγηση της εφαρμογής Ρυθμιστικής Πολιτικής στις παραπάνω περιπτώσεις και σύντομη αναφορά σε άλλες ρυθμιστικές παρεμβάσεις που δεν έχουν ως κύριο λόγο ύπαρξης τη δύναμη των επιχειρήσεων αλλά σχετίζονται με άλλους παράγοντες όπως περιβαλλοντικούς ή ασφαλείας. Ιστορική Αναδρομή Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα Προσπαθώντας να κάνουμε μία ιστορική αναδρομή των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα, θα αναφερθούμε περιληπτικά στο ευρύτερο περιβάλλον που δεν γινόταν να αφήσει ανεπηρέαστη την χώρα μας. Όταν το 1844 θεμελιώθηκε για πρώτη φορά ο ηλεκτρικός τηλέγραφος, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την ραγδαία εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών. Ιδιαίτερα, κατά την διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών ο τομέας των τηλεπικοινωνιών περιήλθε σε μια καινούρια κατάσταση, η οποία συνοψίζεται από την μία πλευρά στην τεχνολογική εξέλιξη και στην εμφάνιση πολλών νέων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και από την άλλη στην αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου και στην αναδιοργάνωση των παραδοσιακών οργανισμών παροχής των τηλεπικοινωνιών. Από τα πρώτα βήματα του ο τομέας των τηλεπικοινωνιών σε όλες τις χώρες, λειτουργούσε με καθεστώς αυστηρού κρατικού μονοπωλίου και σχεδόν απόλυτου προστατευτισμού. Σε επίπεδο παρεχομένων υπηρεσιών κυριαρχούσε η τηλεφωνία και σε μικρότερη έκταση η τηλεγραφία και η τηλετυπία. Από τη δεκαετία του 1970 όμως άρχισε να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται μια σειρά από νέες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες, όπως η μεταβίβαση δεδομένων, η τηλεομοιοτυπία, η τηλεεικονογραφία, η κινητή επικοινωνία, το διαδίκτυο, οι multimedia υπηρεσίες, οι ευρυζωνικές υπηρεσίες κ.α. οι πιέσεις για την παροχή νέων προηγμένων υπηρεσιών και προϊόντων, αλλά και η κακή απόδοση του δικτύου που περιόριζε σημαντικά το εύρος και την ποιότητα των παρεχομένων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, προκάλεσαν προβληματισμούς σχετικά με την αποτελεσματικότητα της παραδοσιακής αυτής δομής και του θεσμικού πλαισίου. Έτσι από τη δεκαετία του 1970 δρομολογήθηκε μια διαδικασία θεμελιώδους αναδιάρθρωσης του τομέα τηλεπικοινωνιών, η οποία απέκτησε σταδιακά παγκόσμιο χαρακτήρα. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε αρχικά τη δεκαετία του 1970 στις ΗΠΑ και από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 στη Μ. Βρετανία και την Ιαπωνία, για να επεκταθεί ακολούθως και στις λοιπές χώρες μέλη του ΟΟΣΑ. Στο πεδίο αναδιάρθρωσης του 5

6 τομέα των τηλεπικοινωνιών περιλαμβάνονταν και τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), χωρίς να εξαιρούνται ακόμη και οι αναπτυσσόμενες χώρες. Από τα πρώτα βήματα του ο τομέας των τηλεπικοινωνιών σε όλες τις χώρες, λειτουργούσε με καθεστώς αυστηρού κρατικού μονοπωλίου και σχεδόν απόλυτου προστατευτισμού. Έτσι από τη δεκαετία του 1970 δρομολογήθηκε μια διαδικασία θεμελιώδους αναδιάρθρωσης του τομέα τηλεπικοινωνιών, η οποία απέκτησε σταδιακά παγκόσμιο χαρακτήρα. Η Ελλάδα, ως χώρα μέλος της ΕΕ, δεν ήταν δυνατό να μείνει ανεπηρέαστη από τις αλλαγές που έλαβαν χώρα στον τομέα των τηλεπικοινωνιών παγκοσμίως. Έτσι, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 εφαρμόστηκε σταδιακά μια πολιτική που είχε ως βασικό σκοπό την προσαρμογή των ελληνικών τηλεπικοινωνιών στις διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις και πιέσεις. Ειδικότερα, η εφαρμοζόμενη πολιτική στηρίχθηκε σε δύο βασικούς άξονες: αφενός στον εκσυγχρονισμό των τηλεπικοινωνιακών υποδομών με την πλήρη ψηφιακοποίηση τους και αφετέρου στην συνολική αναδιάρθρωση της τηλεπικοινωνιακής αγοράς με την πλήρη απελευθέρωσή της. Ακολουθώντας τις θεσμικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα απελευθέρωσε σταδιακά την τηλεπικοινωνιακή αγορά της στον ανταγωνισμό ξεκινώντας από την κινητή τηλεφωνία (1992) και τον τερματικό τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό (1994). Μετά την εξασφάλιση μιας μεταβατικής περιόδου, η ελληνική αγορά των τηλεπικοινωνιών απελευθερώθηκε πλήρως την 1/1/2001 με την κατάργηση και των τελευταίων αποκλειστικών δικαιωμάτων που είχε μέχρι τότε ο ΟΤΕ, δηλαδή την εγκατάσταση, λειτουργία και εκμετάλλευση του δημόσιου τηλεπικοινωνιακού δικτύου και την παροχή της φωνητικής τηλεφωνίας. Η συστηματική ανάπτυξη των συγχρόνων Τηλεπικοινωνιών της χώρας άρχισε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1950 με αποκλειστικό όχημα τον ΟΤΕ, ο ποίος ιδρύθηκε το 1949 (Ν.Δ. 1049/49), από την συγχώνευση της Κρατικής Τηλεγραφικής Εταιρείας, της A.E.T.E, της Τηλεφωνικής Εταιρείας Ρόδου και της Διεθνούς Τηλεγραφικής Εταιρείας CableandWireless. Με το Νομοθετικό Διάταγμα 1049/49 ο Ο.Τ.Ε. αποκτούσε το προνόμιο της μονοπωλιακής παροχής τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών στην Ελλάδα και όλες οι μετοχές του ανήκαν στο κράτος. Ωστόσο, η ιστορία των Ελληνικών Τηλεπικοινωνιών αρχίζει από τα μέσα του 19ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, η ανάπτυξη των Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα άρχισε με την εγκατάσταση του πρώτου συστήματος Μορσικής Τηλεγραφίας και την πόντιση του πρώτου υποβρυχίου καλωδίου που συνέδεσε την Αθήνα με τη Σύρο (1859), ενώ η υπηρεσία της τηλεφωνίας προσφέρθηκε αργότερα. Μέχρι το 1941 πραγματοποιήθηκαν αρκετά οργανωτικά βήματα σε διοικητικό και τεχνολογικό επίπεδο, αλλά και σύνδεσης με άλλες γειτονικές χώρες. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου προξενήθηκαν μεγάλες ζημίες στο Τηλεγραφικό και Τηλεφωνικό Δίκτυο της 6

7 Χώρας, ενώ άλλες εγκαταστάσεις τέθηκαν εκτός λειτουργίας λόγω έλλειψης ανταλλακτικών. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε την αναγκαιότητα μιας νέας στρατηγικής στον ελληνικό τηλεπικοινωνιακό τομέα σε εθνικό, πλέον, επίπεδο. Με την ίδρυση του ΟΤΕ το 1949, ως Δημόσιο και αποκλειστικό φορέα ανάπτυξης των τηλεπικοινωνιών σε πλήρη αρμονία με τη διεθνή πρακτική της εποχής, εγκαταστάθηκε σημαντικός Τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός για τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής, ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας ήδη από την πρώτη δεκαετία λειτουργίας του ( ). Τη δεκαετία άρχισε και ολοκληρώθηκε η αυτοματοποίηση του ζευκτικού δικτύου, ενώ ο ΟΤΕ δημιούργησε ένα μεγάλο δίκτυο αναμεταδοτών σε όλη την χώρα για να διευκολύνει την είσοδο της τηλεόρασης. Τη δεκαετία λειτούργησε το κέντρο δορυφορικών επικοινωνιών των Θερμοπυλών (INTELSAT) και το δίκτυο VHF. Το χρονικό διάστημα από το χαρακτηρίζεται από την παροχή νέων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών από τον ΟΤΕ. Πρόκειται για την απαρχή μιας νέας περιόδου που χαρακτηρίστηκε από την έναρξη και την ανάπτυξη της ψηφιοποίησης των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα. Η Ελλάδα συνδέθηκε με το Ευρωπαϊκό τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο EUTELSAT και τον IMNARSAT, ενώ άρχισε και η λειτουργία του HELLASPAC (Δημόσιο Δίκτυο Μετάδοσης και Μεταγωγής Πακέτων Δεδομένων), του HELLASCOM (Ψηφιακό Δίκτυο Δεδομένων Υψηλών Ταχυτήτων) και του HELLASTEL (Δημόσιο Δίκτυο Τηλεεικονογραφείας), καθώς και η παροχή των υπηρεσιών Τηλεειδοποίησης, Τηλεδιάσκεψης, Κινητής Τηλεφωνίας και TELEFAX. Ο ΟΤΕ, ως μονοπωλιακός και αποκλειστικός φορέας ανάπτυξης των τηλεπικοινωνιών (Οργανισμός Κοινής Ωφελείας) παρουσίασε σημαντικά επιτεύγματα, αλλά και σοβαρές αδυναμίες. Στα επιτεύγματά του συγκαταλέγονται ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης, ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες σε σχέση ακόμα και με τα διεθνή δεδομένα, η υψηλή τηλεφωνική πυκνότητα, τα χαμηλά τηλεπικοινωνιακά τέλη κτλ. Ως αδυναμίες του μπορούν να καταγραφούν η καθυστέρηση στην ικανοποίηση της ζήτησης, η χαμηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών λόγω του αναλογικού αστικού δικτύου κ.α. Γενικά, η πορεία του ΟΤΕ υπήρξε ανοδική, κυρίως σε ότι αφορά την αναπτυξιακή του δραστηριότητα, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας περίπου του 1970, ενώ έκτοτε εισήλθε σε φάση παρατεταμένης ύφεσης μέχρι το Η ανάσχεση της αναπτυξιακής πορείας, που σημειώθηκε στο διάστημα αυτό, είχε σοβαρές συνέπειες, όπως τη συσσώρευση μεγάλου αριθμού ανικανοποίητων αιτήσεων για τηλεφωνικές συνδέσεις (έφθασαν περίπου το το 1989), την υποβάθμιση της ποιότητας επικοινωνίας, τη καθυστέρηση της εισαγωγής των νέων προηγμένων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών 7

8 (υπηρεσίες τηλεματικής, κινητή τηλεφωνία κτλ). Κύρια αίτια της εξέλιξης ήταν ο περιορισμός των ετήσιων επενδυτικών προγραμμάτων, σε χαμηλά επίπεδα και η καθυστέρηση εφαρμογής εκτεταμένου προγράμματος ψηφιοποίησης του τηλεπικοινωνιακού δικτύου. Η κατάσταση αυτή άρχισε να αναστρέφεται στη δεκαετία του 1990, μετά τις αποφάσεις που πάρθηκαν στο διάστημα Το ύψος των επενδυτικών προγραμμάτων, μετά το 1990 σταδιακά, τριπλασιάστηκε (σε σταθερές τιμές) και η ψηφιακοποίηση του δικτύου επιταχύνθηκε σημαντικά. Στο τέλος της δεκαετίας του 90 οι εκκρεμείς αιτήσεις, για τηλεφωνικές συνδέσεις, μηδενίστηκαν, ενώ η ποιότητα της επικοινωνίας βελτιώθηκε αισθητά. Παράλληλα, μεγάλη πρόοδος συντελέστηκε και στις νέες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες, κυρίως στις υπηρεσίες Τηλεματικής, οι οποίες παρέχονται πλέον από τον ΟΤΕ σε διεθνή κλίμακα. Στη συνέχεια γίνεται αναλυτική παρουσίαση των πρόσφατων εξελίξεων στην αγορά των Ελληνικών Τηλεπικοινωνιών. Διεθνείς Εξελίξεις και θεσμικές μεταβολές Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών, σημειώθηκε διεθνώς, σημαντική πρόοδος στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, η οποία δεν αφορούσε μόνο την μέχρι τότε εξέλιξη του τομέα και την εμφάνιση πολλών νέων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, αλλά και την αναθεώρηση της θεσμικής υπόστασης και δομής των φορέων παροχής τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών. Νέες έννοιες, αρχίζουν και αποκτούν δυναμική στις αγορές, επηρεάζοντας τις εξελίξεις στον χώρο. Οι πάροχοι αρχίζουν να προσανατολίζονται στην διαδικασία του ανταγωνισμού, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά σε μια ταχέως ερχόμενη παγκοσμιοποιημένη αγορά τηλεπικοινωνιών. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης είχε κάνει δυναμικά την εμφάνιση του, σε πολλούς κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας. Με την διαδικασία των εξαγορών, των συγχωνεύσεων και των συμμαχιών, πολλές εταιρίες επέκτειναν τις δραστηριότητες τους και εκτός των εθνικών τους συνόρων. Στις ραγδαίες αυτές εξελίξεις, σημαντικότατη ήταν η συμβολή του κλάδου των τηλεπικοινωνιών, τόσο εξαιτίας της ανάπτυξης του, όσο και εξαιτίας της σύγκλισης του με την πληροφορική, που επέτρεψε την γρήγορη και άμεση επικοινωνία με όλα τα μέρη του κόσμου. Ενώ όμως οι τηλεπικοινωνίες υπήρξαν το μέσο που βοήθησε στην δημιουργία πολυεθνικών επιχειρήσεων και στην ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου και ανταγωνισμού, ως κλάδος παρέμενε στάσιμος, περιχαρακωμένος σε εθνικά - κρατικά μονοπώλια και 8

9 προστατευμένος από τον ανταγωνισμό που αναπτυσσόταν διεθνώς. Η παραδοσιακή θεώρηση που επικρατούσε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ότι οι επιχειρήσεις που προσφέρουν υπηρεσίες ή προϊόντα κοινής ωφελείας, όπως νερό, ηλεκτρική ενέργεια, τηλεπικοινωνίες κτλ., έπρεπε να είναι κρατικά μονοπώλια, να προσφέρονται δηλαδή από έναν αποκλειστικά πάροχο, το κράτος. Ο κυριότερος λόγος, δικαιολογημένος για την εποχή, ήταν το ιδιαίτερα υψηλό κόστος που ήταν αναγκαίο για την δημιουργία των απαραίτητων υποδομών με σκοπό την παροχή των παραπάνω υπηρεσιών ή προϊόντων. Τα μονοπώλια αυτά δραστηριοποιούνταν στα πλαίσια περιορισμένων αγορών, δημιουργώντας κέρδη μόνο στον βαθμό της συντήρησης των δικτύων τους και της δημιουργίας νέων επενδύσεων. Τα πλεονάζοντα κέρδη χρησιμοποιούνταν από τις εθνικές κυβερνήσεις στον κρατικό προϋπολογισμό. Ουσιαστικά λειτουργούσαν σαν πάροχοι καθολικής υπηρεσίας, προσφέροντας βασικές υπηρεσίες, σε ένα ελάχιστο επίπεδο ποιότητας, σε χαμηλές τιμές για το σύνολο των καταναλωτών, ανεξαρτήτως γεωγραφικής προέλευσης. Τα μονοπώλια, σύμφωνα και με το επίπεδο της τεχνολογικής προόδου της εποχής, αποτελούσαν την καλύτερη λύση και λειτούργησαν αποτελεσματικά για αρκετά χρόνια. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα που παρουσίασαν ήταν: Οι οικονομίες κλίμακας λόγω της δημιουργίας μίας μόνο υποδομής. Το επίπεδο κινδύνου στην αγορά που ήταν ιδιαίτερα χαμηλό λόγω της έλλειψης ανταγωνισμού και που επέτρεψε την δημιουργία εθνικών τηλεπικοινωνιακών δικτύων Παρόλα αυτά, τα μονοπώλια αν και φαίνονταν κερδοφόρα, η στενή σχέση των διοικήσεων τους με τις εκάστοτε κυβερνήσεις, παράλληλα με την δημιουργία έλλειψης κινήτρων ανταγωνισμού, τα οδήγησε στο να παρουσιάσουν σημαντικά διοικητικά και οικονομικά προβλήματα (όπως το πολύ υψηλό και συνεχώς αυξανόμενο λειτουργικό κόστος, αποτέλεσμα του υπεράριθμου προσωπικού), με αποτέλεσμα την μείωση της αποδοτικότητας, την συνεχή πτώση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών ή ακόμη και την δημιουργία ελλειμμάτων, τα οποία συχνά καλυπτόταν από τον κρατικό προϋπολογισμό. Τα περισσότερα μονοπώλια υπό αυτές τις συνθήκες αδυνατούσαν, ακόμα και αν το επιθυμούσαν, να ανταποκριθούν στις 9

10 εξελίξεις και στις απαιτήσεις τις εποχής, γεγονός που οφείλεται κυρίως στους εξής λόγους: Στην απουσία του κινήτρου της καλύτερης επιλογής, λόγω έλλειψης ανταγωνισμού, που προαναφέρθηκε Στην επιλογή προσωπικού, και ιδιαίτερα των υψηλόβαθμων στελεχών, που γινόταν βάσει πολιτικών και όχι επιχειρηματικών κριτηρίων Στις συνεχείς παρεμβάσεις στην διοίκηση των επιχειρήσεων από πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς Στην νοοτροπία των εργαζομένων, οι οποίοι ως μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι, πιθανόν θεωρούσαν ότι η αποτελεσματικότητα της εργασίας τους δεν επηρέαζε ιδιαίτερα το μέλλον της επιχείρησης. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η επικρατούσα άποψη περί μονοπωλίων στις τηλεπικοινωνίες, άρχισε να μεταβάλλεται. Σε αυτό συνέβαλαν περάν της αναγνώρισης των ανωτέρω προβλημάτων και μία σειρά άλλων παραγόντων. Οι τηλεπικοινωνίες άρχιζαν να αντιμετωπίζονται ως το κυριότερο μέσο της οικονομικής ανάπτυξης, στο διαμορφούμενο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον και για τον λόγο αυτό, η εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική στα περισσότερα κράτη, είχε πλέον ως στόχο την αύξηση της συνολικής ζήτησης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα γενικότερα προβλήματα του υψηλού πληθωρισμού και των μεγάλων ελλειμμάτων. Στόχος λοιπόν, έγινε η αύξηση της τηλεφωνικής διείσδυσης στο σύνολο της εθνικής επικράτειας, με παράλληλη προσπάθεια να διατηρηθεί το κόστος, ειδικότερα του παγίου και των αστικών κλήσεων, σε χαμηλά επίπεδα. Παράλληλα, τα μονοπώλια αντιμετώπισαν πιέσεις και από την πλευρά της προσφοράς εξαιτίας των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, που πλέον επέτρεπαν την προσφορά υπηρεσιών με μικρότερο κόστος. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως από την δεκαετία του 1970 και μετά, δημιουργήθηκαν νέοι τρόποι μετάδοσης σήματος, μέσω δορυφόρων και ασύρματων δικτύων, οδηγώντας στην μείωση του κόστους κατασκευής εναλλακτικών δικτύων μετάδοσης φωνής και δεδομένων. Ταυτόχρονα, νέοι τρόποι επικοινωνίας αναπτύσσονταν, όπως το Διαδίκτυο, αλλά και τα φυσικά μέσα μετάδοσης ήχου εξελίσσονταν με την εμφάνιση των οπτικών ινών. 10

11 Το Θεσμικό Καθεστώς Μέχρι την Απελευθέρωση της Ελληνικής Τηλεπικοινωνιακής Αγοράς Μέχρι το 1949 υπήρχαν διάφορες, κυρίως ξένες, εταιρείες στον τομέα των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα. Ο ΟΤΕ ιδρύθηκε το έτος 1949 (από συγχώνευση της κρατικής τηλεφωνικής εταιρείας, της Α.Ε.Τ.Ε. (Ανώνυμος Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία), της Τηλεφωνικής Εταιρείας Ρόδου και της Διεθνούς Τηλεγραφικής Εταιρείας CableandWireless), με το νομοθετικό διάταγμα 1049/49, περί «Οργάνωσης των Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος» ως επιχείρηση Κοινής Ωφέλειας. Με το ίδιο διάταγμα απέκτησε το προνόμιο του μονοπωλίου των Τηλεπικοινωνιακών Υπηρεσιών, αναφορικά με την παροχή υπηρεσιών και την λειτουργία του Τηλεπικοινωνιακού δικτύου. Ιδρύθηκε ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και λειτουργούσε σύμφωνα με τις αρχές το Αστικού δικαίου, με την μορφή Ανώνυμης Εταιρείας, της οποίας όλες οι μετοχές, (στην πραγματικότητα μία) ανήκαν στο κράτος μέχρι το 1996, έτος κατά το οποίο έγινε η πρώτη μετοχοποίηση. Η Πορεία προς την Απελευθέρωση της Ελληνικής Τηλεπικοινωνιακής Αγοράς Το πρώτο βήμα για τον περιορισμό του μονοπωλίου του ΟΤΕ έγινε το έτος 1990 με διάταξη που περιλήφθηκε στον αναπτυξιακό νόμο 1892/90 και επέτρεπε την εκμετάλλευση της Κινητής Τηλεφωνίας Ξηράς (ΚΤΞ) από ιδιωτικούς φορείς. Ακολούθησε η ψήφιση του νόμου 2075/92 «για την οργάνωση και λειτουργία του τομέα των Τηλεπικοινωνιών», με τον οποίο επιδιώχθηκε η ριζική αναμόρφωση όλης της Τηλεπικοινωνιακής νομοθεσίας και η ουσιαστική κατάργηση της μονοπωλιακής θέσης του ΟΤΕ. Ο νόμος αυτός εισήγαγε ένα καθεστώς προωθημένης απελευθέρωσης των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και των Τηλεπικοινωνιακών Αγορών και εναρμόνισε την Ελληνική νομοθεσία, προς τις σχετικές Αποφάσεις και Οδηγίες της Ε.Ε. (Απελευθέρωσε όλες τις Τηλεπικοινωνιακές Υπηρεσίες πλην της φωνητικής τηλεφωνίας). Την ίδια χρονιά χορηγήθηκαν και δύο άδειες Κινητής Τηλεφωνίας, στις εταιρείες Panafon και StetHellas (οι σημερινές Vodafone και Wind (TIM) αντίστοιχα). Τον Αύγουστο του 1993 ψηφίστηκε από την Βουλή και δημοσιεύθηκε ο νέος νόμος περί ΟΤΕ (Ν.2167/1993), ο οποίος επρόκειτο να αποτελέσει (αν τυχόν εφαρμοζόταν στο σύνολό του) το 11

12 καταστατικό του μερικά ιδιωτικοποιημένου ΟΤΕ, σύμφωνα με την σχετική απόφαση της τότε κυβέρνησης. Ο ΟΤΕ λειτούργησε έκτοτε με βάση τον νόμο αυτό, (εντεκαμελές Διοικητικό Συμβούλιο και Γενικός Διευθυντής) και τις αρμοδιότητες των οργάνων του, έως την όταν ο Νόμος 2246 για την «Οργάνωση και Λειτουργία των Τηλεπικοινωνιών» καθιέρωσε το ρυθμιστικό πλαίσιο ολοκληρωμένης πολιτικής για την λειτουργία των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα. Ο νόμος αυτός κάλυπτε όλο το επίγειο και υπέργειο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο, τις τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες και τον τηλεπικοινωνιακό τερματικό εξοπλισμό. Ο νόμος αυτός που αντικατέστησε στην ουσία τον 2075/92, ενσωμάτωνε στο εθνικό μας δίκαιο τις δύο βασικές Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την Οδηγία 90/387/ΕΚ και την Οδηγία 90/388/ΕΚ. Ο νόμος 2246/94 τροποποιήθηκε αργότερα με Προεδρικά Διατάγματα που ενσωμάτωναν στο εθνικό δίκαιο, μεταγενέστερες Οδηγίες και συμπληρώθηκε από διάφορες διατάξεις προκειμένου να προσαρμοστεί στα κατά καιρούς δεδομένα της τηλεπικοινωνιακής αγοράς. Με τον νόμο 2257/ «για την Οργάνωση και Λειτουργία του ΟΤΕ» και τον ΑΝ /20 «περί ανωνύμων εταιρειών» ρυθμίζονται τα ειδικότερα ζητήματα λειτουργίας του ΟΤΕ, όπως μετοχικό κεφάλαιο, αυξήσεις κεφαλαίου, ποσοστό συμμετοχής του Ελληνικού Δημοσίου, Όργανα Διοίκησης, Διοικητικό Συμβούλιο κλπ. Με το νόμο αυτό (2257/94) ο ΟΤΕ και οι θυγατρικές του έπαψαν να υπάγονται στις διατάξεις που ισχύουν για τις επιχειρήσεις του δημοσίου τομέα και έκτοτε λειτουργεί ως Ανώνυμη Εταιρεία Δημόσιας Ωφέλειας και είναι μέλος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών. Το θεσμικό πλαίσιο που ίσχυε στην Ελλάδα, συμπληρώθηκε με Υπουργικές Αποφάσεις, οι οποίες ρύθμιζαν επιμέρους ζητήματα αναφορικά με την υλοποίηση των διατάξεων του νόμου. Με το Νόμο 2668/98 η ρυθμιστική αρχή μετονομάστηκε σε Εθνική Επιτροπή Ταχυδρομείων και Τηλεπικοινωνιών (ΕΕΤΤ) και της ανατέθηκε η εποπτεία της αγοράς τηλεπικοινωνιών, αλλά και της ταχυδρομικής αγοράς της χώρας. Ο βασικός όμως νόμος που ρυθμίζει μέχρι σήμερα τον τομέα των Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα είναι ο 2867/2000: "Οργάνωση και Λειτουργία των Τηλεπικοινωνιών και άλλες διατάξεις", ο οποίος αποτελεί το νόμο ορόσημο της απελευθέρωσης των Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα, δεδομένου ότι καταργεί το μονοπώλιο του Οργανισμού Τηλεπικοινωνιών της 12

13 Ελλάδος (ΟΤΕ) και εισάγει: Περιβάλλον ανταγωνισμού, καθεστώς αδειοδότησης με γενικές και ειδικές άδειες, την έννοια της Καθολικής Υπηρεσίας, Παροχή Ανοικτού Δικτύου και Διασύνδεση, ενώ εγκαθιδρύει εθνική ρυθμιστική υπηρεσία, δηλαδή την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ). Ο νόμος αυτός αντικατέστησε τον 2246/94 με τις τροποποιήσεις του και με την ψήφιση του κατάργησε τον νόμο 2840/2000, ο οποίος ρύθμιζε τα θέματα λειτουργίας της ΕΕΤΤ. Με την ψήφιση του ο νόμος έδινε ρυθμιστικές κανονιστικές αρμοδιότητες στην ΕΕΤΤ, σε θέματα που ως τότε απλά γνωμοδοτούσε (Πεπραγμένα ΕΕΤΤ 2002, 2003 και 2004). 13

14 Κεφάλαιο 1 Αρχές Ανάλυσης των Αγορών Πριν μιλήσουμε για τη ρύθμιση των αγοράς των Τηλεπικοινωνιών κρίνεται σκόπιμο να αναλύσουμε την έννοια της αγοράς. Πως δηλαδή ορίζεται η έννοια της αγοράς, πως οριοθετείται μια αγορά, πως λειτουργεί (με ή χωρίς παρέμβαση) ώστε να εξεταστεί πότε και ποιες παρεμβάσεις είναι απαραίτητες Εξάλλου από την αρχή έγινε φανερό ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να ρυθμίσεις μία αγορά, χωρίς προηγουμένως να την έχεις ορίσει με σαφήνεια.. Η ανάλυση των αγορών αποτελεί αντικείμενο της οικονομικής επιστήμης. Ειδικότερα, η μικρο-οικονομική επιστήμη είναι εκείνη που ασχολείται με τη μελέτη της λειτουργίας και επίδοσης των διαφόρων τύπων αγορών καθώς και με τη συμπεριφορά των συμμετεχόντων σε αυτές (αγοραστών και πωλητών). Μάλιστα, ο κλάδος της βιομηχανικής οργάνωσης (παρακλάδι της μικρο-οικονομικής ανάλυσης) είναι εκείνος που εμβαθύνει στην ανάλυση αγορών που λειτουργούν μη τέλεια ανταγωνιστικά (παρουσία επιχειρήσεων με δύναμη στην αγορά ή/και ασύμμετρης πληροφόρησης). Κατ αρχάς, μία αγορά έχει δύο πλευρές, την προσφορά και τη ζήτηση. Η προσφορά αντιπροσωπεύει τους (δυνητικούς) πωλητές του υπό εξέταση αγαθού και η ζήτηση τους (δυνητικούς) αγοραστές. Οι πωλητές μπορεί να είναι επιχειρήσεις και οι αγοραστές μπορεί να είναι άτομα (τελικοί καταναλωτές) ή επιχειρήσεις οι οποίες μερικές φορές είναι και μεγαλύτερου μεγέθους από τις επιχειρήσεις-πωλητές όπως π.χ. στην αγορά για «ενδιάμεσα» προϊόντα ή σε αγορές χονδρικής όπου οι αγοραστές είναι εξ ορισμού επιχειρήσεις οι οποίες στη συνέχεια λειτουργούν με τη σειρά τους ως πωλητές σε άλλες αγορές. Θα ήταν λοιπόν λάθος να ταυτίζουμε πάντα τους αγοραστές με σε μια αγορά με τους τελικούς καταναλωτές. 14

15 Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η ζήτηση είναι διακριτή σαν σύνολο από την προσφορά τα άτομα που συμμετέχουν σε μια οικονομία μπορεί να λαμβάνουν ταυτόχρονα διαφορετικούς ρόλους. Έτσι, μπορεί να είναι και αγοραστές (τελικοί καταναλωτές) και ταυτόχρονα να συμμετέχουν και στις αποφάσεις παραγωγής και στα κέρδη κάποιων επιχειρήσεων (για παράδειγμα, μέσω του χρηματιστηρίου). Ως αποτέλεσμα, κάποια μέτρα πολιτικής μπορεί να είναι ευνοϊκά για κάποιους ως καταναλωτές και μη ευνοϊκά για τους ίδιους ως παραγωγούς. Μια επιπλέον διευκρίνιση είναι ότι, ενώ παρακάτω αναφερόμαστε θεωρητικά σε κάποια αγορά, υποθέτοντας ότι την έχουμε οριοθετήσει ως διακριτή από άλλες αγορές, δεν είναι πάντα αμέσως σαφές πως πρέπει να γίνεται στην πράξη αυτή η οριοθέτηση ως διακριτή από άλλες αγορές, δεν είναι πάντα αμέσως σαφές πως πρέπει να γίνεται στην πράξη αυτή η οριοθέτηση, ούτε σε ποιο επίπεδο συνάθροισης πρέπει να επιχειρηθεί. Στη συνέχεια όπως θα γίνει κατανοητό, θα αναφερόμαστε σε μια αγορά υποθέτοντας ότι η συνάθροιση όλων των επιμέρους διαφοροποιήσεων του εκάστοτε προϊόντος έχει γίνει με τρόπο κατάλληλο ώστε να βοηθά την ανάλυση μας. Για παράδειγμα, έστω ότι αναφερόμαστε στην προσφορά (ή ζήτηση) ενός προϊόντος (ή μιας υπηρεσίας) π.χ. τα αυτοκίνητα, θα μπορούσαμε να αναφερόμαστε στην προσφορά ή ζήτηση για όλα τα αυτοκίνητα ή μόνο για εκείνα που ανήκουν σε μία συγκεκριμένη κατηγορία (π.χ. οικογενειακά ή αγωνιστικά). Ναι μεν η διαφοροποίηση των προϊόντων συγκαταλέγεται στα βασικά χαρακτηριστικά μιας αγοράς αλλά αν λαμβάναμε τα προϊόντα υπόψη μας ως διαφοροποιημένα (φυσικά χαρακτηριστικά, τόπο, χρόνο ή συνθήκες κάτω από τις οποίες διατίθενται) το ένα από το άλλο, καθένα θα αποτελούσε μια ξεχωριστή αγορά πράγμα που δεν θα βοηθούσε την ανάλυση μας. Η ανάλυση μας, ωστόσο, αναφέρεται 15

16 σε ομάδες συγγενικών μεταξύ τους προϊόντων τα οποία μπορούν να συναθροιστούν σε μία «αγορά». Τέλος, πρέπει να αναφερθούμε στην συμπεριφορά των συμμετεχόντων στην αγορά. Κάθε υπόδειγμα άλλωστε περιέχει (ρητά ή όχι) βασικές υποθέσεις συμπεριφοράς. Δίχως αυτές δεν θα υπήρχαν προβλέψεις για το πώς θα λειτουργήσει η αγορά υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Έτσι, λοιπόν, θεωρούμε ότι καταναλωτές/αγοραστές και παραγωγοί/πωλητές δρουν ορθολογικά. Αυτό σημαίνει ότι κάθε πωλητής ή αγοραστής είναι ένας λήπτης αποφάσεων που επιδιώκει να πετύχει το καλύτερο δυνατό για τον εαυτό του (μεγιστοποίηση κέρδους ή χρησιμότητας, αντίστοιχα), δεδομένων των όποιων περιορισμών υπάρχουν (εισοδηματικών, τεχνολογικών, πληροφόρησης ή άλλων). Συμπερασματικά, λοιπόν, η ανάλυση της αγοράς προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε τη ζήτηση των καταναλωτών για το προϊόν ή υπηρεσία όπως εκφράζεται από την «καμπύλη συνολικής ζήτησης» και τις δυνατότητες προσφοράς του προϊόντος από τις επιχειρήσεις, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Αυτές καθορίζονται μέσω των «συναρτήσεων κόστους» (βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα) που εκφράζουν το κόστος για κάθε δυνητική προσφερόμενη ποσότητα προϊόντος και προσδιορίζονται από την τεχνολογία και τις τιμές των συντελεστών παραγωγής. Σημαντικές έννοιες στην κατανόηση των παραπάνω είναι η ισορροπία στην αγορά και η αποτελεσματικότητα. 1.1 Αγορά: Ζήτηση και Προσφορά Η αναζήτηση αμοιβαία επωφελών ανταλλαγών αγαθών (προϊόντων ή υπηρεσιών) είναι η ουσία της αγοράς. Παλαιότερα, τα διάφορα άτομα επέλεγαν να ανταλλάξουν κάποια αγαθά που έχουν με κάποια άλλα αγαθά που έχουν άλλα άτομα και που ίδιοι επιθυμούν. Στις 16

17 εγχρήματες οικονομίες, πλέον, μπορούν να διαχωριστούν οι δύο πλευρές μιας ανταλλαγής, τοπικά ή/και χρονικά, και να λειτουργήσουν ανεξάρτητα οι πράξεις της αγοράς και της πώλησης (αφού το χρήμα μεσολαβεί στην συναλλαγή, παίζοντας ρόλο διαμεσολάβησης στην ανταλλαγή του ενός αγαθού με το άλλο). Συνεπώς, αρκεί να απομονώσουμε ένα αγαθό και να εξετάσουμε την προσφορά και τη ζήτηση για αυτό, ως συνάρτηση ενός χρηματικού μεγέθους. Αυτό μας βοηθάει να διαπιστώσουμε ποια είναι η μέγιστη τιμή στην οποία είναι διατεθειμένος ο κάθε καταναλωτής να αγοράσει ένα προϊόν στις διάφορες ποσότητες του, ποια είναι δηλαδή η τιμή επιφύλαξης του κάθε καταναλωτή. Κατά συνέπεια, εάν η αγοραία τιμή είναι μεγαλύτερη(ή μικρότερη) από την τιμή επιφύλαξης ο καταναλωτής δεν είναι (ή είναι) διατεθειμένος να αγοράσει το προϊόν. Εάν η αγοραία τιμή είναι ίση με την τιμή επιφύλαξης τότε ο καταναλωτής είναι αδιάφορος για το αν θα αγοράσει ή όχι αυτό το προϊόν. Από τη διαφορά μεταξύ αγοραίας και τιμής επιφύλαξης προκύπτει το πλεόνασμα καταναλωτή το οποίο είναι πάντα μη αρνητικό αφού ο καταναλωτής μπορεί πάντα να αρνηθεί να αγοράσει στην περίπτωση που η πρώτη είναι μεγαλύτερη της δεύτερης. Ενώ, λοιπόν, για τον καταναλωτή/αγοραστή το κρίσιμο μέγεθος είναι η τιμή επιφύλαξης, για τον παραγωγό/πωλητή είναι η ελάχιστη τιμή στην οποία είναι διατεθειμένος να πουλήσει σύμφωνα με το οριακό κόστος παραγωγής δηλαδή το κόστος παραγωγής για την παραγωγή μίας επιπλέον μονάδας από ένα προϊόν. Έτσι, αν η αγοραία τιμή είναι μεγαλύτερη (ή μικρότερη) από το οριακό κόστος παραγωγής μίας επιπλέον μονάδος τότε ο παραγωγός είναι(ή δεν είναι) διατεθειμένος να πουλήσει. Εάν δε η αγοραία τιμή είναι ίση με το οριακό κόστος παραγωγής τότε είναι αδιάφορος για το αν θα πουλήσει ή όχι. Μάλιστα, το πλεόνασμα παραγωγού προκύπτει από τη διαφορά 17

18 μεταξύ αγοραίας τιμής και οριακού κόστους παραγωγής όταν η πρώτη είναι μεγαλύτερη από το δεύτερο. Έστω ότι υπάρχει ένας καταναλωτής στην αγορά με μία συγκεκριμένη τιμή επιφύλαξης p ε και ένας παραγωγός με κόστος c. Αν p ε <c τότε δεν θα μπορούσε να υπάρξει αμοιβαία επωφελής συναλλαγή. Αν όμως p ε >c τότε η συναλλαγή ανάμεσα στους δύο αποκτά νόημα και η διαφορά p ε - c αποτελεί το συνολικό, από κοινού για τον καταναλωτή και τον παραγωγό, δυνητικό πλεόνασμα από την συναλλαγή, από το εμπόριο ανάμεσα τους. Το πώς θα μοιραστεί το πλεόνασμα στους δύο εξαρτάται από την αγοραία τιμή p. Τμήμα p ε - p θα αντιστοιχεί στον καταναλωτή και τμήμα p c στον παραγωγό. Ωστόσο, το ποια τιμή θα ισχύσει στη συναλλαγή εξαρτάται από μια σειρά από παράγοντές που αντιπροσωπεύουν τη σχετική διαπραγματευτική δύναμη των δύο μερών. Βέβαια οποιαδήποτε τιμή p τέτοια ώστε p ε >p>c οδηγεί σε εμπόριο με όφελος και για τις δύο πλευρές, άσχετα με το πώς αυτά τα οφέλη διανέμονται. Αν για οποιοδήποτε λόγο, δεν ήταν δυνατή η συναλλαγή (με τιμή ανάμεσα στο p ε και το c) και οι δύο πλευρές θα βρίσκονταν σε δυσμενέστερη θέση, αφού η συναλλαγή θα εξασφάλιζε ένα θετικό πλεόνασμα και για τους δύο. Το να μην γινόταν, λοιπόν, η συναλλαγή θα ήταν αναποτελεσματικό, με την έννοια ότι η συναλλαγή (ανεξάρτητα από το σε ποια τιμή θα γινόταν) θα αύξανε το συνολικό πλεόνασμα (παραγωγού και καταναλωτή) από κοινού κατά p ε c. Με άλλα λόγια το εμπόριο υπό τον παραπάνω περιορισμό για την τιμή p θα βελτίωνε τη θέση και των δύο πλευρών. Ένα κεντρικό ζήτημα για την ανάλυση της αγοράς, λοιπόν, είναι αν η αγορά οδηγεί σε μιαν αποτελεσματική κατάσταση, δηλαδή αν όλες οι αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές (όπως η παραπάνω) λαμβάνουν χώρα. 18

19 Σημαντική είναι επίσης και η διανομή του πλεονάσματος δηλαδή εάν η αγοραία τιμή είναι περισσότερο κοντά στην τιμή επιφύλαξης ή το κόστος παραγωγής. Τέλος, όπως γίνεται εύκολα κατανοητό μας ενδιαφέρει το κόστος παραγωγής (το οποίο αντανακλά την τεχνολογία παραγωγής) να είναι χαμηλό ώστε το συνολικό δυνητικό πλεόνασμα να είναι υψηλό. Τα παραπάνω συμπεράσματα τα οποία προέκυψαν από μία αγορά με έναν καταναλωτή και έναν παραγωγό μπορούν να γενικευθούν και να εφαρμοστούν και σε μία αγορά με πολλούς καταναλωτές/αγοραστές με διαφορετικές τιμές επιφύλαξης p ε1, p ε2,, p εn και πολλούς πωλητές/παραγωγούς με διαφορετικά κόστη παραγωγής c 1, c 2,, c an και μια δεδομένη αγοραία τιμή p. Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται πόσοι καταναλωτές αντιστοιχούν σε κάθε τιμή επιφύλαξης. Παρατηρούμε τα εξής: Ο κάθε καταναλωτής αγοράζει αν έχει τιμή επιφύλαξης που υπερβαίνει την τιμή p G- αλλιώς δεν αγοράζει. Ο κάθε καταναλωτής που αγοράζει, έστω i, έχει πλεόνασμα ίσο με την αξία του, p εi, μείον όσοι δεν αγοράζουν έχουν πλεόνασμα 0. Το συνολικό πλεόνασμα (όλων) των καταναλωτών δίνεται, λοιπόν, από το εμβαδόν της σκιασμένης περιοχής, και Το συνολικό αυτό πλεόνασμα είναι τόσο υψηλότερο όσο χαμηλότερη είναι η τιμή, για δύο λόγους: μια χαμηλότερη τιμή 19

20 επιτρέπει σε όσους ήδη αγοράζουν το αγαθό να έχουν υψηλότερο πλεόνασμα, αλλά και επιτρέπει σε πρόσθετους καταναλωτές (για τους οποίους η προηγούμενη, υψηλότερη τιμή υπερέβαινε την αξία) να αγοράσουν το αγαθό (απολαμβάνοντας πλεόνασμα). Μια αντίστοιχη ανάλυση μπορούμε να κάνουμε και από την πλευρά της προσφοράς, διατάσσοντας τους παραγωγούς από αυτούς με χαμηλό προς αυτούς με υψηλό (οριακό) κόστος παραγωγής. Πως όμως προσδιορίζεται αυτή η τιμή; Ο προσδιορισμός των τιμών είναι κάτι πολύ σημαντικό εν όψει σχεδιασμού μέτρων ΡΠ. 1.2 Kόστος Οικονομίες Κλίμακας και Φάσματος Ο προσδιορισμός της συνάρτησης κόστους είναι σημαντικό στοιχείο για τον προσδιορισμό της μορφής της αγοράς εφόσον επηρεάζει τη δομή της αγοράς (τον αριθμό και την κατανομή μεριδίων των επιχειρήσεων στην αγορά). Όταν το μέσο κόστος μειώνεται όσο αυξάνεται το επίπεδο παραγωγής λέμε ότι έχουμε οικονομίες κλίμακας. Στην αντίθετη περίπτωση λέμε ότι έχουμε αντι-οικονομίες κλίμακας ή αρνητικές οικονομίες κλίμακας και στην περίπτωση που το κόστος δεν επηρεάζεται από την παραγωγή έχουμε σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Όταν έχουμε οικονομίες κλίμακας, το οριακό κόστος είναι μικρότερο από το μέσο κόστος ενώ με τις αρνητικές οικονομίες κλίμακας το οριακό κόστος είναι μεγαλύτερο από το μέσο κόστος (με σταθερές αποδόσεις το μέσο και το οριακό κόστος είναι ίσα μεταξύ τους). Όταν έχουμε οικονομίες κλίμακας, η ελάχιστη 20

21 αποτελεσματική κλίμακα παραγωγής είναι το επίπεδο παραγωγής στο οποίο αυτές εξαντλούνται. Έχουμε οικονομίες φάσματος όταν τα κόστη παραγωγής δύο ή περισσότερων προϊόντων μαζί είναι μικρότερο από το άθροισμα του κόστους παραγωγής μαζί είναι μικρότερο από το άθροισμα του κόστους παραγωγής τους ξεχωριστά. Για παράδειγμα, μια εταιρεία που προσφέρει σιδηροδρομικά ταξίδια σε επιβάτες και υπηρεσίες μεταφοράς φορτίου (δύο διαφορετικά αγαθά) θα μπορεί να το κάνει με χαμηλότερο κόστος από αυτό δύο εταιρειών που η κάθε μια εξειδικεύεται στην προσφορά ενός από αυτά τα αγαθά. Μέχρι στιγμής χρησιμοποιούμε υποδείγματα: δηλαδή απλοποιημένες κατασκευές που αναπαριστούν όψεις της οικονομικής πραγματικότητας και τώρα μεταβαίνουμε στην αξιολόγηση ισορροπίας που αποδεικνύει ή όχι την οικονομική αποτελεσματικότητα, δικαιοσύνη και θέτει προτάσεις πολιτικής. 1.3 Η έννοια της Αποτελεσματικότητας Οικονομική Αποτελεσματικότητα Σκοπός της ρυθμιστικής πολιτικής και της Πολιτικής Ανταγωνισμού είναι, η βελτίωση της οικονομικής αποτελεσματικότητας σε αγορές στις οποίες οι επιχειρήσεις έχουν μονοπωλιακή δύναμη ή δύναμη στην αγορά. Η έννοια της οικονομικής αποτελεσματικότητας συνδέεται άμεσα με την έννοια της κοινωνικής ευημερίας. Οι οικονομολόγοι ορίζουν τη συνολική κοινωνική ευημερία που δημιουργεί η παραγωγή ενός προϊόντος ως το άθροισμα της ευημερίας των καταναλωτών (ή του πλεονάσματος των καταναλωτών) και της ευημερίας των παραγωγών (ή του πλεονάσματος των παραγωγών) του προϊόντος. 21

22 1.3.2 Παραγωγική Αποτελεσματικότητα Η παραγωγική αποτελεσματικότητα μετράει πόσο κοντά είναι το πραγματικό κόστος παραγωγής στο χαμηλότερο δυνατό κόστος, με δεδομένη την τεχνολογία και τις τιμές των συντελεστών παραγωγής Κατανεμητική Αποτελεσματικότητα Το συνολικό πλεόνασμα που δημιουργεί η παραγωγή ενός αγαθού μετράει την κατανεμητική αποτελεσματικότητα και την παραγωγική αποτελεσματικότητα στην παραγωγή του αγαθού, δηλαδή το βαθμό στον οποίο οι πόροι της οικονομίας κατανέμονται αποτελεσματικά και με το ελάχιστο δυνατό κόστος στη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Όπως ήδη αναφέραμε και πιο πάνω το συνολικό πλεόνασμα μεγιστοποιείται όταν η ποσότητα παραγωγής αντιστοιχεί στην τομή της καμπύλης οριακού κόστους με την καμπύλη ζήτησης, πότε η τιμή, p ισούται με το οριακό κόστος Δυναμική Αποτελεσματικότητα Οι παραπάνω έννοιες αποτελεσματικότητας (παραγωγική και κατανεμητική) συχνά αναφέρονται και ως έννοιες στατικής αποτελεσματικότητας γιατί λαμβάνουν την τεχνολογία ως δεδομένη. Η δυναμική αποτελεσματικότητα, αντίθετα αφορά στην αποτελεσματικότητα στην παραγωγή νέων ιδεών, τεχνολογιών κι προϊόντων (καινοτομία). Συνήθως, οι δείκτες που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της είναι οι επενδύσεις σε Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α-ένας δείκτης εισροών) ή τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (ή πατέντες-δείκτης εισροών), αν και βέβαια η αποτελεσματικότητα με την οποία μια αγορά ή επιχείρηση δημιουργεί καινοτομίες/πατέντες από επενδύσεις σε Ε&Α είναι σημαντική για τον προσδιορισμό της δυναμικής αποτελεσματικότητας της αγοράς ή της επιχείρησης. 22

23 Διαφορετικές μορφές αγοράς συνεπάγονται διαφορετικά επίπεδα στατικής και δυναμικής αποτελεσματικότητας. Επίσης, συχνά μια μορφή αγοράς μπορεί να οδηγεί σε σχετικά υψηλή στατική, αλλά σχετικά χαμηλή δυναμική αποτελεσματικότητα. Έτσι ο τέλειος ανταγωνισμός μεγιστοποιεί συνήθως την κατανεμητική και παραγωγική( και επομένως την στατική) αποτελεσματικότητα αλλά συχνά όχι τη δυναμική αποτελεσματικότητα. 1.4 Πότε και γιατί αποτυγχάνει η αγορά Ο θεμελιώδης λόγος που συχνά οι αγορές αποτυγχάνουν (με την έννοια ότι δεν υλοποιούνται όλες οι εν δυνάμει επωφελείς συναλλαγές, και επομένως δεν επιτυγχάνεται βελτιστοποίηση στην κατανομή πόρων και δεν μεγιστοποιείται η κοινωνική ευημερία) είναι ότι ο θεσμός της αγοράς δεν μπορεί να επιβάλλει συνεργασιακή συμπεριφορά μεταξύ των παραγόντων που συμμετέχουν. Συγκεκριμένα, στην αγορά καταναλωτές και επιχειρήσεις έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση της ατομικής τους ωφέλειας και αυτή δεν οδηγεί συνολικά σε μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας παρά μόνο κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Στις λοιπές περιπτώσεις, η συνεργασιακή συμπεριφορά αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη επωφελών συναλλαγών, με την έννοια ότι μόνο με συνεργασιακή συμπεριφορά είναι δυνατή η αποκάλυψη των πραγματικών προτιμήσεων των συμμετεχόντων στην αγορά έτσι ώστε να υλοποιηθούν οι εν δυνάμει επωφελείς συναλλαγές σε όρους που αντανακλούν αυτές τις προτιμήσεις. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η αγορά μπορεί να οδηγηθεί σε αποτυχία. Οι περιπτώσεις αυτές προκύπτουν όταν έχουμε: 1. Μονοπωλιακή Δύναμη Είναι χρήσιμο να διαχωρίσουμε μεταξύ δύο εναλλακτικών τρόπων που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι για να ορίσουν την έννοια της 23

24 μονοπωλιακής δύναμης ή ισοδύναμα, της δύναμης της επιχείρησης στην αγορά, τους εξής: 1. Μια επιχείρηση έχει ΜΔ όταν μπορεί να επηρεάσει με τις ενέργειες της την τιμή του προϊόντος (ή προϊόντων) που πουλάει-δηλαδή, σχηματικά, όταν αντιμετωπίζει μια καμπύλη ζήτησης που έχει αρνητική κλίση. 2. Μια επιχείρηση έχει ΜΔ όταν έχει την δυνατότητα να πουλάει το προϊόν της σε τιμές p που υπερβαίνουν το οριακό κόστος παραγωγής της (MC). Αν και όταν δεν ισχύει το σημείο 1, δεν θα ισχύει και το 2 μπορεί να ισχύει το 1 και όχι το 2. Από την άλλη μεριά, αν ισχύει το 2 θα πρέπει να ισχύει και το 1. Για τον λόγο αυτό και επειδή τελικά αυτό που ενδιαφέρει από άποψη κοινωνικής ευημερίας είναι η δυνατότητα τιμολόγησης πάνω από το οριακό κόστος, θα έπρεπε για να διαχωρίσουμε τις περιπτώσεις που ισχύει το 1 αλλά όχι το 2 από τις περιπτώσεις που ισχύει το 2, να χρησιμοποιούμε τον όρο «αποτελεσματική» ΜΔ στις τελευταίες μόνο δύο περιπτώσεις. Εναλλακτικά μπορούμε να πούμε ότι το 1 είναι αναγκαία συνθήκη, αλλά όχι ικανή για να ισχύει p>mc. Για να ισχύει το 1 δεν πρέπει να υπάρχει κάποιο από τα παρακάτω: 3. Μικρό μέγεθος επιχείρησης Κάθε επιχείρηση πρέπει να είναι πολύ μικρή σε σχέση με τη συνολική ζήτηση του συγκεκριμένου προϊόντος που πουλάει, τόσο ώστε οι ενέργειες της να μην έχουν αισθητή επίδραση στην τιμή. Αυτή η συνθήκη προϋποθέτει ότι: (α) Δεν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας-η παρουσία τους θα σήμαινε ότι η επιχείρηση δεν μπορεί να μειώνει συνεχώς το μέγεθος της (ως ποσοστό παραγωγής στην αγορά) και να είναι το ίδιο αποτελεσματική. Ως αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι 24

25 «Αρκετά» μεγάλες σε σχέση με την αγορά, και άρα οι αλλαγές στην ποσότητα που παράγουν επηρεάζουν αισθητά την τιμή. (β) Δεν υπάρχουν θετικά ή άλλου τύπου εμπόδια εισόδου στην αγορά που δίνουν την δυνατότητα σε μια επιχείρηση να αποκτήσει σημαντικό μέγεθος στην αγορά. 4. Ομοιογένεια προϊόντος Όταν το προϊόν μιας επιχείρησης διαφοροποιείται από αυτό όλων των άλλων επιχειρήσεων, δεν θα χάσει όλη την πελατεία της αν αυξήσει την τιμή της λίγο πάνω από αυτήν των άλλων προϊόντων που μπορεί να είναι ακόμη και πολύ καλά (αλλά όχι τέλεια) υποκατάστατα με το δικό της. Βέβαια, ο βαθμός υποκαταστασιμότητας μεταξύ του προϊόντος της και των άλλων θα καθορίσει πόσο μεγάλη μπορεί να είναι η αύξηση στην τιμή που θα κάνει τους πελάτες της να μετακινηθούν σε άλλα προϊόντα. 5. Τέλεια πληροφόρηση Αν οι καταναλωτές δεν έχουν τέλεια πληροφόρηση σχετικά με την τιμή κάθε μιας επιχείρησης και πρέπει να υποστούν κάποιο κόστος για να την μάθουν (κόστος αναζήτησης-searchcost) τότε και πάλι μια επιχείρηση δεν θα χάσει όλη την πελατεία της αν αυξήσει την τιμή της λίγο πάνω από αυτήν άλλων προϊόντων. Αν και οι τρεις παραπάνω παράγοντες ισχύουν, τότε δεν θα ισχύει το 1 και επομένως ούτε το 2. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε τέλειο ανταγωνισμό. Σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, η τιμή στην ισορροπία της αγοράς ισούται με το οριακό κόστος και με δεδομένη την τεχνολογία και τις προτιμήσεις των καταναλωτών, η κοινωνική ευημερία μεγιστοποιείται. 25

26 Στην πραγματικότητα, εξαιρετικά σπάνια συναντώνται οι συνθήκες που απαιτούνται για τέλειο ανταγωνισμό. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι, στον πραγματικό κόσμο, η απουσία μίας ή περισσοτέρων από τις παραπάνω συνθήκες θα έχει ως αποτέλεσμα η τιμή να μην είναι ίση με το οριακό κόστος. Επίσης, όμως πρέπει να σημειωθεί ότι η διαφορά της τιμής από το οριακό κόστος μπορεί να είναι μικρή ή πολύ μικρή και, ίσως ακόμη περισσότερο σημαντικό, να μην οφείλεται σε συμπεριφορά μιας ή περισσότερων επιχειρήσεων που αποσκοπεί στη μείωση του ανταγωνισμού και στην αύξηση της ΜΔ τους. Η εκμετάλλευση οικονομιών κλίμακας, όταν αυτές υπάρχουν για τεχνολογικούς ή άλλους εξωγενείς λόγους, η διαφοροποίηση των προϊόντων, και η απόκτηση ενός διπλώματος που δίνει τη δυνατότητα σε μια επιχείρηση να είναι η μόνη που μπορεί αν παράγει ένα προϊόν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, είναι όλοι παράγοντες που οδηγούν στο (1) και κατά πάσα πιθανότητα και στο (2). Όμως, όλοι οι ανωτέρω παράγοντες είναι κοινωνικά επιθυμητοί. 26

27 Αν σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ισχύει το (2), λόγω του ότι ισχύουν κάποιοι από τους ανωτέρω παράγοντες, χωρίς οι επιχειρήσεις να συμπεριφέρονται με στόχο τη μείωση του ανταγωνισμού με τρόπο που μειώνει την μακροχρόνια κοινωνική ευημερία, που σημαίνει ότι ακόμη και αν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή η διαφορά μεταξύ τιμής και οριακού κόστους είναι μεγάλη αναμένεται ότι η διαχρονική εξέλιξη των τιμών θα οδηγήσει σε αύξηση της κοινωνικής ευημερίας, λέμε ότι έχουμε επαρκώς αποτελεσματικό ανταγωνισμό (workablecompetition, Clark, 1940). Σε αγορές, όπου υπάρχει επαρκώς αποτελεσματικός ανταγωνισμός (workablecompetition), δεν είναι αναγκαία η εφαρμογή κανόνων ΡΠ ή/και ΠΑ. Εναλλακτικά, μπορούμε να πούμε ότι ο σκοπός των μέτρων ΡΠ και ΠΑ είναι να αντιμετωπίσουν αγορές με χαρακτηριστικά τέτοια (π.χ. περίπτωση Φυσικών Μονοπωλίων-βλ. παρακάτω), όπως και ενέργειες ή πρακτικές των επιχειρήσεων, που αποσκοπούν στο να ενισχύσουν, ή να διευκολύνουν τη χρήση Μονοπωλιακής Δύναμης (ΜΔ), που κάνουν τον ανταγωνισμό να μην είναι επαρκώς αποτελεσματικός και μειώνουν την μακροχρόνια κοινωνική ευημερία. Οφείλουμε λοιπόν να διαχωρίσουμε μεταξύ αποτελεσματικής ΜΔ που πηγάζει από παράγοντες που δεν εμποδίζουν την ύπαρξη επαρκώς αποτελεσματικού ανταγωνισμού, και αποτελεσματικής ΜΔ που πηγάζει από εξωγενείς τεχνολογικούς και άλλους παράγοντες, που συνεπάγονται ότι δεν μπορεί να υπάρχει επαρκώς αποτελεσματικός ανταγωνισμός, ή σε ενέργειες των επιχειρήσεων που στόχο έχουν τη μείωση του ανταγωνισμού και που συνεπάγονται μακροχρόνια μείωση της κοινωνικής ευημερίας. Ας εξετάσουμε πιο προσεκτικά την πολύ σημαντική αυτή διάκριση που πρέπει να κάνουμε που αφορά στις διαφορετικές πηγές δημιουργίας αποτελεσματικής ΜΔ. 27

28 Όποτε μια επιχείρηση έχει τη δυνατότητα να διατηρεί την τιμή της πάνω από το οριακό κόστος, ο ανταγωνισμός δεν θα είναι τέλειος, ή δεν θα υπάρχουν αρκετά έντονες ή αποτελεσματικές ανταγωνιστικές πιέσεις στην επιχείρηση. Μπορούμε να πούμε ότι οι ενέργειες της επιχείρησης δεν επηρεάζονται δεν επηρεάζονται αποτελεσματικά από τον ανταγωνισμό. Η έλλειψη έντονων ανταγωνιστικών πιέσεων, τώρα, μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους. Στο ένα άκρο μπορεί να έχουμε απόκτηση ΜΔ μέσω συμπαιγνίας, συγχώνευσης επιχειρήσεων ή «επιθετικής συμπεριφοράς» που στοχεύει στο να ωθήσει ανταγωνιστικές επιχειρήσεις σε έξοδο από την αγορά. Από την άλλη μπορεί η ΜΔ να αποκτηθεί από επενδύσεις σε Ε&Α που έχουν οδηγήσει στην απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (πατεντών) και καινοτομία ή λόγω του ότι η επιχείρηση κατέχει κάποιο σπάνιο περιουσιακό στοιχείο που της δίνει τη δυνατότητα να λειτουργεί περισσότερο αποτελεσματικά (superiorefficiency) από τους ανταγωνιστές της (συχνά οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο superiorefficiencyrents αντί monopolyprofits για να ορίσουν τις υπέρ-κανονικές απολαβές της επιχείρησης στην τελευταία περίπτωση). Έχει όμως μεγάλη σημασία να ερευνήσει κανείς τις πηγές της ΜΔ εφόσον οι διαφορετικοί τρόποι απόκτησης της ΜΔ μπορεί να έχουν τελείως διαφορετικές συνέπειες στη μακροχρόνια κοινωνική ευημερία. Για παράδειγμα, αν μια πατέντα προφυλάσσει από απομίμηση νέα γνώση που έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση της τιμής, είναι δυνατό ότι στην νέα τιμή (με τη νέα τεχνολογία) η ευημερία των καταναλωτών μπορεί να είναι και μεγαλύτερη από αυτή αν το κόστος παρέμενε το ίδιο (με την παλιά τεχνολογία) ακόμη και αν η τιμή ήταν τότε ίση με το οριακό κόστος. Συνοψίζοντας, είναι χρήσιμο να διαχωρίσουμε μεταξύ δύο υπόπεριπτώσεων την περίπτωση όπου μια επιχείρηση έχει ΜΔ όταν έχει την δυνατότητα να πουλάει το προϊόντος σε τιμές (p) που υπερβαίνουν το οριακό κόστος παραγωγής της (MC). 28

29 (α) Μονοπωλιακής Δύναμης που οφείλεται σε τεχνολογικούς και άλλους παράγοντες ή ενέργειες της επιχείρησης που περιορίζουν τον ανταγωνισμό αλλά και επιδρούν αρνητικά στο μακροχρόνιο επίπεδο της κοινωνικής ευημερίας, και (β) Μονοπωλιακής Δύναμης που οφείλεται σε τεχνολογικούς και άλλους παράγοντες ή ενέργειες (π.χ. απόκτησης μιας πατέντας) της επιχείρησης που περιορίζουν μεν τις ανταγωνιστικές που δέχεται η επιχείρηση αλλά δεν επιδρούν αρνητικά στο μακροχρόνιο επίπεδο της κοινωνικής ευημερίας. Στόχος των αρχών ΠΑ και ΡΠ πρέπει να είναι να αντιμετωπίζουν αγορές και ενέργειες επιχειρήσεων που ανήκουν στην περίπτωση (α). 6. Ελλιπής Πληροφόρηση Τα δύο σημαντικά προβλήματα εδώ, που εξετάζει η οικονομική θεωρία υπό ασύμμετρη πληροφόρηση, είναι αυτά του ηθικού κινδύνου κα της δυσμενούς επιλογής. Έχουμε ηθικό κίνδυνο όταν σε μα συναλλαγή υπάρχει ασύμμετρη πληροφόρηση μεταξύ των συμμετεχόντων και ένας εκ των συμμετεχόντων δεν μπορεί να παρατηρήσει (ελέγξει) ενέργειες υπό τον έλεγχο ενός άλλου οι οποίες επηρεάζουν την αξία της συναλλαγής. Για παράδειγμα, λόγω ηθικού κινδύνου το γεγονός ότι κάποιος ασφαλίζεται αυξάνει την πιθανότητα να συμβεί αυτό για το οποίο ασφαλίζεται. Έτσι, η ασφάλεια για κλοπή, αυξάνει την πιθανότητα κλοπής εφόσον ο ασφαλιζόμενος γίνεται λιγότερο προσεκτικός. Ένα άλλο τυπικό παράδειγμα αφορά την ποιότητα της υπηρεσίας που προσφέρουν διάφορες επαγγελματικές ομάδες όπως οι γιατροί, οι δικηγόροι κ.λπ. Εάν το επίπεδο προσπάθειας (που προσδιορίζει την ποιότητα της υπηρεσίας) του επαγγελματία δεν μπορεί να ελεγχθεί από τον αγοραστή, ο επαγγελματίας έχει το 29

30 κίνητρο να μειώσει την προσπάθεια του και να προσφέρει ανεπαρκή ποιότητα αν και ο αγοραστής πληρώνει για υψηλότερη ποιότητα. Έχομε δυσμενή επιλογή όταν κάποιος από τους συμμετέχοντες στην αγορά δεν μπορεί να διακρίνει ποιοι δυνητικοί «τύποι» των άλλων συμμετεχόντων πράγματι συμμετέχον. Γι παράδειγμα, ασύμμετρη πληροφόρηση μπορεί να εμποδίζει τον αγοραστή ενός αγαθού να διακρίνει μεταξύ εξωγενών χαρακτηριστικών που επηρεάζουν την «ποιότητα» διαφορετικών τύπων του αγαθού. Έτσι, θα έχουμε δυσμενή επιλογή όταν οι καταναλωτές δεν μπορούν να διακρίνουν μεταξύ καλών» και «κακών» μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, ή όταν οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν μπορούν να διακρίνουν μεταξύ «καλών» και «κακών» ρίσκων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το πρόβλημα μπορεί να οδηγήσει τα «καλά» μεταχειρισμένα αυτοκίνητα και τα «καλά» ρίσκα εκτός της αγοράς, σε μείωση της προσφερόμενης ποσότητας και ακόμα και στην εξαφάνιση της αγοράς. Η αγορά συχνά δημιουργεί θεσμούς που προσφέρουν πληροφόρηση και έτσι εξασθενίζουν οι ασυμμετρίες πληροφόρησης και οι αρνητικές τους συνέπειες, όμως πολλές φορές το επίπεδο συναλλαγών παραμένει μη-άριστο. Διάφορες πολιτικές έχουν σχεδιαστεί για να δώσουν λύση στα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω των συμμετριών πληροφόρησης. Ένα παράδειγμα κυβερνητικής ρύθμισης που σχεδιάστηκε για να μειώσει τις αποτυχίες της αγοράς που προέρχονται από την ασυμμετρία της πληροφόρησης είναι ο νόμος κατά της εσωτερικής πληροφόρησης (trading) στο Χρηματιστήριο. Ο σκοπός αυτού του νόμου είναι να εξασφαλίσει ότι η ασύμμετρη πληροφόρηση, η καλύτερη δηλαδή ιδιωτική πληροφόρηση που διαθέτουν κάποια στελέχη μέσα σε επιχειρήσεις, δεν θα καταστρέψει την αγορά καθώς οι μη πληροφορημένοι, σε μια μη-ρυθμιζόμενη αγορά που ο πληροφορημένοι παίζουν σημαντικό ρόλο θα μείνουν έξω από αυτήν (δεν θα επενδύσουν). Για παράδειγμα, ας 30