Κατάδυση στο χρώµα ypobryxies :41 MM Æ64. Γράφει ο ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ Φωτογραφίες: ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΒΑΓΙΑΝΟΣ, ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ

Transcript

1 ypobryxies :41 MM Æ64 Κατάδυση στο χρώµα Αποικία υδρόζωων της οικογένειας Eudendriidae. ιακρίνονται τα µικροσκοπικά ζωίδια. Γράφει ο ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ Φωτογραφίες: ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΒΑΓΙΑΝΟΣ, ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ 64 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

2 ypobryxies :41 MM Æ66 Απίθανοι χρωµατικοί συνδυασµοί στο απόλυτο σκοτάδι Λίγα µέτρα κάτω από τα σώµατα των ανυποψίαστων κολυµβητών δύο µυστηριώδεις κόσµοι συναντιούνται Στα υποβρύχια σπήλαια, πλάσµατα που ζουν στο φως έρχονται σε επαφή µε αυτά που υπάρχουν µόνο στο απόλυτο σκοτάδι, δηµιουργώντας µια ζώνη µε απίθανους συνδυασµούς Ο φωτογραφικός µας φακός «αιχµαλώτισε» αυτή τη χρωµατική πανδαισία στις υποβρύχιες σπηλιές της Παλιόχωρας µε τη βοήθεια του Νίκου Μπολανάκη, του Άρη Σπέγγου και του υποδειγµατικού καταδυτικού τους κέντρου AQUA CRETE α σπήλαια αυτά βρίσκονται στα ρηχά, είναι σχετικά µικρά σε µέγεθος και συνήθως φωτίζονται από το ηλιακό φως στο µεγαλύτερο µέρος τους. Τα υποθαλάσσια σπήλαια είναι θαλάσσια περιβάλλοντα µε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τις έντονες µεταβολές των φυσικοχηµικών και υδροδυναµικών παραµέτρων (π.χ. φωτός, ρευµάτων) σε σχέση µε την απόσταση από την είσοδο του σπηλαίου. Καθώς οι περιβαλλοντικές αυτές παράµετροι επηρεάζουν έντονα την κατανοµή των διαφόρων θαλάσσιων οργανισµών, παρατηρείται έντονη ζώνωση της θαλάσσιας σπηλαιοπανίδας. Η παρουσία φυκών εξαρτάται άµεσα από το φως, καθώς είναι αναγκαίο για τη φωτοσύνθεση. Στα τµή- µατα του σπηλαίου που φτάνει φως απαντώνται κυρίως ροδοφύκη, καθώς έχει µικρές απαιτήσεις φωτός, ενώ στα σκοτεινά σηµεία του σπηλαίου τα φύκη απουσιάζουν εντελώς. Η απουσία των φυκών προσφέρει ελεύθερο χώρο για την εγκατάσταση άλλων εδραίων οργανισµών όπως σπόγγοι, βρυόζωα, υδρόζωα κλπ. Έτσι, η εικόνα που έχουν τα εσωτερικά τοιχώµατα των θαλάσσιων σπηλαίων, ακόµη και πολύ κοντά στην είσοδο, είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του εξωτερικού περιβάλλοντος. Στα τοιχώµατα των υποθαλάσσιων σπηλαίων κυριαρχούν ζωικοί και όχι φυτικοί οργανισµοί και κυρίως αιωρηµατοφάγοι, δηλαδή οργανισµοί που συλλαµβάνουν τροφή που «αιωρείται» στο νερό (πλαγκτονικοί οργανισµοί ή οργανικά θρύµµατα). Οι οργανισµοί αυτοί (κυρίως σπόγγοι, βρυόζωα και υδρόζωα) έχουν συνήθως εντυπωσιακά χρώµατα και σχή- µατα, δηµιουργώντας υπέροχο διάκοσµο στα τοιχώµατα του σπηλαίου. Η αφθονία και η ποικιλία των οργανισµών αυτών συνήθως µειώνεται, όσο προχωράµε βαθύτερα στο εσωτερικό του σπηλαίου. Στα σπήλαια της Παλιόχωρας, οι οργανισµοί που εντυπωσιάζουν περισσότερο είναι τα βρυόζωα. Υπάρχουν περίπου 5000 γνωστά είδη βρυόζωων από τα οποία ελάχιστα ξεπερνούν σε µήκος τα 0,5mm. Όλα είναι υδρόβια και βρίσκονται συνήθως σε ρηχά νερά, αν και µερικά είδη έχουν βρεθεί σε βάθος που ξεπερνά τα 8.000m. Παρουσιάζουν µεγάλη ποικιλο- µορφία και, εκτός λίγων εξαιρέσεων, σχηµατίζουν αποικίες. Κάθε µέλος της αποικίας (ζωίδιο) ζει σε ένα µικροσκοπικό θάλαµο, τη ζωοικία, που εκκρίνεται από την επιδερµίδα του. Ο εξωσκελετός αυτός, ανάλογα µε το είδος, µπορεί να είναι ζελατινώδης, χιτινώδης ή από ανθρακικό ασβέστιο και πιθανώς να έχει συγκολληµένους κόκκους άµµου. Μερικές αποικίες σχηµατίζουν ασβεστολιθικές επιστρώσεις σε φύκη, βράχια ή όστρακα, ενώ άλλα είδη σχηµατίζουν Η φωτογράφηση των υποβρύχιων σπηλαίων της Παλιόχωρας έγινε µε την αµέριστη συµπαράσταση του καταδυτικού κέντρου AQUA CRETE. Οι ιδιοκτήτες του Νίκος Μπολανάκης και Άρης Σπέγγος έθεσαν στη διάθεσή µας τα µέσα και τον εξοπλισµό τους και µας ξενάγησαν στην υποβρύχια Παλιόχωρα, χαρίζοντάς µας αξέχαστες στιγµές 66 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

3 ypobryxies :41 MM Æ68 Πάγουρος που χρησιµοποιεί ένα κοµµάτι σπόγγου για παραλλαγή. ιακρίνονται µόνο τα πόδια του. 68 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

4 ypobryxies :41 MM Æ70 Οι πάγουροι συχνά βρίσκουν καταφύγιο σε σχισµές κοντά στην είσοδο της σπηλιάς. Στα σπήλαια, αλλά και εκτός σπηλαίων µέσα σε σχισµές βράχων, κρύβονται οι γαρίδες «καθαριστές» του είδους Stenopus spinosus. δενδροειδείς ή θαµνοειδείς µορφές µε ανορθούµενες και διακλαδισµένες αποικίες, που µοιάζουν µε φύκη ή µε κοράλλια. Οι αποικίες µε τις επιστρώσεις σε βράχια µπορεί να ξεπεράσουν σε µήκος το 1m, ενώ ορισµένες ανορθούµενες µορφές µπορεί να αποκτήσουν ύψος µεγαλύτερο από 30cm. Τα ζωίδια διαθέτουν βλεφαριδωτή συσκευή διατροφής - µια στεφάνη από κεραίες µε βλεφαρίδες, που ανοίγουν σε σχήµα χωνιού - που λόγω του σχήµατός της λέγεται λοφοφόρο (= λόφος + φέρω). Τα ζωίδια εκτείνονται έξω από τις ζωοικίες τους για να τραφούν και στη συνέχεια αποσύρονται σε αυτές. Συχνά οι ζωοικίες σφραγίζονται ερµητικά µε µικρό πώµα για την προστασία του ζωιδίου. Τα τροφικά σωµατίδια (πλαγκτονικοί οργανισµοί ή αιωρούµενη οργανική ύλη), συλλέγονται από τις βλεφαρίδες του λοφοφόρου και οδηγούνται στο στόµα. Τα περισσότερα βρυόζωα είναι ερµαφρόδιτα και συνήθως επωάζουν τα αυγά τους. Οι προνύµφες των βρυόζωων, αφού περάσουν από το πλαγκτονικό στάδιο, εγκαθίστανται στο βυθό, όπου µεταµορφώνονται σε ενήλικες µορφές. Στη συνέχεια αναπαράγονται αγενώς µε εκβλάστηση, δηµιουργώντας αποικίες. Κάθε αποικία αποτελείται από κλώνους (γενετικά όµοια άτοµα) του ατόµου που εγκαταστάθηκε αρχικά. Αν τµήµα της αποικίας σπάσει, το σπασµένο τµήµα µπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται και να δηµιουργήσει καινούρια αποικία. Στα υποβρύχια σπήλαια της Παλιόχωρας παρατηρήθηκαν κυρίως τρία είδη βρυόζωων: το Myriapora truncata (το «ψευτοκοράλλι»), το Sertella beaniana (η «δαντέλλα του Ποσειδώνα») και το Smittina cervicornis. Στα βράχια έξω από τις υποβρύχιες σπηλιές, συχνή είναι η παρουσία του αστερία Ophidiaster ophidianus. Η γαρίδα αυτή φωτογραφήθηκε έξω από την είσοδο µιας από τις σπηλιές της Παλιόχωρας. 70 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

5 ypobryxies :42 MM Æ72 Αποικία βρυόζωων του είδους Myriapora truncata («ψευτοκοράλι»). 72 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

6 ypobryxies :42 MM Æ74 74 Αποικία βρυόζωων του είδους Smittina cervicornis. Το Myriapora truncata είναι αρκετά συνηθισµένο είδος στη Μεσόγειο. Συναντάται είτε σε βαθιά νερά είτε στις εισόδους ρηχών σπηλαίων και κοιλω- µάτων (3-90m βάθος). Έχει κόκκινο ή πορτοκαλοκόκκινο χρώµα και σχηµατίζει δενδροειδείς ανορθούµενες αποικίες που µπορεί να φτάσουν τα 10cm ύψος. Οι κλάδοι της αποικίας είναι στρογγυλεµένοι και έχουν χαρακτηριστικό τελείωµα, που δίνει την εντύπωση ότι ο κλάδος έχει αποκοπεί. Η µορφή του θυµίζει κοράλλι γι αυτό και έχει πάρει την ονοµασία «ψευτοκοράλλι». Το βρυόζωο Sertella beaniana έχει πάρει το όνοµα «δαντέλλα του Ποσειδώνα» χάρη στη δαντελωτή του µορφή. Έχει υπόλευκο ή ροδαλό χρώµα και το ύψος του µπορεί να ξεπεράσει τα 5cm. Προτιµά τις συνθήκες χαµηλού φωτισµού των σπηλαίων. Το Smittina cervicornis συναντάται όπου και το Myriapora truncata, µε το οποίο συχνά σχηµατίζει γειτονικές αποικίες. Έχει απαλό κρεµ χρώµα και οι θαµνοειδείς ανορθούµενες αποικίες του ξεπερνούν τα 10cm σε ύψος. Οι κλάδοι της αποικίας είναι πιο πυκνοί από εκείνους του Myriapora truncata. Στα σπήλαια της Παλιόχωρας, σηµαντική ήταν και η παρουσία σπόγγων. Οι σπόγγοι ανήκουν στο φύλο Ποροφόρα (πόρος + φέρω) και φέρουν χιλιάδες µικροσκοπικούς πόρους που επικοινωνούν µε δαιδαλώδες σύστηµα αγωγών µε το οποίο διηθούν νερό για την πρόσληψη της τροφής τους (οργανικά θρύµµατα, πλαγκτονικοί οργανισµοί, βακτήρια). Η κυκλοφορία του νερού στους αγωγούς εξασφαλίζεται από εξειδικευµένα µαστιγοφόρα κύτταρα, τα οποία µε την αδιάκοπη κίνησή τους προωθούν µεγάλες ποσότητες νερού. Μερικοί µεγάλοι σπόγγοι µπορούν να διηθήσουν έως και 1500 λίτρα Αποικία βρυόζωων του είδους Sentella beaniana («δαντέλλα του Ποσειδώνα»). Ροδοφύκη και σπόγγοι στην είσοδο µιας σπηλιάς. IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

7 ypobryxies :42 MM Æ76 Αποικία βρυόζωων του είδους Myriapora truncata («ψευτοκοράλι»). 76 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

8 ypobryxies :42 MM Æ78 Ο σπόγγος Spirastrella cuntatrix είναι από τους πιο συνηθισµένους των ελληνικών θαλασσών.είναι ευδιάκριτο το πλέγµα των αγωγών που οδηγεί στο στοµάτιο. νερό ηµερησίως. Συνήθως υπάρχουν πολλοί µικροί πόροι για την είσοδο του νερού (όστια) και λίγοι µεγάλοι για την έξοδο (στοµάτια). Ιδιαίτερα όµορφες ήταν και οι αποικίες των υδρόζωων, που συναντήσα- µε στις σπηλιές της Παλιόχωρας. Τα υδρόζωα ανήκουν στο φύλο Κνιδόζωα, στο οποίο ανήκουν επίσης οι µέδουσες, οι ανεµώνες και τα κοράλλια. Η πλειονότητα των υδρόζωων είναι θαλάσσια είδη και σχηµατίζουν αποικίες. Ένα τυπικό υδρόζωο έχει µια βάση, ένα µίσχο και ένα ή περισσότερα ακραία ζωίδια. Τα περισσότερα ζωίδια είναι τροφικοί πολύποδες και διαθέτουν στόµα και στεφάνη κεραιών µε τις οποίες συλλαµβάνουν τη λεία τους (πλαγκτονικούς οργανισµούς), παρέχοντας τροφή σε ολόκληρη την αποικία. Τα αποικιακά υδρόζωα αναπαράγονται µε εκβλάστηση, αυξάνοντας το µέγεθος της αποικίας. Παράλληλα δηµιουργούνται στην αποικία και εκβλαστή- µατα µεδουσών (υδροµέδουσες), που εγκαταλείπουν την αποικία ως ελεύθερα κολυµβητικά άτοµα, παράγουν γαµέτες (ωάρια και σπερµατοζωάρια) και αναπαράγονται αµφιγονικά δίνο- ντας βλεφαριδοφόρες προνύµφες (πλάνουλες). Οι πλάνουλες, αφού παραµείνουν για λίγο στο πλαγκτόν, θα εγκατασταθούν στο υπόστρωµα και θα µεταµορφωθούν σε µικρό πολύποδα, από τον οποίο θα παραχθεί µε εκβλάστηση νέα αποικία υδρόζωων. Οι υδροµέδουσες έχουν συνήθως πολύ µικρό µέγεθος, των οποίων η διάµετρος κυµαίνεται 78 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

9 ypobryxies :43 MM Æ80 Ο σπόγγος Spirastrella cuntatrix έχει καλύψει µεγάλο µέρος του βράχου. Η φωτογραφία έχει ληφθεί κοντά στην έξοδο της σπηλιάς, όπου το ηλιακό φως ήταν αρκετό, γι αυτό και υπάρχουν αρκετά φύκη πάνω στον βράχο. 80 IANOYAΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

10 ypobryxies :43 MM Æ82 Αποικία βρυόζωων του είδους Smittina cervicornis.