«Τα ελαιόδεντρα του Γερακίου στον χώρο και στον χρόνο»

Transcript

1 «Τα ελαιόδεντρα του Γερακίου στον χώρο και στον χρόνο» Δημήτριος Βαχαβιώλος, Υπεύθυνος Σχ.Δρ. Β/θμιας Εκπ/σης Λακωνίας Ανθή Σαράντη, Εκπαιδευτικός ΠΕ 04.01, Γυμνάσιο Γερακίου Πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων Γυμνασίου Γερακίου: «Η Ελιά και τα προϊόντα της. Αειφορία και Ζωή του τόπου μας» Σχολικό Έτος

2

3 Το σύγχρονο Γεράκι Κάτοικοι: 1500 Κύρια απασχόληση κατοίκων: Ελαιοκαλλιέργεια Συνολική έκταση ελαιώνων: στρέμματα Ετήσια παραγωγή ελαιολάδου: 1000 τόνοι ( Κορωνέικη Μυρτολιά Καλαμών) Ετήσια παραγωγή βρώσιμων ελαιών (Καλαμών): 9000 τόνοι Ελαιουργεία: 2 (φυγοκεντρικά)

4 Τα (Υπερ) Αιωνόβια Ελαιόδεντρα της περιοχής μας.

5 Βρίσκονται διάσπαρτα γύρω από τον οικισμό και μαρτυρούν τη διαχρονική ενασχόληση των κατοίκων με την ελαιοκαλλιέργεια

6 Η ενεργός παρουσία των κατοίκων του. Γερακίου στον ιστορικό χώρο και χρόνο, μαρτυρείται λοιπόν όχι μόνο από τα κτίσματα (ναοί), αλλά και από τα ελαιόδεντρα. Αμφότερα λοιπόν αποτελούν μνημεία της περιοχής.

7 Υποθέματα Άξονες Η αξία των Ελαιοδέντρων Τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά (μέγεθος και σχήμα κορμού, σχηματισμός κοιλοτήτων, κ.ά.) Μνημειακά χαρακτηριστικά ( σύνδεση με μύθους, θρύλους, ιστορικά γεγονότα, λογοτεχνία) Παραγωγικά χαρακτηριστικά ( παραγωγή ποιοτικού ελαιολάδου) Ο ρόλος τους στο Οικοσύστημα ( βιοκοινότητα) Αναπόσπαστο μέρος του τοπίου

8 Ελιά: Το δέντρο που έδινε.. Τον καρπό ( τροφή) Το ελαιόλαδο ( τροφή καλλυντικό) Την ξυλεία ( για καύσιμο ή έπιπλα σκεύη) Τα φύλλα ( τροφή για τα ζώα ή λίπασμα) Τη σκιά του Φιλοξενούσε πουλιά, αλεπούδες, λαγούς κλπ Επίσης μανιτάρια και είδη φυτών ( σημαντικός παράγοντας Βιοποικιλότητας στο Οικοσύστημα)

9 Παιδαγωγικοί Στόχοι Γνωστικοί: Ο συσχετισμός μεγέθους κορμού και ηλικίας του δέντρου Σχέση της ιστορίας του τόπου και αγροτικής καλλιέργειας Μέθοδοι χρονολόγησης δέντρων Συναισθηματικοί: Ανάπτυξη της συνεργασίας Συσχετισμός της καθημερινής ζωής με το σχολείο Αναγνώριση της ιστορικής μνημειακής αξίας των δέντρων Ψυχοκινητικοί: Η καλλιέργεια και όξυνση της παρατηρητικότητας Η δυνατότητα προσανατολισμού στο χώρο Χρήση χαρτών Πραγματοποίηση μετρήσεων

10 Μεθοδολογία -Δραστηριότητες Χωρισμός ομάδων, σχεδιασμός Επίσκεψη ελαιώνων, αναζήτηση αιωνόβιων ελαιοδέντρων Καταγραφή τους, τοποθέτηση σε χάρτη Μετρήσεις: Ύψους και περιμέτρου κορμού Αναζήτηση τρόπων χρονολόγησης συσχετισμός με την περίμετρο. Επίσκεψη στα γιγάντια Ελαιόδεντρα της Κέρκυρας - συγκρίσεις Βιβλιογραφική μελέτη και αναζήτηση στο διαδίκτυο Συνεντεύξεις Αξιολόγηση Συμπεράσματα Προτάσεις - Προοπτικές

11 Βιβλιογραφική Αναζήτηση

12 5 ος αιώνας μ.χ. : Μετά τον χωρισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εντατικοποιείται η γεωργική καλλιέργεια στην Ανατολική Μεσόγειο, για την κάλυψη των αναγκών της. 9 ος - 11 ος αιώνας μ.χ. : καθαρισμός πλαγιών για χρήση ξυλείας και καλλιέργεια ελιάς ( κατασκευή αναβαθμίδων), υπό τον έλεγχο μεγάλων γαιοκτημόνων και εκκλησίας. 13 ος 15 ος αιώνας: Φραγκοκρατία πόλεμοι - Μετακινήσεις αρβανίτικων πληθυσμών στην Πελοπόννησο και εντατικοποίηση της καλλιέργειας της ελιάς

13 Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα όμως λιγοστεύουν γιατί.. Κόβονται, για αντικατάσταση από νεότερα ( Κορωνέικη ή Καλαμών, για ευκολότερη καλλιέργεια, μεγαλύτερη απόδοση και άρα οικονομικό όφελος) Κεντρώνονται, με άλλες ποικιλίες ( καλαμών ή κορωνέικη) Κόβονται για να γίνουν δρόμοι οικόπεδα Ξυλεία για την κατασκευή επίπλων ή για καύσιμα κλπ

14

15

16 Προσδιορισμός ηλικίας δέντρου 1. Μέθοδος των δακτυλίων (Κάθε χρόνος αντιστοιχεί σε ένα δακτύλιο* - σχετικά ακριβής, αλλά γίνεται αφού κοπεί το δέντρο!)

17 2. Με τη μέτρηση της περιμέτρου, στο ύψος του στήθους. ( μέθοδος με απόκλιση, αλλά δίνει προσεγγιστικά αποτελέσματα) α. Αν θεωρήσουμε ακτινική ανάπτυξη 0,5 1,5 mm ανά έτος, ( μέσος όρος 0,8 mm), τότε η ηλικία Υ = R/r ( όπου R η ακτίνα σε mm, και r=0,8 mm ο ρυθμός ακτινικής ανάπτυξης) ( Λυριτζής 1994, polelia.sedik.gr, Κρήτη) β. Υ = 26,87+99,7x M, όπου Μ η περίμετρος σε μέτρα ( εξίσωση Gleichung Όθων Μιχαλάς, Κέρκυρα)

18 Μετρήσεις: Απόπειρα χρονολόγησης

19

20

21

22 Κέρκυρα

23 Γεράκι

24

25

26 Αποτελέσματα. Τοποθεσία Περίμετρος (m) Ακτίνα (mm) Χρονολόγηση (1) Τζελέτη (Τ) Λίβερη (Λβ) Λιθάρι (Λθ) Μαστορομίχα (Μ) Ντελεκού (Ν) Ζάβραινα (Ζ) Χρονολόγηση (2)

27 Λβ - ΚΑΡΙΤΣΑ ΓΕΡΑΚΙ Ζ Λθ Μ Τ Ν

28 Παρατηρήσεις Ο 1 ος τρόπος ( Κρήτη), δίνει διπλάσια αποτελέσματα ως προς την ηλικία, από τον 2 ο ( Κέρκυρα). Αυτό είναι λογικό, καθώς το κλίμα της Κέρκυρας ( έντονες βροχοπτώσεις), ευνοεί πιο γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης.. Ως Νότιοι ( λιγότερες βροχοπτώσεις), θα κρατήσουμε την 1 η μέθοδο χρονολόγησης..

29 Συμπεράσματα.. Τα ελαιόδεντρα που μελετήσαμε είναι ηλικίας χρόνων (!) Η ηλικία της Ελιάς της Ζάβραινας ( 2500 χρ) συμπίπτει με τα στοιχεία της αρχαιολογικής έρευνας στην Ακρόπολη Γερονθρών «Το ότι δεν έχουμε ίχνη από παλιότερη καλλιέργεια, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ή δεν υπήρξε..» (Mieke Prent.)

30 H Ελιά της Ζάβραινας υπάρχει εκεί πιθανόν από το 500 π.χ. Οι υπόλοιπες, στον κάμπο του Γερακίου Ελιές, πιθανόν από το μ.χ. ( Φραγκοκρατία Ενετοκρατία Βυζάντιο)

31 Η υπεραιωνόβια ελιά της Καρίτσας (περιοχή Ζάβραινα, όρια Γερακίου Καρίτσας)

32 Προβληματισμοί - Σκέψεις Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα είναι σιωπηλοί μάρτυρες της Ιστορίας μας, εξακολουθούν όμως και είναι παραγωγικά. Το πρώτο καθιστά επιτακτική την προστασία τους.. «Αφού πρέπει να προστατεύουμε και να διατηρούμε τα μνημεία ( κτίσματα), γιατί να μην προστατεύουμε και τα αιωνόβια ελαιόδεντρα ;» Το δεύτερο, μπορεί να αποτελέσει ένα καλό «άλλοθι» ή ευκαιρία αξιοποίησής τους..

33 Οι αρχαιολογική χώροι ( βυζαντινοί ναοί), προστατεύονται αλλά και λειτουργούν, παραμένοντας «ζωντανοί»..

34 Προτάσεις Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα, ως ισχυρό στοιχείο του ιστορικού αλλά και σύγχρονου τοπίου του Γερακίου, μπορούν να αποτελέσουν και επισκέψιμα αξιοθέατα. ( Σύνδεση με μνημεία, σχεδιασμός ιστορικών περιβαλλοντικών διαδρομών σε χάρτη, σήμανση με τα στοιχεία «ταυτότητας» του δέντρου)

35 Αναζήτηση και διασφάλιση πλεονεκτικών ποιοτικών χαρακτηριστικών του ελαιολάδου ( το ελαιόλαδο της ποικιλίας Μυρτολιάς, έχει αναγνωριστεί ως εξαιρετικά ποιοτικό με πολλαπλά οφέλη για την υγεία, λόγω της αυξημένης περιεκτικότητας της πολυφαινόλης ελαιοκανθάλη). Οργανωμένη παραγωγή, τυποποίηση, προώθηση και πώληση αυτού του ελαιολάδου ατομικά ή ομαδικά από Γερακίτες παραγωγούς.

36 Βιβλιογραφία Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον (Ε.Α.Π.) Περιβαλλοντικές Μελέτες: οδηγοί Δράσης/ βοήθημα για νέους Γεώργιος Βαβίζος, Κατερίνα Ζαννάκη Κ.Π.Ε. Καλαμάτας: Εκπαιδευτικό Υλικό Μουσείο Ελιάς και Ελαιολάδου, Σπάρτη, Εκπαιδευτικό Υλικό «Ο Πολιτισμός της Ελαιοκομίας στην Κρήτη» (poelia διαδίκτυο).

37 Ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία και βοήθεια τους: Αρχαιολόγους : Mieke Prent και Alma Reijling Giannes Βιβλιοθήκη Πολιτιστικού Συλλόγου Γερονθρών, κο Μιχάλη Σόβολο Στέλιο Γκίνη, Παναγιώτη Μαλαβάζο Κωνσταντίνα Μαλαβάζου, φύλακα αρχαιοτήτων Γερακίου Όθωνα Μιχαλά και ΑριστείδηΤσιριμιάγγο (Κέρκυρα) Αδαμάντιο Σαράντη ( ιδιοκτήτη ελαιοτριβείου) και Γεώργιο Χριστάκη ( πρόεδρο Αγροτικού Συνεταιρισμού Γερακίου) Δημήτρη Βαχαβιώλο, Υπεύθυνο Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Λακωνίας