Βοηθώντας τα παιδιά μετά από μια φυσική καταστροφή Πληροφορίες για γονείς και εκπαιδευτικούς

Transcript

1 και νέους. ΕΝΩΣΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ Greek Association of School Psychologists Association Grecque des Psychologues Scolaires Βοηθώντας τα παιδιά μετά από μια φυσική καταστροφή Πληροφορίες για γονείς και εκπαιδευτικούς Οι φυσικές καταστροφές μπορεί να είναι και συχνά είναι ιδιαίτερα τραυματικές στα παιδιά Το βίωμα ενός επικίνδυνου ή βίαιου σεισμού ή πλημμύρας, θύελλας ή άλλων ξαφνικών αλλαγών στο περιβάλλον είναι τρομακτικό ακόμη και για τους ενήλικες, και η καταστροφή στο οικείο περιβάλλον (δηλαδή, το σπίτι και την κοινότητα) μπορεί να είναι μακράς διαρκείας και βασανιστικά ενοχλητική και οδυνηρή. Συχνά επηρεάζεται μια ολόκληρη κοινότητα, υπονομεύοντας περαιτέρω την ικανότητα ενός παιδιού να νοιώσει ασφάλεια και να αντιληφθεί τι είναι ομαλό και κανονικό στη ζωή. Όλα αυτά αποτελούν παράγοντες που προκαλούν και αναδεικνύουν μια ποικιλία από μοναδικά ζητήματα και που δοκιμάζουν την ψυχική ικανότητα προσαρμογής, μαζί με τα ειδικά πρακτικά ζητήματα που προκαλούνται από το είδος και τη μορφή των φυσικών καταστροφών (την καταστροφή του σπιτιού ή/και όλης της γειτονιάς/κοινότητας, ανάγκη μεταστέγασης). Συχνά η προσοχή εστιάζεται μόνο στα πρακτικά ζητήματα ή/ και στις παθολογικές αντιδράσεις ορισμένων ατόμων. Παραγνωρίζονται οι συνέπειες στο ρόλο της οικογένειας και του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος στην ελάττωση ή την επιδείνωση του ατομικού τραύματος, αλλά παραγνωρίζονται και οι συναισθηματικές αντιδράσεις της πλειοψηφίας των ατόμων που ζουν τη καταστροφή και δοκιμάζουν την ικανότητα προσαρμογής τους και αντιμετώπισης των νέων αναγκών. Τα γεγονότα του σεισμού είναι τέτοια που συνταράζουν όχι μόνο τα σπίτια αλλά και το γνωστικό σύστημα του ατόμου και το συναισθηματικό του κόσμο. Τα παιδιά, όταν τελειώσει η άμεση απειλή, αναζητούν επαφή με τους ενήλικες που είναι σημαντικοί στη ζωή τους και περιμένουν καθοδήγηση στο πώς να διαχειριστούν τις αντιδράσεις τους στα γεγονότα. Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, και όσοι ασχολούνται με την φροντίδα τους μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους νέους να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες μιας φυσικής καταστροφής παραμένοντας ήρεμοι και διαβεβαιώνοντας και καθησυχάζοντας τα παιδιά ότι δεν κινδυνεύουν και όλα θα πάνε καλά. Από την πρώτη στιγμή, με άμεση ανταπόκριση, θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε προσπάθειες διδασκαλίας στρατηγικών αποτελεσματικής αντιμετώπισης, προώθησης υποστηρικτικών σχέσεων, και βοήθειας στα παιδιά να κατανοούν τις συναισθηματικές και άλλες 1

2 αντιδράσεις τους και να καταλάβουν ότι δεν είναι τα μόνα που αντιδρούν περίεργα και συναισθηματικά Τα σχολεία και οι σχολικές δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν και μπορούν να έχουν ένα σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, παρέχοντας ένα σταθερό και οικείο περιβάλλον. Το σχολικό προσωπικό, ως ενήλικες φροντίδας, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να επιστρέψουν στις κανονικές δραστηριότητες και ρουτίνες (στο μέτρο του δυνατού), και να παρέχει μια ευκαιρία να μετατραπεί ένα τρομακτικό γεγονός σε μια εμπειρία μάθησης. Η αποκατάσταση μπορεί να πάρει χρόνο Αν και οι φυσικές καταστροφές μπορεί να διαρκέσουν μόνο ένα μικρό χρονικό διάστημα, οι επιζώντες μπορεί να ζουν με τα επακόλουθα της καταστροφής για μήνες ή και χρόνια. Η συνεργασία μεταξύ της σχολικής ομάδας κρίσης και ενός συνόλου φορέων της Κοινότητας - Δήμου, κρατικών υπηρεσιών και οργανώσεων είναι αναγκαία για να υπάρχει επαρκής ανταπόκριση στις πολλές ανάγκες των παιδιών, των οικογενειών και της κοινότητας μετά από μια φυσική καταστροφή. Οι οικογένειες συχνά υποχρεώνονται να έχουν συγχρόνως συναλλαγές με πολλά πρόσωπα και ποικίλους φορείς (π.χ., πραγματογνώμονες, εργολάβους, ηλεκτρολόγους, Ερυθρό Σταυρό, ειδικούς, κ.λ.π.). Η επούλωση των πληγών μετά από μια φυσική καταστροφή παίρνει το χρόνο. Ωστόσο, η έγκαιρη προετοιμασία και η άμεση ανταπόκριση θα διευκολύνει την μετέπειτα προσαρμογή και την επούλωση του ψυχολογικού τραύματος. Πιθανές αντιδράσεις των παιδιών και των νέων σε φυσικές καταστροφές Η σοβαρότητα των αντιδράσεων των παιδιών θα εξαρτηθεί από τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου. Αυτοί περιλαμβάνουν την έκθεση στο πραγματικό γεγονός, τις σωματικές βλάβες ή την απώλεια ενός αγαπημένου, το επίπεδο γονικής υποστήριξης, την μετακίνηση από το σπίτι τους ή την Κοινότητα, το επίπεδο της φυσικής καταστροφής, και τους προ-υπάρχοντες κινδύνους, όπως μια προηγούμενη τραυματική εμπειρία ή ψυχική ασθένεια. Οι ενήλικες πρέπει να επικοινωνούν με έναν επαγγελματία εάν τα παιδιά εμφανίζουν σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά ή οποιοδήποτε από τα ακόλουθα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παιδιά προσχολικής ηλικίας: πιπίλισμα αντίχειρα, ενούρηση, σωματική προσκόλληση και εξάρτηση από τους γονείς, διαταραχές ύπνου, απώλεια της όρεξης, φόβο για το σκοτάδι, παλινδρόμηση στη συμπεριφορά, και απόσυρση από τους φίλους και τις συνήθεις δραστηριότητες. Παιδιά του δημοτικού σχολείου: αψιθυμία, επιθετικότητα, σωματική προσκόλληση, εφιάλτες, αποφυγή σχολείου, δυσκολία συγκέντρωσης, και απόσυρση από τις δραστηριότητες και τους φίλους. 2

3 Έφηβοι: διαταραχές ύπνου και διατροφής, διέγερση, αύξηση των συγκρούσεων, σωματικές ενοχλήσεις, παραβατική συμπεριφορά, και δυσκολία συγκέντρωσης. Μια μειοψηφία των παιδιών μπορεί να διατρέχει κίνδυνο να εμφανίσει διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) μετά από ένα τρεις μήνες ή και περισσότερο χρόνο μετά το επώδυνο γεγονός. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν αυτά που αναφέρονται παραπάνω, καθώς επίσης το βίωμα εκ νέου της καταστροφής κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή/και στα όνειρα, αναμονή και προφυλάξεις ή αίσθημα ότι η καταστροφή συμβαίνει πάλι, αποφυγή υπενθύμισης της καταστροφής, γενικό μούδιασμα σε συναισθηματικά θέματα και αυξημένα συμπτώματα διέγερσης, όπως αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής και αντιδράσεις τρόμου. Ορισμένοι έφηβοι, αν και σπάνια, μπορεί επίσης να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να επιχειρήσουν την αυτοκτονία αν πάσχουν από σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως PTSD ή κατάθλιψη. Και πάλι, οι ενήλικες πρέπει να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια ψυχικής υγείας για τα παιδιά που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα. Όμως η πλειοψηφία των παιδιών μπορεί και μάλλον δεν θα έχει πρόβλημα και θα βρει το δρόμο της. Αλλά το κόστος αποκατάστασης και οι πιθανές συνέπειες στους άλλους μπορεί να μετριαστούν αν τα παιδιά και οι παιδαγωγοί τους έχουν την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη. Αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή: πληροφορίες για γονείς και εκπαιδευτικούς Παραμένουμε ήρεμοι και καθησυχαστικοί. Τα παιδιά παίρνουν μηνύματα και έχουν πρότυπα αντίδρασης από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά. Μαζί τους αναγνωρίζουμε την απώλεια ή την καταστροφή, αλλά υπογραμμίζουμε τις προσπάθειες της Κοινότητας/Δήμου για την αποκατάσταση της τάξης και καθαριότητας και για την ανοικοδόμηση. Αν η οικογένεια και οι φίλοι τους μπορούν, τους διαβεβαιώνουμε ότι τους σκέπτονται και θα φροντίσουν για τις ανάγκες τους και ότι η ζωή θα επανέλθει στο φυσιολογικό. Αναγνωρίζουμε και εξομαλύνουμε τα συναισθήματά τους. Δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά να συζητήσουν τα συναισθήματα και τις ανησυχίες τους, και να ρωτήσουν για όποιο θέμα τους απασχολεί για το γεγονός. Ακούμε με ενσυναίσθηση και με αποδοχή των συναισθημάτων τους. Είναι πολύ σημαντική η ακρόαση με κατανόηση. Τους πληροφορούμε ότι οι αντιδράσεις τους είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν για συμβάντα που σχετίζονται με την καταστροφή. Τα παιδιά χρειάζονται την ευκαιρία να συζητήσουν τις εμπειρίες τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον αποδοχής. Οργανώνουμε δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τα παιδιά να συζητήσουν τις εμπειρίες τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μεθόδων (λεκτικές και μη λεκτικές) και να περιλαμβάνει διάφορα σχέδια δράσης (π.χ., ζωγραφική, ιστορίες, δράμα, μουσική, ηχογράφηση και καταγραφή βίντεο). Αναζητούμε τη βοήθεια του σχολικού ψυχολόγου, 3

4 σύμβουλου, ή άλλου ειδικού εάν χρειαζόμαστε βοήθεια με ιδέες στην οργάνωση των δραστηριοτήτων ή στη διαχείριση της συζήτησης. Προωθούμε θετική αντίδραση και δεξιότητες επίλυσης των προβλημάτων. Οι δραστηριότητες θα πρέπει να διδάσκουν στα παιδιά πώς να εφαρμόσουν τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων στους στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με την καταστροφή. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν ρεαλιστικές και θετικές μεθόδους αντιμετώπισης και οι οποίες αυξάνουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται το άγχος τους και να προσδιορίζουν τις στρατηγικές που ταιριάζουν με κάθε κατάσταση. Δίνουμε σημασία στην ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών. Επικεντρώνουμε στις ικανότητές τους. Βοηθάμε τα παιδιά να θυμηθούν και να περιγράψουν τι έχουν κάνει στο παρελθόν που τους βοήθησε να ξεπεράσουν το φόβο ή την αναστάτωσή τους. Τους εστιάζουμε την προσοχή σε περιπτώσεις άλλων καταστροφών και σε κοινότητες που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστροφές και έχουν ξαναβρεί συνθήκες ομαλής ζωής (π.χ., Κεφαλονιά το 1953, Αθήνα, στο παρελθόν Σαντορίνη, στο εξωτερικό Μαϊάμι και Τσάρλεστον Η.Π.Α., σεισμός και τσουνάμι). Ενίσχυση της φιλίας των παιδιών και της αλληλο-υποστήριξης συνομηλίκων και συμμαθητών. Τα παιδιά με συναισθηματική υποστήριξη από τους άλλους είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες. Οι σχέσεις των παιδιών με τους συνομηλίκους μπορούν να είναι πηγή ιδεών και προτύπων για το πώς να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και μπορούν να βοηθήσουν να μειωθεί η απομόνωση. Σε πολλές περιπτώσεις καταστροφών, οι φιλίες μπορεί να αποδιοργανωθούν εξαιτίας της μετεγκατάστασης της οικογένειας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να είναι λιγότερο διαθέσιμοι για την παροχή στήριξης στα παιδιά τους λόγω της δικής τους εξάντλησης και λόγω του ότι τους έχουν καταβάλει τα συναισθήματα τους. Δραστηριότητες που προκαλούν τα παιδιά να συνεργάζονται σε μικρές ομάδες μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και να τα ενισχύσουν να έχουν υποστηρικτικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους. Προσέχουμε τις δικές μας ανάγκες. Δίνουμε χρόνο για τον εαυτό μας και προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας αντιδράσεις στην κατάσταση όσο το δυνατόν πληρέστερα. Βοηθούμε τα παιδιά μας καλύτερα εάν οι ίδιοι είμαστε καλά. Αν είμαστε αγχωμένοι ή στενοχωρημένοι, τα παιδιά μας είναι πιο πιθανό να αισθάνονται το ίδιο. Μιλήστε με άλλους ενήλικες όπως μέλη της οικογένειας, φίλοι, ή σύμβουλοι. Είναι σημαντικό να μην μένουμε μόνοι μας και να εγκλωβιζόμαστε στους φόβους ή το άγχος. Το μοίρασμα των συναισθημάτων με άλλους συχνά κάνει τους ανθρώπους να συνδέονται μεταξύ τους περισσότερο και να αισθάνονται πιο ασφαλείς. Φροντίζουμε τη σωματική υγεία μας. Αφιερώνουμε χρόνο, ακόμη και αν δεν μπορούμε παρά μόνο λίγο, για να κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν. Αποφεύγουμε τη χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ για να νοιώσουμε καλύτερα. 4

5 Αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή: πληροφορίες ειδικά για τα σχολεία Εντοπίζουμε τα παιδιά και τους νέους που είναι υψηλού κινδύνου και σχεδιάζουμε παρεμβάσεις. Οι παράγοντες κινδύνου περιγράφονται πιο πάνω στην ενότητα για τις αντιδράσεις των παιδιών. Οι παρεμβάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν συζητήσεις στην τάξη, ατομική συμβουλευτική, συμβουλευτική σε μικρή ομάδα ή οικογενειακή θεραπεία. Από συζητήσεις στην τάξη, και διατηρώντας στενή επαφή με εκπαιδευτικούς και γονείς, η σχολική ομάδα αντιμετώπισης της κρίσης (π.χ. εκπαιδευτικός, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός) μπορεί να βοηθήσει να εντοπιστούν οι μαθητές που χρειάζονται εξωσχολικές υπηρεσίες συμβουλευτικής. Επίσης, χρειάζεται να προβλεφθεί μηχανισμός αυτο-παραπομπής και παραπομπής των μαθητών από τους γονείς. Δίνεται χρόνος και ευκαιρία στους μαθητές να συζητήσουν την καταστροφή. Ανάλογα με την κατάσταση, οι εκπαιδευτικοί μπορεί να είναι σε θέση να καθοδηγήσουν αυτή τη συζήτηση στην τάξη, ή οι μαθητές μπορούν να συναντήσουν τον ψυχολόγο του σχολείου ή άλλο ειδικό ψυχικής υγείας στο πλαίσιο μια ομάδας παρέμβασης στην κρίση. Οι συζητήσεις στην τάξη βοηθούν τα παιδιά να προσεγγίσουν με τη λογική την καταστροφή. Επίσης, ενθαρρύνουν τους μαθητές να αναπτύξουν αποτελεσματικά μέσα αντιμετώπισης και προσαρμογής, ανακαλύπτουν ότι οι συμμαθητές μοιράζονται παρόμοιες ερωτήσεις, και αναπτύσσουν δίκτυα αλληλοϋποστήριξης συνομηλίκων. Αλλά οι εκπαιδευτικοί δεν θα πρέπει να αναμένεται να διεξάγουν τέτοιες συζητήσεις, εάν τα παιδιά έχουν επηρεαστεί σοβαρά, ή αν οι ίδιοι νοιώθουν εξάντληση. Δίνεται χρόνος και ευκαιρία στο προσωπικό για να συζητήσουν τα συναισθήματά τους και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους. Ακόμη και τα μέλη της ομάδας υποστήριξης θα πρέπει να έχουν εξίσου την ευκαιρία να λάβουν υποστήριξη από έναν εκπαιδευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης απομυζά συναισθηματικά και οι προσφέροντες υποστήριξη θα πρέπει να έχουν ευκαιρία για την επεξεργασία της δικής τους ανταπόκρισης στην κρίση. Σε αυτούς μπορεί να περιλαμβάνονται οι εκπαιδευτικοί και λοιπό σχολικό προσωπικό, αν αυτοί ανέλαβαν ρόλο προσφοράς υπηρεσιών στους μαθητές σε κρίση. Εξασφαλίζουμε πρόσθετη ψυχολογική υποστήριξη. Συχνά πολλοί ειδικοί ψυχικής υγείας είναι πρόθυμοι να παρέχουν υποστήριξη αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή. Όμως μπορεί να λείπουν μακροπρόθεσμες και μεγάλης διάρκειας υπηρεσίες. Ο Ψυχολόγος του σχολείου μαζί με την ομάδα κρίσης μπορεί να βοηθήσει στην παροχή και το συντονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αλλά είναι σημαντικό επί πλέον να συνδεθεί με κοινοτικές υπηρεσίες προκειμένου να διασφαλιστεί η παροχή μιας τέτοιας μακροπρόθεσμης βοήθειας. Στην ιδανική περίπτωση αυτές οι σχέσεις θα πρέπει να έχουν προκαθορισθεί από το σχέδιο υποστήριξης στις έκτακτες ανάγκες. 5

6 Βοηθώντας τα παιδιά να προσαρμοστούν στη μετεγκατάσταση μετά από μια φυσική καταστροφή Η μετεγκατάσταση και υποχρεωτική αλλαγή τοποθεσίας κατοικίας είναι συχνή μετά από μια καταστροφή και δημιουργεί μοναδικές προκλήσεις αντιμετώπισης. Μπορεί να συμβάλλει στην κοινωνική, περιβαλλοντική πίεση και το ψυχολογικό στρες που βιώνουν τα παιδιά και οι οικογένειές τους. Τα παιδιά θα επηρεαστούν περισσότερο από τις αντιδράσεις των γονέων τους και άλλα μέλη της οικογένειας, τη διάρκεια της μετεγκατάστασης, το δικό τους στυλ αντίδρασης στις δυσκολίες και τη συναισθηματική ικανότητα άμεσης αντιδράσεως, καθώς και την ικανότητά τους να μείνουν συνδεδεμένοι με τους φίλους και άλλα γνωστά άτομα και δραστηριότητες. Στο βαθμό που είναι δυνατό οι γονείς και όλοι οι άλλοι που φροντίζουν τα παιδιά θα πρέπει να: Παρέχουν ευκαιρίες για να δουν τα παιδιά τους φίλους τους. Μεταφέρουν κατά τη διαμονή στην προσωρινή κατοικία προσωπικά αντικείμενα που έχουν συμβολική αξία και το παιδί εκτιμά. Καθιερώνουν ρουτίνα για κάποιες καθημερινές δραστηριότητες, έτσι ώστε κάθε παιδί να έχει μια αίσθηση του τι να περιμένει (στο οποίο συμπεριλαμβάνεται η επιστροφή στο σχολείο το συντομότερο δυνατό). Παρέχουν την ευκαιρία στα παιδιά να μοιραστούν τις ιδέες τους και να ακουστούν προσεκτικά οι ανησυχίες ή οι φόβοι. Είναι ευαίσθητοι στην αναστάτωση που μπορεί να προκαλέσει η μετεγκατάσταση και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού. Λαμβάνουν υπόψη το αναπτυξιακό επίπεδο και τις μοναδικές εμπειρίες κάθε παιδιού. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, όπως τα παιδιά διαφέρουν, το ίδιο διαφέρουν οι αντιδράσεις τους στην αναστάτωση της μετεγκατάστασης. Επιπλέον, από το προσωπικό του σχολείου πρέπει να: Εξακριβώνεται η κατάσταση του κάθε παιδιού στο σχολείο. Πρέπει να γίνεται επικοινωνία με κάθε παιδί που απουσιάζει και να καταγράφεται το αποτέλεσμα. Να εντοπίζονται οι ανάγκες των παιδιών των οποίων το σπίτι καταστράφηκε ή υπέστη ζημιές. Αναζητούνται οι αριθμοί τηλεφώνου και διευθύνσεις για κάθε μαθητή που υποχρεώθηκε να μετεγκατασταθεί. Ενθαρρύνονται οι συμμαθητές να τους γράψουν νέα ή να τους τηλεφωνήσουν. Ακούγονται οι προτάσεις των μαθητών, η περιγραφή των βιωμάτων τους και να παρατηρείται η συμπεριφορά τους. Παίρνει χρόνο για να κατανοήσουν και να προσαρμοστούν τα παιδιά σε καταστροφές. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να συζητούν για τα γεγονότα ξανά και ξανά. Δίνονται ευκαιρίες στα παιδιά να συζητήσουν πώς αντιμετωπίζουν την κατάσταση και τι τους διευκολύνει να προσαρμοστούν. 6

7 Χρησιμοποιούνται δημιουργικές δραστηριότητες και οι τέχνες (π.χ., δραματοποίηση, ζωγραφική, μουσική, φωτογραφία) για να βοηθηθούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Προσφέρεται βοήθεια στις οικογένειες για τη χρήση κοινοτικών πόρων και υπηρεσιών. Προσκαλούνται στο σχολείο φορείς και υπηρεσίες που μπορούν να αντιμετωπίσουν ανάγκες που σχετίζονται με την στέγαση και βοηθήματα. Διασφαλίζεται ότι τα παιδιά έχουν κάθε αναγκαία ιατρική και ψυχολογική στήριξη. Διασφαλίζεται η ολοήμερη λειτουργία του σχολείου όταν χρειάζεται. Αν είναι δυνατόν, με εθελοντές γονείς κ.λ.π., διευρύνεται το ωράριο ακόμη και το Σαββατοκύριακο. Ενσωματώνονται πληροφορίες σχετικά με την καταστροφή σε σχετικά μαθήματα, ανάλογα με την περίπτωση π.χ. φυσικές επιστήμες, μαθηματικά, ιστορία και γλώσσα. Αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστά τα ΒΑΣΙΚΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ του κάθε παιδιού, και το γεγονός ότι όλα τα παιδιά χρειάζονται τέσσερα πράγματα: o Τρεις ή περισσότερους υποστηρικτές ή σημαντικούς ενήλικες στη ζωή τους εκτός από τους γονείς τους. o Μια αίσθηση προστασίας, ασφάλειας και ανήκειν στο σπίτι τους, το σχολείο και τη γειτονιά τους. o Τρεις ή περισσότερες ώρες κάθε εβδομάδα από οργανωμένες δραστηριότητες που εποπτεύονται από έναν ενήλικο. o Συμμετοχή ή εθελοντική υπηρεσία Προσαρμογή στα ελληνικά από τα κείμενα: a) Lazarus, P.J., Jimerson, S. R., & Brock, S. E. (2002). Natural Disasters. In S. E. Brock, P. J. Lazarus, & S. R. Jimerson (Eds.), Best Practices in School Crisis Prevention and Intervention (pp ), Bethesda, MD: National Association of School Psychologists., b) Helping Children After a Natural Disaster 2003, National Association of School Psychologists. 7