Ποιότητα νερού & Δημόσια Υγεία

Transcript

1 Ποιότητα νερού & Δημόσια Υγεία Απόστολος Βανταράκης Αναπλ. Καθηγητής Υγιεινής, Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Πατρών Ε-mail:

2

3 Το νερό-πηγή ζωής Η παροχή στους πολίτες ασφαλούς νερού αποτελεί ίσως την σημαντικότερη υποχρέωση της πολιτείας αλλά και την μεγαλύτερη υποχρέωση της διεθνούς κοινότητας προς τις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη. 5,5 δις κρούσματα διάρροιας το χρόνο, 2.2 εκ θάνατοι, κυρίως σε παιδιά < 5 χρονών (15% παιδικής θνησιμότητας)

4 Γενική αρχή Το νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση ή χρήση δεν πρέπει να περιέχει: παθογόνους μικροοργανισμούς μικροοργανισμούς δείκτες μόλυνσης με περιττωματικές ουσίες συγκεντρώσεις χημικών ουσιών που μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στην υγεία του ανθρώπου

5 Προέλευση του νερού προς κατανάλωση Υπόγεια νερά Γεωτρήσεις, πηγάδια Επιφανειακά νερά Ποτάμια, λίμνες, ρυάκια Θαλασσινό νερό (αφαλάτωση) Όμβρια νερά (συλλογή σε δεξαμενές) Νερό από ανακύκλωση λυμάτων

6 Προέλευση της επιβάρυνσης Η σημαντικότερη απαίτηση για τη παροχή ασφαλούς νερού είναι η προστασία της πηγής και της γύρω περιοχής της από ρύπους ανθρώπινης ή ζωικής προέλευσης, κυρίως από αστικά απόβλητα και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Η πρόληψη της μόλυνσης είναι πιο ασφαλής διαδικασία και σαφώς ασφαλέστερη από την προσπάθεια καθαρισμού ενός νερού ήδη μολυσμένου

7 Παράγοντες επιβάρυνσης Μικροβιολογικοί (βακτήρια, παράσιτα, ιοί, μύκητες): αποτελούν τις συχνότερες αιτίες επιδημιών, 90% του συνόλου. Καταλήγουν στο νερό με τα κόπρανα ανθρώπων, ζώων. Χημικοί: όχι πολύ συχνοί (8%) αλλά όταν συμβούν οι βλάβες στην υγεία είναι σοβαρότερες (κυρίως από φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα). Άλλοι: παραπροϊόντα της απολύμανσης (ΤΤΜs κ.λ.π.)

8 Σημεία παρακολούθησης Υδροφόρος ορίζοντας Πηγή Περιοχή πηγής Επεξεργασία Απολύμανση Δίκτυα πόλης (διαρροή, διάβρωση) Ενδιάμεσες υδροδοτήσεις (πηγάδια) Κτίρια (δεξαμενές) Οικία π.χ. Χρήση οικιακών φίλτρων

9 Πορεία μικροοργανισμών και χημικών ουσιών στο υδάτινο οικοσύστημα ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ, ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Επίγεια ροή Λύματα Στερεά απόβλητα Ωκεανοί & Παράκτιες Ποτάμια & Λίμνες Υπόγεια νερά Άρδευση Περιοχές Οστρακοειδή Νερά Παροχή νερού Δημητ/κά Υδατοσταγονίδια Αναψυχής Άνθρωπος

10 Οι επιπτώσεις για τη Δημόσια Υγεία των μικροβιολογικών και χημικών παραγόντων εξαρτώνται από: Συγκέντρωση των παθογόνων μικροοργανισμών στο νερό. Καθορίζεται από: τον αριθμό των μολυσμένων ατόμων στη κοινότητα, την κοπρανώδη μόλυνση του νερού και την ικανότητα επιβίωσης του μικροοργανισμού στο νερό Τη συγκέντρωση χημικής ουσίας στο νερό Την μολυσματική δόση του μικροοργανισμού ή την τοξική δόση της χημικής ουσίας Την ποσότητα κατάποσης νερού

11 Εισπνοή Οδοί Μόλυνσης Κατάποση Άμεση ή μέσω των τροφίμων ή λουτρού

12 Οι μικροοργανισμοί ταξινομούνται : Παθογόνοι μικροοργανισμοί: Προκαλούν λοιμώξεις σε όλο τον πληθυσμό αν βρεθούν στο νερό σε κατάλληλη συγκέντρωση- μολυσματική δόση (ΜΔ) Δυνητικά παθογόνοι: προκαλούν λοιμώξεις στις ευαίσθητες ομάδες (παιδιά, ασθενείς, ηλικιωμένους) Μικροοργανισμοί αλλοιώσεων: επηρεάζουν τις οργανοληπτικές ιδιότητες του νερού (γεύση, οσμή, χρώμα)

13 Χρόνος επιβίωσης Είναι ο χρόνος αδρανοποίησης αφού απομακρυνθεί από το σώμα του ανθρώπου Υποπίπτει σε κατάσταση αδράνειας (μη καλλιεργητικές μορφές) Θάνατος Ο χρόνος αυτός επηρεάζεται από παράγοντες όπως η ηλιοφάνεια, η θερμοκρασία, ο ανταγωνισμός, τα θρεπτικά συστατικά του νερού

14 Επιβίωση παθογόνων σε διαφορετικά περιβάλλοντα Επιβίωση παθογόνων (χρόνος σε ημέρες) Οργανισμός Φρέσκα νερά Θαλασσινό νερό Χώμα Ιοί Σαλμονέλλα <10 < Δονάκιο χολέρας <20 Κοπρανώδη κολοβακτηριοειδή <10 <6 <100 Κύστεις πρωτοζώων χρόνος +75 Αυγά Ascaris 1.5 έτος 2 έτη 1-2 έτη

15 C F U s TC ST Rota Κύστεις EV HAV Χρόνος επιβίωσης

16 Οι μικροοργανισμοί δεν είναι διαλύτες όπως τα ιόντα όταν εισέρχονται στο νερό και δεν σχηματίζουν ένα τέλειο διάλυμα αλλά ένα εναιώρημα με συγκεκριμένο βαθμό ετερογένειας.

17 Δείκτες ρύπανσης (μόλυνσης) Ολικά κολοβακτηριοειδή Escherichia coli Κολοβακτηρίδια Eντερόκοκκοι Κλωστηρίδιο διαθλαστικό (επιφανειακά νερά) Ψευδομονάδα πυοκυανική (νερά σε δοχεία) Ολικός αριθμός μικροοργανισμών στους 22ºC Ολικός αριθμός μικροοργανισμών στους 37ºC Bακτηριοφάγοι (για τον έλεγχο της απολύμανσης) Εντεροϊοί σε ειδικές περιπτώσεις

18 Οι μικροοργανισμοί Δείκτες οφείλουν να πληρούν ορισμένους όρους: Να είναι μετρήσιμοι στα περιβαλλοντικά δείγματα με εύκολες και μη δαπανηρές τεχνικές που ωστόσο πρέπει να είναι ακριβείς και επαναλήψιμες. Να είναι ανθεκτικοί στις περιβαλλοντικές πιέσεις Να υπάρχουν σε ικανό αριθμό στο περιβαλλοντικό δείγμα χωρίς να πολλαπλασιάζονται ή να υφίστανται σημαντικές γενετικές αλλαγές ώστε να επιτυγχάνεται ικανοποιητικά η εκτίμησή τους Να έχουν σταθερή και αποκλειστική σχέση με την πηγή των παθογόνων Να έχουν σταθερά χαρακτηριστικά 01/11/13 18

19 Παραδοσιακά ορισμένοι μικροοργανισμοί-δείκτες έχουν χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της παρουσίας παθογόνων Μικροοργανισμών Χρησιμοποιούνται τρεις ομάδες δεικτών: Γενικοί μικροβιολογικοί δείκτες Ομάδα μικροοργανισμών (όπως τα ετερότροφα βακτήρια ή τα ολικά κολοβακτηριοειδή) που καταδεικνύουν την ικανότητα της διαδικασίας χλωρίωσης του νερού Δείκτες κοπρανώδους ρύπανσης (E.coli) Ομάδα μικροοργανισμών (όπως οι βακτηριακές ομάδες θερμοανθεκτικών βακτηρίων ή E.coli) που καταδεικνύουν την παρουσία κοπρανώδους μόλυνσης Μικροοργανισμοί μοντέλα Ομάδα μικροοργανισμών που δείχνουν την παρουσία και την συμπεριφορά παθογόνων όπως η E.coli σαν δείκτης για τη Salmonella και οι FRNA βακτηριοφάγοι σαν μοντέλα για την παρουσία ιών εντερικής προέλευσης 01/11/13 19

20 Για τον έλεγχο της μικροβιολογικής ποιότητας των νερών χρησιμοποιούνται οι παρακάτω βακτηριακοί δείκτες: 1) Oλικά κολοβακτηριοειδή 2) Kοπρανώδη βακτηριοειδή 3) Kοπρανώδεις στρεπτόκοκκοι. 01/11/13 20

21 Περιλαμβάνουν όλα τα αερόβια και προαιρετικώς αναερόβια gram αρνητικά μη σπορογόνα βακτηρίδια τα οποία ζυμώνουν την λακτόζη και παράγουν αέριο όταν επωασθούν στους 35 0 C για 48 ώρες Περιλαμβάνουν τα είδη Escherichia, Citrobacter, Klebsiella και Enterobacter Όλοι αυτοί οι μικροοργανισμοί δεν αποικίζουν απαραιτήτως τον γαστρεντερικό σωλήνα των θερμόαιμων ζώων γι αυτό ο δείκτης αυτός έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση και αρκετοί ερευνητές δεν τον χρησιμοποιούν πλέον για τον έλεγχο της κοπρανώδους ρύπανσης των νερών. 01/11/13 21

22 Αποτελούν υποομάδα των ολικών κολοβακτηριοειδών και ευρίσκονται κυρίως στον γαστρεντερικό σωλήνα των θερμόαιμων ζώων. Διαφέρουν από τα ολικά κολοβακτηριοειδή από την ικανότητά τους να αναπτύσσονται σε υψηλές θερμοκρασίες. Το συχνότερο μέλος αυτής της ομάδας είναι το E.coli αλλά δυνατόν να περιλαμβάνει και διάφορα είδη Klebsiella ή Enterobacter. 01/11/13 22

23 Η ύπαρξή τους στο νερό σημαίνει την ρύπανσή του από κόπρανα των θερμόαιμων ζώων 2) Οι S.faecalis και S.faecium φαίνεται να προέρχονται κυρίως από τα ανθρώπινα κόπρανα 3) Ο S.bovis, S.equinus και S.avium υπάρχουν σε μεγάλες πυκνότητες στα κόπρανα ζώων 4) Οι εντερόκοκκοι αποτελούν σημαντικό βακτηριακό δείκτη για τον έλεγχο της κοπρανώδους ρύπανσης των επιφανειακών νερών. 01/11/13 23

24 Τονίζεται ο μεγάλος χρόνος επώασης (24-48 ώρες) για την τεκμηρίωση της ρύπανσης του νερού. Άντ αυτού προτείνεται η ανεύρεση και καθιέρωση ταχύτερων μεθόδων του τύπου dipstick που θα χρησιμοποιούνται σαν γρήγορες δοκιμές της μικροβιακής ρύπανσης των νερών κολύμβησης. Εάν υπάρχει ρύπανση θα εμφανίζεται αλλαγή του χρώματος του stick πράγμα που θα οδηγεί σε συστηματικότερο έλεγχο των νερών κολύμβησης Με τους εν χρήσει δείκτες κοπρανώδους ρύπανσης δεν ελέγχεται η παρουσία παθογόνων που προσβάλλουν το δέρμα, τα αυτιά, τη μύτη και τον ρινοφάρυγγα. Άρα πρέπει να ελέγχονται και δείκτες μη εντερικοί που να έχουν σχέση με μόλυνση των περιοχών αυτών. 01/11/13 24

25 01/11/13 25

26 To C.perfingens είναι ένα υποχρεωτικά αναερόβιο σπορογόνο βακτηρίδιο του εντέρου και αποτελεί έναν καλό δείκτη κοπρανώδους ρύπανσης Οι σπόροι του είναι γενικά περισσότερο ανθεκτικοί στις περιβαλλοντικές πιέσεις απ ότι οι αερόβιοι εντερικοί δείκτες με αποτέλεσμα να επιβιώνουν στο περιβάλλον περισσότερο από τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Η ανεύρεσή του δεν αποδεικνύει πρόσφατη περιττωματική ρύπανση Έχει βρεθεί ότι η καμπύλη επιβίωσης του C.perfingens είναι η ίδια με αυτή του κρυπτοσποριδίου με αποτέλεσμα το βακτηρίδιο αυτό να θεωρείται ένας δείκτης που προλέγει την πιθανή ύπαρξη ζωντανών ωοκύστεων κρυπτοσποριδίου στο νερό. 01/11/13 26

27 Tα είδη Bacteroides είναι μη σπορογόνα υποχρεωτικά αναερόβια βακτήρια που υπάρχουν στην ανθρώπινη γαστρεντερική οδό σε μεγάλη αναλογία (67-78%) ενώ στα κόπρανα που δεν προέρχονται από ανθρώπους η αναλογία της ομάδας αυτής είναι εξαιρετικά χαμηλή (7-11%) Τα Bacteroides που εμφανίζουν μια στοιχειώδη αντοχή στο οξυγόνο επιβιώνουν μερικές μέρες στο περιβάλλον. Ο έλεγχος της ομάδας αυτής είναι δύσκολος εκτός εάν χρησιμοποιηθούν μοριακές τεχνικές. 01/11/13 27

28 Βακτήριο πολύ διαδεδομένο. Βρίσκεται στο έδαφος, στο νερό, στα απόβλητα, στα φυτά, στο έντερο των θηλαστικών Δεν είναι τυπικό βακτήριο του θαλασσίου νερού, αλλά μπορεί να μολύνει το θαλάσσιο νερό με την απόρριψη σ αυτό νερών άλλης προέλευσης, όπως το νερό των ποταμών κλπ. Προκαλεί δερματίτιδα, λοιμώξεις των αυτιών και των ματιών σε άτομα που κολυμπούν σε νερά που έχουν ρυπανθεί. Η δερματίτιδα από ψευδομονάδα είναι μία θυλακίτις που συνήθως συνδέεται με P.aeruginosa οροτύπων 09 ή 011 Η ωτίτιδα και η επιπεφυκίτιδα από P.aeruginosa είναι πιο συχνή σε άτομα που βυθίζουν το κεφάλι στο νερό Οι πιθανότητες μόλυνσης από P.aeruginosa αυξάνονται όταν παρατηρείται μεγάλος αριθμός κολυμβητών και το νερό έχει υψηλή θερμοκρασία. 01/11/13 28

29 Παθογόνα βακτήρια Salmonella spp. Staphylococcus aureus E.coli O157:Η7 Campylobacter spp. Δονάκιο χολέρας

30 Σαλμονέλλα Σαλμονέλλες γαστρεντερίτιδων(>2000 τύποι), κυρίως Salmonella enteritidis (υψηλή ΜΔ, πρώτη σε αιτία γαστρεντερίτιδας παγκοσμίως) Οι επιδημίες χαρακτηρίζονται από εκρηκτική έναρξη και ακολουθεί δευτερογενής έξαρση από μετάδοση από άτομο σε άτομο Η παρουσία τους σε υπόγεια νερά δηλώνει συνήθως σφάλματα στην διαχείριση του συστήματος. Καμπυλοβακτηρίδιο Υπάρχουν 14 είδη, κυρίως Campylobacter jejuni Έχει σχετικά μικρή ΜΔ Μετάδοση στο νερό κυρίως μέσω των πτηνών. Άγρια και κατοικίδια ζώα (ιδίως σε πουλερικά), άγρια πτηνά και βοοειδή Επιβιώνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε μη χλωριωμένα νερά χαμηλής θερμοκρασίας Η παρουσία τους στο νερό εξαρτάται από τις βροχοπτώσεις, τη θερμοκρασία του νερού και την υπερχείλιση Δεν είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό στην απολύμανση

31 Δονάκιο της χολέρας Δύο τύποι, Vibrio cholerae 01 και El Tor Παράγει ισχυρή εντεροτοξίνη που προκαλεί διαταραχή των ηλεκτρολυτών. Έχει μεγάλη ΜΔ. Έχει προκαλέσει πολλές επιδημίες τα τελευταία 15 χρόνια. Ευνοείται από χαμηλό επίπεδο υγιεινής Θεωρείται αναδυόμενο παθογόνο. Escherichia coli Ο157:H7 Παράγει ισχυρή τοξίνη τύπου shiga και προκαλεί δυσεντερία με αιματώδη κόπρανα και Αιμολυτικό ουρεμικό σύνδρομο (10%) Eχει πολύ μικρή Μ.Δ Βοοειδή, πρόβατα, κατσίκες, χοίροι, κοτόπουλα, τρόφιμα και νερό Πολλές επιδημίες (Σκωτία, 1991:496 κρούσματα. Οντάριο, 2.500/5000 κατοίκους!) Αποτελεί αναδυόμενο μικροοργανισμό.

32 Λεγιονέλλα Μεταδίδεται με εισπνοή μολυσμένου νερού Πηγή μετάδοσης είναι το αεροζόλ από συστήματα κλιματισμού, ντούς, ποτιστικά, συντριβάνια Προκαλεί οξεία πνευμονία, θανατηφόρα (20%) Πάρα πολλά κρούσματα και επιδημίες συχνά σε συνδυασμό με τουριστικές εγκαταστάσεις και κτίρια Νοσοκομείων Στην Ευρώπη περίπου κρούσματα την τελευταία 15ετία.

33 Το υδάτινο περιβάλλον ρυπαίνεται με περισσότερους από 100 διαφορετικούς τύπους ιών δια των αποβλήτων (ιός ηπατίτιδας Α, calici-ιοί, αδενοϊοί, rota-ιοί, entero-ιοί) Πολλοί ερευνητές βεβαιώνουν ότι οι δείκτες αυτοί δεν δίνουν πληροφορίες για την ύπαρξη ή την τύχη των ιών εντερικής προέλευσης στο υδάτινο περιβάλλον για διάφορους λόγους o κυριότερος των οποίων είναι ότι οι ιοί δεν αδρανοποιούνται εύκολα υπό την επίδραση διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων (φως ώσμωση κλπ) σε αντίθεση με τους βακτηριακούς δείκτες ρύπανσης. Έτσι οι εντερικής προέλευσης ιοί είναι δυνατόν να επιβιώσουν στο θαλασσινό νερό μέχρι και 130 ημέρες ενώ οι βακτηριακοί δείκτες ρύπανσης δεν επιβιώνουν πάνω από δύο εβδομάδες. 01/11/13 33

34 Ιοί εντερικής προέλευσης Δεν πολλαπλασιάζονται έξω από ζωντανό κύτταρο. Προκαλούν ελαφρά αλλά επίμονα συμπτώματα Entero-ιοί Ιός της Ηπατίτιδας Α Noro-ιοί Rota-ιοί Ιός της Ηπατίτιδας Ε

35 Ιός της Ηπατίτιδας Α Η ηπατίτιδα Α αποτελεί αναδυόμενο μικροοργανισμό, 2 ο σε συχνότητα κρουσμάτων Περίπου 40% των περιπτώσεων με οξεία ηπατίτιδα προκαλούνται από τον ιό της ηπατίτιδας Α Φύση της ασθένειας: Ήπια ασθένεια που χαρακτηρίζεται από απότομο πυρετό, ναυτία, ανορεξία, κοιλιακά άλγη. Η μολυσματική δόση είναι ιικά σωματίδια Ιδιαίτερα ανθεκτικός στην επεξεργασία του νερού Norο και SSRV-Ιοί Αποτελούν την σημαντικότερη αιτία της ιογενούς γαστρεντερίτιδας στα μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικους στις Η.Π.Α. Σχετίζονται με το πόσιμο νερό, τα νερά αναψυχής, το πάγο, τα οστρακοειδή και διάφορες τροφές. Πάνω από επιβεβαιωμένες περιπτώσεις υδατογενών γαστρεντεριτίδων έχουν συνδεθεί με αυτούς τους ιούς μεταξύ 1971 και 1990, στις Η.Π.Α Είναι υπεύθυνοι για το 23% των υδατογενών επιδημιών οξείας γαστρεντερίτιδας στις Η.Π.Α. Πρόσφατα απομονώθηκαν και σε εμφιαλωμένα νερά

36 Οι αδενοϊοί αποτελούν τους μοναδικούς ιούς που περιέχουν DNA ενώ οι υπόλοιπο περιέχουν RNA. Ιδιαίτερα οι αδενοϊοί 40 και 41 αποτελούν σημαντικό αιτιολογικό παράγοντα γαστρεντερίτιδας σε παιδιά μετά από rota-ιούς. Διάφοροι ερευνητές στην Ευρώπη υποστηρίζουν οι αδενοϊοί αποτελούν έναν καλό δείκτη ανθρώπινης ιϊκής ρύπανσης διότι: απομονώνονται συχνά από το υδάτινο περιβάλλον ο αριθμός τους είναι σταθερά υψηλότερος απ ότι ο αριθμός των εντεροιών στα μη επεξεργασμένα λύματα(32, 33, 34) επιβιώνει για μεγαλύτερο χρόνο στο θαλασσινό νερό (2-3 φορές μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με τους polio ιούς ή τον ιό της ηπατίτιδας). 01/11/13 36

37 Τρεις τύποι βακτηριοφάγων έχουν προταθεί σαν ειδικοί δείκτες ιϊκής ρύπανσης, οι σωματικοί κολιφάγοι, οι F ειδικοί φάγοι RNA (F-specific) (20) και οι φάγοι του Bacteroides fragilis. Το μέγεθος, η δομή και η επιβίωση αυτών των φάγων είναι παράμετροι όμοιοι με αυτούς των εντεροϊών οι βακτηριοφάγοι είναι ιοί που μολύνουν τα βακτήρια και είναι παρόντες όπου υπάρχουν κολοβακτηριοειδή οι κολιφάγοι είναι ιοί που μολύνουν τα κολοβακτηρίδια. Επειδή οι κολιφάγοι δεν αναπαράγονται εκτός του ξενιστή τους και έχουν δεδομένα χαρακτηριστικά επιβίωσης αποτελούν έναν καλό δείκτη κοπρανώδους ρύπανσης διακρίνονται σε δύο ομάδες τους σωματικούς φάγους και τους F ειδικούς φάγους (RNA-F-specific). 01/11/13 37

38 Οι F ειδικοί φάγοι δεν βρίσκονται συχνά σε ανθρώπους και ζώα. Συχνά ανευρίσκονται στα απόβλητα, πράγμα που συνηγορεί υπέρ του πολλαπλασιασμού τους στο σύστημα αποβλήτων. Οι F-ειδικοί φάγοι προτάθηκαν σαν βοηθητικοί δείκτες των κοπρανωδών κολοβακτηριοειδών για την επισήμανση ύπαρξης ιϊκής εντερικής ρύπανσης στο υδάτινο περιβάλλον : α) γιατί είναι πλέον ανθεκτικοί στη χλωρίωση και αδρανοποίηση από περιβαλλοντικούς παράγοντες σε σχέση με τα κολοβακτηριοειδή β) η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αρίθμησή τους είναι άμεση, γρήγορη, φθηνή, εύκολη και ακριβής γ) υπάρχουν σε υψηλές πυκνότητες τόσο στα επεξεργασμένα όσο και στα μη επεξεργασμένα (19-25) λύματα δ) δεν υπάρχει κίνδυνος να μολυνθούν οι διενεργούντες τον έλεγχό τους όπως συμβαίνει με τον έλεγχο των ιών ε) δεν πολλαπλασιάζονται στα στόμια εκβολής ποταμών. 01/11/13 38

39 Οι φάγoι του Bacteroides fragilis ανευρίσκονται αποκλειστικά στα ανθρώπινα κόπρανα και απόβλητα. Έτσι δεν ανιχνεύεται σε περιβαλλοντικά δείγματα που έχουν μολυνθεί από κόπρανα άγριων ζώων. Η ύπαρξή του μόνο στα ανθρώπινα κόπρανα μαζί με την έλλειψη ικανότητός του να πολλαπλασιάζεται στο υδάτινο περιβάλλον ή στο ίζημα καθιστά το φάγο αυτό ένα εξαιρετικό δείκτη ενδεικτικό της ανθρώπινης κοπρανώδους ρύπανσης. Ο χρόνος επιβίωσής του στο θαλασσινό νερό δεν είναι γνωστός σε αντίθεση με τον χρόνο επιβίωσης των κολιφάγων (αρκετούς μήνες). 01/11/13 39

40 Κρυπτοσπορίδιο Πρωτόζωο υπεύθυνο για μεγάλο αριθμό επιδημιών και κρουσμάτων Είναι υποχρεωτικά ενδοκυτταρικό υδατογενές παράσιτο που μολύνει τον άνθρωπο, τα βοοειδή, τα πουλιά, τα ψάρια και τα ερπετά. Η μεγαλύτερη υδατογενής επιδημία (Milwaukee1993, κρούσματα). Πολύ μικρή μολυσματική δόση (10 κύστεις) Προκαλεί διάρροια, κυρίως σε ανοσοκατεσταλμένους Παρόμοια προβλήματα από αμοιβάδες και γιάρδια. Γιάρδια Μονοκύτταρο πρωτόζωο. Έχει μέγεθος 12μm. Είναι η κύρια αιτία υδατογενών εντερικών ασθενειών παγκοσμίως. Κύριο χαρακτηριστικό της γιαρδίασης είναι η διάρροια μέσα σε μία εβδομάδα από την μόλυνση με τη κύστη. Συνήθως, η ασθένεια διαρκεί για 1-2 εβδομάδες αλλά υπάρχουν και χρόνιες περιπτώσεις που διαρκούν μήνες ή χρόνια. Μία η περισσότερες ωοκύστεις μπορούν να προκαλέσουν ασθένεια. Η γιαρδίαση συνήθως συνδέεται με τη κατανάλωση μολυσμένου νερού. Είναι πιο συχνή στα παιδιά από ότι στους ενήλικες πιθανόν επειδή οι ενήλικες έχουν ανοσία. Η γιάρδια εμπλέκεται στο 25% των περιπτώσεων γαστρεντερίτιδων και μπορεί να είναι ασυμπτωματική.

41 Νιτρικά, Νιτρώδη Το πόσιμο νερό μπορεί να περιέχει νιτρικά και νιτρώδη (ειδικά σε περιοχές με έντονη αγροτική ανάπτυξη) που η παρουσία τους είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη Δημόσια Υγεία Τα νιτρικά ανάγονται σε νιτρώδη που είναι επικίνδυνα (10 φορές πιο τοξικά από τα νιτρικά) Τα νιτρώδη απορροφώνται και αλληλεπιδρούν με τα ερυθρά αιμοσφαίρια αναστέλλοντας την ικανότητά τους να μεταφέρουν οξυγόνο. Επηρεάζει κυρίως τα βρέφη και τα μικρά παιδιά Μελάνιασμα γύρω από το στόμα, χέρια και πόδια ( blue baby syndrome ). Πρόβλημα στην αναπνοή, έμετος και διάρροια, λήθαργος, αύξηση στη παραγωγή σίελων, απώλεια αντίληψης. Λήψη μεγάλης ποσότητας νιτρικών μπορεί να καταλήξει σε θάνατο

42 Θειϊκά Υψηλές συγκεντρώσεις θεϊκών > ppm έχουν συσχετιστεί με οξεία χρόνια διάρροια και ανισορροπία στους ηλεκτρολύτες Πηγές: Τα θειϊκά εμφανίζονται στο νερό όταν διαλύονται σε αυτό και καθώς το νερό κινείται μέσα στο χώμα και τους σχηματισμούς των βράχων. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν μικρή επίδραση στη συγκέντρωση τους στα υπόγεια νερά. Οι επιδράσεις των αυξημένων ποσοστών θειϊκών στο νερό είναι μεγαλύτερες κατά τη διάρκεια των θερμότερων μηνών του έτους όταν η κατανάλωση νερού αυξάνεται. Εντούτοις, τα προβλήματα που συνδέονται με εκτεταμένη κατανάλωση θειϊκών μπορούν φανούν όλο το χρόνο όταν η συγκέντρωση των θειϊκών αυξάνεται.

43 Βαρέα μέταλλα Μόλυβδος, Αρσενικό, Μαγγάνιο, Χρώμιο τα σημαντικότερα προβλήματα. Υπάρχουν σε διάφορα σημεία της χώρας Συσσωρεύονται στο κρέας των ζώων και των πτηνών, των ψαριών και των οστρακοειδών

44 Αρσενικό Κατανάλωση 5-20 χρόνια Προβλήματα στο δέρμα (χρωματικές αλλαγές), καρκίνος του δέρματος και ουροδόχου κύστεως, νεφρών και πνεύμονα, Αγγειακά προβλήματα στα πόδια και στις πατούσες, διαβήτης, υψηλή πίεση και ανωμαλίες στην αναπαραγωγή Μόλυβδος Προβλήματα στο νευρικό, στο αναπαραγωγικό και στα νεφρά, υψηλή πίεση και αναιμία. Συσσωρεύεται στα οστά. Ιδιαίτερα επικίνδυνος για τα παιδιά και τις έγκυες. Επηρεάζει το μεταβολισμό του ασβεστίου και της Βιταμίνης D. Υψηλά επίπεδα στο αίμα των παιδιών μπορεί να προκαλέσει επιπτώσεις μη αναστρέψιμες όπως μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς και διανοητική καθυστέρηση

45 Φυτοφάρμακα Πολλά φυτοφάρμακα απενεργοποιούνται στο ζωικό οργανισμό χωρίς σημαντικές επιπτώσεις αλλά υπάρχει η πιθανότητα να εκκριθούν στο γάλα ή να συσσωρευτούν στο κρέας. Πηγές: Τα φυτοφάρμακα μπορούν να εισέλθουν στο επιφανειακό ή στο υπόγειο νερό μέσω απορροής, υπερχείλισης, βροχόπτωσης, απευθείας εφαρμογής, τυχαίας διασποράς, λανθασμένων τρόπων αποθήκευσης, και λανθασμένων τεχνικών απόρριψης αποβλήτων. Από τα φυτοφάρμακα τα πιο επικίνδυνα είναι τα οργανοφωσφορικά

46 Προβλήματα υγείας από χημικούς παράγοντες Αρσενικό: όγκοι, δηλητηριάσεις, ΚΝΣ Βάριο: καρκίνος, λευχαιμία, αναιμία Κάδμιο: Βρογχίτις, αναιμία, γαστρεντερίτιδα Τριαλομεθάνια: μεταλλάξεις, συκώτι,καρδιά Χρώμιο: Συκώτι, καρκίνος Χαλκός: γαστρεντερίτιδα, κυρίως παιδιά Mόλυβδος: ΚΝΣ, νεφρά Lindane: συκώτι, αναιμία, λευχαιμία

47 Προβλήματα υγείας από ορισμένους χημικούς παράγοντες PCP: ανορεξία, αναπνευστικά, κώμα, θάνατος PCBs: δέρμα και συκώτι, ναυτία, ίκτερος, αδυνάτισμα, κώμα, θάνατος. Σελήνιο: καρκίνοι, δερματοπάθειες Τολουένιο: νάρκωση, ερεθισμός ματιών, αναπνευστικού. Ξυλένιο: δερματοπάθειες, νεφρά, πνεύμονες Ψευδάργυρος: δυσκαμψία μυών, ανορεξία, ναυτία

48 Eπιδημίες κατά τα έτη στις Η.Π.Α

49 Υδατογενείς λοιμώξεις Προκαλούν μεγάλο αριθμό κρουσμάτων Συχνά μετά την πρωτογενή υπάρχει δευτερογενής μετάδοση λόγω μεγάλης διάδοσης Προκαλούνται από: «κλασσικούς» μικροοργανισμούς» «αναδυόμενους» μικροοργανισμούς

50 Υδατογενείς επιδημίες στην Αγγλία και την Ουαλλία

51 Στοιχεία Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για τις υδατογενείς επιδημίες: Κάθε 8 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από μια υδατογενή ασθένεια Κάθε χρόνο περισσότεροι από άνθρωποι πεθαίνουν από ασθένειες που σχετίζονται με μη ασφαλές πόσιμο νερό ή ανεπαρκή επεξεργασία Αν παρέχεται επαρκή επεξεργασία του νερού τότε: λιγότερα περιστατικά γαστρεντερίτιδας λιγότεροι θάνατοι από διάρροια 01/11/13 51

52 Η μετάδοση υδατογενών ασθενειών καθορίζεται από: Παράγοντες που σχετίζονται με τους μικροοργανισμούς Την ικανότητα του μικροοργανισμού να επιβιώνει και να πολλαπλασιάζεται στο περιβάλλον Την περίοδο που χρειάζονται οι μικροοργανισμοί να γίνουν μολυσματικοί (άλλοι γίνονται άμεσα, άλλοι χρειάζονται κάποιο χρόνο) Την μολυσματική δόση Παράγοντες που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του ξενιστή Ανοσολογική ικανότητα του πληθυσμού (φυσική ή τεχνητή μέσω εμβολιασμού) Διατροφή Κατάσταση υγείας Ηλικία Φύλο Προσωπική Υγιεινή

53 Παράγοντες που οδηγούν στην εμφάνιση υδατογενών επιδημιών Α) Αναπτυσσόμενες χώρες: Η επεξεργασία του νερού και των αποβλήτων είναι συνήθως ανεπαρκής Β) Ανεπτυγμένες χώρες: Ελλείψεις στην επεξεργασία νερού και στα συστήματα ύδρευσης Ανθρωπογενείς επιδράσεις στις πηγές νερού Εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών μικροοργανισμών Γ) Βιομηχανοποιημένες χώρες: Νεοαναδυόμενοι μικροοργανισμοί (Cryptosporidium, Giardia, Cyclospora) με μεγάλη ανθεκτικότητα σε χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην επεξεργασία νερού Ανθεκτικά σε αντιβιοτικά παθογόνα στελέχη Λιγότερη ανοσία σε παθογόνα (εξαιτίας καλύτερων συνθηκών χλωρίωσης και μεγαλύτερο ποσοστό ανοσοκατασταλμένων ατόμων) Ανθρωπογενείς αλλοιώσεις των συστημάτων νερού έχουν προκαλέσει ευτροφισμό, αλλαγές στη δομή της αλυσίδας τροφίμων

54 Προβλήματα στην αξιολόγηση των υδατογενών επιδημιών. Η έκθεση σε υδατογενείς μικροοργανισμούς συμβαίνει συνήθως σε σπίτια ή σε μικρές κοινότητες και δεν μπορεί να διαπιστωθεί σε καθημερινή βάση. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα σε μεγάλη κλίμακα γιατί η έκθεση μπορεί να διαφέρει στα γειτονικά σπίτια. Η ποιότητα του πόσιμου νερού, συνήθως αξιολογείται στο σημείο της κατανάλωσης (π.χ. βρύση), που σημαίνει ότι μπορεί να διαφέρει σημαντικά. Οι υδατογενείς ασθένειες είναι συνήθως μη ειδικές όπως το μεγαλύτερο ποσοστό των διαρροιών. Συνεπώς είναι δύσκολο να βρεις την αιτία σε μια τέτοια επιδημία που μπορεί να προκύψει (ειδικά όταν είναι δύσκολο να την αξιολογήσεις)

55 Προβλήματα στην αξιολόγηση των υδατογενών επιδημιών Σε περιοχές που η εξάπλωση τέτοιων ασθενειών είναι μεγάλη (π.χ. σε ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες με φτωχές συνθήκες επεξεργασίας νερού), η έκθεση σε διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς συμβαίνει συχνά μέσω διαφόρων ανταγωνιστικών μηχανισμών. Αυτοί οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν έκθεση σε πόσιμο νερό, μολυσμένο φαγητό, επαφή άτομο με άτομο, και έλλειψη υγιεινής νερού και είναι δύσκολο να καθορίσεις την συμβολή κάθε μιας από αυτές τις αιτίες Για πολλές από τις υδατογενείς ασθένειες, δεν υπάρχουν μελέτες εκτίμησης κινδύνου που να δείχνουν ξεκάθαρα τον κίνδυνο. 01/11/13 55

56 Κόστος από την εμφάνιση υδατογενών επιδημιών Στις Η.Π.Α το ετήσιο κόστος στην κοινωνία της εμφάνισης γαστρεντερίτιδας υπολογίστηκε το εκατομμύρια δολάρια (χωρίς επίσκεψη στο γιατρό) εκατομμύρια δολάρια (με επίσκεψη στο γιατρό) 760 εκατομμύρια δολάρια (για αυτούς που χρειάζονται νοσηλεία) Οι υπολογισμοί αυτοί δεν περιέχουν τους θανάτους που σχετίζονται με τις ασθένειες αυτές (ειδικά σε παιδιά και μεγαλύτερους ενήλικες) 01/11/13 56

57 Συμπεράσματα Η διασφάλιση παροχής καθαρού και υγιεινού νερού από τα υπόγεια και επιφανειακά νερά σε όλους τους πολίτες της χώρας μας αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ευθύνες της σύγχρονης Κοινωνίας. Η μικροβιολογική ποιότητα και χημική ποιότητα του πόσιμου νερού επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες με διαφορετική βαρύτητα ο καθένας Η εκτίμηση κινδύνου είναι ένα σημαντικό μέτρο για την πρόληψη των επιπτώσεων στη Δημόσια Υγεία Η εφαρμογή ενός συστήματος διασφάλισης ποιότητας σε όλα τα στάδια της παραγωγής του πόσιμου νερού με συστηματικό έλεγχο θα μπορούσε να βοηθήσει στη διασφάλιση της παραγωγής καθαρού και ασφαλούς πόσιμου νερού και συνεπώς στον αντικειμενικό στόχο που είναι η προστασία της Δημόσιας Υγείας