Αειφόρος χρήση της μη βρώσιμης φυτικής βιομάζας Σημερινή κατάσταση Βέλτιστες πρακτικές

Transcript

1 Αειφόρος χρήση της μη βρώσιμης φυτικής βιομάζας Σημερινή κατάσταση Βέλτιστες πρακτικές V. Gkisakis, A. Dimitrova, E. Stamataki, G. Angelakis, C. Owen, T. Spanos & I. Livieratos

2 INTERREG PROJECT ΠΛΗΘΩΡΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ INTERNATIONAL CONFERENCES

3

4 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΣΩ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑ / ΑΕΙΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ (PERMACULTURE)

5 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΣΩ ΚΑΛΙΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΡΩΣΗ

6 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΣΩ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ

7 ΜΙΑ ΤΥΠΙΚΗ ΡΟΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ

8 Αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού. Αειφορία & Βιομάζα Ζητήματα αειφορίας στη γεωργία και τη δασοκομία: ¼ της γεωργικής γης χαρακτηρίζεται από υποβάθμιση. Μακροπρόθεσμες συνέπειες της απώλειας βιοποικιλότητας. Αυξανόμενη πίεση στους χερσαίους και υδάτινους πόρους εξαιτίας των απαιτήσεων σε τρόφιμα, πρώτες ύλες και ίνες. Η αναμενόμενη κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη διαθεσιμότητα των πόρων και την παραγωγικότητα της γεωργίας. Οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου ενδέχεται να προκαλέσουν νέες μηενεργειακές απαιτήσεις σε βιολογικούς πόρους. Popp, et al., (2014). The effect of bioenergy expansion: food, energy, and environment. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 32,

9 Αειφορία & Βιομάζα Από τα μέσα του '00: εκτίμηση της βιομάζας για την ανάπτυξη αειφορικών συστημάτων ενέργειας και διαχείρισης πόρων Νέα δυναμική εντός του τομέα της γεωργίας και της δασοκομίας για νέες προοπτικές ανάπτυξης σε σχέση με χρήσεις των γεωργικών προϊόντων και πόρων για μια διατροφικούς σκοπούς, τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Bringezu, et al., (2007). Towards a sustainable biomass strategy: What we know and what we should know (No. 163). Wuppertal papers.

10 Αειφορία & Βιομάζα Προτεραιότητα παραμένει η αξιοποίηση των αποβλήτων του τομέα των γεωργικών προϊόντων διατροφής, τα οποία στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ενέργειας ή χημικών προϊόντων. Ο καθορισμός της πιο αποτελεσματικής πορείας (γεωργία κλειστού κυκλώματος παραγωγής έναντι μιας ευρύτερης χρήσης της έννοιας της βιοοικονομίας), για ένα αειφόρο σύστημα γεωργικών προϊόντων διατροφής, παραμένει προτεραιότητα για τους ερευνητές και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. AgroCycle developing a circular economy in agriculture (2017) The 'circular economy' applied to agri-food sector. On-line:

11 Αειφορία & Βιομάζα Διαφωνίες εμφανίζονται όσον αφορά σε ποιο βαθμό η βιομάζα υπόσχεται βιωσιμότητα/αειφορία και το ρόλου της στην εφαρμογή αειφορικών συστημάτων ενέργειας και παραγωγής, τις επιπτώσεις και τις παρενέργειες μιας επιθετικής επέκτασης της μη-βρώσιμης βιομάζας. Bringezu, et al., (2007). Towards a sustainable biomass strategy: What we know and what we should know (No. 163). Wuppertal papers.

12 Αειφορία & Βιομάζα Οι εμπειρογνώμονες του κλίματος προτείνουν μια δυναμική αναβάθμιση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της βιομάζας και τη μείωση των ορυκτών καυσίμων, για την ταχεία και σημαντική βραχυπρόθεσμα μείωση του άνθρακα στον ενεργειακό εφοδιασμό. IPCC (2018). Global Warming of 1.5 C. IPCC special report, p. 137 of 792

13 Αειφορία & Βιομάζα Εντούτοις, αναγνωρίζονται ορισμένες πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή βιοενέργειας, π.χ. έμμεσες εκπομπές εξαιτίας της αλλαγής χρήσης γης, της χρήσης αζώτου και νερού για την παραγωγή βιοενέργειας, που εξαρτάται σημαντικά από τη διακυβέρνηση της χρήσης γης. IPCC (2018). Global Warming of 1.5 C. IPCC special report, p. 13o of 792

14 Αειφορία & Βιομάζα Ο FAO αναγνωρίζει ότι η ενέργεια που παράγεται από την αειφορό χρήση βιομάζας ως ευέλικτη και ανταγωνιστική πηγή ανανεώσιμης ενέργειας, μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα των ενεργειακών συστημάτων ανταποκρινόμενη στις ανάγκες ενός ευρή φάσματος απαιτήσεων. FAO (2017). New bioenergy roadmap guide (

15 1 Αειφορία & Βιομάζα Ο FAO δηλώνει επίσης ότι οι δεσμοί μεταξύ της βιοενέργειας και της επισιτιστικής ασφάλειας είναι πολύπλοκοι και η προσπάθεια να γίνει βιώσιμη η ανάπτυξη της βιοενέργειας καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη όταν προσπαθούμε να υπολογίσουμε τα δυνητικά οφέλη της στην αγροτική ανάπτυξη, το κλίμα και την ενεργειακή ασφάλεια. FAO (2017). New bioenergy roadmap guide (

16 1 Το ζήτημα της γης Αειφορία & Βιομάζα Το τρίλημμα τροφή, ενέργεια και περιβάλλον : Οι διαμάχες γύρω από τη χρήση βιομάζας προκύπτουν από τη ραγδαία άνοδο των τιμών των τροφίμων, τη ζήτηση για γη και την επακόλουθη άμεση και έμμεση αλλαγή χρήσης γης "Η αδυναμία αντιμετώπισης της ζήτησης ενέργειας και υλικών, ιδίως για την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων για την αντιμετώπιση της εξάντλησης των πετροχημικών πόρων, αναμένεται να οδηγήσει σε σημαντική οικονομική και κοινωνική αναστάτωση σε παγκόσμια κλίμακα" Harvey, M., & Pilgrim, S. (2011). The new competition for land: Food, energy, and climate change. Food Policy, 36, S40-S51.

17 1 Το ζήτημα της γης Αειφορία & Βιομάζα Ο ανταγωνισμός για τη χρήση γης προέρχεται από το «τρίλημμα τροφή ενέργεια & περιβάλλον" (Image source: Harvey, M., & Pilgrim, S. (2011). The new competition for land: Food, energy, and climate change. Food Policy, 36, S40-S51)

18 Το θέμα της γης: Αειφορία και Βιομάζα Η αυξανόμενη ζήτηση για μη-βρώσιμη βιομάζα ιδιαίτερα για ενεργειακές καλλιέργειες και τα παράγωγά τους, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε επέκταση της παγκόσμιας αρώσιμης γης εις βάρος των φυσικών οικοσυστημάτων. Οι φιλοδοξίες και τα κίνητρα για την αύξηση της χρήσης μη-εδώδιμη βιομάζας που στοχεύει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος συνεπάγονται υψηλό κίνδυνο μετατόπισης προβλημάτων και μπορεί ακόμη να οδηγήσει σε παγκόσμια επιδείνωση του περιβάλλοντος. Popp, et al., (2014). The effect of bioenergy expansion: food, energy, and environment. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 32

19 Αειφορία & Βιομάζα Η ενέργεια που παράγεται από βιομάζα (Bioenergy) Τα αναπόφευκτα αγροδιατροφικά απόβλητα που προκύπτουν από ένα αποτελεσματικό σύστημα, παρέχουν κατάλληλη πρώτη ύλη για για τους σκοπούς της βιοοικονομίας, καθώς αυτά τα απόβλητα δεν μπορούν να αποτραπούν και γίνονται υποπροϊόντα. Τα απόβλητα που θα μπορούσαν να αποφευχθούν ίσως αντιπροσωπεύουν κακή διαχείριση και αναποτελεσματική χρήση και μάλλον δεν χαρακτηρίζονται ως βιώσιμη πηγή πρώτης ύλης για τη βιοοικονομία. AgroCycle developing a circular economy in agriculture (2017) The 'circular economy' applied to agri-food sector. On-line:

20 Αειφορία & Βιομάζα Η ενέργεια που παράγεται από βιομάζα (Bioenergy) Η δυναμική της βιοενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο θεωρείται περιορισμένη λόγω του πολυλειτουργικού ρόλου της γης και των αναγκών σε τρόφιμα, πρώτες ύλες, ξυλεία, παραγωγή ινών και την προστασία της φύσης και του κλίματος. Η συμβολή της βιοενέργειας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής παραμένει ασαφής λόγω της μεγάλης αβεβαιότητας σχετικά με τις μελλοντική βελτιώση της γεωργικής απόδοσης και τη διαθεσιμότητα της γης για φυτείες βιομάζας. Popp, et al., (2014). The effect of bioenergy expansion: food, energy, and environment. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 32,

21 Αειφορία & Βιομάζα Η ενέργεια που παράγεται από βιομάζα (Bioenergy) Η παραγωγή βιοενέργειας μεγάλης κλίμακας και η άμεσα συνδεόμενη επιπρόσθετη ζήτηση για άρδευση μπορούν να εντείνουν περαιτέρω τις υφιστάμενες πιέσεις στους υδάτινους πόρους. Η αλλά και λόγω της χρήσης βιομάζας εκχέρσωση για νέες εκτάσεις καλλιέργειας και βοσκοτόπια για παραδοσιακή παραγωγή θερμότητας και ενέργειας. Ανεπιθύμητες επιπτώσεις της δέσμευσης άνθρακα όταν ο άνθρακας των δασών απελευθερώνεται για σκοπούς παραγωγής βιοενέργειας. Fingerman, et al., Accounting for the water impacts of ethanol production. Environ Res Lett 2010;5: Fargione et al., Land clearing and thebiofuel carbon debt. Science 2008;319:

22 Αειφορία & Βιομάζα Η ενέργεια που παράγεται από βιομάζα (Bioenergy) Η απομάκρυνση του σανού από τους αγρούς μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του χούμου (humus). Οι ενεργειακές καλλιέργειες με τη χρήση αγροχημικών, ιδίως ζιζανιοκτόνων και λιπασμάτων για τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας, μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω περιβαλλοντικά προβλήματα και απώλεια γονιμότητας και βιοποικιλότητας. Δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση σχετικά με το αν η βιοενέργεια συνολικά συμβάλλει στην καταπολέμηση της παγκόσμιας αλλαγής του Fingerman, et al., Accounting for the water impacts of ethanol production. Environ Res Lett 2010;5: κλίματος. Fargione et al., Land clearing and thebiofuel carbon debt. Science 2008;319:

23 Μερικά συμπεράσματα Αειφορία & Βιομάζα Οι πολιτικές που προωθούν την παραγωγή μη βρώσιμης βιομάζας θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ενδεχόμενες συγκρούσεις χρήσης γης. Η αύξηση της παραγωγής ενέργειας από βιομάζα πέραν ενός ορισμένου επιπέδου θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στη χρήση γης και στις συμβατικές αγορές αγροτικών προϊόντων. Εκτός από την αβεβαιότητα σχετικά με την οικονομικά αποδοτική χρήση της παραγωγής βιομάζας, η παραγωγή ενεργειακών καλλιεργειών μεγάλης κλίμακας μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις με άλλες πτυχές της βιωσιμότητας.

24 Βέλτιστες πρακτικές Διαχείρισης Βιομάζας

25 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Τα κατάλοιπα καλλιεργειών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο: - Συμπληρώνουν τις δεξαμενές οργανικού άνθρακα και αζώτου στο έδαφος - Περιορίζουν τη διάβρωση του εδάφους. - Διατηρούν την υγρασία του εδάφους - Διατηρούν την παραγωγικότητα του εδάφους - Muth Jr, et al., (2013). Sustainable agricultural residue removal for bioenergy: A spatially comprehensive US national assessment. Applied Energy, 102, Zhao, et al., (2015). Sustainable limits to crop residue harvest for bioenergy: maintaining soil carbon in Australia's agricultural lands. GCB bioenergy, 7(3),

26 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Τα υπολείμματα καλλιεργειών για παραγωγή βιοενέργειας πρέπει να αξιολογηθούν προσεκτικά λόγω πιθανών μακροχρόνιων αρνητικών επιπτώσεων στη γονιμότητα και την παραγωγική ικανότητα του εδάφους! - Muth Jr, et al., (2013). Sustainable agricultural residue removal for bioenergy: A spatially comprehensive US national assessment. Applied Energy, 102, Zhao, et al., (2015). Sustainable limits to crop residue harvest for bioenergy: maintaining soil carbon in Australia's agricultural lands. GCB bioenergy, 7(3),

27 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Πρακτικές συμβουλές: Προσέξτε πόση ποσότητα βιομάζας από υπολείμματα καλλιεργειών θα απομακρύνεται από τον αγρό: υπάρχει ένα όριο! Αφήστε ένα σημαντικό ποσό βιομάζας στο χωράφι π.χ τουλάχιστον 1,3 υπολειμμάτων Ecofys, European Commission (2016) Maximising the yield of biomass from residues of agricultural crops and biomass from forestry

28 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Άλλες σχετικές βέλτιστες πρακτικές είναι: - Αμειψισπορά (για τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους) - Λίπανση (χρήση οργανικών βελτιωτικών όπως κοπριά από την αγροτική εκμετάλλευση, πολτός ή κοπρόχωμα / compost). - Προετοιμασία εδάφους. - Διαχείριση ζιζανίων. Πρακτική συμβουλή: Εξαρτάται από τον τύπο της καλλιέργειας, τις κλιματικές συνθήκες και το έδαφος Ecofys, European Commission (2016) Maximising the yield of biomass from residues of agricultural crops and biomass from forestry

29 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Πρακτικές συμβουλές: Καύση υπολειμμάτων καρπού: Μια μη αειφορική πρακτική που πρέπει να αποφευχθεί! - Υψηλές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, διοξειδίου του θείου, μονοξειδίου του άνθρακα, σωματιδίων (PM), βαρέων μετάλλων και διοξινών... - Έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και τη γονιμότητα του εδάφους. - Βλάπτει τα ωφέλιμα βιωτικά στοιχεία του εδάφους. - Αποτελεί κίνδυνο πυρκαγιάς. FAO (2014) crop residues and livestock residues - bioenergy and food security rapid appraisal (BEFS RA) user manual

30 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Πρακτικές συμβουλές: Καύση υπολείμματα καρπού: Η κοινή πεποίθηση ότι τα καμένα υπολείμματα αυξάνουν τη γονιμότητα του εδάφους είναι διφορούμενη! Η ΕΕ έχει απαγορεύσει σε μεγάλο βαθμό την πρακτική της καύσης γεωργικών αποβλήτων στον αγρό... FAO (2014) crop residues and livestock residues - bioenergy and food security rapid appraisal (BEFS RA) user manual

31 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Πρακτικές συμβουλές: Καύση υπολειμμάτων : Το δίλλημα πάντα είναι εάν πρέπει ή όχι να αφήσουμε τα υπολείμματα στον αγρό ή όχι Τα υπολείμματα κλαδέματος μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό παράγοντα ενίσχυσης της γονιμότητας του εδάφους για τις δενδροκαλλιέργειες (π.χ. ελιά, αμπελώνες). Όπως ισχύει για όλα τα υπολείμματα καλλιεργειών, δεν πρέπει να καίγονται. Gómez-Muñoz, et al., (2016). Management of tree pruning residues to improve soil organic carbon in olive groves. European Journal of Soil Biology, 74, Spinelli, R., & Picchi, G. (2010). Industrial harvesting of olive tree pruning residue for energy biomass. Bioresource technology, 101(2),

32 1. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας Πρακτικές συμβουλές: - Απαιτείται η χρήση μηχανημάτων πολτοποίησης / λιπασματοποίησης: η επιστροφή των πολτοποιημένων υπολειμμάτων στο έδαφος ως εδαφοβελτιωτικά - Να είστε προσεκτικοί με τα παράσιτα και ασθένειες στα υπολείμματα: Πρέπει να αφαιρούνται - καταστρέφονται ώστε να αποφεύγονται οι μολύνσεις. Gómez-Muñoz, et al., (2016). Management of tree pruning residues to improve soil organic carbon in olive groves. European Journal of Soil Biology, 74, Spinelli, R., & Picchi, G. (2010). Industrial harvesting of olive tree pruning residue for energy biomass. Bioresource technology, 101(2),

33 2. Υπολείμματα ελαιοτριβείου Πρακτικές συμβουλές: Τι πρέπει να κάνω με αυτά; Φύλλα, λάκκοι / πυρήνες, ακατέργαστη πάστα ελιάς, νερό ελιάς βλάστησης. Τα υπολείμματα ελαιοτριβείου και όχι μόνο το ελαιόλαδο που παράγεται αποτελούν ιδιοκτησία του αγρότη! - Intelligent Energy Europe (2008) Market of Olive Residues for Energy - Eleftheriadis I. (2014) Use of Olive Oil Production Residues - eubionet

34 2. Υπολείμματα ελαιοτριβείου Τι πρέπει να κάνω με αυτά? Πρακτικές συμβουλές: - λιπάσματα ή βελτιωτικά εδάφους - ζωοτροφή; - ανάκτηση υπολειμματικών ελαίων. - ανάκτηση οργανικών ενώσεων (πηκτίνη, αντιοξειδωτικά, ένζυμα). - παραγωγή ενέργειας - Intelligent Energy Europe (2008) Market of Olive Residues for Energy - Eleftheriadis I. (2014) Use of Olive Oil Production Residues - eubionet

35 2. Υπολείμματα ελαιοτριβείων Τι πρέπει να κάνω? Πρακτικές συμβουλές: - Να είστε προσεκτικοί στο νομικό πλαίσιο της χώρας σας όσον αφορά στα υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων (κατσίγαρος). - Υπάρχει ένα όριο για την ποσότητα των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείου (κατσίγαρος) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εδαφοβελτιωτικά χωρίς να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο έδαφος (πχ 10 τόνοι / εκτάριο είναι αρκετό). - Intelligent Energy Europe (2008) Market of Olive Residues for Energy - Eleftheriadis I. (014) Use of Olive Oil Production Residues - eubionet

36 3. Αναερόβια ζύμωση και προϊόν ζύμωσης Τι είναι? Αναερόβια ζύμωση: βιολογική διαδικασία κατά την οποία οι μικροοργανισμοί διασπούν το βιο-αποικοδομήσιμο υλικό απουσία οξυγόνου δημιουργώντας δύο σημαντικά προϊόντα: βιοαέριο και προϊόν ζύμωσης Προϊόν ζύμωσης: Από υλικά όπως κοπριά, υπολείματα τροφής, οργανικά υλικά, φυτά που παράγουν βιοαέριο. Digestate Factsheet - European Biogas Association

37 3. Αναερόβια ζύμωση και προϊόντα ζύμωσης Γιατί είναι σημαντικό; Το προϊόν της ζύμωσης μπορεί να είναι ένας σημαντικό εδαφοβελτιωτικό που περιέχει απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και μικροθρεπτικά συστατικά όπως το άζωτο (N), ο φωσφόρος (P) και το ασβέστιο (K). Βοηθάει στην ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών, όπως τα P και K. Μπορεί να είναι πολύτιμο λίπασμα π.χ για την αποφυγή διασποράς ζιζανίων και παθογόνων οργανισμών, οσμών, υπερσυσσώρευση θρεπτικών συστατικών στο χώρο κτλ. - European Biogas Association (2014) - Digestate Factsheet

38 3. Αναερόβια ζύμωση και προϊόν ζύμωσης Κατώτατα όρια και σημεία συμφόρησης. Απουσία νομικού πλαισίου της ΕΕ. Σύγκρουση με υφιστάμενους κανονισμούς που πρέπει να διευκρινιστούν. Έλλειψη ενημέρωσης για τους αγρότες. - European Biogas Association (2014) - Digestate Factsheet

39 4. Απόβλητα/υπολείμματα ξύλου Πρακτικές συμβουλές: Οργανικά απόβλητα δέντρων που δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς λιπασματοποίησης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για θερμική ενέργεια σε πολλές διαφορετικές μορφές. Ξύλα, τσιπς ή πέλετ Bioenarea project (2012). Bioenergy from waste - A guide for European Union Municipalities

40 5. Βιοαέριο από ζωικά απόβλητα Το ζωϊκό κεφάλαιο παράγει πολλά απόβλητα. Θα μπορούσε να μετατρέπεται σε βιοαέριο για τοπικές ενεργειακές ανάγκες. Απαιτεί αναερόβια ζύμωση (διάσπαση βιο-αποικοδομήσιμου υλικού απουσία οξυγόνου). Bioenarea project (2012). Bioenergy from waste - A guide for European Union Municipalities

41 5. Βιοαέριο από ζωϊκά απόβλητα Επιτόπια παραγωγή ενέργειας για την αγροτική επιχείριση, μείωση των μολύνσεων, των οσμών, κλπ. Απαιτείται κάποιος εκλεπτυσμένος εξοπλισμός. Αποτελεσματική μέθοδος ειδικά μεγάλο αριθμό ζώων. Bioenarea project (2012). Bioenergy from waste - A guide for European Union Municipalities

42 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΔΟΥΝΑΒΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Ljubljana, Περιφερειακό Κέντρο Διαχείρισης Αποβλήτων, Σλοβενία OPG Vrcek, οικογενειακή επιχείρηση παραγωγής κρέατος που παράγει βιοαέριο από κοπριά και απόβλητα, Κροατία

43 Μικρή γεωργική μονάδα παραγωγής βιοαερίου Λαγκαδάς αε, Ελλάδα Νεοφυής επιχείριση παραγωγής ενέργειας από υπολλείματα καρπών και τσόφλια αυγών, Ελλάδα

44 Ευχαριστώ