Tεχνικζσ και μζκοδοι αντιμετϊπιςθσ προβλθμάτων ςτθν τάξθ. Φωτεινι Πολυχρόνθ Αναπλ. Κακθγιτρια Τμιμα Ψυχολογίασ, ΕΚΠΑ

Transcript

1 Tεχνικζσ και μζκοδοι αντιμετϊπιςθσ προβλθμάτων ςτθν τάξθ Φωτεινι Πολυχρόνθ Αναπλ. Κακθγιτρια Τμιμα Ψυχολογίασ, ΕΚΠΑ

2 Σφγχρονεσ τάςεισ ςτθ γνωςιακιςυμπεριφοριςτικι προςζγγιςθ ςτθ κεραπεία Περιβαλλοντοκεντρικι προςζγγιςθ Συνεργαςία παιδιοφ με: Θεραπευτι Οικογζνεια Δάςκαλο Τάξθ

3 Προγράμματα διαμόρφωςθσ τθσ ςυμπεριφοράσ Βαςικζσ αρχζσ που διζπουν τισ τεχνικζσ διαχείριςθσ τθσ ςυμπεριφοράσ (αφξθςθ κετικϊν & μείωςθ αρνθτικϊν): Ο ςτόχοσ τθσ αλλαγισ είναι οι παρατθριςιμεσ και μετριςιμεσ ςυμπεριφορζσ και όχι οι υποβόςκουςεσ αιτίεσ. Η φυςιολογικι και θ αποκλίνουςα ςυμπεριφορά διζπονται από τουσ ίδιουσ νόμουσ. Τα προβλιματα ςυμπεριφοράσ είναι αποτζλεςμα μάκθςθσ και το κάκε πρόβλθμα μπορεί να αποτελεί απόρροια διαφορετικϊν διαδικαςιϊν μάκθςθσ.

4 Προγράμματα διαμόρφωςθσ τθσ ςυμπεριφοράσ Η ςυλλογι εμπειρικϊν δεδομζνων αποτελεί τον μοναδικό τρόπο για τθν αξιολόγθςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ των διάφορων παρεμβάςεων. Οι παρεμβάςεισ που αξιολογοφνται ωσ αποτελεςματικζσ αποτελοφν ζνα ςφνολο διαδικαςιϊν που ςυμβάλλουν ςτθν αλλαγι τθσ ςυμπεριφοράσ. Δεν είναι όλεσ οι διαδικαςίεσ αλλαγισ τθσ ςυμπεριφοράσ κατάλλθλεσ και αποτελεςματικζσ για όλεσ τισ περιπτϊςεισ.

5 Λειτουργικι Ανάλυςθ τθσ Συμπεριφοράσ Οι κανόνεσ που διζπουν τθ ςυμπεριφορά ονομάηονται «ςυμπεριφορικζσ αρχζσ» ι λειτουργίεσ. Η Λ.Α.Σ. περιλαμβάνει τρεισ (3) παράγοντεσ Μοντζλο ABC: Τα προγενόμενα τθσ ςυμπεριφοράσ (Antecedents) Τθ ςυμπεριφορά (Behavior) Τα επακόλουκα τθσ ςυμπεριφοράσ (Consequences)

6 Τα προγενόμενα τθσ ςυμπεριφοράσ Πρόκειται για τισ ςυνκικεσ υπό τισ οποίεσ εκδθλϊνεται θ ςυμπεριφορά (π.χ. ϊρα τθσ θμζρασ, χϊροσ, άτομα, δραςτθριότθτα). Συνικωσ παρατθρείται ότι οι ςυνκικεσ ςτισ οποίεσ εκδθλϊνεται θ ςυμπεριφορά παρουςιάηουν κοινά ςτοιχεία.

7 Η ςυμπεριφορά-ςτόχοσ Οι ςυμπεριφορζσ-ςτόχοι των προγραμμάτων διαμμόρφωςθσ τθσ ςυμπεριφοράσ ταξινομοφνται ςε τρεισ (3) κατθγορίεσ: Οι υπερβολικζσ αντιδράςεισ, π.χ. Κρίςεισ κυμοφ, πείςματοσ, κινθτικζσ αντιδράςεισ Οι ελλειμματικζσ αντιδράςεισ, π.χ.ελλιπεισ κοιν. Δεξιότθτεσ, ανεπαρκισ ςχολικι μελζτθ, ςυμμετοχι Τα προβλιματα που ςχετίηονται με τον ζλεγχο των ερεκιςμάτων,π.χ. Συμπεριφορζσ λειτουργικζσ & κατάλλθλεσ για κάποια πλαίςια και δυςλειτουργικζσ ςε κάποια άλλα.

8 Η ςυμπεριφορά-ςτόχοσ Συνικωσ οι γονείσ-εκπαιδευτικοί εςτιάηουν ςε ςυμπεριφορζσ που δθμιουργοφν προβλιματα και διαταράςουν (υπερβολικζσ αντιδράςεισ/ αντιδράςεισ που ςχετίηονται με τον ζλεγχο των ςυναιςκθμάτων) Η ςυμπεριφορά-ςτόχοσ πρζπει να είναι ςυγκεκριμζνθ, παρατθριςιμθ και μετριςιμθ. Οι ςτόχοι πρζπει να είναι πολφ ςυγκεκριμζνοι, πραγματοποιιςιμοι και ρεαλιςτικοί.

9 Τα επακόλουκα τθσ ςυμπεριφοράσ Πρόκειται για τισ περιβαλλοντικζσ αλλαγζσ που ακολουκοφν άμεςα τθ δεδομζνθ ςυμπεριφορά και επθρεάηουν τθν πικανότθτα εμφάνιςθσ αυτισ τθσ ςυμπεριφοράσ ςτο μζλλον. Ταξινομοφνται ςτισ ακόλουκεσ κατθγορίεσ: Θετικά επακόλουκα Αρνθτικά επακόλουκα Κανζνα επακόλουκο

10 Αφξθςθ κετικϊν ςυμπεριφορϊν Η απόκτθςθ, θ υποςτιριξθ και θ γενίκευςθ δεξιοτιτων και κετικϊν ςυμπεριφορϊν αποτελοφν ςθμαντικό μζροσ των παρεμβάςεων για τθν αφξθςθ των επικυμθτϊν ςυμπεριφορϊν. Η ενίςχυςη Είδθ «αμοιβϊν» (ενιςχυτζσ) που ακολουκοφν τθν εκδιλωςθ επικυμθτϊν ςυμπεριφορϊν: Υλικισ φφςεωσ (αντικείμενα που αρζςουν ςτο παιδί) Δραςτθριότθτεσ (που ευχαριςτοφν το παιδί) Πλθροφόρθςθσ (ανατροφοδότθςθ) Κοινωνικισ φφςεωσ (εκφράςεισ αναγνϊριςθσ)

11 Θετική ενίςχυςη είναι οποιοδιποτε ευχάριςτο επακόλουκο παρζχεται ςτο άτομο μετά τθν εκδιλωςθ τθσ επικυμθτισ ςυμπεριφοράσ και αυξάνει τθ ςυχνότθτα εμφάνιςθσ αυτισ τθσ ςυμπεριφοράσ. Η αρνητική ενίςχυςη αυξάνει επίςθσ τθ ςυχνότθτα εμφάνιςθσ τθσ επικυμθτισ ςυμπεριφοράσ, απαλλάςςοντασ το άτομο από κάποιεσ δυςάρεςτεσ ςυνζπειεσ οι οποίεσ κα λάμβαναν χϊρα αν θ επικυμθτι ςυμπεριφορά δεν εκδθλωνόταν (π.χ. ο μακθτισ δεν κάνει φαςαρία για να μθν τον μαλϊςει ο δάςκαλοσ.).

12 Προγράμματα ενίςχυςθσ Προγράμματα ςυνεχοφσ ενίςχυςθσ (μπορεί να οδθγιςουν ςε κορεςμό) Προγράμματα μερικισ ενίςχυςθσ Προγράμματα αναλογίασ (π.χ. κάκε 2 επικυμθτζσ ςυμπεριφορζσ) Προγράμματα διαςτθμάτων (μετά τθν παρζλευςθ ενόσ χρονικοφ διαςτιματοσ) Στακερότθτα vs μεταβλθτότθτα

13 Προγράμματα που επθρεάηουν τθν αποτελεςματικότθτα τθσ ενίςχυςθσ Αμεςότθτα Ποςότθτα Αποςτζρθςθ (αφξάνει αποτελεςματικότθτα) Καινοτομία (αςυνικιςτοι ενιςχυτζσ) Συνζπεια Είδοσ ενίςχυςθσ (πρωτογενείσ/δευτερογενείσ)

14 Ανταλλάξιμεσ αμοιβζσ Ζμμεςοι ενιςχυτζσ/ςυμβολικζσ αμοιβζσ Πρζπει να μπορεί να τισ αγγίξει, δει, μετριςει Να προζρχονται μόνο από ζνα άτομο Το παιδί να γνωρίηει εξαρχισ το τελικό ζπακλο Τελικόσ ςτόχοσ να ελζγχεται θ ςυμπεριφορά από επακόλουκα φυςικά Το ςφςτθμα να είναι απλό όςο το δυνατό.

15 Τεχνικζσ για τθν αφξθςθ των κετικϊν ςυμπεριφορϊν Σταδιακή διαμόρφωςη τησ ςυμπεριφοράσ (shaping) Ενίςχυςθ κάκε βιματοσ προσ τθν επικυμθτι ςυμπεριφορά Παροχή τμηματικήσ βοήθειασ (prompting) προθγείται τθσ ςυμπεριφοράσ-ςτόχου και αποςφρεται τμθματικά. Μάθηςη μζςω μίμηςησ προτφπου (modeling)- παρατιρθςθ ενόσ προτφπου που εκδθλϊνει τθν επικυμθτι ςυμπεριφορά Η εκπαίδευςη ςτισ κοινωνικζσ δεξιότητεσ δομθμζνθ, ςυςτθματικι διδαςκαλία ςυμπεριφορϊν

16 Η εκπαίδευςθ ςτισ κοινωνικζσ δεξιότθτεσ Περιλαμβάνει τα ακόλουκα ςτοιχεία: Οδθγίεσ και εξιγθςθ του ςκεπτικοφ Μίμθςθ προτφπου Διδαςκαλία εννοιϊν Παίξιμο ρόλων-ςυμπεριφορικι πρόβα και εξάςκθςθ Ενίςχυςθ Γενίκευςθ Συμμετοχι των ςυνομθλίκων

17 Μείωςθ ανεπικφμθτων ςυμπεριφορϊν Η τιμωρία Τιμωροφμε για να μειϊςουμε τθν πικανότθτα εμφάνιςθσ τθσ αρνθτικισ ςυμπεριφοράσ Η τιμωρία πρζπει να δίνεται αμζςωσ, να είναι ςφντομθ, εξατομικευμζνθ και κατανοθτι. Δεν πρζπει να περιμζνουμε τθν «τζλεια» ςυμπεριφορά. Μορφζσ τιμωρίασ Η αφαίρεςθ προνομίων: Χρθςιμοποιείται ςε περιπτϊςεισ που τα παιδιά ζχουν ιδθ κερδίςει προνόμια ι ανταμοιβζσ για κατάλλθλεσ ςυμπεριφορζσ. Διακοπι των κετικϊν ενιςχφςεων (time-out): ο μακθτισ αποκλείεται προςωρινά από τισ ευκαιρίεσ κετικισ ενίςχυςθσ. Η υπερδιόρκωςθ: π.χ. «Δε κα ενοχλϊ τθν ϊρα του διαλείμματοσ κανζνα παιδί»

18 Ερωτιματα ςχετικά με τθν τιμωρία Παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν αποτελεςματικό-τθτα τθσ τιμωρίασ: Ο χρόνοσ επιβολισ τθσ τιμωρίασ Η ζνταςθ τθσ τιμωρίασ Μειονεκτήματα: Κίνδυνοσ ζμφαςθσ ςε ανεπικφμθτεσ ςυμπεριφορζσ, με αποτζλεςμα να μθν ενιςχφονται οι επικυμθτζσ. Συναιςκθματικισ απομάκρυνςθσ του παιδιοφ Αρνθτικι ςφνδεςθ τθσ τιμωρίασ με το περιβάλλον που τθν επιβάλλει Μίμθςθ τθσ διαδικαςίασ τθσ τιμωρίασ ςε άλλα παιδιά Κατάχρθςθ και κακι χριςθ

19 Αυτοδιαχείριςθ-Αυτορρφκμιςθ Διαδικαςία που ςυνίςταται ςτθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν ϊςτε να μποροφν να ρυκμίηουν μόνα τουσ τθ ςυμπεριφορά τουσ. Εκμάκθςθ ςτρατθγικϊν για τον ζλεγχο τθσ ςυμπεριφοράσ. Τα παιδιά γίνονται πιο ανεξάρτθτα. Οι βελτιϊςεισ που προκφπτουν από τθ διαδικαςία τθσ αυτορρφκμιςθσ είναι πιο ανκεκτικζσ.

20 Αυτοπαρατιρθςθ Η ικανότθτα του παιδιοφ να παρακολουκεί τθ ςυμπεριφορά του Περιλαμβάνει τθν παρατιρθςθ, τθν καταγραφι και τθν αξιολόγθςθ των ςυμπεριφορϊν από το ίδιο το παιδί. Προχποκζτει τθ ςυλλογι ςτοιχείων και δεδομζνων για τθν ποιότθτα και τθν ποςότθτα μιασ ςυγκεκριμζνθσ ςυμπεριφοράσ. Ζρευνα των McLaughlin, Krappman & Welsh (1985)

21 Oδθγίεσ για τθν αποτελεςματικι εκμάκθςθ τθσ διαδικαςίασ τθσ αυτορρφκμιςθσ α. Ορίςτε αναλυτικά την επιθυμητή ςυμπεριφορά. β. Απλοποιήςτε τη μζτρηςη και την καταγραφή των ςυμπεριφορών. γ. Καθορίςτε χρονικά όρια. δ. Εφαρμόςτε αξιόπιςτουσ ελζγχουσ. ε. Εφαρμόςτε τη διαδικαδία από την αρχή τησ ςχολικήσ χρονιάσ και ςτα πρώτα ςχολικά χρόνια.

22 Αυτοκακοδιγθςθ Η μζκοδοσ ςυνίςταται ςτο να δίνει κάποιοσ εντολζσ ςτον εαυτό του, οι οποίεσ λειτουργοφν ωσ υπενκυμίςεισ που οδθγοφν και ςυντθροφν τθ ςυμπεριφορά του. Γνωςτι και ωσ γνωςτικι τροποποίθςθ τθσ ςυμπεριφορασ. Η ςτρατθγικι αυτι ζχει χρθςιμοποιθκεί ςε υπερκινθτικά παιδιά, ςε παιδιά με επικετικι ςυμπεριφορά και ςε ηωθρά παιδιά. Τα παιδιά ςκζφτονται δυνατά και ταυτόχρονα εφαρμόηουν τθν επικυμθτι ςυμπεριφορά. Στο τζλοσ μιλοφν από μζςα τουσ και τθν εφαρμόηουν. Η άςκθςθ τθσ εναλλακτικισ αντίδραςθσ Η τεχνικι τθσ μικρισ χελϊνασ

23 Η γνωςιακι διάςταςθ τθσ γνωςιακισςυμπεριφοριςτικισ προςζγγιςθσ Ο πιο ςθμαντικόσ ςτόχοσ τθσ γνωςιακισςυμπεριφοριςτικισ προςζγγιςθσ είναι θ τροποποίθςθ ςτων δυςλειτουργικϊν ςκζψεων και αντιλιψεων των παιδιϊν. Σε ατομικό επίπεδο, ο εκπαιδευτικόσ μπορεί να εμπλουτίςει τισ επαφζσ του με τουσ μακθτζσ του με αναφορζσ ςτον τρόπο ςκζψθσ τουσ. Σε ομαδικό επίπεδο, ο εκπαιδευτικόσ μπορεί να αφιερϊςει οριςμζνεσ διδακτικζσ ϊρεσ ςτθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν ςτισ γνωςιακζσ αρχζσ.

24 Ενδεικτικι δομι μετατροπισ τθσ τάξθσ ςε ομάδα εξοικείωςθσ με τισ βαςικζσ γνωςιακζσ αρχζσ Εκπαίδευςθ ςτισ γνωςιακζσ αρχζσ Εκπαίδευςθ ςτα ςυνικθ λάκθ ςτον τρόπο ςκζψθσ μασ (διεργαςικά λάκθ) Εξάςκθςθ-εφαρμογι ςε παιχνίδια ρόλων Εντοπιςμόσ κετικϊν ςτοιχείων ςε μικρζσ ομάδεσ Προπαραςκευι υλικοφ αυτοκακοδιγθςθσ