ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΙ

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΙ Corporate Ethical & Social Responsibility ΑΘΗΝΑ 2003

2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΙ Corporate Ethical & Social Responsibility. A Trend or a Need? Η εταιρική ηθική και οι κοινωνικές υποχρεώσεις των οικονοµικών µονάδων. Είναι τελικά µια αναγκαιότητα ή απλά, µια ακόµα παροδική τάση; Λεοντιάδης Θωµάς, Τεταρτοετής Φοιτητής Οργάνωση Και ιοίκηση Επιχειρήσεων ιοίκηση Πληροφοριακών Συστηµάτων 2

3 Περιεχόµενα Περιεχόµενα...3 Εισαγωγή...4 Κεφάλαιο 1ο Επιχειρηµατική ηθική 1.1 Η κοινωνική ιδιότητα των επιχειρήσεων Οι κοινωνικές ευθύνες των επιχειρήσεων Η ηθική σαν ένας επιχειρηµατικός στόχος...15 Κεφάλαιο 2ο Η ηθική του ανταγωνισµού 2.1 Η ηθικολογική διάσταση του ανταγωνισµού Οι αθέµιτες ανταγωνιστικές πρακτικές Προεκτείνοντας τον αθέµιτο ανταγωνισµό...23 Κεφάλαιο 3ο Τάση ή αναγκαιότητα 3.1 Ο χαρακτήρας της επιχειρηµατικής ηθικής...27 Συµπεράσµατα...30 Βιβλιογραφία...32 Ηλεκτρονική αρθρογραφία...34 Παράρτηµα

4 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια, οι καθιερωµένες επιχειρηµατικές πρακτικές διαρκώς µεταβάλλονται και εξελίσσονται. Νέες θεωρίες καθώς και διαφορετικές προσεγγίσεις για τον χώρο της επιχειρηµατικής δράσης, κάνουν την εµφάνιση τους, τροποποιώντας ή ακόµα και διαµορφώνοντας µια νέα και συχνά, πιο απτή πραγµατικότητα. Μια τέτοια προσέγγιση, η οποία µάλιστα, γνωρίζει µια σχετικά µεγάλη αποδοχή, είναι η διάσταση της ηθικής του επιχειρηµατικού χώρου. Πιο ολοκληρωµένα, αναφερόµαστε στις ηθικές προεκτάσεις, που απορρέουν από τις αποφάσεις των σύγχρονων στελεχών. Βέβαια, το ζήτηµα της ηθικής ευθύνης των οικονοµικών οργανισµών είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο µε πλήθος απόψεων και αντιρρήσεων. Πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν την άποψη πως οι επιχειρήσεις δεν θα πρέπει να δεσµεύονται από κανόνες ηθικής και ακόµα περισσότεροι, αυτοί που αντιλέγουν και θεωρούν πως οι οικονοµικοί οργανισµοί είναι ενεργά µέλη της κοινωνίας και κατά συνέπεια, έχουν και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις. υστυχώς, το γεγονός πως το συγκεκριµένο φαινόµενο εξελίσσεται σ ένα παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον, όπου οι αποστάσεις και τα σύνορα δεν αποτελούν πλέον ανασταλτικούς παράγοντες, περιπλέκει ακόµα περισσότερο την πολυπλοκότητα του θέµατος. Είναι άλλωστε αυτονόητο πως οι επιχειρηµατικές πρακτικές δεν είναι δυνατόν να είναι ηθικά αποδεκτές από όλο το κοινωνικό και γεωπολιτικό σύνολο. Ωστόσο, αυτό το οποίο µπορούµε να ισχυριστούµε µε σιγουριά, είναι πως το δικαίωµα των οικονοµικών µονάδων να επιδιώκουν το κέρδος και γενικότερα οικονοµικά οφέλη από τις δραστηριότητες τους, ασφαλώς και δεν είναι απεριόριστο. Άλλωστε τα στελέχη, που πλαισιώνουν τις επιχειρήσεις και αποτελούν τους φορείς 4

5 των αποφάσεων των µονάδων, είναι ενεργά µελή της κοινωνίας και οι πράξεις αλλά και ενέργειές τους δεσµεύονται από τους ισχύοντες κοινωνικούς νόµους. 5

6 Κεφάλαιο 1ο Επιχειρηµατική ηθική Για πολλές δεκαετίες, επικρατούσε η άποψη πως οι επιχειρήσεις δεν θα έπρεπε να δεσµεύονται από κανόνες ηθικής καθώς ο αποκλειστικός σκοπός τους δεν ήταν άλλος από την επίτευξη κερδών, που θα εξασφαλίσει τελικά, την επιβίωση τους. Άλλωστε, οι οικονοµικές αυτές ωφέλειες καθώς και ο τρόπος µε τον οποίο επιτυγχάνονται είναι συχνά αντίθετος, µε τους ηθικούς περιορισµούς, που θέτει το εκάστοτε κοινωνικό σύνολο. Ωστόσο, η υιοθέτηση αλλά και η αποδοχή της ηθικής από τις επιχειρήσεις, δεν αποτελεί εµπόδιο για τις επιδιώξεις τους, αλλά αντίστοιχα, συµβάλλει σε αυτές καθώς διαµορφώνει το κοινωνικό πρόσωπο του οργανισµού, επιτυγχάνοντας τελικά την καθολική του αποδοχή από το περιβάλλον, που δραστηριοποιείται. 1.1 Η κοινωνική ιδιότητα των επιχειρήσεων Το δικαίωµα των επιχειρηµατικών µονάδων να επιδιώκουν, µέσα από τις δραστηριότητες τους, οικονοµικά οφέλη, σίγουρα δεν είναι απεριόριστο. Τόσο οι κριτικοί της κλασσικής θεωρίας όσο και οι κριτικοί της θεωρίας του Friedman, συµφωνούν στην άποψη, πως οι επιχειρήσεις, πέρα από την αναγκαιότητα να πραγµατοποιήσουν κέρδη, έχουν παράλληλα και κάποιες υποχρεώσεις. Βέβαια, πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν, πως η µόνη υποχρέωση µίας επιχείρησης είναι να αποφύγει να προκαλέσει ζηµιά, σε κάποιον µεµονωµένα ή ακόµα γενικότερα, στην ίδια την κοινωνία. Άλλοι όµως, προεκτείνοντας τις υποχρεώσεις της επιχείρησης, 6

7 θεωρούν πως οι οικονοµικές µονάδες οφείλουν να συµµετάσχουν αλλά και να διευκολύνουν την επίλυση των διάφορων κοινωνικών προβληµάτων. Πιο συγκεκριµένα, η ενεργή συµµετοχή των επιχειρήσεων στην κοινωνία αλλά και η χρηµατική και γενικότερη συνεισφορά στους εκάστοτε κοινωνικούς σκοπούς υπαγορεύεται από την λεγόµενη ιδιότητα του πολίτη. Όπως είναι γνωστό, οι επιχειρήσεις θεωρούνται θεσµικά µέλη της κοινωνίας καθώς το κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους δεν είναι άλλο από τον ανθρώπινο παράγοντα, ο οποίος µάλιστα, είναι επιφορτισµένος µε την διοίκηση, την οργάνωση, τον έλεγχο αλλά και την ανάπτυξη τους. Κατά συνέπεια, από τη στιγµή, που τα στελέχη των επιχειρήσεων αποτελούν αυτόνοµα και ξεχωριστά µέλη της κοινωνίας, µε αντίστοιχες υποχρεώσεις απέναντι της, τότε και οι επιχειρήσεις, µε την σειρά τους, έχουνε και αυτές τις δικές ευθύνες. Άλλωστε, οι επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σ ένα περιβάλλον, το οποίο διέπεται από πολιτικά καθήκοντα και κοινωνικές ευθύνες. Είναι λοιπόν, αυτονόητο, πως οτιδήποτε ισχύει για τον απλό πολίτη, θα ισχύει αντίστροφα και για τις οικονοµικές αυτές µονάδες. Επίσης, οι σχέσεις που αναπτύσσει ένας οικονοµικός οργανισµός µε το περιβάλλον του και κατ επέκταση και µε το κοινωνικό σύνολο, στηρίζονται σ ένα πλαίσιο αµοιβαίας ευγνωµοσύνης. Οι επιχειρήσεις επωφελούνται από τη σχέση τους µε την κοινωνία καθώς η καθηµερινή συναλλαγή τους µε αυτήν, τους εξασφαλίζει τα αναγκαία εφόδια, για την ανάπτυξη και την λειτουργία τους. Το γεγονός αυτό, επιβεβαιώνεται από την άποψη, σύµφωνα µε την οποία, χρωστάµε ευγνωµοσύνη σε αυτούς, από τους οποίους ευεργετηθήκαµε και τεκµηριώνει πλήρως τις υποχρεώσεις των επιχειρήσεων έναντι του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Από την άλλη όµως πλευρά, οι οικονοµικές µονάδες αντλούν το κύρος αλλά και την δύναµη τους από την θέση, την οποία κατέχουν στον επιχειρηµατικό τους χώρο. Κατά συνέπεια, οι επιχειρήσεις για να µπορέσουν να παγιώσουν και τελικά, να ενισχύσουν την θέση τους στον χώρο δράσης τους, πρέπει να υιοθετήσουν την κατάλληλη συµπεριφορά. Πιο αναλυτικά, θα πρέπει να αποδεχτούν τους κανόνες του ηθικού δικαίου, που διέπουν το συγκεκριµένο περιβάλλον και να αναγνωρίσουν τις υποχρεώσεις τους, έναντι του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια, οι υποχρεώσεις των επιχειρηµατικών µονάδων δεν είναι απεριόριστες και όπως συµβαίνει και µε τους απλούς πολίτες, εκτείνονται µέχρι ένα ορισµένο σηµείο. Για τον λόγο αυτό, οφείλουµε να είµαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί αναφορικά µε τις απαιτήσεις, που εγείρουµε έναντι των µονάδων, ώστε να µπορέσουµε τελικά, 7

8 να αποφύγουµε τις υπερβολές και τα παράδοξα. Κατά συνέπεια, για να επιτύχουµε την εθελοντική και αβίαστη συµµετοχή των εταιριών, στην επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων, θα πρέπει να αντιµετωπίσουµε τις οικονοµικές µονάδες µε ανάλογη συµπεριφορά, χωρίς να κάνουµε διακρίσεις, χωρίς παράλογες απαιτήσεις και σίγουρα, χωρίς να τις επιβαρύνουµε µε πρόσθετες υποχρεώσεις, πέρα αυτών, που τους αναλογούν. Όµως, στο σηµείο αυτό, θα πρέπει να αναρωτηθούµε ποιος είναι αυτός και ποια τελικά, είναι τα κριτήρια, µε τα οποία αξιολογεί τις κοινωνικές ανάγκες, για την αντιµετώπιση των οποίων, ζητείται η συνδροµή των επιχειρήσεων. Στη περίπτωση, που τα προβλήµατα και οι ανάγκες αυτές αντιµετωπίζονται από την πολιτεία, τότε υπεύθυνοι για την ιεράρχηση αλλά και την επίλυση τους, είναι οι εκάστοτε πολιτικοί. Αντίθετα, όταν οι επιχειρήσεις συµµετέχουν στην επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων, υπεύθυνο για τις τελικές αποφάσεις, είναι το στελεχιακό δυναµικό της. Βέβαια, ο επιχειρηµατικός οργανισµός θα πρέπει να διαθέτει ένα αρκετά αξιόλογο σύστηµα ενδοεπικοινωνίας, ώστε οι αποφάσεις της διοίκησης να εκφράζουν το σύνολο των εργαζοµένων καθώς και των µετόχων του. Με βάση λοιπόν, τα παραπάνω γίνεται κατανοητό, ότι θα πρέπει να υπάρξει µία ανανέωση της κλασικής θεωρίας για την µεγιστοποίηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων, αναφορικά µε το αν αυτή είναι ή δεν είναι κοινωνικά υπεύθυνη πράξη. Πιο συγκεκριµένα, προκειµένου να ανανεωθεί η σχετική θεωρία, στηριζόµαστε στα συµπεράσµατα του οικονοµολόγου Frantena, ο οποίος διέκρινε τα εξής τρία είδη υποχρεώσεων των επιχειρήσεων: Να αποφύγει να προκαλέσει σε κάποια βλάβη Να προλαµβάνει την πρόκληση της βλάβης Να πραγµατοποιεί το λεγόµενο καλό Βέβαια, οι υποχρεώσεις αυτές πρέπει να είναι ρεαλιστικές, διότι στην αντίθετη περίπτωση, δηµιουργούνται προβλήµατα στην εκπλήρωση και αποδοχή τους από τις επιχειρήσεις. Συνεπώς, κάθε προσπάθεια για την συµπλήρωση αλλά και την ολοκλήρωση της κλασσικής θεωρίας θα πρέπει να περιλαµβάνει τα εξής σηµεία: ράση, ανάλογα µε τους νοµικούς κανόνες και το αίσθηµα της δικαιοσύνης Αποφυγή πρόκλησης βλαβών, σε κάποιον τρίτο Πρόληψη και αντιµετώπιση βλαβών Τέλος, οι οικονοµικές µονάδες θα πρέπει να λειτουργούν µε βάση ένα ελάχιστο επίπεδο ηθικής. Πιο συγκεκριµένα, σαν ελάχιστο επίπεδο ηθικής ορίζεται εκείνο το 8

9 αδιαπραγµάτευτο επίπεδο, όπου η παράβλεψη του, θέτει την επιχείρηση σε κοινωνική αµφισβήτηση. Παράλληλα, το ελάχιστο επίπεδο ηθικής αποτελεί ένα πολύ αξιόλογο τρόπο πρόληψης ηθικών βλαβών καθώς διαχωρίζει και οριοθετεί µε ασφάλεια, τις κοινωνικά αποδεκτές και καταδικαστέες επιχειρηµατικές ενέργειες. υστυχώς, η αποφυγή αλλά και η πρόβλεψη επιβλαβών καταστάσεων δεν είναι κάτι απλό καθώς αδυνατούµε να ελέγχουµε τις µεταβλητές του περιβάλλοντος, στο σύνολό τους. Βέβαια, η συνήθης πρακτική επιβάλλει ένα είδος ανταλλαγής µεταξύ της παραγωγής και της διακίνησης των προϊόντων. Θα µπορούσαµε λοιπόν, να πούµε, πως συµβιβαζόµαστε µε το µικρότερο κόστος ενός προϊόντος και συνεπώς, µε την αύξηση της πιθανότητας βλαβών από τη χρήση του, ώστε να είναι ανταγωνιστικό και προσιτό από το ευρύ καταναλωτικό κοινό. Πιο αναλυτικά, δεχόµαστε πως ένα αξιόλογο και χρήσιµο προϊόν δικαιολογεί κάποια µορφή βλάβης. Βέβαια, η πρόληψη των επιβλαβών καταστάσεων καθορίζεται, κυρίως, από τρία στοιχεία, των οποίων η εξέταση, θα αποδείξει εάν η επιχειρηµατική µας συµπεριφορά είναι κοινωνικά και ηθικά αποδεκτή. Πιο αναλυτικά, εξετάζεται: Η ανάγκη και η σχέση µας µε το πρόβληµα Η εγγύτητά µας Το κατά πόσο, αποτελούµε τη µοναδική και ενδεδειγµένη λύση για το πρόβληµα Η εξέταση των µεταβλητών αυτών θα καθορίσει την δυνατότητα της επιχειρηµατικής µονάδας να προλαµβάνει και να αποτρέπει επιβλαβείς καταστάσεις, οι οποίες απορρέουν από την καθηµερινή της δραστηριότητα και την προσπάθεια της για µεγιστοποίηση των οικονοµικών ωφελειών της. 1.2 Οι κοινωνικές ευθύνες των επιχειρήσεων Έχοντας αποδείξει την δυναµική συσχέτιση των επιχειρήσεων µε το ευρύτερο περιβάλλον τους, αποµένει να κατανοήσουµε και τις υποχρεώσεις, που απορρέουν από την κοινωνική τους ιδιότητα. Ένας τρόπος θεώρησης της κοινωνικής αυτής υπευθυνότητας, είναι η αντίστοιχη θεώρηση αυτών, που επηρεάζονται από τις επιχειρηµατικές αποφάσεις και πιο συγκεκριµένα, τους εταιρικούς µετόχους. 9

10 Με βάση την άποψη αυτή, η κλασική θεωρία παρουσιάζεται ατελής στο εν λόγω σηµείο καθώς εστιάζει σ έναν και µόνο εταίρο. Ωστόσο, η ανάλυση των κοινωνικών υποχρεώσεων ενός οργανισµού αποδεικνύει πως υπεύθυνες για την ποιότητα των επιχειρηµατικών αποφάσεων, είναι όλες οι οµάδες των εταιρικών µετόχων. Παραδοσιακά, έξι οµάδες εταιρικών µετόχων έχουν αναγνωρισθεί και αυτές είναι οι µέτοχοι, το µέσο και κατώτερο στελεχιακό δυναµικό, οι διευθυντές, οι πελάτες, οι προµηθευτές καθώς και η τοπική κοινωνία. Επιπρόσθετα, τα διοικητικά στελέχη, που δραστηριοποιούνται από την ανώτερο οπτική των εταιρικών µετόχων, θεωρούν την εργασία τους ως εξισορροπητική των νοµοθετικών συµφερόντων, των πρωτευόντων εταιρικών µετόχων. Στους εταιρικούς και ακαδηµαϊκούς κύκλους, η εταιρική ορολογία έχει καταστεί πολύ δηµοφιλής, παρόλο που πολλά θεωρητικά προβλήµατα παραµένουν καθώς η θεωρία βρίσκεται ακόµα, υπό ανάπτυξη. Ωστόσο, πολλά έχουν αναφερθεί για τις υποχρεώσεις των διευθυντικών στελεχών, έναντι των άλλων εταιρικών µετόχων, εν αντιθέσει µε τις υποχρεώσεις των υπόλοιπων µετόχων, όπως είναι το προσωπικό. Ίσως, το πιο πιεστικό πρόβληµα για τη θεωρία των εταιρικών µετόχων είναι ο λεπτοµερής καθορισµός των δικαιωµάτων αλλά και των αρµοδιοτήτων, που αναφέρονται σε κάθε οµάδα µετόχων καθώς και ο τρόπος, µε τον οποίο µπορεί να επιτευχθεί η επίλυση των διαφορών, ανάµεσα στα αντικρουόµενα δικαιώµατα και στις ευθύνες των διαφόρων µετοχικών οµάδων. Η επιχειρηµατική ηθική και η κοινωνική υπευθυνότητα έχουν µία έντονη σχέση µε τη µεγιστοποίηση του κέρδους, ως επιχειρηµατικού στόχου. Το γεγονός πως το κέρδος είναι απαραίτητο για τη συνέχιση της λειτουργίας του οικονοµικού οργανισµού καθώς και για ανάπτυξη και την εξέλιξη του, είναι απόλυτα κατανοητό και αποδεκτό. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να θέσουµε κάποιους περιορισµούς στον στόχο της µεγιστοποίησης του κέρδους, προκειµένου να ικανοποιήσουµε το κοινωνικό καλό. Στην αντίθετη περίπτωση, η συµπεριφορά των επιχειρήσεων λαµβάνει ένα σαφώς, αντικοινωνικό χαρακτήρα και αποτελεί αντικείµενο σφοδρής κοινωνικής κριτικής. Βέβαια, τα όρια ανάµεσα στην κοινωνική ευηµερία και στις υποχρεώσεις, που αναλαµβάνει µία επιχείρηση, απέναντι στους µετόχους της, είναι ασαφή. Ωστόσο, η ασάφεια, ανάµεσα στο κοινό καλό και στο προσωπικό συµφέρον, ρυθµίζεται µε την αναµόρφωση της κλασικής θεωρίας, για την ηθικότητα του 10

11 επιχειρηµατικού κέρδους και της µεγιστοποίησης του. Στηριζόµενοι στην άποψη αυτή, µπορούµε να οριοθετήσουµε αλλά και να καθορίσουµε µε ευκολία, την ισορροπία ανάµεσα στους στόχους, που επιδιώκουν να υλοποιήσουν οι µέτοχοι και σ αυτούς, τους οποίους προσπαθεί η κοινωνία να επιβάλλει στην επιχείρηση. Βέβαια, το ιδανικό θα ήταν αυτοί οι στόχοι να συµπίπτουν, ώστε να µην υπάρχουν συγκρούσεις ανάµεσα στα µέλη της κοινωνίας, που κατέχουν τους παραγωγικούς συντελεστές και στα µέλη της, που δεν έχουν στην ιδιοκτησία τους κανένα από αυτούς. Καθώς όµως, πορευόµαστε προς µία κοινωνία των δύο τρίτων, µία τέτοια κατάσταση φαντάζει σαν µία καθαρά ιδεαλιστική, αν όχι ουτοπική, ισορροπία στη γενικότερη διαµάχη των εκάστοτε φορέων, που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Υποστηρίζεται πως µια επιχείρηση για να είναι κοινωνικά υπεύθυνη και η συµπεριφορά της να χαρακτηρίζεται από ήθος, θα πρέπει να ακολουθεί τα εξής βήµατα: Όλοι όσοι σχετίζονται µε την παραγωγή των προϊόντων, θα πρέπει να εστιάζουν την προσοχή τους στην ικανοποίηση των καταναλωτών, αναλαµβάνοντας την ευθύνη να προσφέρουν αυτό, το οποίο επιθυµούν οι καταναλωτές Η επιχείρηση θα πρέπει να οµαδοποιεί προσεκτικά τους καταναλωτές και τις ανάγκες τους, δηµιουργώντας µια στρατηγική, όπου οι καταναλωτές αποτελούν την πρώτη προτεραιότητα Η επιχείρηση θα πρέπει να τονίζει την αξία των καταναλωτών και τη σηµασία της ικανοποίησής των αναγκών τους, για καθένα ξεχωριστά Η αδυναµία των οικονοµικών µονάδων να εκπληρώσουν ορισµένες από τις υποχρεώσεις τους µοιραία, οδήγησε στη δηµιουργία οργανώσεων, που έχουν σκοπό την προστασία των καταναλωτών. Ενδεχοµένως, το γεγονός ότι δεν υπήρχαν αρκετοί νόµοι, που να αναφέρονται στην προστασία των καταναλωτών, πριν από τη δεκαετία του 1960 ίσως, να αποτελεί έκπληξη. Στην πραγµατικότητα, δεν υπήρχε καν η δυνατότητα, για κάποιον δυσαρεστηµένο καταναλωτή, να προσφύγει στο δικαστήριο, καταγγέλλοντας την επιχειρηµατική µονάδα, από την οποία αγόρασε κάποιο ελαττωµατικό προϊόν. Τα πρώτα βήµατα για την υποστήριξη των δικαιωµάτων των καταναλωτών έγιναν το 1962, όταν ο πρόεδρος John F. Kennedy τόνισε τέσσερα σηµεία, τα οποία αναφέρονταν στο δικαίωµα για ασφαλή προϊόντα, το δικαίωµα στην επιλογή, το δικαίωµα να ακούγονται οι απόψεις τους και το δικαίωµα για ενηµέρωση. 11

12 Σύµφωνα µε την θεωρία του due care, οι υποχρεώσεις των επιχειρήσεων, έναντι των καταναλωτών, εντοπίζονται στα εξής σηµεία: Σχεδιασµός, προϊόντα και υπηρεσίες θα πρέπει να συµβαδίζουν µε το νοµικό πλαίσιο, που έχει καθορισθεί και να είναι ασφαλή κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, ακόµα και όταν έχει γίνει λανθασµένη χρήση των προϊόντων από τους καταναλωτές Υλικά, τα υλικά, που χρησιµοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, θα πρέπει να ακολουθούν τις προδιαγραφές, που έχουν ορισθεί από την κυβέρνηση ενώ τα ίδια τα προϊόντα πρέπει να είναι ανθεκτικά, κάτω από φυσιολογικές συνθήκες Παραγωγή, τα προϊόντα πρέπει να παράγονται χωρίς λάθη ή ελλείψεις Έλεγχος ποιότητας, τα προϊόντα πρέπει να ελέγχονται για την ποιότητά τους Συσκευασία, ετικέτες και προειδοποιήσεις, τα προϊόντα πρέπει να συσκευάζονται µε κατάλληλο και ασφαλή τρόπο, να περιλαµβάνουν σαφείς και κατανοητές οδηγίες χρήσης και να περιέχουν µια σαφή περιγραφή ενδεχόµενων κινδύνων, που απορρέουν από τη χρήση τους Ενηµέρωση, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να προωθούν συστήµατα ανάκλησης προϊόντων, που αποδεικνύονται επικίνδυνα, ανά πάσα στιγµή υστυχώς, η θεωρία αυτή παρουσιάζει ορισµένες δυσκολίες. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει συγκεκριµένος κανόνας, που να υποδεικνύει πόσο µακριά πρέπει να φθάσει µια επιχείρηση για να προσφέρει ασφαλή προϊόντα, δείχνει ότι κάθε προϊόν περιλαµβάνει ένα ποσοστό κινδύνου όταν αυτό χρησιµοποιείται. Πέρα απ αυτό, είναι δύσκολο να προσδιορισθεί ο κίνδυνος, που απορρέει από τη χρήση ενός προϊόντος και µάλιστα αµέσως µετά τη χρησιµοποίησή του, αφού πολλές φορές οι επιπτώσεις είναι µακροχρόνιες, όπως για παράδειγµα στην περίπτωση των τσιγάρων. Συνοψίζοντας, µπορούµε να πούµε ότι κάθε επιχείρηση έχει την υποχρέωση να παράγει ποιοτικά προϊόντα, τα οποία θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καταναλωτών, προσφέροντας ταυτόχρονα, ασφάλεια στη χρήση τους και διευκολύνσεις, αναφορικά µε τον τρόπο διανοµής τους. Ένα από τα στοιχεία, µε τα οποία µια επιχείρηση αποδεικνύει την ύπαρξη υπευθυνότητας και ηθικής υποχρέωσης προς τους καταναλωτές, είναι η παραγωγή ασφαλών προϊόντων. Ο έλεγχος της ποιότητας των προϊόντων είναι απαραίτητος, ιδίως στην περίπτωση, όπου η επιχείρηση επιδιώκει να παράγει αλλά και να προσφέρει, όσο το δυνατόν 12

13 ποιοτικότερα προϊόντα, ενώ ταυτόχρονα και ο τοµέας της τιµολόγησης, θα πρέπει να αντιµετωπίζεται µε υπευθυνότητα. Ακόµα, η συσκευασία των προϊόντων αποτελεί ένα ακόµη στοιχείο, µε το οποίο µια επιχείρηση µπορεί να αποδείξει το εύρος της ηθικής της συµπεριφοράς, όπως επίσης και η ετικέτα, στην οποία αναγράφονται σηµαντικές πληροφορίες για το προϊόν. Τέλος, ιδιαίτερη σηµασία έχει η επιχείρηση να χρησιµοποιεί την κατάλληλη διαφηµιστική στρατηγική, η οποία θα αποσκοπεί στην ενηµέρωση των καταναλωτών και δεν θα αποτελεί µέσο παραπλάνησης και κατά συνέπεια, πράξη ανευθυνότητας. Η αυξανόµενη πολυπλοκότητα των σηµερινών οικονοµιών και η διαρκώς µεγαλύτερη εµπιστοσύνη, που δείχνουν οι καταναλωτές στις επιχειρήσεις για την ικανοποίηση των αναγκών τους, έχουν ενισχύσει τις ευθύνες των επιχειρήσεων απέναντι στους καταναλωτές. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η συµπεριφορά των επιχειρήσεων, αναφορικά µε την ασφάλεια των προϊόντων τους καθώς υπάρχουν ηθικές και νοµικές υποχρεώσεις, που θα πρέπει να τηρούνται από τις επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια παραγωγής των προϊόντων. υστυχώς, οι καταναλωτές αδυνατούν να ελέγξουν την ποιότητα αλλά και την τεχνική πλευρά των προϊόντων και για τον λόγο αυτό, επαναπαύονται στην ευαισθησία και τις προσπάθειες των επιχειρήσεων να παράγουν αλλά και να προσφέρουν ασφαλή προϊόντα, Βέβαια, υπάρχει κάποιος βαθµός ευθύνης για τους ίδιους τους καταναλωτές, αφού αρκετοί είναι εκείνοι, οι οποίοι δεν χρησιµοποιούν σωστά τα προϊόντα, δεν προσέχουν τον τρόπο, µε τον οποίο τα χρησιµοποιούν ή δεν δίνουν ιδιαίτερη σηµασία στις οδηγίες χρήσεις, µε αποτέλεσµα να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους. Το πρώτο στάδιο, για την δηµιουργίας µιας επιχειρηµατικής µονάδας, που θα είναι ηθικά και κοινωνικά υπεύθυνη, είναι η κατανόηση των στόχων της αλλά και η φιλική αντιµετώπιση των καταναλωτικών αναγκών. Εν συνεχεία, θα πρέπει να κατανοήσει τους ίδιους τους καταναλωτές και πιο συγκεκριµένα τις ανάγκες τους καθώς και τον τρόπο σκέψης τους, επιδιώκοντας να προσδιορίσει τους παράγοντες εκείνους, µε βάση τους οποίους επιλέγουν τα προϊόντα. Με τον τρόπο αυτό, οι επιχειρήσεις οδηγούνται στην πλήρη κατανόηση των καταναλωτικών αναγκών, η ικανοποίηση των οποίων, θα πρέπει να υπηρετείται πιστά από τις επιχειρήσεις. Όλοι όσοι σχετίζονται µε την παραγωγή ενός προϊόντος έχουν την υποχρέωση να ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες, ώστε το προϊόν αυτό να προκαλεί βλάβη στους καταναλωτές, ανεξάρτητα από τις περιπτώσεις, όπου τα προβλήµατα οφείλονται στην 13

14 λανθασµένη χρήση των προϊόντων. Οι επιχειρήσεις οφείλουν να ελέγχουν τη διαδικασία παραγωγής από το στάδιο του σχεδιασµού, προβλέποντας ενδεχόµενες αποτυχίες καθώς τις συνέπειες αυτών. Επιπλέον, όταν το προϊόν κυκλοφορήσει στην αγορά, θα πρέπει να παρέχονται στους καταναλωτές οι απαιτούµενες πληροφορίες, αναφορικά µε τη χρήση του προϊόντος καθώς και µε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες το προϊόν µπορεί να γίνει επιβλαβές. Στο σηµείο αυτό, ζωτικής σηµασίας είναι ο έλεγχος τυχόν παραπόνων από τους καταναλωτές. Η διαδικασία αυτή ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να συµπεριφέρονται δίκαια στους καταναλωτές, χρησιµοποιώντας καλύτερες και αποτελεσµατικότερες µεθόδους βελτίωσης της παραγωγικής τους διαδικασίας. Η ηθική σηµασία αλλά και η υποχρέωση των οικονοµικών µονάδων να παράγουν αλλά και να προσφέρουν ποιοτικά και αξιόλογα προϊόντα στους καταναλωτές, δεν είναι που θα πρέπει να παραβλέπεται και να αγνοείται. Άλλωστε, δεν είναι λίγα τα παραδείγµατα οικονοµικών µονάδων που καταστράφηκαν ή οδηγήθηκαν στην πτώχευση καθώς προωθούσαν στην αγορά επικίνδυνα και επιβλαβή, για την δηµόσια υγεία, προϊόντα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα επιχείρησης, που αντιµετώπισε κρίση σχετικά µε την ασφάλεια του προϊόντος της είναι η Johnson & Johnson. Πιο συγκεκριµένα, το Σεπτέµβριο του 1982 επτά άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ύστερα από χρήση κάψουλων Tylenol, οι οποίες είχαν ποσότητα κυανίου. Μέσα σε λίγες µέρες, το µερίδιο της επιχείρησης στην Αµερική µειώθηκε από το 37% στο 1%, αναγκάζοντάς την εν λόγω επιχείρηση, να αποσύρει όλη την ποσότητα που κυκλοφορούσε µέχρι τότε. Τελικά, η Johnson & Johnson κατάφερε να αποκαταστήσει το όνοµά της, βασιζόµενη στην ιστορία της και στην µέχρι τότε πορεία της. Τώρα πια έχει εδραιωθεί στην αγορά και έχει αποκτήσει και πάλι την καλή φήµη που είχε αρχικά. Ταυτόχρονα, ένα ακόµα παράδειγµα επιχείρησης που αντιµετώπισε την δυσπιστία των καταναλωτών είναι η περίπτωση της Coca Cola, η οποία βρέθηκε σε δύσκολη θέση µε το θέµα των διοξινών, αντιµετωπίζοντας ενδεχοµένως τη µεγαλύτερη κρίση στα 113 χρόνια της. Η δηµόσια συγνώµη ακούστηκε αρκετές ηµέρες µετά την αποκάλυψη του προβλήµατος ενώ η αµήχανη αρχική αντίδραση της επιχείρησης στο πρόβληµα είχε απροσδόκητα αποτελέσµατα. Τόσο στην περίπτωση αυτή όσο και στο παράδειγµα της Johnson & Johnson, η αποκατάσταση της εικόνας της επιχείρησης δεν ήταν δυνατό να επιτευχθεί µέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα. 14

15 Επιπρόσθετα, µέσα στα πλαίσια της παραγωγής ασφαλών προϊόντων, περιλαµβάνεται και η παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, προσφερόµενων σε λογικές τιµές. Η απαίτηση των καταναλωτών για υψηλής ποιότητας προϊόντα είναι άµεσα συνδεδεµένη µε την ασφάλεια και την αξιοπιστία τους. Κατά συνέπεια, κάθε οργανισµός είναι υποχρεωµένος να διασφαλίζει την υψηλή αυτή ποιότητα, που αναζητούν οι καταναλωτές, σε λογικά πάντοτε, επίπεδα. Ένας τρόπος πιστοποίησης παροχής προϊόντων υψηλής ποιότητας είναι η χρησιµοποίηση εγγυήσεων, οι οποίες περιλαµβάνουν τα χαρακτηριστικά του προϊόντος, την ηµεροµηνία λήξης και άλλα στοιχεία γύρω από την ποιότητα του. Τέλος, δεν θα πρέπει να αγνοείται το γεγονός πως η τιµολογιακή πολιτική µιας µονάδας αποτελεί και αυτή µε τη σειρά της, παράγοντα διαµόρφωσης επιχειρηµατικής ηθικής και υπευθυνότητας. Πολλές φορές οι καταναλωτές συνδέουν την υψηλή ποιότητα ενός προϊόντος µε την υψηλή τιµή, πληρώνοντας περισσότερα για ένα προϊόν, που θεωρούν πως είναι καλύτερο επειδή είναι ακριβότερο. Βέβαια, οι οργανισµοί θα πρέπει να προσφέρουν τα προϊόντα τους σε τιµές λογικές, που δεν θα αντιτίθενται στην κοινωνική υπευθυνότητα και την ηθική συµπεριφορά, που έχουν υιοθέτηση έναντι των καταναλωτών. Εξάλλου, η τελική απόφαση για την αγορά ή µη ενός προϊόντος εξαρτάται από τον ίδιο τον καταναλωτή, ο οποίος οφείλει να έχει την ικανότητα να κρίνει τι είναι καλύτερο για εκείνον. 1.3 Η ηθική σαν ένας επιχειρηµατικός στόχος Η αποδοχή της ηθικής και της γενικότερης κοινωνικής πολιτικής, αποτελεί για τις περισσότερες επιχειρήσεις, µια νέα πραγµατικότητα. Όλοι σχεδόν, οι µεγάλοι οικονοµικοί οργανισµοί θεωρούν την εφαρµογή της ηθικής, σαν µια νέα επιχειρηµατική πρακτική. Μια πρακτική, όπου υπαγορεύει την θεσµοθέτηση και την ενσωµάτωση, στο επιχειρηµατικό πλαίσιο λήψης αποφάσεων, κανόνων ηθικής και κοινωνικής συνείδησης. Κατά συνέπεια, η ηθική και η κοινωνική συνείδηση µετατρέπονται σε επίσηµη επιχειρηµατική συµπεριφορά, απόλυτα ισότιµη µε τις λοιπές παραγωγικές και διοικητικές διεργασίες της µονάδας. 15

16 Επιπρόσθετα, η ενσωµάτωση της επιχειρησιακής ηθικής καθώς και της κοινωνικής υπευθυνότητας στον οργανισµό, υλοποιείται µε τρεις, κυρίως τρόπους: Το επιχειρησιακό όραµα Την επιχειρησιακή στρατηγική ή αλλιώς κώδικα ηθικής Με προγράµµατα επιχειρησιακής ανάπτυξης Βέβαια, η αποδοχή και η υιοθέτηση της ηθικής από τις οικονοµικές µονάδες, επιβάλλει την ταυτόχρονη αξιοποίηση των ανωτέρω χαρακτηριστικών, τα οποία και αλληλοσυµπληρώνονται. Πιο αναλυτικά, η υιοθέτηση της ηθικής ευθύνης και της επιχειρησιακής συνείδησης, ως καθηµερινή εταιρική πρακτική, µπορεί να υποστηριχθεί από προγράµµατα βασικής εκπαίδευσης και αποδοχής, µε συντονιστές στελέχη, τα οποία κατανοούν και αντιλαµβάνονται την κοινωνική σηµασία και προέκταση του θέµατος. Οι συντονιστές δεν είναι απαραίτητο να προέρχονται από τον χώρο της ανώτερης διοίκησης και θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιµο εάν η διαδικασία περιλάµβανε τα και µικροµεσαία στελέχη καθώς αυτά αποτελούν τους δεσµούς της επιχειρηµατικής µονάδας µε το ευρύτερο περιβάλλον. Παράλληλα, η ανώτερη διοίκηση θα καθορίσει το γενικότερο πλαίσιο κίνησης, τα όρια αλλά και τον βαθµό αποδοχής της ηθικής υποχρέωσης, που θα φέρει ο οργανισµός. Στην ουσία, η ανώτερη διοίκηση είναι επιφορτισµένη µε την οριοθέτηση και την εµφύσηση του κατάλληλου οράµατος το οποίο θα ενσωµατώνει στις στρατηγικές της µονάδας, κανόνες ηθικής και δικαίου. Επιπρόσθετα, δεν θα πρέπει να αγνοείται η άποψη, που θέλει την ηθική αναγκαίο κοµµάτι της διαδικασίας τήρησης και αποδοχής των νοµικών κανόνων. Η υπακοή στους νόµους από εξαναγκασµό ή φόβο µπορεί τελικά, να καταφέρνει την πραγµατοποίηση των επιδιωκόµενων εξωτερικών αποτελεσµάτων, αλλά δεν βελτιώνει τους ανθρώπους, ούτε κατά συνέπεια, τους οργανισµούς. Η ηθική και η κοινωνική συνείδηση επεκτείνονται πολύ πιο πέρα από το νοµοθετικό πλαίσιο αλλά και τους κάθε είδους περιορισµούς, γιατί απλά η νοµοθεσία δεν επαρκεί να καλύψει όλες τις ενδεχόµενες περιπτώσεις. Από την άλλη πλευρά, η νοµοθεσία ή τουλάχιστον ένα τµήµα της δεν θα ήταν απαραίτητο, στην περίπτωση που οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις ήταν ηθικοί. Αυτό όµως δεν θα πρέπει να µας οδηγεί σε ανύπαρκτα ή ουτοπικά συµπεράσµατα, αφού η νοµοθεσία θα είναι πάντα απαραίτητη και αναγκαία στο καθορισµό µιας τυποποιηµένης κοινωνικής συµπεριφοράς. Γενικότερα, θα µπορούσαµε να πούµε πως 16

17 η χρήση της νοµοθεσίας είναι συνετή και επιβεβληµένη. Ωστόσο, η ηθική αλλά και η ευθύνη, απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, είναι επιτακτική και απλά, ανεξάντλητη. Οι επιχειρηµατικοί λοιπόν οργανισµοί, οφείλουν να υιοθετήσουν µια ηθική συµπεριφορά, η οποία θα πρέπει να καλύπτει τις κοινωνικές ευθύνες και υποχρεώσεις της µονάδας, έναντι του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια, για να µπορέσει ένας οργανισµός να υποστηρίξει µια τέτοια συµπεριφορά θα πρέπει να την καλλιεργήσει και να την εντρυφήσει στα στελέχη του. Άλλωστε, για να µπορέσει µια επιχείρηση να εκπληρώσει τις κοινωνικές τις υποχρεώσεις, θα πρέπει όλα της τα στελέχη να αντιδρούν αλλά και να συµπεριφέρονται ηθικά υπεύθυνα. Κατά συνέπεια, για να µπορέσει ένας οικονοµικός οργανισµός να υπηρετήσει την κοινωνική του ιδιότητα θα πρέπει να επιδιώξει και µια ανάλογη συµπεριφορά από τα στελέχη του, µε αποτέλεσµα η ηθική να µετατρέπεται αυτόµατα σ έναν κρίσιµο επιχειρηµατικό στόχο. 17

18 Κεφάλαιο 2ο Η ηθική του ανταγωνισµού Το εύρος της κοινωνικής και ηθικής υπευθυνότητας των οικονοµικών οργανισµών είναι ιδιαίτερα µεγάλο και περιλαµβάνει πτυχές σαν αυτή του επιχειρηµατικού ανταγωνισµού. Βέβαια, η άποψη, που θέλει τις επιχειρήσεις να έχουν υποχρεώσεις απέναντι στους ανταγωνιστές τους, ακούγεται υπερβολική καθώς η γενικότερη θεώρηση του θέµατος επιβάλλει έναν αδυσώπητο ανταγωνισµό, όπου το κέρδος µιας ανταγωνιστικής επιχείρησης αποτελεί ζηµιά για κάποια άλλη. Κατά συνέπεια, η επιχειρηµατική ηθική, είναι µια καθολικότερη έννοια, που περιλαµβάνει το κεφάλαιο του ανταγωνισµού και θεωρεί τον περιορισµό του ελεύθερου εµπορίου, τη βιοµηχανική κατασκοπία και γενικότερα τον αθέµιτο ανταγωνισµό, σαν πράξεις κοινωνικά κατακριτέες και ηθικά ανεύθυνες. 2.1 Η ηθικολογική διάσταση του ανταγωνισµού Οι επιχειρήσεις στην προσπάθεια τους να εκπληρώσουν την κοινωνική τους ιδιότητα οφείλουν να συµπεριφέρονται ηθικολογικά. Βέβαια, η ηθική αυτή συµπεριφορά έχει πολλές προεκτάσεις καθώς εκτείνεται και περιλαµβάνει και την έννοια του ανταγωνισµού. Άλλωστε, ο ανταγωνισµός αποτελεί µια ευκαιρία για τους καταναλωτές, αφού χάρη σ αυτόν, θα µπορούν να επιλέξουν για την ικανοποίηση των αναγκών τους, ανάµεσα σε πολλά αξιόλογα και ποιοτικά προϊόντα. Κατά συνέπεια, οι οικονοµικές µονάδες, υποστηρίζοντας τον υγιή ανταγωνισµό, υπηρετούν αντίστοιχα, το κοινωνικό καλό. 18

19 υστυχώς, οι µεταβαλλόµενες συνθήκες του περιβάλλοντος, σε συνδυασµό µε την αβεβαιότητα, που χαρακτηρίζει τον επιχειρηµατικό χώρο, οδηγούν τους οργανισµούς στην αποδοχή πρακτικών, οι οποίες στερούνται ηθικής και κοινωνικής αναγνώρισης. Σαν αποτέλεσµα, η αρχή της ισότητας των οικονοµικών σχέσεων και πιο συγκεκριµένα, η ύπαρξη ίσων ευκαιριών οικονοµικής δράσης για όλους, η οποία υπονοεί την απαγόρευση της µονοπωλιακής συµπεριφοράς, αγνοείται και παραβλέπεται. Έτσι λοιπόν, οι επιχειρήσεις στην προσπάθεια τους να βελτιώσουν τους οικονοµικούς τους δείκτες εντείνουν και κλιµακώνουν τον ανταγωνισµό προς την κατεύθυνση της δηµιουργίας ολιγοπωλίων, της βιοµηχανικής κατασκοπίας και της εξάλειψης κάθε είδους παράλληλης και αντίστοιχης δραστηριότητας. Στην περίπτωση, όπου το µοντέλο της ανταγωνιστικής αγοράς λειτουργεί σωστά, τότε έχουµε την δυνατότητα να καθορίσουµε µε ακρίβεια τις πηγές αλλά και τους πόρους, που απαιτούνται για την καλύτερη και ποιοτικότερη παραγωγή προϊόντων. Συνεπώς, µπορούµε να απαντήσουµε ακριβέστερα στο ερώτηµα, τι θα πρέπει να παραχθεί, πότε και µε ποίο τρόπο και ως εκ τούτου ο απλός καταναλωτής θα µπορέσει να απολαύσει καλύτερα και πιο αξιόπιστα προϊόντα. υστυχώς όµως, το εν λόγω µοντέλο της ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς παρουσιάζει αρκετά µειονεκτήµατα. Το µεγαλύτερο µειονέκτηµα του µοντέλου της ανοικτής ανταγωνιστικής αγοράς είναι οι οργανισµοί εκείνοι, οι οποίοι είτε λόγω µεγέθους είτε λόγω της πρακτικής, που υιοθέτησαν και ακολουθούν, περιορίζουν την δυνατότητα των λοιπών συναλλασσοµένων, για ανταγωνιστική και εµπορική δραστηριότητα. Στην ουσία, πρόκειται για µια εσωτερική αδυναµία του συστήµατος, το οποίο επιτρέπει την ανάπτυξη τέτοιου είδους καταστάσεων. Ωστόσο, το γενικότερο πρόβληµα της συγκεκριµένης αυτής θεώρησης, αφορά τη δύναµη, που πρέπει να κατέχουν αλλά και να απολαµβάνουν οι ηγέτιδες επιχειρήσεις. Το ερώτηµα αυτό εµφανίστηκε, περί τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν κάποιες µεγάλες επιχειρηµατικές µονάδες επιδόθηκαν σε τραγικές καταχρήσεις. Σαν αποτέλεσµα, ένα σηµαντικό κοµµάτι της κοινής γνώµης αντέδρασε εντονότατα και επέβαλε την θέσπιση των πρώτων αντιµονοπωλιακών νόµων. Ο πιο σηµαντικός στόχος των αντιµονοπωλιακών αυτών νόµων είναι η προστασία και η διατήρηση του ανταγωνισµού, το οποίο επιτυγχάνεται µε την απαγόρευση των µονοπωλίων, την απαγόρευση του αθέµιτου ανταγωνισµού καθώς 19

20 και µε την κατάργηση συµπαιγνιών στο θέµα των τιµών. Παράλληλα, οι νοµοθετικές αυτές διατάξεις δεν επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να χρησιµοποιήσουν καταχρηστικά τη δεσπόζουσα θέση, που κατέχουν. Στο σηµείο όµως αυτό, οφείλουµε να επισηµάνουµε πως οι περιορισµοί αυτοί, δεν απαγορεύουν σε κάποια µονάδα να εκµεταλλεύεται ή ακόµα και να έχει ηγετική θέση στην αγορά, αλλά αναφέρονται στην καταχρηστική και ανήθικη εκµετάλλευση αυτής. 2.2 Οι αθέµιτες ανταγωνιστικές πρακτικές Οι επιχειρηµατικοί οργανισµοί, στην προσπάθεια τους να βελτιώσουν τα οικονοµικά τους µεγέθη, υιοθετούν πρακτικές, οι οποίες είναι αντίθετες µε την θεωρία της ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς. Οι αθέµιτες αυτές ανταγωνιστικές ενέργειες είναι κοινωνικά και ηθικά ανεύθυνες καθώς αποτελούν εµπόδιο στην ελεύθερη και πολύπλευρη ανάπτυξη της αγοράς, την οποία τελικά, κατευθύνουν προς συγκεκριµένες επιλογές και προϊόντα. Κατά συνέπεια, οι επιλογές αλλά και οι προτιµήσεις των καταναλωτών περιορίζονται καθώς θα πρέπει να διαλέξουν ανάµεσα σε προϊόντα, τα οποία τελικά, δεν καλύπτουν τις ανάγκες τους και δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Σαν αποτέλεσµα, οι ευρύτερες κοινωνικές οµάδες, στην προσπάθεια τους να προστατευτούν από την ανήθικη και ανεύθυνη συµπεριφορά των οικονοµικών µονάδων αλλά και από την επιδίωξη τους για χαλιναγώγηση της αγοράς, εισήγαγαν ισχυρές νοµοθετικές διατάξεις, οι οποίες απαγορεύουν τέτοιου είδους, συµπεριφορές και ενέργειες. Παράδειγµα µιας τέτοιας συµπεριφοράς, είναι η συµφωνία µεταξύ των επιχειρήσεων ενός ολιγοπωλιακού περιβάλλοντος, για αµοιβαία τιµολόγηση των προϊόντων, σε επίπεδο υψηλότερο από αυτό, που θα ήταν υποχρεωµένοι να έχουν σε µία πλήρως ανταγωνιστική αγορά. Βέβαια, οι συµφωνίες αυτές δεν είναι απαραίτητα νοµικής φύσης και µπορούν πολύ απλά, να είναι συµφωνίες µεταξύ κυρίων, οι οποίες υλοποιούνται σιωπηρά και προφορικά. Ασφαλώς, για να µπορέσουµε να κατανοήσουµε το αντικείµενο του αθέµιτου ανταγωνισµού αλλά και την ηθικολογική του διάσταση, θα πρέπει να αναλύσουµε τις 20