Λατινοαμερικανός επαναστάτης πατέρας της Ανεξαρτησίας της Ουρουγουάης

Transcript

1 Χ Ο Σ Ε Γ Ε Ρ Β Α Σ Ι Ο Α Ρ Τ Ι Γ Α Σ Λατινοαμερικανός επαναστάτης πατέρας της Ανεξαρτησίας της Ουρουγουάης του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Θ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Φιλολόγου, ιστορικού, νομικού ΧΟΣΕ ΑΡΤΙΓΑΣ Είδε το φως στο Μοντεβιδέο το έτος Ο πάππος του υπήρξε από τους πρώτους οικιστές της πόλης. Νέος κληρονόμησε από τον πατέρα του ένα αγρόκτημα και αφιερώθηκε στη διαχείριση και την επιστασία του. Στη μονότονη, άγρια και σκληρή, πλην όμως ευεργετική για την εκτροφή βοοειδών, αλόγων και ποιμνίων, φύση της πάμπας με τους εύφορους λειμώνες εγκολπώθηκε πολλά από τα έθιμα και τις συνήθειες των γκάουτσος (μιγάδων από Ισπανούς και Ινδιάνους). Ήταν οι νοτιοαμερικανοί καουμπόηδες, οι δαμαστές και εκπαιδευτές αλόγων, οι υπέροχοι καβαλάρηδες, οι βοσκοί βουκόλοι που καταγίνονταν με την εκτροφή και αναπαραγωγή ζώων Στρατηγός ΧΟΣΕ ΑΡΤΙΓΑΣ, Ελευθερωτής της Ουρουγουάης Ορειχάλκινος ανδριάντας ανεγερμένος στην αρχή της οδού Μιχαλακοπούλου, Ιλίσια, απέναντι από την πλατεία Μαδρίτης. στους απέραντους βοσκότοπους της πάμπας. Θάρρος, επιδεξιότητα, ανιδιοτέλεια, φυσική ελευθερία και ανυπότακτο πνεύμα τα χαρακτηριστικά της ψυχοσύνθεσής τους, που κοντά τους διαμορφώθηκε ο Αρτίγας. Κατατάχθηκε στον ισπανικό στρατό, στο σύνταγμα της έφιππης πολιτοφυλακής, που μεριμνούσε για την τάξη και την ασφάλεια στην ύπαιθρο χώρα, την πάταξη του λαθρεμπορίου και τη φύλαξη των συνόρων. Ωσάν έτοιμος από καιρό, όταν «επέστη η ώρα», εγκατέλειψε τη θέση του (λοχαγός) στον ισπανικό στρατό με την έκρηξη της Επανάστασης στο Αντιβασίλειο του Ρίο ντε λα Πλάτα, και έγινε επαναστάτης, υπέρμαχος της ελευθερίας για το λαό. ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ Ουρουγουάη, πρωταγωνιστική, δυναμική παρουσία στο ελπιδοφόρο γίγνεσθαι της σημερινής Νότιας Αμερικής. Ο Ουρουγουάης, ο «ποταμός των ποικιλόχρωμων πουλιών» στη γλώσσα των Ιθαγενών (Ινδιάνων), της χάρισε το όνομά του. Πιέζεται στενόχωρα η μικρότερη από όλες της Δημοκρατίες της Ν. Αμερικής σφηνωμένη ανάμεσα στις αχανείς Βραζιλία και Αργεντινή. «Μήλον της Έριδος», διαφιλονικούμενο έδαφος, αιματηρό πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα στους Ισπανούς 1

2 και τους Πορτογάλους της Βραζιλίας. Αποδύθηκε σε σκληρούς αγώνες, για να ξεφύγει από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό των δύο αυτών διεκδικητών της. «Μπάντα Οριεντάλ», δηλ. Ανατολική Όχθη, το αποικιακό της όνομα. Ευθεία αναφορά στο γεωγραφικό της χώρο, καθώς απλώνεται ανατολικά του Ουρουγουάη, «Εστάντο Οριεντάλ», δηλ. Ανατολικό Κράτος, ακολούθως, αυτόνομο και ανεξάρτητο, δημιούργημα του εθνικού της ήρωα Χοσέ Αρτίγας. Βραχύβια η ζωή του νεοπαγούς κυρίαρχου κράτους. Οι Πορτογάλοι της Βραζιλίας εισβάλλουν επωφελούμενοι της στρατιωτικής του ανετοιμότητας, το κατακτούν και το ενσωματώνουν στη Βραζιλία. Θα χρειαστεί νέος απελευθερωτικός Αγώνας του ανατολικού λαού, έως ότου το 1828 κερδίσουν για δεύτερη και οριστικά αυτή τη φορά την Ανεξαρτησία τους. «Ανατολική Δημοκρατία της Ουρουγουάης» το επίσημο όνομα του κράτους έκτοτε. Με τον προσφιλή, φορτωμένο με ιστορικές μνήμες όρο Οριεντάλες, δηλ. Ανατολικοί, θα προσδιορίζουν εαυτούς οι κάτοικοί της έως τα τέλη του 20ού αιώνα. Αμερινδοί (Ινδιάνοι) κατοικούσαν την έως τα 1600 περίπου άγνωστη στον πολιτισμένο κόσμο χώρα. Η πιο αργοπορημένη κατάκτηση και αποικία της Ισπανίας στη Ν. Αμερική. Αδιάφορη από οικονομικής απόψεως περιοχή, αφού δεν εντοπίστηκαν κοιτάσματα χρυσού ή αργύρου, οι Ισπανοί κονκισταδόρες δεν της έδωσαν ιδιαίτερη σημασία. Πολύ αργότερα θα κατανοήσουν το ανεξάντλητο θησαυροφυλάκιο φυσικών πόρων. Ατελέσφορες, για περισσότερο από μισό αιώνα, οι προσπάθειές τους να εκτοπίσουν τους αυτόχθονες και να εισχωρήσουν στο εσωτερικό. Η πρώτη μεγάλη αποίκιση έγινε από τους Πορτογάλους της Βραζιλίας. Αυτοί ίδρυσαν το 1678 την Κολωνία ντε Σακραμέντο, λιμάνι και εμπορική εγκατάσταση απέναντι από το ισπανικό Μπουένος Άιρες, αφετηρία της διείσδυσής τους μέσω του Ουρουγουάη στο εσωτερικό. Η πόλη έγινε κέντρο λαθραίων εισαγομένων προϊόντων, τα οποία μέσω λαθραίων συναλλαγών διακινούνταν στο εσωτερικό των ισπανικών κτήσεων. Παρεβιάζετο έτσι το ισχύον ισπανικό εμπορικό μονοπώλιο σ' όλες τις αποικίες τους και γι' αυτό υπήρξαν συγκρούσεις, που διήρκεσαν επί μία εκατονταετία με καταλήψεις της πόλης από τους Ισπανούς και ανακαταλήψεις από τους Πορτογάλους. ΜΟΝΤΕΒΙΔΕΟ Οι Ισπανοί, για να ανακόψουν τη ζημιογόνο γα τα οικονομικά τους συμφέροντα, κάθοδο των Πορτογάλων, ίδρυσαν την πόλη του Μοντεβιδέο και την περιτείχισαν (1724). Ο πληθυσμός της απαρτίστηκε από άποικους προερχομένους από τα Κανάρια νησιά. Εγκαταστάθηκαν και οικογένειες αποίκων από το γειτονικό Μπουένος Άιρες. Σ' όλους δόθηκαν διάφορα προνόμια και παραχωρήθηκε επαρκής γη στη γενναιόδωρη φύση της πάμπας να την καλλιεργούν και να προκόβουν. Άλλες αποστολές αποικιστών που επακολούθησαν, σταθεροποίησαν την ισπανική εισχώρηση στην Ανατολική Όχθη, επαρχία τότε υπαγόμενη διοικητικά στο Αντιβασίλειο του Ρίο ντε λα Πλάτα. Η πόλη γνώρισε μια γρήγορη ανάπτυξη ως εμπορικό κέντρο κυρίως από το Γιατί τότε τερματίστηκε με ήττα των Πορτογάλων η πρώτη φάση των εδώ και μια εκατονταετία από την ίδρυση της Κολωνίας ντε Σακραμέντο συγκρούσεων με την Ισπανία. Οι Πορτογάλοι συμφώνησαν την εκχώρηση της Κολωνίας στην Ισπανία, την παραίτησή τους από τη διεκδίκηση της Ανατολικής Όχθης και την αναγνώριση στην Ισπανία του δικαιώματος της αποκλειστικής ναυσιπλοΐας στον ποταμόκολπο Ρίο ντε λα Πλάτα (Ασημένιος Ποταμός) και τον πλωτό Ουρουγουάη. Επίσης, το σημαντικότερο, γιατί τότε θεσμοθετήθηκε ως «επίσημο» λιμάνι της Ισπανίας. Η 2

3 Ισπανία απαγόρευε στις αποικίες της στην Αμερική να εμπορεύονται με άλλα κράτη. Η Αμερική δεν έπρεπε να κατασκευάζει βιομηχανικά προϊόντα που παρήγαγε η Ισπανία. Μόνη η Ισπανία πωλεί στην Αμερική καταναλωτικά αγαθά και έχει έτσι τη δυνατότητα να πωλεί ακριβά τα εμπορεύματα ευρωπαϊκής προέλευσης υπερτιμώντας τα. Μόνη η Ισπανία αγοράζει τα προϊόντα της Αμερικής και έχει έτσι τη δυνατότητα να τα αγοράζει φθηνά με σκληρές υποτιμήσεις. Το εμπόριο διεξαγόταν μόνο από ορισμένα θεσμοθετημένα ως «επίσημα» ισπανικά λιμάνια της Αμερικής. Ιβηρογεννημένοι και μόνο έμποροι με μονοπωλιακούς δεσμούς με ισχυρούς εμπορικούς οίκους στα λιμάνια της Ιβηρικής χερσονήσου είχαν το προνόμιο του εμπορίου. Το σύστημα αυτό των απαγορεύσεων και του εμπορικού μονοπωλίου παρεμπόδισε την ανάπτυξη της γεωργίας και της βιομηχανίας στις αποικίες. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΥ ΡΙΟ ΝΤΕ ΛΑ ΠΛΑΤΑ Το ισπανικό αντιβασίλειο του Ρίο ντε λα Πλάτα, μια διοικητική διαίρεση της ισπανοαμερικής, εκτεινόταν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο που μοιράζονται σήμερα οι ελεύθερες χώρες της Αργεντινής, της Βολιβίας, της Παραγουάης και της Ουρουγουάης. Πρωτεύουσα του αντιβασιλείου το Μπουένος Άιρες (Καλοί Άνεμοι) ιδρυμένο ήδη από το 1536, «επίσημο» ισπανικό λιμάνι. Η Επανάσταση στο Ρίο ντε λα Πλάτα εντάσσεται στο ευρύτερο επαναστατικό απελευθερωτικό κίνημα που ανάμεσα στο 1810 και 1825 οδήγησε στην Ανεξαρτησία της Ισπανοαμερικής και τη γέννηση νέων κυρίαρχων κρατών. Η ισπανική αυτοκρατορία κατέρρευσε με φθαρμένες και ξεπερασμένες ιστορικά δομές (πολιτικές, διοικητικές, οικονομικές, κοινωνικές) έχοντας κλείσει τον κύκλο της. Για το αντιβασίλειο του Ρίο ντε λα Πλάτα ειδικότερα, δύο στρατιωτικές ενέργειες το έβαλαν στην πορεία του εμφυλίου πολέμου και στην ανεξαρτησία. Η βρετανική εισβολή ( ) στο Ρίο ντε λα Πλάτα, καθώς και η εισβολή (1808) του Ναπολέοντα στην Ιβηρική Χερσόνησο, και οι δυο αποτέλεσμα του οξύτατου ανταγωνισμού Γαλλίας και Αγγλίας. Όλα πλέον είχαν αλλάξει στο αντιβασίλειο. Οι Κρεολοί απέκτησαν αυτοπεποίθηση, απεξαρτοποιήθηκαν. Είχαν ήδη αρχίσει να αυτοπροσδιορίζονται ως Αμερικανοί και όχι ως μεταφυτευμένοι Ευρωπαίοι. Η καταλήστευση του πλούτου των αποικιών, η καταδίκη των αποίκων σε φτώχεια, η ανικανότητα και η διαφθορά των Ιβηρογεννημένων απαρέγκλιτα αξιωματούχων είχαν διαρρήξει τους δεσμούς των αποίκων με τη μητρική χώρα. Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ ΑΡΤΙΓΑΣ Ο Αρτίγας έζησε τον πυρετό της επανάστασης και με τη στρατιωτική και πολιτική δράση του συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση των ιστορικών εξελίξεων στο νότο της Λατινικής Αμερικής. Είχε ήδη λάβει μέρος στις μάχες που έτυχαν στην Ανατολική Όχθη κατά τη βρετανική εισβολή, υπερασπιζόμενος την ισπανική νομιμότητα, και είχε προαχθεί στο βαθμό του λοχαγού στο σύνταγμα τη έφιππης πολιτοφυλακής. Όταν όμως η βασιλική αρχή του Μοντεβιδέο εκήρυξε τον πόλεμο (1811) κατά της επαναστατικής κυβέρνησης των Κρεολών του Μπουένος Άιρες, αμέσως εγκατέλειψε τη θέση του στον ισπανικό στρατό. Παρουσιάστηκε στο κοινοτικό συμβούλιο του Μπουένος Άιρες, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους σκοπούς της επανάστασης. Το κοινοτικό συμβούλιο εκτιμώντας τη μεγάλη επιρροή που είχε στην Ανατολική Όχθη τον προάγει σε συνταγματάρχη, δίνοντας την εντολή για εξέγερση στο Μοντεβιδέο, το μοναδικό έρεισμα της ισπανικής εξουσίας στο Ρίο ντε λα Πλάτα. 3

4 Ο Αρτίγας από το Μπουένος Άιρες περνά απέναντι στα εδάφη της Ανατολικής Όχθης. Η ύπαιθρος χώρα τάσσεται στο πλευρό του. Συγκροτεί ένα στρατό, οπωσδήποτε ανεκπαίδευτο και όχι καλά εξοπλισμένο, αλλά με αξιόμαχο ιππικό από γκάουτσος, σκληροτράχηλους στρατιώτες στην περίοδο των αγώνων της Ανεξαρτησίας. Μεγαλειώδης και ένδοξη νίκη στη μάχη του Λας Πιέδρας (οι Πέτρες). Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική νίκη της Επανάστασης κατά του ισπανικού στρατού. Όλη η Ανατολική όχθη βρίσκεται στα χέρια των επαναστατών πατριωτών και η ισπανική κυριαρχία περιορίζεται εντός των τειχών του Μοντεβιδέο. Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΛΑΟΥ Μετά την ένδοξη μάχη του Λας Πιέδρας μένει ανοιχτός ο δρόμος για το Μοντεβιδέο. Ο Αρτίγας περικυκλώνει την πόλη. Η κυβέρνηση του Μπουένος Άιρες τον ενισχύει με ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις. Το Μοντεβιδέο αντέχει στην πολιορκία, καθώς ανεφοδιάζεται από τη θάλασσα, ενώ το Μπουένος Άιρες δεν διαθέτει ναυτικές δυνάμεις, για να αποκλείσει το λιμάνι. Ενώ η πολιορκία βρίσκεται σε εξέλιξη, ο βασιλικός κυβερνήτης του Μοντεβιδέο καλεί σε βοήθεια τους Πορτογάλους της Βραζιλίας. Οι Πορτογάλοι, που δεν έπαυσαν να εποφθαλμιούν τα εδάφη της Ανατολικής Όχθης ανταποκρίνονται πρόθυμα και εισβάλλουν από βορρά. Το Μπουένος Άιρες φοβήθηκε την εισβολή και, καθώς οι βασιλικοί είχαν επικρατήσει προς βορράν (Βολιβία) του αντιβασιλείου και βασιλικός στρατός ετοιμαζόταν να κατευθυνθεί νοτιότερα, συνομολόγησε συνθήκη με το Μοντεβιδέο, εν αγνοία του Αρτίγας και των Ανατολικών, παραμερίζοντάς τους. Η συνθήκη αναγνωρίζει κυριαρχικά δικαιώματα του Ισπανού βασιλιά στην Ανατολική Όχθη. Το Μοντεβιδέο θα σωθεί όχι με τους νόμους του πολέμου, αλλά με το δόλο της προδοσίας. Προδομένος ο Αρτίγας και ο στρατός του προχωρούν σε μια ανεπανάληπτη, μοναδική πράξη στην ιστορία των απελευθερωτικών Η Έξοδος του Ανατολικού Λαού Ανάγλυφη παράσταση από τον Οβελίσκο (μνημείο για την εγκαθίδρυση του πρώτου Συντάγματος της Ουρουγουάης το 1830). Στο λαξευμένο κείμενο: Η έξοδος του Ανατολικού Λαού υπήρξε η επιβεβαίωση της εθνικής κυριαρχίας τους, του δημοκρατικού πνεύματός τους, της αδάμαστης θέλησής τους να είναι ελεύθεροι. κινημάτων στη Ν. Αμερική. Σε μια ένωση στενή, βαθιά και μεγαλειώδη με τη μάχιμη δύναμή του (3.000 άνδρες) και την πλειοψηφία των αμάχων του ανατολικού λαού ( γέροντες γυναίκες, παιδιά) εγκαταλείπουν τα μέρη τους, φεύγοντας από την πατρογονική γη. Υπό την καθοδήγηση και τη σκέπη του Αρτίγας, του Αρχηγού των 4

5 Ανατολικών (Jefe de los Orientales), στρατός και λαός περνούν από την πόλη Σάλτο στην άλλη πλευρά του ποταμού, όπου θα βρουν καταφύγιο και θα κατασκηνώσουν. Ο κατοπινός Ουρουγουανός συγγραφέας Αλέξανδρος Θορίλια ντε Σαν Μαρτίν καταγράφει το γεγονός σε τόνους λυρικούς: «Αποφασίζει να εγκαταλείψει τη γενέθλια γη, για να επιστρέψει σ' αυτήν, να σώσει την Πατρίδα, αν και χωρίς γη, το πνεύμα, αν και χωρίς κορμί, προσδοκώντας την ανάσταση. Και ο Αρτίγας παίρνει το λαό του, όλο το λαό του, τον κουβαλάει στους Γιγάντιους ώμους του και λέει: «Πάμε» Και τους μεταφέρει από τις ανηφοριές μέσα από την ανατολική γη, μέχρι να συναντήσουν εκεί στο βορρά, αφού διασχίσουν τον ποταμό Ουρουγουάη, ένα μέρος, όπου και θα φροντίσει να είναι ασφαλείς, όπως η τίγρη προστατεύει τα μικρά της, έτοιμη κάθε στιγμή να δείξει τα δόντια της. Και ο Αρτίγας διέσχισε με το πολύτιμο φορτίο του τον πάτριο ποταμό της Ουρουγουάης». Η ΑΦΥΠΝΙΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Αυτή η μαζική οδοιπορία που καταγράφηκε στην Ιστορία ως η «ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΛΑΟΥ» ήταν η αμετάτρεπτη λαοκρισία για μη επιστροφή στο παρελθόν. Η πιο κατηγορηματική άρνηση δικαιωμάτων της Ισπανίας στην Ανατολική Όχθη, την αγαπημένη δική τους Γη. Αυτός ο προσωρινός εκπατρισμός ήταν το πρώτο αίσθημα απόκτησης ταυτότητας ενός διάσπαρτου έως τότε πλήθους, που η τωρινή πράξη του τον διαμορφώνει σε λαό. Η πρώτη αφύπνιση του εθνικού πνεύματος, η γέννηση μιας καινούργιας κοινωνίας, ενός νέου λαού. Με αυτό το αγωνιστικό εθνικό πνεύμα θα πορευτούν εφεξής, έως ότου με πολυαίμακτους αγώνες γίνουν οι ίδιοι κύριοι των πεπρωμένων τους στο γενέθλιο τόπο τους. Η ελευθερία ως κατανίκηση εμποδίων, καταναγκασμών στην υλική δραστηριότητα του ανθρώπου και η δημιουργία υλικών αγαθών για την ικανοποίηση των φυσικών αναγκών του, η φυσική ελευθερία. Η ελευθερία ως απουσία μιας αυταρχικής πολιτικής εξουσίας που επιβάλλεται στον άνθρωπο, η πολιτική ελευθερία. Και τώρα με την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, την άρνηση τους να υποταχθούν στη θέληση ενός ξένου λαού, η αποκάλυψη μιας άλλης μορφής ελευθερίας, η εθνική ελευθερία. Συνεγείρουν τις ψυχές οι πρώτοι στίχοι του εθνικού τους ύμνου: «Οριεντάλες, πατρίδα ή μνήμα. Ελευθερία ή ένδοξος θάνατος...». Ακόμη, η στάση της υπέρτατης αξιοπρέπειας με την απομάκρυνση του ήρωα Αρτίγας χωρίς συμβιβασμούς, χαρακτηριστικό της αρετής του, με την οποία διαπαιδαγωγείται ο λαός του, η ηθική ελευθερία. Ο Αρτίγας δεν είναι μόνο ο νοτιοαμερικανός επαναστάτης δίκαιου αγώνα, ο ατρόμητος εθνικός ήρωας, ο πολυφίλητος Αρχηγός, ο πάνσεπτος πατέρας της Ανεξαρτησίας της Ουρουγουάης. Είναι ο εμπνευστής, ο γεννήτορας έθνους, που δεν υπήρχε πριν από αυτόν. Αξεπέραστος οδηγός της ιστορικής πορείας του λαού της Ουρουγουάης με ιδανικά, αξίες, αρχές πανανθρώπινες, που κάνουν τη ζωή ζηλευτή και αξιοβίωτη. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΗΓΕΜΟΝΙΣΜΟ TOY ΜΠΟΥΕΝΟΣ ΑΙΡΕΣ Το Μοντεβιδέο, προπύργιο της νομιμοφροσύνης προς το ισπανικό στέμμα, θα δεχτεί με ανακούφιση τη λύση της πολιορκίας του. Ωστόσο δεν εφησυχάζει. Η κυβέρνησή του, υπερασπιζόμενη την καταρρέουσα βασιλική ισπανική εξουσία στο 5

6 επαναστατημένο αντιβασίλειο του Ρίο ντε λα Πλάτα, με στρατιωτικές ενισχύσεις από την Ισπανία ετοιμάζει πόλεμο κατά του Μπουένος Άιρες, του σημαντικότερου κέντρου της επανάστασης. Η πρόκληση αυτή δε θα μείνει αναπάντητη και θα σταλεί στράτευμα να πολιορκήσει εκ νέου το άριστα οχυρωμένο Μοντεβιδέο (Οκτώβριος 1812). Αυτή τη φορά δεν μπορεί να αγνοηθεί ο Αρτίγας λόγω της ισχύος του, που αποδείχτηκε περίτρανα με την ΕΞΟΔΟ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, και, προσκληθείς, συμμετέχει στην πολιορκία επικεφαλής μέρους μόνο του στρατού του. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας επισυνέβησαν τα πιο σημαντικά γεγονότα που ανέδειξαν περαιτέρω την ηγετική προσωπικότητα του Αρτίγας ως πολιτικού ανδρός. Η επαναστατική επιτροπή (junta) του Μπουένος Άιρες, σκοπεύοντας να αναστείλει και να εξουδετερώσει φυγόκεντρες δυνάμεις που αναπτύσσονταν στο Ρίο ντε λα Πλάτα, συγκαλεί Γενική Συντακτική Βουλή, εξουσιοδοτημένη να συντάξει ένα Σύνταγμα για τις Ενωμένες Επαρχίες, όπως είχαν αυτοανακηρυχθεί οι επαρχίες του πρώην αντιβασιλείου του Ρίο ντε λα Πλάτα. Όλοι οί λαοί των Ενωμένων Επαρχιών καλούνται να αποστείλουν αντιπροσώπους, για να την αποδεχτούν και να την απαρτίσουν. Ο υποκρυπτόμενος σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας ήταν η αναγνώριση, η παραδοχή από τις Επαρχίες της ηγεμονίας του Μπουένος Άιρες, καθώς διεκδικούσε την ισπανική κληρονομιά στο πρώην αντιβασίλειο. Για τον Αρτίγας, ύψιστο αγαθό και σταθερή επιδίωξη ήταν η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτονομία της Μπάντα Οριεντάλ (Ανατολικής Όχθης). Ο σπόρος της αντιπαράθεσης και της διάστασης είχε ήδη σπαρεί στη διάρκεια της αποικιοκρατίας, καθόσον το Μπουένος Άιρες και το Μοντεβιδέο ήταν τα μόνα επίσημα ισπανικά λιμάνια, ανταγωνιστικά στο έπακρο μεταξύ τους, στο νότιο μέρος της υποηπείρου. Γι' αυτό, όταν δέχτηκε εντολή να αναγνωρίσει άνευ όρων τη μέλλουσα να συγκληθεί Συντακτική Βουλή, έχοντας αντιρρήσεις, απάντησε ότι σε μια τόσο σημαντική απόφαση μόνο ο ανατολικός λαός, και όχι ο ίδιος ετσιθελικά, θα μπορούσε να πάρει. Η ΒΑΘΙΑ ΠΙΣΤΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η ΠΡΩΤΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ Ο Αρτίγας συγκαλεί την πρώτη Εθνική Συνέλευση στην πολίχνη Τρες Κρούθες, όπου παρευρέθηκαν οι αντιπρόσωποι των χωριών της Μπάντα Οριεντάλ. Αποφασίζουν την αναγνώριση μεν της Συντακτικής Βουλής, καθώς και τη συμμετοχή τους, με τη νέα ονομασία Ανατολική Επαρχία (Provincia Oriental), αλλά με αναγκαίες προϋποθέσεις. Πρώτον την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος ομοσπονδίας, ως μοναδικού τρόπου διασφάλισης της αυτονομίας των Επαρχιών. Δεύτερον, τη νομιμοποίηση και εκλογή των αντιπροσώπων τους, ως βουλευτών. Με το οξύτατο πολιτικό αισθητήριο του ο Αρτίγας προτάσσει τους απαράβατους όρους της ομοσπονδίας και της αυτονομίας που, ακριβώς, για να προλάβει εν τη γενέσει τους την εκδήλωση τέτοιων ιδεών ασύμφορων για το ίδιο και την επίφοβη διάδοση τους στις Επαρχίες, το ηγεμονικό Μπουένος Άιρες έσπευσε να συγκαλέσει τη Συντακτική Συνέλευση. Ο Αρτίγας είναι αποφασισμένος και έτοιμος για οριστική ρήξη με το Μπουένος Άιρες. Είχε εκλεγεί πρόεδρος της συνέλευσης και στην εναρκτήρια ομιλία του, με την οποία είχε ξεκινήσει η διαδικασία των εργασιών, ανακάλεσε στη μνήμη του τη στιγμή που ο λαός τον είχε εκλέξει ως Αρχηγό των Ανατολικών (jefe de los Orientates) και δήλωσε ότι αυτή ήταν η δεύτερη φορά που ο λαός έκανε χρήση της αρχηγίας του. Και αμέσως πρόσθεσε: «Η εξουσία μου απορρέει από σας και παύει από την κυρίαρχη παρουσία σας». Με αυτές τις λέξεις, βαθιάς πίστης στη δημοκρατία υπογράμμισε ότι η εξουσία ανήκε σε όλους, που αποφασίζουν με την ενεργό και 6

7 υπεύθυνη συμμετοχή τους για τα κοινά θέματα και προβλήματα, για το παρόν και το μέλλον τους και ότι ο ίδιος ενεργούσε μόνο ως αντιπρόσωπος του λαού. Στη συνέχεια των εργασιών έκανε γνωστές τις πολιτικές του ιδέες με τις περίφημες «Οδηγίες της χρονιάς 1813». Ακόμη, για να σταματήσει η έλλειψη τάξης (βιαιότητες, αντεκδικήσεις, περιπλανώμενος πληθυσμός ασυνήθιστος στην εργασία, που ζούσε κλέβοντας από τα μέρη που κατασκήνωσε) και η λόγω εγκατάλειψης καταστροφή της υπαίθρου, εγκαθίδρυσαν μια 10μελή κυβέρνηση με εκτελεστική εξουσία πάνω στη Δικαιοσύνη και την Οικονομία μόνο. Καταγράφεται ιστορικά η πρώτη κυβέρνηση της Ουρουγουάης. Τον Αρτίγας εξέλεξαν ως στρατιωτικό διοικητή και του απέδωσαν, επίσης, τον τίτλο του άτυπου Προέδρου. ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΗΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΟΑΜΕΡΙΚΗΣ Το όνειρο μιας μεγάλης λατινοαμερικανικής πατρίδας έχει στοιχειώσει, εδώ και δυο αιώνες από την έναρξη του απελευθερωτικού πολέμου, τις γρηγορούσες συνειδήσεις πολιτικών, διανοητών, προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών, κοινωνικών αγωνιστών. Οι οραματικές διακηρύξεις των Ελευθερωτών της για την ανάγκη να είναι αυτή η ήπειρος ενωμένη βρίσκουν απήχηση ακόμη σήμερα στην ψυχή και συγκινούν τους λαούς της Λατινικής Αμερικής. Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΝΤΕ ΜΙΡΑΝΤΑ, ο Πρωτοστάτης, ο μεγάλος Πρόδρομος του κινήματος της αμερικάνικης ανεξαρτησίας, είχε οραματιστεί όχι μόνο την εθνική ανεξαρτησία της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Βενεζουέλας, αλλά τη λύτρωση όλης της Λατινικής Αμερικής από τον ισπανικό ζυγό. «Ορκίστηκα να αφιερώσω όλη τη ζωή μου, μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός μου, για να κατορθώσω την απελευθέρωση της πατρίδας μου, που δεν είναι μόνο η Βενεζουέλα αλλά όλη η Νότιος Αμερική». Η καρδιά του κτυπούσε για όλους τους νοτιαμερικανούς, θέλοντας να τους ενώσει σε μια πολιτική ενότητα. Στο μελλοντικό Σύνταγμα που είχε συντάξει περιέγραφε μια ομοσπονδία, όπου δύο Ίνκας θα ασκούσαν την εκτελεστική εξουσία, ενώ δύο σώματα την εκτελεστική. Ο μεγαλύτερος θρύλος της Νοτίου Αμερικής, ο ΣΙΜΟΝ ΜΠΟΛΙΒΑΡ, ο αποκαλούμενος ο Ελευθερωτής (των λαών της Νοτίου Αμερικής), μέσα από ένα χείμαρρο διακηρύξεων, άρθρων, λόγων, εγγράφων, επιστολών και καταγγελιών είχε περιγράψει το μεγαλόπνοο σχέδιό του ένα πανόραμα δημοκρατίας που ξεκινούσε από την Αργεντινή και τη Χιλή και έφθανε ως το Μεξικό. «Οι δεσμοί με την Ισπανία έλεγε έχουν πλέον διαρραγεί! Πρέπει να εγκαθιδρυθούν κοινοβουλευτικά καθεστώτα σε όλη τη Λατινική Αμερική με βάση το πρότυπο της Μ. Βρετανίας, με Άνω Βουλή, Κάτω Βουλή και Πρόεδρο Δημοκρατίας ισόβιο». Και σε άλλο κείμενο του φιλόδοξου οραματιστή: «Έχουμε εκδιώξει τους καταπιεστές μας, έχουμε θραύσει τους τυραννικούς νόμους τους και έχουμε θεμελιώσει αρχές ακριβοδίκαιες. Υπολείπεται ακόμη η θεμελίωση ενός Κοινωνικού Συμβολαίου, το οποίο να μετασχηματίσει αυτόν τον κόσμο σε ένα Έθνος με την ένωση των πρώην αποικιών σε μια δημοκρατική ομοσπονδία (una Nacion de Republicas). Ο ΧΟΣΕ ΝΤΕ ΣΑΝ ΜΑΡΤΙΝ, και αυτός αποκαλούμενος ο Ελευθερωτής (της πατρίδας του Αργεντινής και της νότιας περιοχής της υποηπείρου), μαζί με τον Σιμόν Μπολίβαρ κυρίαρχες φυσιογνωμίες στην απελευθέρωση της Λατινικής Αμερικής από την αποικιοκρατία: «Ήδη ο Νέος Κόσμος έχει αποχωριστεί από την Ευρώπη και υπολείπεται μόνο η επερχόμενη γενεά να παγιώσει ένα σχήμα οργάνωσης των ανεξάρτητων Πολιτειών σ' αυτό το ημισφαίριο. Απόκειται σε μας να ανοίξουμε την πόρτα του μέλλοντος και να σφραγίσουμε ένα σύμφωνο συμμαχίας που να μας ενώνει». 7

8 Ο ΧΟΣΕ ΓΕΡΒΑΣΙΟ ΑΡΤΙΓΑΣ: «Οι λαοί της Νοτίου Αμερικής είναι στενά ενωμένοι με δεσμούς καταγωγής και αμοιβαίων συμφερόντων». Στο Τρες Κρούθες είχε παραδώσει στους αντιπροσώπους των χωριών τις περίφημες «Οδηγίες της χρονιάς 1813» που συνέθεταν την πολιτική του σκέψη, οδηγό της συνεπούς και αταλάντευτης δράσης του. Βασίζονταν σε τρεις ιδέες: πρώτον, στην απελευθέρωση από την αποικιοκρατική εξουσία και στην ανεξαρτησία των Επαρχιών του Ρίο ντε λα Πλάτα. Δεύτερον, στο πολιτικό καθεστώς δημοκρατικής διακυβέρνησης αντί μοναρχίας, ως σχήματος που διασφαλίζει τις πολιτικές ελευθερίες και την κυριαρχία των Επαρχιών. Και, τρίτον, πρότεινε μια χαλαρή ομοσπονδία των Επαρχιών, αυτοκυρίαρχων Πολιτειών, ίσων μεταξύ τους και καθεμία με τη δική της κυβέρνηση, υπό μια ανώτατη κυβέρνηση (μια κεντρική σύνθεση εκλεγμένη από όλες τις αυτόνομες κυβερνήσεις). Οι Πολιτείες αυτές θα ήταν ενωμένες μεταξύ τους με δεσμούς φιλίας. Τις θεμελιώδεις αυτές αρχές (Ανεξαρτησία, Δημοκρατική Ομοσπονδία, Αδελφοσύνη) και η Αργεντινή, κληρονόμος των περισσοτέρων εδαφών του ισπανικού αντιβασιλείου του Ρίο ντε λα Πλάτα, επρόκειτο να υιοθετήσει πολλά χρόνια μετά. Ήταν οι ιδέες που πρέσβευε από την αρχή της Επανάστασης (1811) ως το τέλος της πολιτικής δράσης του με την καταφυγή του (1820) στην Παραγουάη. Γι' αυτές τις πολιτικές ιδέες ο Αρχηγός των Ανατολικών συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγαλυτέρων πολιτικών ανδρών της Αμερικής. Ο Μπολίβαρ είχε συγκαλέσει το Α' Συνέδριο των λατινοαμερικανικών κρατών (Παναμάς 1826). Μικρή η συμμετοχή αλλά η αρχή είχε γίνει. Υπογράφηκε σύμφωνο ειρήνης και συμμαχίας. Ο Μπολίβαρ έβλεπε μπροστά όλα τα λατινοαμερικανικά έθνη σε μια ομοσπονδία. Πρόσφατα οι Πρόεδροι όλων των χωρών της Νοτίου Αμερικής (της Ουρουγουάης συμπεριλαμβανομένης), εκφράζοντας τον πόθο και την επιθυμία των λαών τους για ενοποίηση, διεκήρυξαν (Κούσκο του Περού, Δεκέμβριος 2004) τη δημιουργία της Νοτιοαμερικανικής Κοινότητας των Εθνών (Comunidad Suramericana de Naciones). Είναι ένα ελπιδοφόρο εγχείρημα προς την οικονομική και πολιτική συνεργασία των κρατών της περιοχής, μια κίνηση συνένωσης, μια διαδικασία ελπιδοφόρα μιας μελλοντικής ομοσπονδίας, ένα νέο ξεκίνημα του ονείρου για τη μεγάλη λατινοαμερικανική πατρίδα. ΤΟ ΜΟΝΤΕΒΙΔΕΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΤΙΓΑΣ Οι αντιπρόσωποι της Ανατολικής Επαρχίας αποπέμφθηκαν, όπως είχε προϊδεαστεί ο Αρτίγας, από τη Συντακτική Βουλή και δεν τους επιτράπηκε να ενσωματωθούν σ' αυτήν με πρόσχημα τη μη σωστή εκλογή τους. Ο συνταγματάρχης Ροντώ, ο οποίος πολιορκούσε το Μοντεβιδέο, έλαβε εντολή να οργανώσει άλλο συνέδριο στην Ανατολική Επαρχία, στο οποίο να εκλεγούν αντιπρόσωποι συνεργάσιμοι στα κελεύσματα του Μπουένος Άιρες, που, επιδιώκοντας τη διατήρηση των αποικιακών του προνομίων, ήταν υπέρ του συγκεντρωτικού συστήματος και πολέμιου της ομοσπονδίας και της αυτονομίας των Επαρχιών. Αφού, λοιπόν, η ισχύς του δεν αναγνωριζόταν, εγκατέλειψε με το στρατό του κρυφά τη γραμμή πυρός απέναντι από το Μοντεβιδέο (Ιανουάριος 1814), στη δεύτερη πολιορκία του οποίου είχε μετάσχει από το Φεβρουάριο του Το Μπουένος Άιρες φοβούμενο την εξάπλωση των ιδεών του τον προγράφει ονομάζοντάς τον εχθρό της πατρίδας, προκηρύσσει χρηματική αμοιβή σε όποιον τον φέρει νεκρό ή ζωντανό και αποστέλλει στράτευμα να τον πολεμήσει. Ο στρατός αυτός ηττήθηκε στο Εσπινίγιο από τις δυνάμεις του Αρτίγας (Φεβρουάριος 1814). 8

9 Ολίγους μήνες αργότερα, παρά την ηρωική αντίσταση του βασιλοφρόνων, το Μοντεβιδέο συνθηκολογεί και παραδίδεται στις δυνάμεις του Μπουένος Άιρες. Με την εκπόρθησή του τελείωσε οριστικά η ισπανική κυριαρχία στο Ρίο ντε λα Πλάτα και την Ανατολική Επαρχία. Οι δυνάμεις του Αρτίγας υπό την αρχηγία του οπλαρχηγού Ριβέρα νικούν στη μάχη του Γκουαγιάμπος (Ιανουάριος 1815). το στρατό του Μπουένος Άιρες, που κατόπιν τούτου αποσύρεται από το Μοντεβιδέο. Η περιμάχητη πόλη είναι, επί τέλους, στα χέρια του Αρτίγας, ο οποίος όμως τώρα έχει να αντιπαλέψει έναν καθόλου ευκαταφρόνητο εσωτερικό, εντός των τειχών «εχθρό», την αποικιακή ελίτ (τους πατρικίους της πόλης και τους ισχυρούς κρεολούς γαιοκτήμονες) δυσαρεστημένη και εχθρικά διακείμενη εν όψει της απώλειας των προνομίων της. Ο ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟΣ ΑΡΤΙΓΑΣ «ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΛΑΩΝ». Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΕΝΩΣΗ. Η μάχη του Εσπινίγιο είχε πολύ σημαντικά επακόλουθα για την ιδέα της ομοσπονδίας. Πέντε Επαρχίες, Έντρε Ρίος, Κοριέντες, Μισιόνες, Σάντα Φε και Κόρδοβα αρνούνται τις ηγεμονικές αξιώσεις του Μπουένος Άιρες και καταφεύγουν σε αγώνες επιδιώκοντας την αναγνώριση της αυτονομίας τους, όπως είχε συμβεί με την Επαρχία της Παραγουάης. Η σύγκρουση με το Μπουένος Άιρες επικεντρώθηκε στο ποιος θα έλεγχε το διεθνές εμπόριο και τους τελωνειακούς δασμούς αποκλειστικό προνόμιο και σημαντικότατη πηγή πλούτου για το Μπουένος Άιρες, από τα χρόνια της αποικιοκρατίας. Το κύρος του Αρτίγας αυξήθηκε, ώστε ο Αρχηγός των Ανατολικών έγινε «Προστάτης των Ελεύθερων Λαών» (Protector de los Pueblos Libres), τίτλος μεγάλης τιμής που του έδωσαν οι Επαρχίες, που από δική τους θέληση βρίσκονταν υπό τη διεύθυνση και την προστασία του. Το απόγειο της ισχύος του είναι η Ομοσπονδιακή Ένωση (Liga Federal). Την αποτελούν οι προαναφερθείσες Επαρχίες και η ήδη Ανατολική Επαρχία. Από το ταπεινό Πουριφικαθιόν, πλησίον της πολίχνης Παϋσαντού, κυβερνά και την Ένωση και την Ανατολική Επαρχία. Ένας επισκέπτης του περιγράφει το αρχηγείο του: (κατάλυμα ενός ανθρώπου, ένα κρανίο ταύρου, δύο μονές ξεχαρβαλωμένες καρέκλες, τραπέζι από ξύλο πεύκου, και τις διάφορες ενέργειες του (κάπνιζε, έτρωγε, έπινε, υπαγόρευε επιστολές). Σχεδόν ούτε τα αναγκαία, τίποτε που να τον περισπά, να αφαιρεί το πολύτιμο, για τις ανάγκες της Ένωσης και της Πατρίδας του, έργο, περιφρονητής των τιμών που με ευγνωμοσύνη του προσφέρονταν από το λαό που δεν τις επιδίωξε και δεν τον ενδιέφεραν ποτέ, έχοντας αξιολογήσει τα καίρια και τα ουσιώδη. Το κρανίο ταύρου, όπως και εξαρτήματα της ιπποσκευής, ήταν για τους σκληροτράχηλους γκάουτσος και ο ίδιος ήταν ένας από αυτούς τα «φυλαχτά», οι «εικόνες» της δικής τους θρησκείας της αγάπης τους για το παράξενο και θαυμαστό απέραντο της πάμπας της σιωπής και της ομοιομορφίας, που μετουσιώνεται σε ένα αίσθημα μελαγχολίας αλλά και, ως αντίρροπο, σε ένα ζωηρό πόθο ελευθερίας και ανεξαρτησίας. ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ Μετά την κατάληψη (Ιανουάριος 1815) του Μοντεβιδέο, ή άλλοτε Ανατολική Όχθη (Banda Oriental) με το αποικιακό όνομα και μετέπειτα Ανατολική Επαρχία (Provicia Oriental), μετονομάζεται σε Ανατολικό Κράτος (Estado Oriental). Την κυβέρνηση ασκεί δημοτικό συμβούλιο (cabildo) και επίτροποι του Αρτίγας, το καθοδηγητικό πνεύμα του οποίου σε πολλά ζητήματα εισακουόταν. 9

10 Οι «Οδηγίες της χρονιάς 1813» και ο «Κανονισμός της χρονιάς 1815» καθρεπτίζουν το ενδιαφέρον του να καταπολεμήσει τις κυριότερες καταπιεστικές καταστάσεις, τις ανελευθερίες που υποδουλώνουν και αλλοτριώνουν το λαό. Προς άρση της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας και αδικίας καταργεί τα τσιφλίκια. Αφαιρεί τη γη από όσους συνεργάστηκαν με τον εχθρό. Επιχειρεί μια ριζική και ισότιμη διανομή της γης. Τα αγαθά, έλεγε, πρέπει να μοιράζονται σε όσους μοχθούν. Έτσι μοιράζει τη γη σ' εκείνους που τη ζήτησαν και θέλησαν να τη δουλέψουν. Η μόρφωση των γενεών αποτελεί κοινωνικό χρέος. Δίνει προτεραιότητα στην εκπαίδευση των νέων. Η αμάθεια, η άγνοια, η στενότητα της σκέψης είναι καταστάσεις που κρατούν ένα λαό δέσμιο. Καταργεί τη δουλεία και διακηρύσσει την ισότητα όλων των πολιτών, τοποθετώντας στο ίδιο επίπεδο τους ιθαγενείς Ινδιάνους, τους λευκούς και τους μαύρους. Δε θα είναι έκδηλη πλέον η διαφορά μεταξύ τους όλοι γίνονται Ανατολικοί (Ουρουγουανοί) με κοινά προβλήματα και κοινές επιδιώξεις. Αγωνίστηκε όχι μόνο στα πεδία της μάχης, ως στρατιωτικός, αλλά και σε καιρό ειρήνης, ως πολιτικός, για την απαλλαγή από το ζυγό της δουλείας, για την απελευθέρωση του ανθρώπου ατομικά και του λαού συλλογικά. ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ Το υπεράνθρωπο έργο του (Ιανουάριος Ιανουάριος 1817) διακόπτει η εισβολή από τη Βραζιλία των στρατευμάτων της Πορτογαλίας, που επωφελήθηκαν από τη στρατιωτική ανετοιμότητα του νεοπαγούς κράτους. Ο Αρτίγας επί μια τετραετία διεξάγει έναν άνισο, έναν απεγνωσμένο αγώνα να υποστηρίξει τα εδάφη του κατά του αριθμητικά υπέρτερου και καλά εξοπλισμένου εχθρού. Πάλεψε γενναία, αλλά δεν ευνοήθηκε από την τύχη. Το συγκεντρωτικό Μπουένος Άιρες επιχαίρει εκδικούμενο τον ομοσπονδιστή Αρτίγας και αδιαφορεί. Μάλιστα, σε κάποια στιγμή θέλησε να εκμεταλλευτεί τη δυσχερέστατη θέση στην οποία βρισκόταν ο Αρτίγας, προτείνοντάς του προστασία της ζωής του αλλά με τον όρο να παραδώσει τον ανατολικό στρατό στον απόλυτο έλεγχο και εξουσία της επαναστατικής επιτροπής (junta) του Μπουένος Άιρες. Τούτο σήμαινε παραδοχή της ηγεμονίας του Μπουένος Άιρες και απεμπόληση της πανάκριβης ανεξαρτησίας τους. «Αγαπάω πάρα πολύ την Πατρίδα μου για να τη θυσιάσω στη χαμηλή τιμή της ανάγκης», με έπαρση πατριωτισμού αλλά και με διατρητική ειρωνεία απαντά ο Αρτίγας στην ωμή εκβιαστική πρόταση. Μια σειρά από στρατιωτικές ατυχίες έφεραν την αταξία και το διχασμό στις γραμμές των ανατολικών. Εγκαταλείφθηκε από αξιωματικούς, κινδύνευσε, αποκαρδιώθηκε. Δεν είχε πιο όλο το λαό μαζί του. Χωρίς την αγάπη και την υποστήριξη του λαού του ο Αρτίγας ήταν «αδύναμος». Αντλούσε δύναμη και ήταν ακατάβλητος, μεγαλουργούσε, όσο αισθανόταν τη θέληση του λαού μαζί του. Προδόθηκε από τους άλλοτε ομοσπονδιστές συμμάχους, όπως ο ισχυρός άνδρας της Επαρχίας της Κόρδοβα Ριμέρεθ, ο οποίος μεταστράφηκε σε απηνή διώκτη του, αναγκάζοντάς τον να καταφύγει στην Παραγουάη. Οι Πορτογάλοι καταλαμβάνουν τη χώρα, τη συνενώνουν με τη Βραζιλία, ονομάζοντάς την «Εντεύθεν του λα Πλάτα Επαρχία» (Cisplatina), και περέτειναν την πολιτική τους κυριαρχία αρχικά πορτογαλική και μετά βραζιλιάνικη μέχρι το Η ήττα του Αρτίγας σήμανε και το τέλος της Ομοσπονδιακής Ένωσης. Έλειψε ο ιθύνων νους, ο ιδεολόγος, το ανώτατο καθοδηγητικό πνεύμα του ομοσπονδιακού αρχηγού. 10

11 Ο Αρτίγας στην εναρκτήρια ομιλία του ενώπιον της Εθνικής Συνέλευσης στο Τρες Κρούθες. Ελαιογραφία του Diogenes Heguet (Μουσείο Καλών Τεχνών, Μοντεβιδέο). Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ Ο ηττημένος Αρτίγας, καταπονημένος, καταφεύγει στην Παραγουάη (Σεπτέμβριος 1820). Πριν περάσει τα σύνορα στέλνει τα τελευταία χρήματά του για την απελευθέρωση των ανατολικών αιχμαλώτων στο Ρίο ντε Ζανέιρο, Βραζιλία. Ο Γασπάρ ντε Φράνθια, ο οποίος είχε παγιώσει δύναμη στην Παραγουάη από το 1813, έχοντάς την απελευθερώσει και αποσπάσει από το αντιβασίλειο του Ρίο ντε λα Πλάτα, δεν ήθελε προβλήματα με τους άλλους οπλαρχηγούς των γειτονικών Επαρχιών. Είχε κλείσει τα σύνορα διακόπτοντας κάθε επαφή με τον έξω κόσμο, εξαφανίζοντας την αλληλογραφία και μην επιτρέποντας σε κανένα να βγει από τη χώρα. Έτσι τον ανάγκασε να υποκύψει σε μια κρυφή κράτηση και να αποσυρθεί από την πολιτική. Υπέμεινε τριάντα χρόνια αυτοεξορίας μέχρι τον θάνατο του (1850), ξεχασμένος από όλους, περιμένοντας τη δίκαιη κρίση του μέλλοντος, την κρίση της ιστορίας που δεν εκβιάζεται και ονειρευόμενος πάντα την πατρίδα του. Συνηθισμένος στις αγροτικές εργασίες καθώς ήταν, καλλιεργούσε ένα αγρόκτημα, μοιράζοντας όλα τα εισοδήματα στους ιθαγενείς και τους πτωχούς, αποδέκτης ενός ακόμη τίτλου - ανταποδοτικής αγάπης από αυτούς - ως «Πατέρας των Φτωχών» στην Παραγουάη. Ακόμη και στην οιονεί φυλακή του, η αγάπη του για τους ανθρώπους, το λαό, το φιλάνθρωπο πνεύμα περίσσευε στην πικραμένη ψυχή του. ΑΘΑΝΑΣΙΑ Ο σταυροφόρος μάρτυρας του ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ έγραψε το όνομά του στην Ιστορία. Η ιστορία τον δικαίωσε και τον δόξασε. Η δόξα είναι αθανασία. Όσο κι αν δεν ακούγεται παρήγορο για τις δειλές ψυχές, η ΜΟΝΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ, κατά τους αρχαίους Έλληνες, είναι η διατήρησης της καλής φήμης του ονόματος και των έργων στο νου και στην ψυχή των επερχόμενων γενεών. Όσο τα θυμόμαστε, όσο τα κρατάμε μέσα μας, εξακολουθούν να ζουν. Σήμερα οι Οριεντάλες, οι Ουρουγουανοί γεμάτοι ευγνωμοσύνη και χαρά ατενίζουν τη μορφή του πνευματικού εθνοπατέρα τους, που βρίσκεται παντού στα πολυάριθμα μνημεία, στις προτομές, στους ανδριάντες που στολίζουν τις πλατείες. 11

12 ΧΟΣΕ ΓΕΡΒΑΣΙΟ ΑΡΤΙΓΑΣ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, παρουσία διαρκής, ρίζα βαθιά και γόνιμη για την ανάπτυξη και την πρόοδο του έθνους της Ουρουγουάης, που ο ίδιος θεμελίωσε. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στην Πρεσβεία της Ουρουγουάης, στην κ. ALICIA DIMADIS και στην κ. ΙΣΑΒΕΛΛΑ ΛΟΠΕΖ - ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, της Εταιρείας Ισπανικών Σπουδών ΜΙΓΚΕΛ ΝΤΕ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ για την πολύτιμη βοήθεια που πρόθυμα μας προσέφεραν στο πεδίο ερευνάς και πληροφόρησης για τη ζωή και τη δράση του Χοσέ Αρτίγας. Τη μετάφραση από τα ισπανικά, ιστορικών κειμένων προς χρήση μου έκανε η κ. ΓΚΕΛΗ ΤΡΥΝΤΑΚΗ, Φυσικός, Συντηρήτρια έργων τέχνης. Την ευχαριστούμε θερμά. Πάμπλο Νερούδα ΑΡΤΙΓΑΣ 1 Ι Ο Artigas ανέβαινε ανάμεσα στους θάμνους κι ήταν σφοδρό το βήμα του γιατί στις στέπες ανεβαίνοντας το κροτάλισμα της πέτρας ή της καμπάνας έφτασε να τραντάζει τη δριμύτητα του υψιπέδου σαν επαναλαμβανόμενη αστραπή, έφτασε να μαζεύει το ουράνιο χρώμα ξεπερνώντας τα ηχητικά κελύφη μέχρι να γεννηθεί μια σημαία νοτισμένη από Ουρουγουανή δροσιά. II Ουρουγουάη Ουρουγουάη, Ουρουγουανίζουν τα τραγούδια του Ουρουγουανού ποταμού, τα κιτρινοπούλια, τα τρυγόνια με την πληγωμένη φωνή, το κάστρο του Ουρουγουανής βροντής βγάζουν την ουράνια κραυγή που λέει Ουρουγουάη στον άνεμο 1 Αρτίγας (Χοσέ Χερβάσιο, ), ήταν ο στρατηγός απελευθερωτής της Ουρουγουάης. Αυτό το ποίημα εμφανίζεται στο CG (Canto General) μετά το 1968, όταν ο Πάμπλο Νερούδα το ενσωμάτωσε στην τέταρτη έκδοση των Απάντων του με την παρακάτω σημείωση: «αν και γραμμένο αρκετά χρόνια μετά, ο «Αρτίγκας», όγδοο μέρος του βιβλίου «Η βαρκαρόλα» (Losada,1967), επειδή το θέμα του αντιστοιχεί στο κεφάλαιο IV, «Οι απελευθερωτές». Γι' αυτό το λόγο το έχω περιλάβει στην αναθεωρημένη έκδοση του «Canto General» (Losada,1968)». 12

13 κι αν ο καταρράχτης δευτερώνει κι ξαναλέγει τον καλπασμό των πικρών καβαλάρηδων που ως τα σύνορα σταχυολογούν τους τελευταίους κόκκους της θριαμβευτικής τους ήττας σε ομοβροντία απλώνεται το όνομα του αγνού πουλιού, το φως του βιολιού που ομορφαίνει τη βίαιη πατρίδα ΙΙΙ Ω Αρτίγας, στρατιώτη του ανηφορικού κάμπου, όταν για όλο το στράτευμα έφτανε το έναστρο πόντσο σου γεμάτο με αστερισμούς που εσύ γνώριζες, μέχρι το αίμα να εκμαυλίσει και να εξαργυρώσει την αυγή, και να ξυπνήσουν οι άντρες σου περπατώντας κυριευμένοι από τα σκονισμένα νήματα της μέρας. Ω πατέρα πιστέ στο δρόμο, καπετάνιε της πορείας, κένταυρε της σκόνης! IV Πέρασαν ενός αιώνα οι μέρες και ξοπίσω οι ώρες της εξορίας του: πίσω από τη ζούγκλα την πλεγμένη από χίλιους ιστούς σίδερο: πίσω από τη σιωπή του φρούτου που σαπίζει στους βάλτους, οι πρασιές, η βροχή που ξεσπά, η μουσική του νυκτόβιου πουλιού ουρουατού, τα ξυπόλυτα βήματα των Παραγουανών που μπαινοβγαίνουν από τον ήλιο στη σκιά, η πλεξίδα του μαστιγίου, ο σφιγκτήρας, τα κορμιά τα ροκανισμένα από σκαθάρια: ένας σύρτης επιβάλλεται αυστηρός και αποδιώχνει το χρώμα της ζούγκλας και το μπλαβισμένο από το κρύο σύθαμπο έσβηνε με τις ζώνες του 13

14 τα μάτια του Αρτίγκας που έψαχναν μέσα στην κακοτυχία του το Ουρουγουανό φως. V «Πικρό επάγγελμα η εξορία», έγραψε εκείνος ο αδερφός της ψυχής μου και έτσι το ενδιάμεσο τότε της Αμερικής έπεσε σα σκοτεινό βλέφαρο πάνω στο βλέμμα του Αρτίγκας, του δαμαστή της ανατριχίλας, στριμωγμένο στο ακίνητο γυάλινο βλέμμα ενός δεσπότη, ενός κενού βασιλείου. VI Η δική σου Αμερική έτρεμε από οδύνες μετάνοιας: Ορίμπες, Αλβεάρες, Καρέρας, έτρεχαν γυμνοί προς τη θυσία: πέθαιναν, γεννιόντουσαν, έπεφταν: τα μάτια του τυφλού σκότωναν: η φωνή των νεκρών μίλαγε. Οι νεκροί, στο τέλος βρήκαν παράταξη, στο τέλος εκείνοι οι θυσιασμένοι ήξεραν ότι άνηκαν στην ίδια γραμμή: το χώμα δεν έχει αντίπαλο. VII Ουρουγουάη είναι λέξη πουλιού ή ιδίωμα των νερών, είναι συλλαβή του καταρράχτη, είναι κρυστάλλινο τυράγνισμα. Ουρουγουάη είναι η φωνή των φρούτων μια εύθραυστη άνοιξη, είναι ένα ποταμίσιο φιλί των μικρών δασών και η γαλάζια μάσκα του Ατλαντικού. Ουρουγουάη είναι το τεντωμένο ρούχο στο χρυσό μιας μέρας με αέρα, είναι το ψωμί στο τραπέζι της Αμερικής, η αγνότητα του ψωμιού στο τραπέζι. VIII Και αν ακόμα ο Πάβλο Νερούδα, ο χρονικογράφος όλων των πραγμάτων σου 14

15 όφειλε, Ουραγουάη, αυτό το τραγούδι αυτό το τραγούδι, αυτή την ιστορία, αυτόν τον κόκκο του σταχυού, αυτόν τον Αρτίγκας, δεν αθέτησα τις οφειλές μου ούτε είχα ανένδοτους ενδοιασμούς: περίμενα για μια ώρα ήσυχη, παραμόνευα για μια ώρα ανήσυχη, μάζεψα τα βότανα του ποταμιού, βύθισα το κεφάλι μου στο χώμα σου και στο ασήμι των ασημόψαρων, στην καθάρια φιλία των παιδιών σου, στα ανάστατα παζάρια σου απολυμάνθηκα μέχρι να νιώσω οφειλέτης της μυρωδιάς σου και της αγάπης σου. Και ίσως η διάδοση ότι η αγάπη σου και η μυρωδιά σου με αντάμειψαν καταγράφηκε με αυτές τις σκοτεινές λέξεις, που αφήνω στη μνήμη του απαστράπτοντος καπετάνιου σου. Μετάφραση: ΓΚΕΛΗ ΓΡΥΝΤΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. El Ciclo Artiguista, Washington Reyes Abadie, Oscar H. Bruchera, Tabaré Melogno Montevideo, Ed. Medina, Universidad de la Reublica, ARTIGAS, Carlos Maria Ramirez, Montevideo LOS TIEMPOS DE ARTIGAS, por Ana Maria Riberio, EL PAIS S.A Εντουάρντο Γκαλεάνο, Οι Ανοιχτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής, τομ. 2, εκδόσεις ΚΟΥΚΚΙΔΑ, Manual de Historia del Uruguay, Benjamin Nahum. 6. Historia Contemporánea del Uruguay, G. Gaetano J. Rilla. 7. ARTIGAS and the Emancipation of Uruguay by John Street, Cambridge University Press,

16

17 ΧΟΣΕ ΓΕΡΒΑΣΙΟ ΑΡΤΙΓΑΣ Ο ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΗΣ ΟΥΡOYΓΟΥΑΗΣ του Γεωργίου Θ. Παπαγεωργίου, φιλολόγου, ιστορικού νομικού, Στην ΤΕΡΕΣΙΤΑ ΡΟΜΕΡΟ αφιερωμένο

18 ΓΕΩΡΓΙΟΥ Θ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ 18

19 ΤΟ ΠΕΡΙΜΑΧΗΤΟ ΜΟΝΤΕΒΙΔΕΟ Οι Ισπανοί ίδρυσαν το Μοντεβιδέο το 1724 στη βόρεια όχθη του ποταμόκολπου Ρίο ντε λα Πλάτα στην αποικία τους ΜΠΑΝΤΑ OΡΙΕΝΤΑΛ (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΧΘΗ του ποταμού Ουρουγουάη) τη σημερινή Ουρουγουάη. Η Μπάντα Οριεντάλ αποτελούσε επαρχία (provincia) του αντιβασιλείου του Ρίο ντε λα Πλάτα. Το όνομα του Μοντεβιδέο προέρχεται από την πορτογαλλική γλώσσα, όπου «Monte vide eu» σημαίνει βλέπω ένα λόφο. Ο κυβερνήτης του Μπουένος Άιρες Μπρούνο Μαουρίθιο ντε Θάμπαλα ίδρυσε την πόλη ως μία απάντηση στην ενισχυόμενη επιρροή της Πορτογαλίας στον ποταμόκολπο του Ρίο ντε λα Πλάτα. Γιατί ήδη από το 1680 το πορτογαλικό λιμάνι και εστία λαθρεμπορίου της Κολωνίας ντε Σακραμέντο, ακριβώς απέναντι σχεδόν από το Μπουένος Άιρες αποτελούσε ένα αγκάθι στα πλευρά της Ισπανίας, υπονομεύοντας το εμποροκρατικό μονοπώλιο με τις αποικίες της, που με τόσο ζήλο προστάτευε η Ισπανία. Ακόμη, την ίδρυσε ως ένα ανάχωμα, για να παρεμποδίζει περαιτέρω επιδρομές των Πορτογάλων, που ισχυριζόμενοι πως πρώτοι αυτοί εξερεύνησαν την περιοχή της Μπάντα Οριεντάλ, διεκδικούσαν εδάφη της. Μάλιστα η συνέχιση αυτή της διαμάχης με την Ισπανία ήταν ένα από τα κίνητρα που προκάλεσε τη δημιουργία του αντιβασιλείου του Ρίο ντε λα Πλάτα το 1776, με σκοπό να περιοριστεί ο πορτογαλικός επεκτατισμός. Οικογένειες από το Μπουένος Άιρες και τις Κανάριες νήσους απετέλεσαν το βασικό πυρήνα της πόλης. Το Μοντεβιδέο, αναβαθμισμένο ως επίσημο εμπορικό λιμάνι της Ισπανίας στη Νότιο Αμερική από το 1778, απέλαυσε πολλών προνομίων και γνώρισε γρήγορη οικονομική πρόοδο και πληθυσμιακή αύξηση. Παρά τη διοικητική του εξάρτηση από το Μπουένος Άιρες, την πρωτεύουσα πόλη του αντιβασιλείου και έδρα της κυβέρνησης, το Μοντεβιδέο, ως ένα κατεξοχήν στρατηγικό οχυρό λιμάνι, έδρα της ισπανικής ναυτικής βάσης, όσον αφορά τα στρατιωτικά θέματα, υπαγόταν απευθείας στη μητροπολιτική χώρα. Ο πλούτος του Μοντεβιδέο προερχόταν από την εύφορη ενδοχώρα, όπου αξιοποιείτο η ευεργετική και γενναιόδωρη φύση της πάμπας, αρδευομένης πλούσια από ποτάμια και πηγαία ύδατα. Τεράστιες εκτάσεις με χαμηλές εξάρσεις στα τρία τέταρτα του εδάφους της συνιστούσαν ένα απέραντο καταπράσινο λιβάδι, βοσκότοποι, όπου εκτρέφονταν και αναπαράγονταν βοοειδή, άλογα, ποίμνια. Το ζωικό αυτό κεφάλαιο, εντελώς άγνωστο έως τότε στην Αμερική, που το είχαν εισαγάγει οι αποικιστές, βρήκε σχεδόν ιδεώδεις συνθήκες, με βασικό παράγοντα και το εξαιρετικά ήπιο κλίμα, και πολλαπλασιαζόταν ταχύτατα. Καθώς τα ζώα ήταν απαραίτητα τόσο για το κρέας, το γάλα, 19

20 ΓΕΩΡΓΙΟΥ Θ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ το μαλλί και το δέρμα τους (αιγοπρόβατα) και για τις μετακινήσεις (άλογα) και τις μεταφορές (βοϊδάμαξες), η κτηνοτροφία αναπτύχθηκε. Αν και οι Ισπανοί δεν εντόπισαν ορυχεία χρυσού και αργύρου που αναζητούσαν επίμονα, ανταμείφθηκαν όμως ανέλπιστα και πλουσιοπάροχα από το μεγάλο ζωικό πλούτο που τους πρόσφερε η κερδοφόρος πάμπα, λέξη που στη γλώσσα κέτσουα των Ινδιάνων σημαίνει «πεδιάδα χωρίς δένδρα, απέραντος». Στα τέλη του 18 αιώνα οι αποθήκες στο λιμάνι ξεχείλιζαν από δέρματα και άλλα κτηνοτροφικά προϊόντα. Ουρουγουάη είναι λέξη πουλιού ή ιδίωμα των νερών, είναι συλλαβή του καταρράχτη, είναι κρυστάλλινο τυράγνισμα, Ουρουγουάη είναι φωνή των φρούτων μιαν εύθραυστη άνοιξη, είναι ένα ποταμίσιο φιλί των μικρών δασών και η γαλάζια μάσκα του Ατλαντικού! Ουρουγουάη είναι το τεντωμένο ρούχο στο χρυσό μιας μέρας με αέρα, είναι το ψωμί στο τραπέζι της Αμερικής, η αγνότητα του ψωμιού στο τραπέζι. (Πάβλο Νερούδα, Αρτίγας, μετάφραση Γκέλη Γρυντάκη). Εμπνευσμένος ύμνος της Ουρουγουάης με τη φωνή του Παβλο Νερούδα, οφειλόμενη απότιση τιμής στη μνήμη του λαϊκού αρχηγού Αρτίγας. Περιέχεται στο βασικό του έργο «Κάντο Χενεράλ» ενταγμένο στην ενότητα IV οι Ελευθερωτές. Ο ΓΚΑΟΥΤΣΟ Το Μοντεβιδέο υπήρξε η γενέθλια πόλη του Αρτίγας. Εκεί είδε το φως της ημέρας (19 Ιουνίου 1764). Η οικογένειά του, κατόπιν επιμονής του εκ μητρός πάππου του, τον προόριζε για το εκκλησιαστικό στάδιο, δορυφόρο της ισπανικής εξουσίας, εξαιρετικά επικερδές επάγγελμα και με κοινωνική προβολή στην περίοδο της αποικιοκρατίας. Συμπληρώνοντας την ηλικία των δέκα χρόνων άρχισε προπαρασκευαστικές σπουδές στη μονή του Αγίου Φραγκίσκου στο Μοντεβιδέο. Δεκατεσσάρων χρονών όφειλε να αρχίσει ασκώντας ορισμένα λειτουργικά καθήκοντα στα οποία εναντιώθηκε με σφοδρότητα δηλώνοντας απερίφραστα ότι με κανέναν τρόπο δε θα γινόταν ιερωμένος. Οι φραγκισκανοί μοναχοί δεν τον επίεσαν, γιατί, καθώς είχαν ήδη διαπιστώσει, δεν είχε την κλίση και το ζήλο άσκησης ιεροσύνης. Τιμωρήθηκε για την εναντίωσή του αυτή στέλνοντάς τον ο πατέρας του στο οικογενειακό μεγάλο αγρόκτημα (estancia) «να γίνει άνθρωπος». Έμαθε γρήγορα. Ήταν ό,τι πραγματικά τον προσείλκυε. Σ αυτήν την έκταση με γεωργικές και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις έμαθε, στην αρχή της εφηβείας του, να χειρίζεται άλογα, έκανε δουλειές 20

21 με τους γκάουτσος, άκουγε τις αφηγήσεις των σκλάβων εργατών, στο τέλος μιας πολύ κοπιαστικής ημέρας γι αυτούς. Η ιδέα της ιδιοκτησίας δεν τον συγκινούσε. Του ήταν ξένο το συναίσθημα της υπεροχής. Απλός, νιώθοντας ίσος με τους άλλους, δεν του άρεσε να είναι το νεαρό αφεντικό του αγροκτήματος. Μια μέρα παράτησε το πατρικό αγρόκτημα. Τον τραβούσαν σαν μαγνήτης οι ανεμπόδιστοι ορίζοντες, η γαλήνη της φύσης και ο καθαρός αέρας της απερίφραχτης πάμπας. Ζούσε με το απαγορευμένο και επικίνδυνο εμπόριο δερμάτων. Η Ισπανία, εφαρμόζοντας την καταληστευτική και καταδικαστική για την οικονομική ανάπτυξη της Λατινικής Αμερικής πολιτική του εμπορικού μονοπωλίου με τις αποικίες της, είχε δώσει προνομιακώς το δικαίωμα άσκησης εμπορίας μόνο σε ιβηρογεννημένους, εργαζόμενους για λογαριασμό εμπορικών οίκων στα λιμάνια της μητρόπολης. Είχε αποκλείσει τους κρεολούς, δηλ. τους ισπανούς από πατέρα και μητέρα, αλλά έχοντας το «ελάττωμα» την «ατυχία» να γεννηθούν στη Λατινική Αμερική. Ο αποκλεισμός από δικαιώματα εγγενή στην ανθρώπινη φύση αδιακρίτως ήταν πράξη ανελεύθερη απότοκος της παλαιάς τάξης πραγμάτων, της φεουδαλικής κοινωνίας, που παρήγε εκμετάλλευση, ανισότητα, ανελευθερία και αλλοτρίωση και που πεισματικά ανατιστεκόταν σε κάθε αλλαγή, στην εξέλιξη της κοινωνίας τελικά. Η «παράνομη» κατά το «νόμο» του δυνατού, του κυρίαρχου κατακτητή, ερήμην του δικαίου και των ηθικών παραμέτρων εμπορική δραστηριότητα των κρεολών επέσυρε βαρύτατες ποινές. Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ Δυο αντίρροπες, αντίμαχες τάσεις πάλευαν στην ψυχή του Αρτίγας. Είχε και ψυχή στρατιώτη και η στρατιωτική ζωή με την πειθαρχία, την αυστηρότητα, την υπακοή, την τάξη, την πάλη με τον εχθρό τον ενθουσίαζε. Ήταν «γκάουτσο» και ταυτόχρονα «στρατιώτης». Τα δυο αυτά αντίμαχα στοιχεία συμφιλιωμένα θα συμπορευτούν αρμονικά στον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Ο αγέρωχος, ανυπόταχτος με τους δικούς του κώδικες τιμής καβαλάρης της πάμπας, ο γκάουτσο, θα γίνει πειθαρχημένος πολεμιστής στρατιώτης, ο ήρωας του απελευθερωτικού αγώνα και εν τέλει της ανεξαρτησίας της Μπάντα Οριεντάλ τους Ουρουγουάης. Σκληροτράχηλος «γκάουτσο» ο Αρτίγας θα καταταγεί (15 Μαρτίου 1797) εκ των πρώτων στο νεοσυσταθέν ειδικό σώμα έφιππης πολιτοφυλακής (el cuerpo de Blandengues) ως απλός στρατιώτης. Το πρώτο έργο που του ανατέθηκε ήταν η στρατολόγηση «γκάουτσος» λόγω των γνωριμιών και του αυξημένου κύρους με τον κόσμο της υπαίθρου. 21

22 ΓΕΩΡΓΙΟΥ Θ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Το σώμα των Blandengues επιφορτίστηκε με την ευθύνη της καταδίωξης όσων διέπρατταν αξιόποινες πράξεις σε βάρος των γαιοκτημόνων και της περιουσίας τους, διαταράσσοντας την ασφάλεια της ύπαιθρης χώρας. Επίσης με την πάταξη του ανθούντος λαθρεμπορίου καθώς και με τη φύλαξη των συνόρων. Λοχαγός (Οκρώβριος 1797) κι αφού διαπιστωθήκαν οι ικανότητές του στην πολιτοφυλακή του Μοντεβιδέο, θα παραιτηθεί μετ ου πολύ νοσταλγός της ζωής στη χλοερή απεραντοσύνη της πάμπας. Πάλι στο στρατιωτικό σώμα των Blandengues (Μάρτιος 1798), οπότε το 1800 αναλαμβάνει ενεργό ρόλο στον επιχειρηθέντα εποικισμό Ισπανών στην περιοχή των συνόρων με τη Βραζιλία. Ο εποικισμός σκοπό είχε να παρεμποδιστούν τόσο η διείσδυση των Πορτογάλων της Βραζιλίας στα εδάφη της ανατολικής όχθης, όσο και οι συνεχείς ληστρικές επιδρομές επιθετικών Ινδιάνων. Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Τον Μάιο του 1810 το Μπουένος Άιρες έγινε ο ηγέτης του επαναστατικού απελευθερωτικού κινήματος στο Νότιο Κώνο εναντίον της ισπανικής αποικιοκρατίας. Από τις 25 Μαΐου είχε συσταθεί μια επαναστατική επιτροπή (junta), μια κυβερνώσα τριανδρία από κρεολούς, τους Μανουελ Μπελγκράνο, στρατιωτικό, Μαριάνο Μορένο, διανοούμενο, και Μπερναντίνο Ριβανταβία, μεγαλογαιοκτήμονα. Επρόκειτο για την αρχή του τέλους της ισπανικής κυριαρχίας. Λαϊκές εξεγέρσεις εκδηλώνονταν ταυτόχρονα στις «Ενωμένες Επαρχίες» του Ρίο ντε λα Πλάτα, όπως είχαν αυτοανακηρυχτεί με το ξεκίνημα του απελευθερωτικού τους αγώνα οι άλλοτε επαρχίες του αντιβασιλείου. Πιστό στην ισπανική κυριαρχία το βασιλικό Μοντεβιδέο αποστέλλει τον Αρτίγας με το λόχο του των Blandengues στην Κολώνια ντε Σακραμέντο με εντολή να καταστείλει επαναστατικές κινήσεις στα νοτιοδυτικά διαμερίσματα της Μπάντα Οριεντάλ. Είχε σημάνει η ώρα της Ιστορίας που εγκυμονούσε κάτι νέο να γεννηθεί. Ο Αρτίγας έπρεπε να επιλέξει με τίνος το μέρος θα συνταχθεί. Ο Αρτίγας που είχε παρακολουθήσει με ανησυχία τα δρώμενα, τον επαναστατικό πυρετό, είχε πάρει την οριστική και αμετάκλητη απόφασή του για την πορεία που θα ακολουθούσε από δω και πέρα. Επιλέγει την Ιστορία πηγαίνοντας στην τιμή και στην πεποίθησή του και συντάσσεται με τους επαναστάτες δίκαιου αγώνα. Ήταν σαράντα έξι χρονών και στα επόμενα δέκα χρόνια θα ξεδιπλώσει τις μεγάλες του ικανότητες στην πολιτική και τις πολεμικές επιχειρήσεις, αφήνοντας δι εαυτόν αξεπέραστη φήμη που τον κατέστησε μια θρυλική φυσιογνωμία, το ενδοξότερο και επιφανέστερο 22

23 τέκνο της Ουρουγουάης. Χαρακτηριστική, μεταξύ πολλών σχετικών αναφορών επί τούτου, η μαρτυρία του μηχανικού Ενρίκε ντε Μπωρεπαίρ Ρόαν, που τον επισκέφτηκε, υπερήλικα όντα ογδόντα ετών, στον τόπο της αυτοεξορίας του στην Παραγουάη και ο οποίος έγραψε: «Δεν με κούρασε καθόλου το να βρίσκομαι απέναντι σε ένα φοβερό άνθρωπο, του οποίου τα κατορθώματα άκουγα από τα παιδικά μου χρόνια και που για καιρό πιστεύαμε πως ήταν νεκρός». Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ Ο Αρτίγας εισέρχεται στον Αγώνα, φυγάς ήδη από το στρατόπεδο των Blandengues (15 Ιανουαρίου 1811) και λιποτάκτης από τις ισπανικές γραμμές (15 Φεβρουαρίου). Καταφεύγει σε ένα δάσος πλησίον του μικρού ποταμού Σαν Χουάν, που ρέοντας δυτικά της Κολώνια χύνεται στον ποταμόκολπο του Ρίο ντε λα Πλάτα. Ο Θεοδόσιο ντε λα Κιντάνα, μεγαλογαιοκτήμονας της περιοχής, τον προμηθεύει με λίγου άνδρες, εργάτες του αγροκτήματός του, και με άλογα. Ο πρώτος του άτακτος στρατός. Από εκεί ανέρχεται βορειότερα στη Μερσέδες και την Παϋσαντού, διασχίζει τον ποταμό Ουρουγουάη περνώντας τα σύνορα, μπαίνει στην επαρχία του Έντρε Ρίος και φτάνει στο Μπουένος Άιρες, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους σκοπούς της επανάστασης. Η κυβερνώσα αρχή τον δέχεται με χαρά, ανέλπιστο δώρο, καθώς ήταν ο πρώτος υψηλόβαθμος στη στρατιωτική ιεραρχία Ανατολικός που προσχωρούσε στην επανάσταση. Επωφελούνται του αυξημένου κύρους και της ισχύος του στις αγροτικές τάξεις της Μπάντα Οριεντάλ, ώστε να τις προσελκύσει να συνταχθούν με το απελευθερωτικό κίνημα, και συνεννοούνται μαζί του για τον τρόπο δράσης του. ΤΑ ΛΑΒΑΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΞΕΔΙΠΛΩΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΜΠΑΝΤΑ ΟΡΙΕΝΤΑΛ Αντίθετος με τις επαναστατικές τάσεις του Μπουένος Άιρες ο Ισπανός Στρατηγός Φρανθίσκο Ξαβιέρ ντε Ελίο, άλλοτε Κυβερνήτης του Μοντεβιδέο και τώρα με τον πομπώδη τίτλο του αντιβασιλέα, που ουσιαστικά δεν αντιστοιχούσε πλέον σε τίποτε, κηρύσσει τον πόλεμο (12 Φεβρουαρίου 1811) κατά του Μπουένος Άιρες. Και, ενώ ο Αρτίγας συζητούσε με την επαναστατική επιτροπή το σχέδιο της επικείμενης δράσης του, ξεδιπλώθηκαν τα λάβαρα της επανάστασης στα νοτιοδυτικά διαμερίσματα της Μπάντα Οριεντάλ. Μια ομάδα από γκάουτσος με 23