Θεσσαλονίκη: σχεδιασμός και πολιτικές μεταξύ τοπικού και παγκόσμιου

Transcript

1 Θεσσαλονίκη: σχεδιασμός και πολιτικές μεταξύ τοπικού και παγκόσμιου Ιστορία και θεωρία 8 Πασχάλης Σαμαρίνης Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου Το ζήτημα της προσέγγισης Η επιλογή της ιστορίας: - περίοδοι μετασχηματισμού - τομές ή "στιγμές"

2 1. Το γκρέμισμα των τειχών. 2. Η προσάρτηση στο ελληνικό κράτος και η πυρκαγιά του Η έλευση των προσφύγων. 4. Δεκαετία του Μεγάλα έργα και προσπάθειες σχεδιασμού. 5. Δεκαετία του Διεύρυνση των εργαλείων του σχεδιασμού. 7. Οι σύγχρονες προκλήσεις η πόλη σε αναζήτηση νέου ρόλου

3 1. Το γκρέμισμα των τειχών. Παράκτια ανατολίτικη πολιτεία περιορισμένη από τα τείχη απουσία πολιτικού κέντρου οργανωμένη σε εθνοτικές συνοικίες (millet) δαιδαλώδεις δρόμοι 1784 η πόλη εντός των τειχών βαθμιαίος οθωμανικός εκσυγχρονισμός στα τέλη 19ου αιώνα (tanzimat) αναδιάρθρωση της οθωμανικής κοινωνίας - προσέγγισή με τη Δύση πολεοδομική αναδιάρθρωση άνοιγμα της πόλης οργάνωση οδικού δικτύου- υποδομές- δημόσιος χώρος 1889 ηπόλημετάτογκρέμισματωντειχών

4 άρσητωνεμποδίωνστηνεπέκτασητηςπόλης βελτίωση συνθηκών υγιεινής εμπορικό άνοιγμα στο ευρύτερο περιβάλλον νέες οικονομικές συμπεριφορές στον αστικό χώρο 1859 από συνοικία - γειτονιά στο οικοδομικό τετράγωνο : Κατεδάφιση παραθαλάσσιου τείχους 1879: Αποξήρανση του δυτικού έλους Λιθόστρωση της Εγνατίας οδού 1ο ατμοκίνητο νηματουργείο 1887: Φωτισμός της πόλης από βρετανική εταιρία 1890: Σιδηροδρομική σύνδεση με Μοναστήρι 1893: Εκσυγχρονισμός λιμανιού από γαλλική εταιρία 1893: Ιππήλατο τραμ 1900: Ύδρευση της πόλης από βελγική εταιρία

5 1909 συγκοινωνιακές υποδομές 2. Η προσάρτηση στο ελληνικό κράτος και η πυρκαγιά του 1917 τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύματα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόμο 1917 η μεγάλη πυρκαγιά κατακαίει τα 2/3 τηςπαλιάςθεσσαλονίκης άμεση απόφαση για την ανοικοδόμηση της πόλης

6 Σχέδιο Hébrard αποτέλεσε μεταφορά των κυρίαρχων σχεδιαστικών αντιλήψεων της εποχής αγνόησε το υπάρχον καθεστώς ιδιοκτησίας και χρήσεων εξαφάνισε την ανατολίτικη όψη της πόλης αποτέλεσε μοχλό εκσυγχρονισμού της πόλης και ενδυνάμωση της ελληνικής κυριαρχίας

7 σχέδιο E. Hébrard ιστορικό κέντρο, 1918 αξιοποίηση των μνημείων του παρελθόντος στο σχεδιασμό του χώρου- κλασικές χαράξεις δημιουργία λειτουργικών ζωνών: λιμάνι, βιομηχανικές περιοχές, εργατικές συνοικίες οι επιλογές του δημιούργησαν το πλαίσιο για τη σύγχρονη ανάπτυξη της πόλης 1915 απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη ( Γάλλοι και Βρετανοί στρατιώτες) σήμερα στο κέντρο της πόλης είναι εγκατεστημένη μόνιμα μεγάλη στρατιωτική μονάδα - το 3ο Σώμα Στρατού- ενώ η περιφέρειά της ζώνεται από 36 μικρά και μεγάλα στρατόπεδα 1916, τα συμμαχικά στρατόπεδα

8 3. Η έλευσητωνπροσφύγων προσφυγικοί συνοικισμοί

9 Η Θεσσαλονίκη το μεσοπόλεμο

10 4. Δεκαετία του Μεγάλα έργα και ο ρόλος του σχεδιασμού ραγδαία αστικοποίηση- αποδιάρθρωση αγροτικής οικονομίας- εσωτερική μετανάστευση συσσωρευτική ανάπτυξη της πόλης (αυθαίρετη δόμηση, αντιπαροχή) ανάπτυξη και ανασυγκρότηση (βιομηχανία, ΔΕΘ) υποδομές (οδικά έργα, νέα παραλία, λιμάνι)

11 αναπτυξιακή λογικήλειτουργιστικός χαρακτήραςγνώμονας το "κοινό καλό" αυτονόμηση από κοινωνικές και οικονομικές δυναμικές και συγκρούσεις για το χώρο κλίμα της περιόδου- ακολουθεί και εισάγει τις κυρίαρχες διεθνώς αντιλήψεις για το σχεδιασμό χωροταξικό και πολεοδομικό επίπεδο- προσπάθεια σύνδεσηςεπίκαιρες προτάσεις αποτέλεσε άτυπο πλαίσιο για το σχεδιασμό της πόλης Η Χωροταξική μελέτη του 1969

12 5. Δεκαετία του 1980: Διεύρυνση των εργαλείων του σχεδιασμού. Το ρυθμιστικό του 1985.

13 μείωση της εσωτερικής μετανάστευσης κατάρρευση χωρών του ανατολικού μπλοκ ύφεση οικονομίας μεγέθυνση του "άτυπου" δυναμισμός με βάση μικρομεσαία εισοδήματα ηπόληαναπτύσσεταιμονοκεντρικά το κέντρο - εμπόριο, διοίκηση, κατοικία αστών διάχυτη εκβιομηχάνιση, μικρομεσαίες επιχειρήσεις πόλωση ανάμεσα σε κέντρο -περιφέρεια διαφοροποίηση ανατολικών- δυτικών συνοικιών Ρυθμός μεταβολής πληθυσμού ΟΤΑ της ΕΠΘ Σύσταση του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης- ταυτόχρονη έναρξη της Επιχείρησης Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης προσπάθεια έλεγχου της αστικής ανάπτυξης προσπάθεια ταύτισης της πραγματικής με την πολεοδομημένη πόλη ενσωμάτωση προσφυγικών, εργατικών συνοικιών και αυθαιρέτων ανακατανομή της χωροθέτησης κεντρικών λειτουργιών ενίσχυση της πολυκεντρικότητας 2 κέντρα δημόσιας διοίκησης το ένα ανατολικά και του άλλο δυτικά του ΠΣΘ 4 διαδημοτικάκέντραστουςδήμουςκαλαμαριάς, Πυλαίας, Νεάπολης και Ευόσμου παράλληλες σημειακές αναπλάσεις στο κέντρο της πόλης προσπάθεια βελτίωσης της λειτουργικότητας του αστικού χώρου

14 6. Οι σύγχρονες προκλήσεις- ηπόλησεαναζήτησηνέουρόλου αναζήτηση ρόλου στο σύστημα αστικών κέντρων του ευρύτερου χώρου αλλαγές στο παραγωγικό μοντέλο, σάρωση παραδοσιακών τομέων και αποβιομηχάνιση οτριτογενήςτομέαςαπό37% το 1981 αυξήθηκε σε 70% το 2001 δημογραφικές και κοινωνικές ανακατατάξεις επιλεκτική ενεργοποίηση του χώρου στα πλαίσια ενός μητροπολιτικού δικτύου - πόλοι δραστηριοτήτων αστική διάχυση (πυκνότητα, συνέχεια, συγκέντρωση, εγγύτητα, κεντρικότητα, ανάμειξη λειτουργιών) κοινωνικές πολώσεις - νέοι θύλακες αποκλεισμού το ζήτημα της κατοικίας- 2ηκατοικία, αυθαίρετα χαμηλών και υψηλών εισοδημάτων περιβαλλοντικά ζητήματα και πολεοδόμηση περιοχών Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα αναδιάρθρωση των αστικών παραγωγικών συστημάτων φιλελεύθερες πολιτικές για την πόλη σημασία θεσμών διεθνούς εμβέλειας για την προβολή της πόλης: διοργανώσεις, φεστιβάλ

15 Η χωρική πολιτική της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας σαν επαναδιαπραγμάτευση του μητροπολιτικού χώρου. προβολή του θεσμού ως ευκαιρία της Θεσσαλονίκης να εδραιωθεί στα διεθνή δίκτυα ανταγωνισμού Ανάδειξη του δημόσιου χώρου ως - στοιχείου της τοπικής ιδιαιτερότητας - πόλου έλξης δραστηριοτήτων - μέσου για την ευρύτερη ανανέωση του αστικού ιστού συνολικό πρόγραμμα ευρύτερων και σημειακών αναπλάσεων - Το θαλάσσιο μέτωπο - Ο μνημειακός άξονας της Αριστοτέλους - Το Δυτικό Τόξο - Ανάπλαση του προβλήτα Α - Δυτική Είσοδος Δημιουργία υποδομών πολιτισμού αποκατάσταση ιστορικών κτιρίων Διαγωνισμός για το Δυτικό Τόξο

16 Διαγωνισμός για το θαλάσσιο μέτωπο Το "νέο θαλάσσιο μέτωπο" της πόλης ο υπάρχων δημόσιος χώρος ως "αναξιοποίητη ζώνη" η αξιοποίηση ταυτίζεται με το νέο του οικονομικό ρόλο ως -υποδομής εγκατάστασης δραστηριοτήτων -στοιχείοτηςνέαςεικόναςτηςπόλης Toyo Ito " Archipelagoes in the flow " "Οικολογική" προσέγγιση του αστικού χώρου West 8 Architects Επέκταση προς τη θάλασσα-εντατική αστικοποίηση

17 Διαγωνισμός για το θαλάσσιο μέτωπο - προτάσεις αρχιτεκτονική της "αστικής εικόνας" από την επιστημονική αυθεντία των πολεοδόμων, στην επίκληση της " συμμετοχής των πολιτών" και στο προσωπικό ιδίωμα" των " παγκοσμίως διακεκριμένων γραφείων ". σχέση των προτάσεων με τις πραγματικές κοινωνικές και οικονομικές δυναμικές της πόλης;... και η πραγματικότητα της πόλης λειτουργικά προβλήματα ανεπάρκεια υποδομών έλλειψη χώρων πρασίνου υποβάθμιση δομημένων και ελεύθερων χώρων έλλειψη συμμετοχικών διαδικασιών συγκρούσεις μεταξύ αποσπασματικών σχεδιασμών συγκρούσεις συμφερόντων έλλειμμα τεχνογνωσίας στη διοίκηση, αδυναμίες της αυτοδιοίκησης

18

19 Επεμβάσεις ανάπλασης στην παραλιακή ζώνη Η ανάπτυξη των αστικών υποδομών- συνδέσεις με τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο τα έργα υποδομής των τελευταίων δεκαετιών χαρακτηρίζονται από μία θεσμική και λειτουργική αυτονομία μεταβάλλουν με επιλεκτικό τρόπο την οργάνωση της πόλης οι δυνατότητες πρόσβασης που προσφέρονται σε ορισμένες περιοχές συνεπάγονται τον αποκλεισμό άλλων αποτελούν μηχανισμούς για την αναδιοργάνωση του κοινωνικού και οικονομικού χάρτη της πόλης

20 Η κατάσταση στην αστική περιφέρεια Κατοικία: επέκταση- διάχυση της πόλης Εγκαταστάσεις- πόλοι διαμετακόμισης Εγκαταστάσεις εμπορίου και αναψυχής

21 Η ανάπτυξη των εμπορικών κέντρων στη Θεσσαλονίκη Απόταμέσατηςδεκαετίαςτου 1970 ανάπτυξη υπεραγορών τροφίμων. Αλλαγές στον κλάδο του λιανικού εμπορίου την περίοδο Αλλαγές στον τομέα της διασκέδασης τη δεκαετία του 1990 (λαδάδικα, Μύλος, Βίλκα). Προσθήκη αναψυχής στις ήδη εγκατεστημένες εμπορικές συγκεντρώσεις, τη δεκαετία του Προσθήκη γραφείων, κατοικίας και υπηρεσιών στις εμπορικές συγκεντρώσεις. μετασχηματισμός της αστικής περιφέρειας από τόπο παραγωγής σε τόπο κατανάλωσης επιλογή αλυσίδων να ξεκινήσουν την λειτουργία τους από τη Θεσσαλονίκη

22

23 Μετατοπίσεις των σχεδιασμών για την πόλη Αναθεώρηση του ΡΣΘ, 2008 στόχοι: ανταγωνιστικότητα- συνοχή περιβάλλον πόλη "εξειδικευμένων υπηρεσιών", πύλη " της Ευρώπης", πόλος "συνοχής και ανάπτυξης" η ποιότητα της ζωής -περιβάλλοντος από αυταξία του σχεδιασμού- μέσο προσέλκυσης επιχειρήσεων Διεκδικήσεις του χώρου της πόλης Σύνοδος Κορυφής Θεσσαλονίκη 2003