ΕΤΟΣ 2013/ΤΕΥΧΟΣ 1. ΔΗΜHΤΡΙΟΣ Κ. ΡΟYΣΣΗΣ Δικηγόρος, Δρ. Ν., Ειδ. Επιστημ. Παντείου Πανεπιστημίου

Transcript

1 ΕΤΟΣ 2013/ΤΕΥΧΟΣ 1 ΔΗΜHΤΡΙΟΣ Κ. ΡΟYΣΣΗΣ Δικηγόρος, Δρ. Ν., Ειδ. Επιστημ. Παντείου Πανεπιστημίου Η DE LEGE LATA ΑΝΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ (ΕΚΟΥΣΙΑΣ) ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΝ 2190/1920 ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ

2

3 ΔημHτριος Κ. ΡοYσσης Δικηγόρος, Δρ. Ν., Ειδ. Επιστημ. Παντείου Πανεπιστημίου Η DE LEGE LATA ΑΝΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ (ΕΚΟΥΣΙΑΣ) ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΝ 2190/1920 ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ Ανάτυπο από το «ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» Τεύχος 1 / Έτος 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΕΒΕ Μαυρομιχάλη 23, Αθήνα Τηλ.: Fax: info@nb.org

4

5 περατωση νπ τραπεζασ - ανενεργεια διαδικασιασ εταιρικησ εκκαθαρισησ του κν 2190/1920 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ Η de lege lata ανενέργεια της διαδικασίας της εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης του ΚΝ 2190/1920 κατά την περάτωση του νομικού προσώπου της τράπεζας Ι. Το ζήτημα Το ζήτημα της sedes materiae της εκκαθάρισης των νομικών προσώπων των τραπεζών και ειδικότερα της διαδικασίας περάτωσης των εργασιών του νομικού προσώπου και πραγμάτωσης (χρησιμοποίησης) του ενεργητικού τους 1, προκειμένου κατά βάση να ικανοποιηθούν οι πιστωτές αυτού από το προϊόν ρευστοποίησης, αναδεικνύεται ως ουσιώδες, ιδίως μετά την εισαγωγή σχετικών νεότευκτων διατάξεων στην εσωτερική έννομη τάξη και τη νομικά σημαντική ανάγκη λυσιτελούς αντιμετώπισης των αυξανόμενων φαινομένων δυσπραγίας των λειτουργούντων στην Ελλάδα τραπεζικών εταιρειών. Πράγματι, έως της εισαγωγής του Κανονισμού ειδικής εκκαθάρισης πιστωτικών ιδρυμάτων κατά ρητή εξουσιοδότηση του άρθρ. 68 παρ. 2 Ν 3601/2007, ειδικές διατάξεις για την εκκαθάριση των τραπεζικών εταιρειών περιείχε μόνον η διάταξη του άρθρ. 9 ΑΝ 1665/1951 κι η απόφαση της Νομισματικής Επιτροπής 975/1/1956. Με την τροποποίηση του Ν 3601/2007 η διαδικασία εξυγίανσης και εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων ρυθμίζεται πλέον από το ακόλουθο ισχύον νομοθετικό πλαίσιο 2 : από τα άρθρα του Κεφαλαίου ΙΒ του Ν 3601/2007, όπως αυτά τροποποιήθηκαν από τα άρθρα 1-6 του πρόσφατου Ν 4021/2011 και του Ν 4051/2012 3, σε συνδυασμό με τον Ν 3458/2006 4, με τον οποίο ενσωματώθηκε αυτούσια η Οδηγία 2001/24/ΕΚ 5 1. Έτσι, γλαφυρά, ο Μπαλής, Γενικαί Αρχαί, 1961, σ. 70, πρβλ. Δέλλιο, σε Γεωργιάδη ΣΕΑΚ, 72 αρ. 1 επ. 2. Για το προϊσχύσαν και το τρέχον νομοθετικό πλαίσιο βλ. αναλυτικά: Γκόρτσο, Εισαγωγή στο διεθνές χρηματοπιστωτικό δίκαιο, 2011, passim, Βελέντζα, ΕΤρΑξΧρΔ 1997,70 επ., Δούβλη, Ευρωπαϊκό Τραπεζικό, 2003, σ. 230 επ. 3. Βλ. αντί άλλων Γκόρτσο, σε Ρόκα/Γκόρτσου, (2012), σ. 56 επ., Τσολακίδη, Η μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων πιστωτικών ιδρυμάτων (άρθρ 63Δ-63Ε Ν 3601/2007) υπό το πρίσμα του ιδιωτικού δικαίου, 2012,361 επ. 4. Νόμος υπ αριθ. 3458/2006 με τίτλο «Εξυγίανση και Εκκαθάριση των πιστωτικών ιδρυμάτων και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ Α 94/ Βλ. σχετ. Καλαμπούκα-Γιαννοπούλου, Η λειτουργία των κοινοτικών και μη πιστωτικών ιδρυμάτων και η λήψη μέτρων μετά το Ν 3458/2006, ΔΕΕ 2007,428 επ., Περάκη, Ο Ν 3458/2006 για την εξυγίανση και εκκαθάριση των πιστωτικών ιδρυμάτων, 2007,17 επ. 5. Οδηγία 2001/24/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 4ης Απριλίου 2001 για την εξυγίανση και την εκκαθάριση των πιστωτικών ιδρυμάτων, EE , L.125/15. Βλ. σχετ. Βενιέρης, Κοινοτικά Πιστωτικά Ιδρύματα, 2006, σ. 41 επ, Δούβλης, Δημήτριος Κ. Ρούσσης Δικηγόρος, Δρ. Ν., Ειδ. Επιστημ. Παντείου Πανεπιστημίου στην ελληνική έννομη τάξη. Ειδικότερα, δυνάμει της παρ. 2 του άρθρου 68 Ν 3601/2007, στο πλαίσιο ρητής νομοθετικής εξουσιοδότησης, εξεδόθη από την Επιτροπή Πιστωτικών Θεμάτων της Τραπέζης της Ελλάδος (ΤτΕ) ο έχων ισχύ νόμου Κανονισμός ειδικής εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων (ο Κανονισμός) 6. To ζήτημα που τίθεται, εν προκειμένω, είναι εάν παρά την σχεδόν εξαντλητική ρύθμιση των διαδικασιών εκκαθάρισης των ανωνύμων τραπεζικών εταιρειών από τα ανωτέρω κανονιστικά κείμενα οι διατάξεις των άρθρων και ιδίως 49 επ. ΚΝ 2190/1920 7, οι οποίες ρυθμίζουν τον τρόπο διενέργειας της εταιρικής εκκαθάρισης, εξακολουθούν να συνιστούν μια εναλλακτική νομοθετική βάση ρύθμισης της διαδικασίας εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων. ΙΙ. Το γενικότερο καθεστώς της εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων 1. Η διάταξη του άρθρου 68 Ν 3601/2007 θέτει τις βασικές έννοιες, αναδεικνύει τις κρίσιμες νομοθετικές αξιολογήσεις 8, περιγράφει τις ουσιώδεις έννομες συνέπειες κι αποκαλύπτει μέρος έστω της εγγενούς τελολογίας της διαδικασίας (ειδικής) εκκαθάρισης του νομικού προσώπου Ευρωπαϊκό Τραπεζικό Δίκαιο, 2003, σ. 106 επ, Μουσταΐρα, Η Οδηγία 2001/24/ΕΚ για την εξυγίανση και την εκκαθάριση των πιστωτικών ιδρυμάτων, Αρμ 2005, 321 επ, Nierop/Stenstrom, Cross-border aspects of insolvency proceedings for credit institutions-a legal perspective, European Central Bank 2002, σ. 1 επ, Wessels, Banks in distress under rules of European insolvency law, Journal of International Banking Law and Regulation 2006, σ. 301 επ. 6. ΦΕΚ Β 2498/ Όπως ρητώς ορίζεται στο Προοίμιο «με την παρούσα [ενν. Απόφαση] ασκείται η κανονιστική αρμοδιότητα της Τράπεζας της Ελλάδος εκ του άρ. 68 παρ. 2 Ν 3601/2007». 7. Βλ. άρθρ. 49 επ. ΚΝ 2190/1920, όπως αυτά διαμορφώθηκαν μετά τις τροποποιήσεις τους από τους Ν 2339/1995 και 3604/2007 και Ρούσσο, Δίκαιο Νομικών Προσώπων, 2010, σ. 367 επ., Βενιέρη, σε ΔικΑΕ 2010, άρθρα 47 επ. 8. Βλ. για την λειτουργία των νομοθετικών αξιολογήσεων, Larenz/Canaris, Methodenlehre der Rechtswissenschaft, 1995, 208 επ. και ιδίως Παπανικολάου, Μεθοδολογία του Ιδιωτικού Δικαίου και Ερμηνεία των Δικαιοπραξιών, 2000, 257 επ. Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο από το

6 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ της τράπεζας. Στο άρθρο αυτό, όπως πλέον ισχύει 9, αποτυπώνεται με ενάργεια η θεμελιώδης επιλογή του Έλληνα νομοθέτη για την φύση του μηχανισμού αφερεγγυότητας, ο οποίος κρίνεται ως πλέον πρόσφορος για να επιτύχει την επωφελέστερη για το νομικό πρόσωπο και τους πιστωτές εκκαθάριση του ιδρύματος. Ο νόμος ομιλεί ρητώς περί θέσεως του νομικού προσώπου της τράπεζας σε ειδική εκκαθάριση (άρθρ. 68 παρ. 1 περ. β ). Ήδη εισαγωγικά μάλιστα υπογραμμίζει ότι «πιστωτικό ίδρυμα δεν μπορεί να κηρυχθεί σε πτώχευση ούτε είναι δυνατόν να ανοίξει επ αυτού προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης» (άρθρ. 68 παρ. 1 περ. α ). Η επιλογή του πανηγυρικού αποκλεισμού της ταύτισης της ειδικής εκκαθάρισης με τις πτωχευτικές και προπτωχευτικές διαδικασίες συνάδει με τον εποπτικό κι ελεγκτικό της λειτουργίας του ιδρύματος ρόλο, που επιτελεί η ΤτΕ. 2. Εντούτοις, δεν τίθενται πλήρως εκποδών οι επιμέρους διαδικασίες ρευστοποίησης περιουσίας και συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών, όπως αυτές ρυθμίζονται λεπτομερειακά στον Πτωχευτικό Κώδικα (ΠτΚ). Συνεπώς, η ανάγκη του νομοθέτη να αναφερθεί στη μη εφαρμογή των πτωχευτικών διαδικασιών εμφορείται από την ανάγκη να καταδείξει αφενός ότι η εισαγωγή σε καθεστώς αφερεγγυότητας της τράπεζας δεν προϋποθέτει κάποια προηγούμενη δικαστική κρίση ή πρωτοβουλία των εταιρικών οργάνων του νομικού προσώπου, των πιστωτών ή τρίτου έχοντος έννομο συμφέρον. Αποκλειστική αποφασιστική αρμοδιότητα για την θέση του νομικού προσώπου σε εκκαθάριση επιφυλάσσεται για την ΤτΕ ως ασκούσα την πλήρη εποπτεία των ιδρυμάτων. Για τον λόγο δε αυτόν η έναρξη της διαδικασίας εκκαθάρισης του ιδρύματος συνεφέλκεται ως υποχρεωτική έννομη συνέπεια, η οποία έπεται της ανάκλησης της άδειας λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος από την ΤτΕ. Το dictum του νόμου είναι σαφές: εφόσον, η ΤτΕ ανακαλέσει την άδεια λειτουργίας λόγω συνδρομής των περιστάσεων του άρθρου 8 Ν 3601/ , είναι κατόπιν ex lege υποχρεωμένη να εκδώσει και έτερη ατομική διοικητική πράξη περί θέσεως του νομικού προσώπου σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης Η θέση του ιδρύματος σε ειδική εκκαθάριση δεν εμπίπτει στην διακριτική ευχέρεια της Διοίκησης, εδώ της ΤτΕ. Όπως προκύπτει από το άρθρο 68 παρ. 1 περ. β) Ν 3601/2007 Δ. Κ. ΡοΥσσησ η αρμοδιότητα αυτή της ΤτΕ είναι δέσμια 12, δηλ. στην περίπτωση αυτή το αποφασίζον διοικητικό όργανο δεν ενεργεί στο πλαίσιο άσκησης διακριτικής ευχέρειας. Εφόσον, άλλωστε, το ίδιο το εποπτικό όργανο έχει αποφανθεί υπέρ της ανάκλησης της άδειας λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος, η θέση αυτού σε καθεστώς ρευστοποίησης των περιουσιακών του στοιχείων κι εκκαθάρισης των εννόμων σχέσεών του είναι απολύτως αυτονόητη. Το πιστωτικό ίδρυμα δεν δύναται να συνεχίσει να ασκεί τις κύριες τραπεζικές λειτουργίες αναδοχής καταθέσεων και χορήγησης πιστώσεων και τις λοιπές δευτερεύουσες, συνεπώς επαγωγικά η μόνη λειτουργία που προσήκει σε αυτό είναι η εκκαθάριση της περιουσίας του νομικού του προσώπου. Για τον λόγο δε αυτόν, συνήθως η ίδια απόφαση περί ανάκλησης της άδειας λειτουργίας περιλαμβάνει και τη θέση αυτού σε ειδική εκκαθάριση Ο αποκλεισμός των διαδικασιών ενεργοποίησης των πτωχευτικών και προπτωχευτικών διαδικασιών όχι όμως και των λοιπών βασικών νομοθετικών αξιολογήσεων και δικαιοπολιτικών επιλογών του ΠτΚ δεν αναδεικνύει μόνον την δεδομένη πρόθεση του νομοθέτη για την επιφύλαξη της αποκλειστικής αρμοδιότητας κι ελέγχου της εκκαθάρισης των τραπεζών υπέρ του εποπτεύοντος αυτών οργάνων. Αποτελεί ταυτόχρονα και απόρροια της συνεκτίμησης της νομικής μορφής των πιστωτικών ιδρυμάτων, τα οποία λειτουργούν υπό τη μορφή της ανώνυμης εταιρείας. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο η προβλεπόμενη διαδικασία εκκαθάρισης του νομικού προσώπου της τράπεζας υφίσταται επιρροές από την έναρξη και λειτουργία της εταιρικής εκκαθάρισης στο πλαίσιο του ΚΝ 2190/1920. Στην ουσία αναδύεται ένας διφυής χαρακτήρας της διαδικασίας εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων, ο οποίος αλιεύει στοιχεία και από την εκκαθάριση του ΚΝ 2190/1920 και από τις διαδικασίες αφερεγγυότητας του Πτωχευτικού Κώδικα. Οι αναφορές στην εταιρική εκκαθάριση του ΚΝ 2190/1920 δικαιολογούνται από τη νομική φύση του προσώπου της τράπεζας και την λειτουργία της υπό τον εταιρικό μανδύα της ανωνύμου εταιρείας. Η υιοθέτηση όμως βασικών σημείων από τον προβλεπόμενο στον Πτωχευτικό Κώδικα μηχανισμό ρευστοποίησης των περιουσιακών στοιχείων και ιδίως συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών του ιδρύματος εδράζεται 9. Το άρθρο 68 Ν 3601/2007 αντικαταστάθηκε σε ουσιώδη βαθμό από το άρθρ. 5 Ν 4021/2011, συμπληρώθηκε δε περαιτέρω από το άρθρ. 10 παρ. 17 Ν 4051/ Οι λόγοι ανάκλησης της άδειας λειτουργίας ενός πιστωτικού ιδρύματος από την ΤτΕ απαριθμούνται στο άρθρ. 8 Ν 3601/2007, όπου η εποπτική αυτή αρμοδιότητα της ΤτΕ λαμβάνει εξόχως κυρωτικό χαρακτήρα, τίθεται δε στο πλαίσιο ενάσκησης της διακριτικής της ευχέρειας. 11. Οι σχετικές ατομικές διοικητικές πράξεις εκδίδονται στο πλαίσιο του διφυούς ρόλου της ΤτΕ ως ενασκούσας δημόσια εξουσία ως διοικητική αρχή, ΣτΕ 2938/2001 ΕΕμπΔ 2002,864, Ψυχομάνης, Δίκαιο του τραπεζικού συστήματος, Οι τράπεζες κι η εποπτεία τους, 2009, σ Όταν η αρμοδιότητα του εκάστοτε οργάνου καθορίζεται ως δέσμια, αυτό υποχρεούται να προβεί στην έκδοση της διοικητικής πράξης, η δε μη εμπρόθεσμη έκδοση της πράξης συνιστά παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας, ΣτΕ 3898/1986, 2477/1990, ΔιΔικ 1990,1097 επ., Δαγτόγλου, Γενικό διοικητικό δίκαιο, 1997, αριθ. 539 επ., Βλαχόπουλος, Δ 1998,1437 επ. Αντίθετα, για την ύπαρξη διακριτικής ευχέρειας της διοίκησης, όταν τα κριτήρια (βάσει των οποίων εκδίδεται η διοικητική πράξη) συνιστούν αόριστες αξιολογικές έννοιες, βλ., αντί άλλων, Σπηλιωτόπουλου, Εγχειρίδιο διοικητικού δικαίου, 1997, αριθ. 149, Δαγτόγλου, Γενικό διοικητικό δίκαιο, όπ.π., αριθ. 343 επ. 13. Βλ. τις αποφάσεις της Επιτροπής Πιστωτικών και Ασφαλιστικών Θεμάτων της ΤτΕ, ΕΠΑΘ 46/ , Θέμα 1, ΦΕΚ 2208/ , ΕΠΑΘ 73/1/ , ΕΠΑΘ 34/ , ΕΠΑΘ 25/1/

7 περατωση νπ τραπεζασ - ανενεργεια διαδικασιασ εταιρικησ εκκαθαρισησ του κν 2190/1920 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ στην ανάγκη συντεταγμένης και ελεγχόμενης διαδικασίας περαίωσης της λειτουργίας του ιδρύματος υπό αυστηρά ρυθμιζόμενους κανόνες. ΙΙΙ. Ειδικότερα ο Κανονισμός ειδικής εκκαθάρισης πιστωτικών ιδρυμάτων 1. Δυνάμει της παρ. 2 του άρθρου 68 Ν 3601/2007 ορίζεται ότι: «Με απόφαση της Τράπεζας της Ελλάδος μπορεί να εξειδικεύονται οι όροι εφαρμογής του παρόντος άρθρου. Στην ειδική εκκαθάριση πιστωτικού ιδρύματος εφαρμόζονται συμπληρωματικώς και στο μέτρο που δεν αντίκειται στο παρόν άρθρο όπως αυτό εξειδικεύεται με την ανωτέρω απόφαση της Τράπεζας της Ελλάδος, οι διατάξεις του Πτωχευτικού Κώδικα». Στο πλαίσιο της ανωτέρω ρητής νομοθετικής εξουσιοδότησης εξεδόθη από την Επιτροπή Πιστωτικών Θεμάτων της Τραπέζης της Ελλάδος 14 ο Κανονισμός ειδικής εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων. Πέραν της ανωτέρω εξουσιοδοτικής διάταξης ο κανονιστικός χαρακτήρας του κειμένου του Κανονισμού προκύπτει κι από το αμιγώς ρυθμιστικό περιεχόμενο των επιμέρους διατάξεών του, οι οποίες κατά τρόπο γενικό κι αφηρημένο προδιαγράφουν τις βασικές αρχές λειτουργίας και αποτυπώνουν τα επιμέρους στάδια της διαδικασίας εκκαθάρισης. Παρά την διατύπωση περί μη εισαγωγής αυτοδύναμης ρύθμισης για την ειδική εκκαθάριση πιστωτικού ιδρύματος, είναι πρόδηλο, ότι αυτό ακριβώς λαμβάνει χώρα. Ο Κανονισμός συνιστά, μαζί με το άρθρο 68 Ν 3601/2007, το ειδικό νομοθετικό πλαίσιο με βάση το οποίο ρυθμίζεται η διαδικασία ειδικής εκκαθάρισης των τραπεζών. Η παραπομπή σε επιμέρους διατάξεις του Πτωχευτικού Κώδικα λαμβάνει χώρα αφεύκτως, καθώς οι ήδη διαγνωσθείσες νομοθετικές αξιολογήσεις κι οι συναφείς δικαιοπολιτικές επιλογές στο πλαίσιο της διαδικασίας ρευστοποίησης περιουσιακών στοιχείων και συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών των πτωχών εμπόρων (φυσικών και νομικών προσώπων) δεν διαφοροποιούνται ουσιωδώς από αυτές των πιστωτικών ιδρυμάτων, οι οποίες ως εμπορικές κερδοσκοπικές εταιρείες τελούσες υπό εκκαθάριση εμφανίζουν αντίστοιχα χαρακτηριστικά 15. Εντούτοις, υφίστανται και αρκετές περιπτώσεις όπου παρατηρείται απόκλιση από τις επιμέρους προβλέψεις του Πτωχευτικού Κώδικα, πράγμα που υποδηλώνει τον αυτοτελή κι αυτόνομο χαρακτήρα της εξεταζόμενης ρύθμισης, η οποία πάντως δεν εκφεύγει των ορίων της νομοθετικής εξουσιοδότησης. 2. Πιο συγκεκριμένα, ο Κανονισμός συντίθεται από το Προοίμιο κι από οκτώ (8) ειδικότερες διατάξεις. Στο Προοίμιο γίνεται απόπειρα ανάδειξης της τελολογίας που διέπει τον Κανονισμό σε μια προσπάθεια αντιδιαστολής αυτού με τη ratio των διατάξεων περί αφερεγγυότητας. Ταυτόχρονα, επιχειρείται με ιδιαίτερα προσεκτικό τρόπο η ώσμωση των προβλέψεων του Κανονισμού με αυτών του Πτωχευτικού Κώδικα με επισήμανση πάντως και της διαφορετικής φύσεως της διαδικασίας. Στο άρθρο 1 γίνεται λόγος για τα όργανα της εκκαθάρισης και τις βασικές υποχρεώσεις τους. Στο άρθρο 2 διαρθρώνεται η διαδικασία της απογραφής των περιουσιακών στοιχείων του υπό εκκαθάριση ιδρύματος. Το άρθρο αυτό συνέχεται συστηματικά με το άρθρο 5 που αναφέρεται στις διατυπώσεις και προϋποθέσεις εκποίησης των απογραφέντων περιουσιακών στοιχείων. Οι διατάξεις των άρθρων 3 και 4 καταστρώνουν ειδικούς όρους για την κρίσιμη διαδικασία αναγγελίας των απαιτήσεων των πιστωτών και επαλήθευσης αυτών από το υπό εκκαθάριση ίδρυμα. Η διανομή του προϊόντος της ρευστοποίησης των περιουσιακών στοιχείων του ιδρύματος στους πιστωτές του αναλύεται στο άρθρο 6 του Κανονισμού. Το άρθρο 7 τιτλοφορείται «λογοδοσία», εντούτοις, βασικό περιεχόμενό του είναι η ρύθμιση της διάρκειας των εργασιών της ειδικής εκκαθάρισης του πιστωτικού ιδρύματος κι η δυνατότητα της υπό προϋποθέσεις παράτασής της. Τέλος, στο άρθρο 8 περιλαμβάνονται τελικές και μεταβατικές διατάξεις. 3. Εν γένει, ο Κανονισμός συνιστά μεν τη lex specialis της διαδικασίας περάτωσης των εργασιών του νομικού προσώπου της τράπεζας, εντούτοις αρκετές ρυθμίσεις του συμφύρονται με τις διατάξεις του Πτωχευτικού Κώδικα και με αυτές τις αναγκαστικής εκτέλεσης του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, διαπλάθοντας ένα αρκετά σύνθετο κανονιστικό πλαίσιο, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης μεθοδολογικής επεξεργασίας, ώστε αφενός να φωτισθεί αρτιότερα η τελολογία του, αφετέρου να επιτευχθεί η αποτελεσματική λειτουργία της διαδικασίας εκκαθάρισης για το σύνολο των συνεχόμενων με αυτήν συμφερόντων. Ήδη πάντως, οι ανωτέρω διατάξεις έχουν υποστεί ορισμένες ουσιώδεις τροποποιήσεις κατόπιν πρόσφατων ομοίως κανονιστικού περιεχομένου παρεμβάσεων του εποπτικού οργάνου Βλ. την υπ αριθμ. 2/21/ συνεδρίαση της Επιτροπής Πιστωτικών και Ασφαλιστικών Θεμάτων. 15. Όπως ρητώς άλλωστε ορίζεται στο Προοίμιο του ως άνω Κανονισμού «εισάγονται ειδικότεροι κανόνες εκεί όπου απαιτείται, ενώ κατά τα λοιπά ισχύει βεβαίως η συμπληρωματική εφαρμογή του Πτωχευτικού Κώδικα». 16. Ο Κανονισμός τροποποιήθηκε με τις ΕΠΑΘ 55/1/ περί απογραφής περιουσίας του νομικού προσώπου, ΕΠΑΘ 77/2/ περί συμβάσεων ανάθεσης εργασιών, συμβιβασμού κι εκποίησης περιουσιακών στοιχείων ενεργητικού, ενώ ρυθμιστικό περιεχόμενο, αν και μη εντασσόμενη συστηματικά στον Κανονισμό, έχει κι η ΕΠΑΘ 77/1/ περί των όρων των συμβάσεων ρυθμίσεων των οφειλών των πιστωτικών ιδρυμάτων. Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο από το

8 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ IV. Μεθοδολογική επεξεργασία των κείμενων διατάξεων στο πλαίσιο του de lege lata αποκλεισμού της εφαρμογής των διαδικασιών του ΚΝ 2910/1920 περί εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης Α. Οι βασικές αξιολογήσεις της ρύθμισης περί εταιρικής (εκούσιας) εκκαθαρίσεως των πιστωτικών ιδρυμάτων 1. Σύμφωνα με το γράμμα του νόμου η ειδική εκκαθάριση των πιστωτικών ιδρυμάτων μπορεί, εκτός από αναγκαστική, να είναι και εκούσια, δυνάμει του άρθρου 12 του Ν 3458/ Πρόκειται για διαδικασία που εκκινεί κατά κανόνα με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του πιστωτικού ιδρύματος, το οποίο αποφασίζει την λύση κι εκκαθάριση της εταιρείας. Κατά την εκούσια ειδική εκκαθάριση το πιστωτικό ίδρυμα υποχρεώνεται να υποβάλει στην ΤτΕ σχετικό ερώτημα πριν από τη λήψη της σχετικής απόφασης, καθώς είναι απαραίτητη η γνωμοδότησή της επ αυτού. Η έναρξη διαδικασίας εκούσιας εκκαθάρισης δεν εμποδίζει την λήψη οποιωνδήποτε μέτρων εξυγίανσης ή εκκαθάρισης από τις αρμόδιες διοικητικές ή δικαστικές αρχές, αντίθετα, από όσα ισχύουν στην αναγκαστική εκκαθάριση, όπου μόνο τα μέτρα εξυγίανσης των άρθρων 63Δ και 63Ε είναι επιτρεπτά προς χρήση, σύμφωνα με όσα αυτά ορίζουν. Ειδικότερα, ως λόγοι λύσεως του πιστωτικού ιδρύματος με ταυτόχρονη θέση του σε διαδικασία εκούσιας εκκαθάρισης περιγράφονται η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ιδρύματος, η πάροδος του καταστατικά προβλεπόμενου χρόνου διάρκειας του νομικού προσώπου 18, η έκδοση σχετικής δικαστικής απόφασης και γενικά κάθε λόγος λύσης της ανώνυμης (τραπεζικής) εταιρείας, όπως αυτοί προβλέπονται στα άρθρα 47 επ. ΚΝ 2190/1920. Στην περίπτωση αυτή, όπως σημειώνεται 19, εάν η Τράπεζα της Ελλάδος δεν εκδώσει κάποια απόφαση για τη θέση του ιδρύματος σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης του άρθρ. 68 Ν 3601/2007, ακολουθείται η προβλεπόμενη στον ΚΝ 2190/1920 διαδικασία εταιρικής εκκαθάρισης 20. Κατά τα έως τώρα υποστη- 17. Η διάταξη του άρθρ. 12 Ν 3458/2006 ορίζει ότι: «Προκειμένου ένα πιστωτικό ίδρυμα με καταστατική έδρα στην Ελλάδα να εφαρμόσει διαδικασία εκούσιας εκκαθάρισης, πρέπει να ζητήσει με υποβολή σχετικού ερωτήματος δια μέσου των καταστατικών του οργάνων, τη γνώμη της Τράπεζας της Ελλάδος πριν από τη λήψη της απόφασης. Η έναρξη της διαδικασίας της εκούσιας εκκαθάρισης δεν εμποδίζει τις ελληνικές διοικητικές ή δικαστικές αρχές να λάβουν μέτρα εξυγίανσης ή εκκαθάρισης». 18. Για την οποία δεν απαιτείται κάποια τήρηση διατύπωσης ή λήψη απόφασης εταιρικού οργάνου, καθώς η λύση στην περίπτωση αυτή επέρχεται αυτοδικαίως, βλ. Βενιέρη, σε ΔικΑΕ 2010, 47α, αριθμ Ψυχομάνης, (2009), σ Ν. Ρόκα, Εμπορικές εταιρείες, 2012, σ. 481 επ., Ψυχομάνης (2009), σ Δ. Κ. ΡοΥσσησ ριζόμενα, την εκκαθάριση της ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας δύναται να αναλάβουν οι εκκαθαριστές που ορίζονται ρητώς στο καταστατικό, που εκλέγονται από την συνέλευση ή αυτοί που διορίζονται από το δικαστήριο, η δε ακολουθητέα διαδικασία περαίωσης των εργασιών του νομικού προσώπου είναι η συνήθης. 2. Εντούτοις, προσεκτικότερος ετασμός των κείμενων διατάξεων γεννά έναν ιδιαίτερο προβληματισμό για την σκοπιμότητα της ύπαρξης δύο παραλλήλων διαδικασιών εκκαθάρισης του νομικού προσώπου της τράπεζας, αφενός της προβλεπόμενης στον Κανονισμό ειδικής εκκαθάρισης, αφετέρου της συνήθους εφαρμοζόμενης σε νομικά μορφώματα τύπου ανωνύμων εταιρειών δυνάμει του ΚΝ 2190/1920. Η θεωρητική δυνατότητα ταυτόχρονης συνδρομής των δύο διαδικασιών δημιουργεί ζητήματα, εάν υποτεθεί ότι ένα πιστωτικό ίδρυμα καλείται να περαιώσει τις εργασίες του με βάση τις στενά καθορισμένες προϋποθέσεις του Κανονισμού, ενόσω την ίδια στιγμή έτερο ίδρυμα μπορεί να κάνει χρήση των σαφώς ελαστικότερων διατάξεων του εταιρικού δικαίου, οι οποίες μάλιστα δεν προορίζονται ειδικώς για τραπεζικές εταιρείες. Το πρόβλημα εμφανίζεται οξύτερο, εάν αναλογισθεί κανείς ότι ορισμένες προβλέψεις του εταιρικού δικαίου έρχονται σε προφανή αντίθεση με τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται στο πλαίσιο μιας εκκαθάρισης πιστωτικού ιδρύματος, όπως λ.χ. αυτή της διάταξης του άρθρ. 47 παρ. α ΚΝ 2190/1920 περί αναβίωσης της ανώνυμης εταιρείας. Η δυνατότητα αναβίωσης της υπό εκκαθάριση ευρισκομένης ανώνυμης εταιρείας ως απόρροια της ενάσκησης της συμβατικής ελευθερίας των μετόχων 21 και τροπής του σκοπού της εκκαθάρισης σε εκ νέου παραγωγικό σκοπό θα δημιουργούσε μεγάλες συστημικές δυσχέρειες, εάν επιτρεπόταν και για τα υπό εκκαθάριση πιστωτικά ιδρύματα. 3. Η δικαιολόγηση της διατήρησης των δύο παράλληλων διαδικασιών εκκαθάρισης εδράζεται στην διαφορετική αφετηρία τους: η αναγκαστική (ακούσια) εκκαθάριση αποτελεί αποτέλεσμα απόφασης του εποπτικού οργάνου, κατόπιν της ανάκλησης της αδείας λειτουργίας του νομικού προσώπου, ενώ η λεγόμενη εταιρική (εκούσια) εκκαθάριση δεν προϋποθέτει υποχρεωτικά κάποια προηγούμενη πράξη της Τραπέζης της Ελλάδος, αλλά εταιρική πράξη ή δικαστική απόφαση ή εφαρμογή καταστατικού όρου. Ο ανωτέρω σαφώς διακριτός τρόπος ενεργοποίησης των κανόνων εκκαθάρισης δεν διαφοροποιεί ουσιωδώς τη φύση του σταδίου αυτού λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυμάτων, συνεπώς δεν πρέπει να αλλοιώνει τις επερχόμενες έννομες συνέπειες. Πιο συγκεκριμένα, όπως προελέχθη, η ανάκληση της άδειας λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος δυνάμει του άρθρ. 8 Ν 3601/2007 επιφέρει αναπόφευκτα και την θέση της τράπεζας σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης κατόπιν σχετικής ατομικής διοικητικής πράξης 21. Έτσι, Σκούρας, σε ΔικΑΕ, άρθρο 47α, αριθμ

9 περατωση νπ τραπεζασ - ανενεργεια διαδικασιασ εταιρικησ εκκαθαρισησ του κν 2190/1920 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ της Τραπέζης της Ελλάδος, στο πλαίσιο δέσμιας αρμοδιότητας της τελευταίας. Κύριο αποτέλεσμα της πράξης περί ανάκλησης τυγχάνει η παύση κάθε τραπεζικής εργασίας του ιδρύματος, ιδίως των χορηγητικών τέτοιων, πλην όσων εξυπηρετούν τον σκοπό της εκκαθάρισης. 4. Αντίστοιχα, όμως, οι προβλεπόμενοι λόγοι λύσης της ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας στα άρθρα 47 επ. ΚΝ 2190/1920 δύναται να προκαλέσουν την ανάκληση της άδειας λειτουργίας του ιδρύματος, καθώς συνθέτουν το πραγματικό ορισμένων εκ των λόγων ανακλήσεως του άρθρου 8 Ν 3601/2007. Πιο συγκεκριμένα, ο προβλεπόμενος στο άρθρο 47 ΚΝ 2190/1920 λόγος λύσης της ανώνυμης εταιρείας που αναφέρεται στην μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της τραπεζικής εταιρείας, καθώς κι ο συναφής λόγος λύσης περί περιορισμού των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας στο δέκατο του μετοχικού κεφαλαίου του άρθρου 48 παρ. 1 περ. γ) ΚΝ 2190/1920 συμπίπτουν κατά τα ουσιώδη με τον αναφερόμενο στο άρθρο 8 παρ. 1 περ. γ) Ν 3601/2007 λόγο ανάκλησης της άδειας λειτουργίας πιστωτικών ιδρυμάτων από την ΤτΕ. Άλλωστε, η ανεπάρκεια ιδίων κεφαλαίων συνιστά μείζων λόγο ενεργοποίησης της εποπτικής αρμοδιότητας της κεντρικής τράπεζας. Επιπροσθέτως, το σύνολο των αναφερομένων στα άρθρα 48-48α ΚΝ 2190/1920 ως λόγων δικαστικής λύσης της ανώνυμης εταιρείας 22 αποτελούν συνάμα και λόγο ανάκλησης της άδειας λειτουργίας ενός πιστωτικού ιδρύματος με απόφαση της ΤτΕ, καθώς η τελευταία υποκαθιστά, εν προκειμένω, την λειτουργία του δικαιοδοτικού οργάνου 23. Εν γένει, θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι στην περίπτωση συνδρομής των προβλεπόμενων στο εταιρικό δίκαιο λόγων λύσεως της ανώνυμης εταιρείας διακυβεύεται ευθέως η φερεγγυότητα της τράπεζας, η επιστροφή των κεφαλαίων των πιστωτών κι η συστημική ευστάθεια, τούτο δε συντείνει άνευ ετέρου στην επανεξέταση της άδειας λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος από το εποπτικό όργανο. Συνεπώς, δεν είναι δικαιολογημένη η διάκριση των διαδικασιών εκκαθάρισης λόγω του γεγονότος ότι για την έναρξη της εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης δεν αξιώνεται κάποια απόφαση της ΤτΕ για την ανάκληση της αδείας της ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας. Αντίθετα, όπως καταδείχθηκε ανωτέρω, τέτοια περί ανακλήσεως απόφαση πρέ- 22. Το άρθρο 48 παρ. 1 ΚΝ 2190/1920 προβλέπει ρητώς ότι: «Η εταιρεία μπορεί να λυθεί με δικαστική απόφαση μετά από αίτηση οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον εάν: α) κατά τη σύσταση της εταιρείας δεν καταβλήθηκε το κεφάλαιο που ήταν καταβλητέο, ολικά ή μερικά, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου και του καταστατικού, β) η εταιρεία δεν έχει το ελάχιστο κεφάλαιο που ορίζεται κάθε φορά από το νόμο, γ) το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας, όπως προσδιορίζονται στο υπόδειγμα του ισολογισμού που προβλέπεται από το άρθρο 42γ, καταστεί κατώτερο του ενός δεκάτου (1/10) του μετοχικού κεφαλαίου και η γενική συνέλευση δεν λαμβάνει μέτρα κατά το άρθρο 47, δ) η εταιρεία δεν έχει υποβάλει, προς καταχώριση, οικονομικές καταστάσεις τριών (3) τουλάχιστον συνεχών διαχειριστικών χρήσεων, εγκεκριμένες από την γενική συνέλευση». 23. Το τελευταίο εδάφιο του άρθρ. 48 παρ. 1 ΚΝ 2190/1920 είναι σαφές: «Έννομο συμφέρον για τη λύση της εταιρείας έχει και ο Υπουργός Ανάπτυξης, ή η κατά περίπτωση αρμόδια εποπτεύουσα Αρχή». πει να ληφθεί άμεσα στο πλαίσιο εφαρμογής του άρθρ. 8 Ν 3601/2007, εφόσον συντρέχουν οι περιστάσεις των άρθρων 47 επ. ΚΝ 2190/ Πέραν των ανωτέρω, θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι και κατά τη διαδικασία της εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης ένα πιστωτικό ίδρυμα παύει να ασκεί τραπεζικές εργασίες και ιδίως να προβαίνει σε αναδοχή καταθέσεων και σε χορηγήσεις πιστώσεων. Αντίθετα, προβαίνει σε εκείνες μόνον τις εργασίες που κρίνονται απαραίτητες για την εκπλήρωση του σκοπού της εκκαθάρισης του νομικού του προσώπου 24. Αντίστοιχα, συμβαίνουν και στην περίπτωση της ανακλήσεως της άδειας λειτουργίας μιας τράπεζας και θέσεως αυτής υπό καθεστώς ειδικής (ακούσιας) εκκαθάρισης, μετά την οποία το πιστωτικό ίδρυμα δεν διενεργεί κανενός είδους τραπεζικές εργασίες, παρά μόνον αυτές που υποβοηθούν το έργο της εκκαθάρισης 25. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΤτΕ με την εκάστοτε ατομική διοικητική πράξη ανάκλησης της άδειας λειτουργίας και θέσης της τράπεζας σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης απαγορεύει την άσκηση όλων των δραστηριοτήτων του άρθρ. 11 παρ. 1 Ν 3601/ , δηλ. όλων των ουσιωδών κύριων και παρεπόμενων δραστηριοτήτων που προβλέπονται για τα νομίμως λειτουργούντα στην Ελλάδα πιστωτικά ιδρύματα. Το γεγονός ότι η κρισιμότερη έννομη συνέπεια, που καταλαμβάνει και την περίπτωση της εταιρικής (εκούσιας) και αυτήν της ειδικής (αναγκαστικής) εκκαθάρισης, είναι η παύση διενέργειας τραπεζικών εργασιών, διευκολύνει το συμπέρασμα ότι οι δύο διαδικασίες ταυτίζονται κατά τα ουσιώδη. Η ανωτέρω έννομη συνέπεια επέρχεται μάλιστα αδιαφόρως της ειδικότερης αιτίας και των επιμέρους διαδικαστικών προϋποθέσεων που εκπληρώθηκαν προκειμένου να εισέλθει το ίδρυμα σε καθεστώς εκκαθάρισης. Ακόμη και στην αξιολογικά ουδέτερη περίσταση της παρόδου του καταστατικού χρόνου διάρκειας της τραπεζικής εταιρείας η παύση περαιτέρω διενέργειας τραπεζικών εργασιών πρέπει να θεωρείται αυτονόητη. 6. Η εν πολλοίς ταύτιση των λόγων λύσης κι εκκαθάρισης μιας ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας με τους λόγους ανάκλησης της άδειας λειτουργίας της από το εποπτικό όργανο, κι ιδίως το γεγονός ότι η βασική έννομη συνέπεια της παύσης των τραπεζικών εργασιών διατρέχει οριζόντια και τις δύο κατά φαινόμενο μόνον διακριτές διαδικασίες εκκαθάρισης, αναδεικνύουν μια μείζονα νομοθετική αξιολόγηση περί ομοιόμορφης αντιμετώπισης του σταδίου εκκαθάρισης του νομικού προσώπου ενός πιστωτικού ιδρύματος. Στο σημείο μάλιστα αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν η δικαιοπολιτικά προταχθείσα επιλογή προστασίας της συστημικής 24. Όπως σημειώνει ο Ψυχομάνης, (2006), σ. 345, «κατά την εξέλιξή της, πάντως, δεν επιτρέπεται συνέχιση εργασιών». 25. Κανονισμός ειδικής εκκαθάρισης πιστωτικών ιδρυμάτων, ΕΠΑΘ 2/21/ , άρθρ. 1 παρ Βλ. ενδεικτικά άρθρ. 3 εδαφ. β, ΕΠΑΘ 46/ (ΦΕΚ Β 2208/ ). Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο από το

10 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ σταθερότητας, ιδίως όταν εμφανίζονται προβλήματα βιωσιμότητας και φερεγγυότητας των τραπεζών 27. Η κατευθυντήρια αυτή αρχή επιβάλλει την ενιαία ρύθμιση των διαδικασιών περαίωσης των νομικών προσώπων των τραπεζών, ώστε να μην παραβλάπτονται τα συμφέροντα των πιστωτών τους. Το συμπέρασμα αυτό διευκολύνει κι η προβλεπόμενη δέσμια αρμοδιότητα της ΤτΕ, η οποία οφείλει σε κάθε περίπτωση ανακλήσεως άδειας λειτουργίας τράπεζας να θέτει το νομικό πρόσωπο σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης, συνεπώς να εφαρμόζει το ειδικό κανονιστικό πλαίσιο που θέτει ο Κανονισμός σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις εκκαθάρισης πιστωτικών ιδρυμάτων. Β. Τελολογική στάθμιση των συγκρουόμενων διατάξεων στο πλαίσιο αρτιότερης εξυπηρέτησης των συνδεόμενων με την περάτωση του νομικού προσώπου της τράπεζας συμφερόντων 1. Η προσεκτική εξέταση των επιμέρους όρων του Κανονισμού επιρρωνύει την προεκτεθείσα θέση, καθώς το εν λόγω κανονιστικό κείμενο καθορίζει συγκεκριμένες προϋποθέσεις για την απογραφή και ρευστοποίηση της περιουσίας του νομικού προσώπου της τράπεζας, την διαδικασία εξέλεγξης κι ικανοποίησης των απαιτήσεων των πιστωτών του ιδρύματος, την εκποίηση των ακινήτων του και θέτει συγκεκριμένο πλαίσιο για την ασκούμενη εποπτική αρμοδιότητα της ΤτΕ, ρυθμίσεις οι οποίες θα πρέπει να καταλαμβάνουν το σύνολο των περιπτώσεων εκκαθάρισης πιστωτικών ιδρυμάτων. Ως επαρκής δικαιοπολιτικός λόγος για την μη εφαρμογή των ρυθμίσεων αυτών και στην περίπτωση της εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης δεν μπορεί να θεωρηθεί το διαφορετικό αφετήριο σημείο της τελευταίας, ιδίως όταν σε όλες τις περιπτώσεις αυτές αφενός είναι βέβαιη η ανάκληση της άδειας λειτουργίας του ιδρύματος και δεδομένη η παύση των τραπεζικών εργασιών. Περαιτέρω, οι σαφώς χαλαρότεροι όροι περαίωσης των εργασιών του νομικού προσώπου της ανώνυμης εταιρείας που προβλέπονται στον ΚΝ 2190/1920 δεν φαίνεται να συνάδουν με την εκκαθάριση ενός ευμεγέθους χρηματοπιστωτικού οργανισμού, κατά το στάδιο της οποίας καλούνται να συμπράξουν ευάριθμοι πιστωτές και οφειλέτες, καθώς και να λάβει χώρα διαχείριση κι εκποίηση σημαντικής αξίας περιουσιακών στοιχείων στοιχεία (κινητά κι ακίνητα). Οι διαδικασίες αυτές οφείλουν να γίνουν κατά τρόπο συντεταγμένο κι, επαρκώς προσδιορισμένο, για τον επιπρόσθετο λόγο ότι η εκκαθάριση ενός πιστωτικού ιδρύματος επηρεάζει ουσιωδώς την εύρυθμη λειτουργία των συνολικών τραπεζικών εργασιών και δεν πρέπει να διαταράσσει την ισορροπία του πιστωτικού συστήματος. Λόγοι, συνεπώς, γενικού συμφέροντος κι ιδίως προστασίας των καταθετών, των δανειοληπτών, αλλά και των τρίτων αντισυμβαλλομένων των τραπεζών επιβάλλουν την ομοιόμορφη 27. Πρβλ. άρθρ. 63 Β παρ. 1-3, 68 παρ. 1 στ) Ν 3601/2007. Δ. Κ. ΡοΥσσησ εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου του Κανονισμού στο σύνολο των περιπτώσεων. 2. Η ανάγκη de lege lata επέκτασης των ρυθμίσεων του Κανονισμού και στις περιπτώσεις της λεγόμενης εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης των ανώνυμων τραπεζικών εταιρειών εμφαίνεται ως η δικαιοπολιτικά ορθότερη επιλογή, εάν αναλογισθεί κανείς την ανακολουθία και πάντως την αξιολογική αντινομία, που προκύπτει από την παράλληλη εφαρμογή των διατάξεων του ΚΝ 2190/1920 και του Κανονισμού, ιδίως στις περιπτώσεις που ο λόγος λύσης της τραπεζικής εταιρείας συνέχεται με ζητήματα βιωσιμότητας και φερεγγυότητας του ιδρύματος. Πιο συγκεκριμένα, προβλέψεις του ΚΝ 2190/1920 που διαφοροποιούνται από αυτές του Κανονισμού, αλλά και που δεν συμβιβάζονται με τη διαδικασία εκκαθάρισης ενός πιστωτικού ιδρύματος, είναι οι ακόλουθες: - η συνέχιση των εκκρεμών δικών: δυνάμει του ΚΝ 2190/ 1920 δεν προβλέπεται η διακοπή των δικών που είχαν εκκινήσει 28, ενώ με βάση τον αναλογικώς εφαρμοζόμενο στην διαδικασία της ειδικής εκκαθάρισης ΠτΚ οι ανοιγείσες δίκες και ιδίως οι αναγνωριστικού ή καταψηφιστικού περιεχομένου αγωγές σε βάρος του υπό εκκαθάριση ιδρύματος αναστέλλονται, - απογραφή εταιρικής περιουσίας: δυνάμει του ΚΝ 2190/ 1920 η απογραφή της εταιρικής περιουσίας δεν επιφέρει την ακυρότητα της διαδικασίας εκκαθάρισης, ούτε κωλύει την πρόοδο των εργασιών της, αντίθετα με τη ρητή πρόβλεψη του Κανονισμού, όπου η απογραφή της εταιρικής περιουσίας πρέπει να λάβει χώρα εντός ρητώς καθοριζόμενης προθεσμίας, συνιστά δε ουσιαστική προϋπόθεση ex lege οριζόμενη για την εκποίηση της εταιρικής περιουσίας, - εκποίηση εταιρικής περιουσίας: κανόνας είναι η ελεύθερη εκποίηση και μοναδικός περιορισμός που θέτει ο ΚΝ 2190/1920 είναι η πάροδος τεσσάρων (4) μηνών από τη θέση της εταιρείας σε διαδικασία λύσης κι εκκαθάρισης στο πλαίσιο του Κανονισμού η εκποίηση της ακινήτου περιουσίας του πιστωτικού ιδρύματος τίθεται υπό τις στενές προϋποθέσεις των άρθρων ΚΠολΔ, σε κάθε δε περίπτωση η ΤτΕ μπορεί να αντιταχθεί στην εκποίηση ορισμένων περιουσιακών στοιχείων, - υποβολή απαιτήσεων πιστωτών: στην εταιρικού δικαίου εκκαθάριση δεν περιλαμβάνεται πρόβλεψη για τη μέθοδο έγερσης των αξιώσεων των πιστωτών, όταν στην ειδική εκκαθάριση των τραπεζικών εταιρειών προβλέπεται σαφής διαδικασία με συγκεκριμένα στάδια, στο πλαίσιο των οποίων και μόνον καθίσταται δυνατή η υποβολή των απαιτήσεων των πιστωτών του ιδρύματος, η επαλήθευσή τους από τον ειδικό εκκαθαριστή, η δημοσιοποίησή τους και η επ αυτών υποβολή αντιρρήσεων, 28. Βλ. αντί άλλων Βενιέρη, εις ΔικΑΕ 2010, 49, αρ

11 περατωση νπ τραπεζασ - ανενεργεια διαδικασιασ εταιρικησ εκκαθαρισησ του κν 2190/1920 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ικανοποίηση πιστωτών: με βάση τις διατάξεις του ΚΝ 2190/1920 η εξόφληση των χρεών των οφειλετών γίνεται με τη μέθοδο και την διαδικασία, ιδίως δε με την σειρά που επιλέγουν οι εκκαθαριστές της εταιρείας με βάση την αρχή της προλήψεως 29 αντίθετα, με βάση τον Κανονισμό η ικανοποίηση των πιστωτών του ιδρύματος λαμβάνει χώρα μόνον εφόσον τηρηθεί η αυστηρά προκαθορισμένη διαδικασία υποβολής κι επαλήθευσης των απαιτήσεών τους, ρευστοποιηθούν τα περιουσιακά στοιχεία του ιδρύματος και καταρτισθεί ο σχετικός οριστικός ή και ο προσωρινός πίνακας διανομής. 3. Οι ανωτέρω ρυθμίσεις του ΚΝ 2190/1920 δεν λαμβάνουν υπόψιν τον sui generis χαρακτήρα της διαδικασίας εκκαθάρισης ενός πιστωτικού ιδρύματος, καθώς είναι προσανατολισμένες σε νομικά πρόσωπα μικρότερου μεγέθους, σε περιουσιακά στοιχεία ευχερέστερης αποτίμησης και σε συναλλακτικές σχέσεις περιορισμένου βεληνεκούς. Η ιδιοσυστασία της περάτωσης των εργασιών ενός χρηματοπιστωτικού οργανισμού, ο οποίος δημιούργησε συναλλαγές κατά την περίοδο της πιστωτικής επέκτασης και της κατακόρυφης αύξησης των τραπεζικών συναλλαγών, έγκειται κατ αρχήν στον τεράστιο όγκο των υπό εκκαθάριση εννόμων σχέσεων που συνδέουν το νομικό του πρόσωπο με δανειστές και οφειλέτες του και στη μεγάλη αξία των περιουσιακών του στοιχείων, που αυτονόητα υπερβαίνουν κατά πολύ τον μέσο όρο των ακινήτων μιας μεσαίου μεγέθους ανώνυμης εταιρείας. Δεν είναι μόνον το μέγεθος της ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας που επιβάλλει την τήρηση αυστηρών όρων για την εκκαθάριση του νομικού της προσώπου, αλλά κι η ανάγκη διασφάλισης ενός minimum προστασίας κι εναρμόνισης των ευάριθμων και συνδεόμενων με την ρευστοποίηση της περιουσίας του πιστωτικού ιδρύματος συμφερόντων. Τα συμφέροντα αυτά μπορεί να έχουν ειδικό (ιδιωτικό), αλλά και γενικότερο (δημόσιο) χαρακτήρα. Η ανάγκη προστασίας των συμφερόντων αυτών επιτάσσει την εφαρμογή οριοθετημένων κανόνων στο πλαίσιο εκκαθάρισης του ιδρύματος, ιδίως την τήρηση διατυπώσεων δημοσιότητας επί των κρίσιμων ενεργειών των οργάνων της εκκαθάρισης, την λήψη των απαραίτητων αδειών των εποπτικών και δικαστικών αρχών για την επωφελή ρευστοποίηση των περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας, την ομαλή ρύθμιση της διαδικασίας είσπραξης των χρεών των οφειλετών, αλλά και την ικανοποίηση των απαιτήσεων των πιστωτών του ιδρύματος δυνάμει συγκεκριμένων κριτηρίων και ιεραρχήσεων. 4. Ειδικότερα, η δικαιοπολιτικά αναγνωρισμένη ανάγκη δίκαιης και διαφανούς ικανοποίησης των πιστωτών του νομικού προσώπου δεν φαίνεται να υπηρετείται με την εφαρμογή των ελαστικών ρυθμίσεων του άρθρου 49 ΚΝ 2190/1920. Η ανάγκη αυτή αναδεικνύεται ήδη από τις κατευθυντήριες διατάξεις περί δικαστικής εκκαθάρισης κλη- 29. Βλ. Αντωνόπουλο, Δίκαιο ΑΕ και ΕΠΕ, 2008, παρ. 32 αριθμ. 20, Γεωργιάδη, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, 1999, παρ. 3 αριθμ. 27. ρονομιάς του ΑΚ, στις οποίες παραπέμπει το άρθρο 76 ΑΚ 30. Το αναλογικώς εφαρμοζόμενο άρθρο 1920 ΑΚ απορρίπτει την εφαρμογή της αρχής της προλήψεως προκειμένου για τη ρύθμιση της σειράς και του τρόπου ικανοποίησης των πιστωτών του εκκαθαριζόμενου νομικού προσώπου. Η ανάγκη αποτροπής του κινδύνου υιοθέτησης μιας αυθαίρετης και αδιαφανούς διαδικασίας εξαρτώμενης από τη μονομερή βούληση του εκκαθαριστή ενυπάρχει σαφώς στην ανωτέρω αξιολόγηση του ιστορικού νομοθέτη. Επιπλέον, η ρύθμιση της μεθόδου και της σειράς ικανοποίησης των πιστωτών πρέπει να είναι a priori γνωστή και να οριοθετείται δυνάμει συνθέματος κριτηρίων, ώστε να διασφαλίζει μια δικαιότερη κατανομή του προϊόντος ρευστοποίησης. Τούτο δε καθίσταται επιτακτικότερο στην περίπτωση που το ενεργητικό της περιουσίας του νομικού προσώπου δεν επαρκεί για την κάλυψη των απαιτήσεων των δανειστών του, όπως συνήθως συμβαίνει για ένα νομικό πρόσωπο που οδηγείται σε περαίωση των εργασιών του (πρβλ. ΑΚ 1920 εδάφ. α ). 5. Όπως μάλιστα εύστοχα σημειώνεται, στον βαθμό που η εταιρική περιουσία στις κεφαλαιουχικές εταιρείες δημιουργείται για να διασφαλίσει την ικανοποίηση των απαιτήσεων των πιστωτών 31, είναι απολύτως απαραίτητη η εξεύρεση αντικειμενικών κριτηρίων για τον προσδιορισμό της σειράς ικανοποίησης των αναγγελλομένων πιστωτών 32, κάτι που ενισχύει την εδώ αναπτυσσόμενη επιχειρηματολογία περί de lege lata αποκλεισμού των διατάξεων του ΚΝ 2190/1920 περί εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης. Η προτεινόμενη, ως λύση, αναλογική εφαρμογή των ρυθμίσεων της ΑΚ 1290, στις ανώνυμες εταιρείες, ειδικώς για τη διαδικασία εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων παρέλκει, καθώς οι αξιολογήσεις της ΑΚ 1920 έχουν ήδη ληφθεί υπόψιν και από το κανονιστικό πλέγμα που ρυθμίζει την ειδική (αναγκαστική) εκκαθάριση των ανωνύμων τραπεζικών εταιρειών. Ο Κανονισμός (άρθρα 4 και 6) και συμπληρωματικά ο Ν 3746/2008 (άρθρ. 13Α) 33 θέτουν 30. Άρθρο 76: «Η εκκαθάριση γίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις για τη δικαστική εκκαθάριση κληρονομιάς, που εφαρμόζονται αναλόγως». 31. Παμπούκης Κ., Εκποίηση αντικειμένων στην εκκαθάριση ομόρρυθμης εταιρείας, Αρμ 1981,533 επ., Ρόκας Ν., Εμπορικές Εταιρείες, παρ. 15 Α, Σκούρας, σε ΔικΑΕ (επιμ. Περάκη), άρθρ. 49, αριθμ Ρούσσος, σε Δίκαιο Νομικών Προσώπων, σ. 373 επ. 33. Το άρθρο 13Α Ν 3746/2008 αναφέρεται ευθέως στην σειρά ικανοποίησης των πιστωτών με βάση τις ρυθμίσεις του Πτωχευτικού Κώδικα, ορίζει δε ρητώς ότι: «Εάν ενεργοποιηθεί το ΤΕΚΕ για τους σκοπούς των άρθρων 63Δ και 63Ε του Ν 3601/2007, σε περίπτωση ειδικής εκκαθάρισης τα Σκέλη του ΤΕΚΕ αποκτούν αξιώσεις κατά του πιστωτικού ιδρύματος που τίθεται υπό ειδική εκκαθάριση, οι οποίες ικανοποιούνται προνομιακά από το προϊόν της ειδικής εκκαθάρισης μετά την ικανοποίηση των απαιτήσεων του άρθρου 154 περίπτωση γ του Πτωχευτικού Κώδικα και πριν από τις λοιπές απαιτήσεις του άρθρου 154 του Πτωχευτικού Κώδικα. Το ύψος της απαίτησης του άρθρου 154 περίπτωση γ του Πτωχευτικού Κώδικα ανά δικαιούχο που ικανοποιείται προνομιακά κατά το προηγούμενο εδάφιο υπόκειται σε ανώτατο όριο, που ορίζεται με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών. Το τυχόν υπερβάλλον ποσό της απαίτησης κάθε δικαιούχου ικανοποιείται μετά τα Σκέλη του ΤΕΚΕ και πριν από τις λοιπές απαιτήσεις του άρθρου 154 του Πτωχευτικού Κώδικα». Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο από το

12 ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ συγκεκριμένους κανόνες πρόσκλησης για αναγγελία απαιτήσεων, επαλήθευσης, διανομής ενεργητικού και συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών του νομικού προσώπου. Οι κανόνες αυτοί περιέχουν αντικειμενικά κριτήρια που προσεγγίζουν τις σαφώς οριοθετημένες και δικαιότερες διαδικασίες της αναγκαστικής εκτέλεσης και της ικανοποίησης των πτωχευτικών πιστωτών. Ως εκ τούτου, η ευθεία εφαρμογή των ρυθμίσεων περί ειδικής εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων σε κάθε διαδικασία εκκαθάρισης των ανωνύμων τραπεζικών εταιρειών υπηρετεί ανάμεσα στα άλλα ορθότερα και την ανωτέρω δικαιοπολιτική ανάγκη και διασφαλίζει την ικανοποίηση των πιστωτών της τραπεζικής επιχείρησης υπό όρους δικαιοσύνης και ισότητας. 6. Επιπροσθέτως, η οικονομική κρίση κι ο κλονισμός της χρηματοπιστωτικής αγοράς, αλλά κι η ανάγκη προστασίας των τρίτων συναλλασσομένων θέτουν καινούριους κανόνες στη διαχείριση και τον έλεγχο της περιουσίας των νομικών προσώπων των τραπεζών, οι οποίοι ισχύουν ήδη κατά το στάδιο της άσκησης της συνήθους δραστηριότητάς τους. Α fortiori τούτο πρέπει να γίνεται δεκτό και κατά το στάδιο της εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων. Η ανάγκη μετριασμού των συστημικών κινδύνων, προστασίας των καταθετών και ενίσχυσης των εγχώριων χρηματοπιστωτικών οργανισμών κατέστησε άλλωστε de facto μεγαλύτερο δανειστή της ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας το Ελληνικό Δημόσιο (μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας), το οποίο ως προνομιούχος μάλιστα πιστωτής 34, έλκει κάθε έννομο συμφέρον για την αποτελεσματική ευόδωση των εργασιών της εκκαθάρισης της τραπεζικής εταιρείας 35. Η εξάρτηση συνεπώς του υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος από την λυσιτελή διαδικασία εκκαθάρισης ενός πιστωτικού ιδρύματος αξιώνει την εφαρμογή 34. Βλ. άρθρ. 10 παρ. 19 Ν 4051/ Τούτο εμμέσως απορρέει κι από το άρθρο 68 παρ. 1 περ. ι) Ν 3601/2007, όπου σημειώνεται ότι: «Τα στελέχη και οι απασχολούμενοι στο πιστωτικό ίδρυμα υποχρεούνται να συμπράττουν με τον ειδικό εκκαθαριστή, τα όργανα της ειδικής εκκαθάρισης και το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων, Επενδύσεων και Εξυγίανσης και να ακολουθούν τις οδηγίες και υποδείξεις της Τράπεζας της Ελλάδος για τη διασφάλιση της ομαλής εκκαθάρισης του πιστωτικού ιδρύματος και την ικανοποίηση του δημόσιου συμφέροντος». Δ. Κ. ΡοΥσσησ ενός αυστηρού και ομοιογενούς πλέγματος κανόνων με συγκεκριμένες ρυθμίσεις και συμπληρωματικές αναφορές στην πτωχευτική διαδικασία συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών, ώστε να παρέχονται τα απαραίτητα εχέγγυα ασφάλειας κι αξιοπιστίας της τηρούμενης μεθόδου. Αντίστοιχη αξιολόγηση ενυπάρχει και στα προπαρασκευαστικά κείμενα της ΕΕ, στο πλαίσιο διαμόρφωσης ενός ενιαίου μηχανισμού εξυγίανσης και εκκαθάρισης των πιστωτικών ιδρυμάτων 36, κάτι που μαρτυρά τη βούληση του ευρωπαίου νομοθέτη να ομογενοποιήσει και να τυποποιήσει τις σχετικές διαδικασίες, διευκολύνει δε τον εφαρμοστή του δικαίου, παρέχοντάς του επιπλέον επιχειρήματα στο πλαίσιο της σύμφωνης με το κοινοτικό δίκαιο ερμηνείας των κανόνων δικαίου. V. Συμπέρασμα Με βάση τα ανωτέρω διαλαμβανόμενα, είναι δυνατόν να υποστηριχθεί de lege lata αφενός η ανενέργεια των διατάξεων των άρθρων 49 επ. ΚΝ 2190/1990 περί της ακολουθητέας διαδικασίας εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης, αφετέρου η αποκλειστική εφαρμογή της θεσπιζόμενης δυνάμει του Κανονισμού ειδικής εκκαθάρισης πιστωτικών ιδρυμάτων διαδικασίας, σε κάθε περίπτωση εκκαθάρισης τραπεζικής εταιρείας και περάτωσης των εργασιών του νομικού προσώπου ενός πιστωτικού ιδρύματος, ανεξαρτήτως εάν τούτη ενεργοποιήθηκε κατόπιν απόφασης του εποπτικού οργάνου της ΤτΕ ή του αρμοδίου εταιρικού οργάνου. Για την υπέρβαση δε κάθε μεθοδολογικής δυσχέρειας επιβάλλεται η ακόλουθη αλληλουχία ενεργειών στο πλαίσιο της εταιρικής (εκούσιας) εκκαθάρισης: α) απόφαση εταιρικού οργάνου περί λύσεως και θέσεως της τραπεζικής εταιρείας υπό καθεστώς εκκαθάρισης, β) ανάκληση της άδειας λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος, γ) υποχρεωτική θέση του ιδρύματος σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης και δ) εφαρμογή του Κανονισμού στο πλαίσιο της δέσμιας αρμοδιότητας της ΤτΕ δυνάμει του άρθρ. 68 παρ. 1 Ν 3601/ Βλ. Πρόταση Οδηγίας (COM 2012/280/3) για την ανάκαμψη και την εξυγίανση των πιστωτικών ιδρυμάτων. 64

13

14