ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΝΗΛΙΚΕΣ» Φοιτητής: Παναγιώτης Βρικέλλης, Α.Μ.: 141/ Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Αθανάσιος Στασινάκης ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2 Στην έγκυο σύζυγό μου Άννα, για την υπομονή και τη συμπαράστασή της 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στο Τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, στα πλαίσια των υποχρεώσεων µου για την απόκτηση πτυχίου. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή της διπλωματικής εργασίας, κ. Αθανάσιο Στασινάκη, επίκουρο καθηγητή του Τµήµατος Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, για την εµπιστοσύνη που µου έδειξε με την ανάθεση του συγκεκριμένου ερευνητικού αντικειμένου, για την καθοδήγηση που μου παρείχε με τις υποδείξεις, διορθώσεις και την στήριξή του έως την περάτωση της συγγραφής της διπλωματικής εργασίας. Θα ήθελα επίσης να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο προσωπικό της ιεύθυνσης Βιομηχανίας, Ενέργειας & Φυσικών Πόρων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για την άψογη συνεργασία κατά την διάρκεια της πρακτικής µου άσκησης, δίνοντάς µου το ερέθισμα και τις πρώτες γνώσεις για να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα. Η καθοδήγηση από τον προϊστάμενο της υπηρεσίας κ. Παναγιώτη Παρασκευά ήταν καθοριστική. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω και όλους που με βοήθησαν σε δημόσιες υπηρεσίες, τους ελαιοτριβείς, ελαιοπαραγωγούς, μηχανικούς και κυρίως το φίλο μου Τάσο Μπρούζα για την πολύτιμη βοήθεια που μου παρείχε, όποτε του ζητήθηκε, σχετικά με επεξεργασία ψηφιακού και οπτικοακουστικού υλικού. 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία πραγματοποιήθηκε μία γενική περιγραφή του ευαίσθητου και δυσεπίλυτου θέματος της διαχείρισης των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων (ΥΑΕ). Αναλυτικότερα, συλλέχθηκαν πληροφορίες για την ελαιοκαλλιέργεια, τα ελαιοτριβεία και τη διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου. Παρουσιάστηκαν διεργασίες επεξεργασίας αποβλήτων, ερμηνεύτηκαν χημικές έννοιες και τονίστηκαν οι επιπτώσεις από την ανεξέλεγκτη διάθεση των ΥΑΕ στο περιβάλλον. Περιγράφηκαν οι μέθοδοι επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων και διερευνήθηκε η αντιστοιχία των μελετών με τη νομοθεσία και τη διεθνή βιβλιογραφία. Παρουσιάστηκε η υπάρχουσα κατάσταση στη Λέσβο και υπολογίστηκε το κόστος κατασκευής των 2 συστημάτων επεξεργασίας ΥΑΕ που επικρατούν στο νησί. Ακολούθησε αξιολόγηση και κριτική των αποτελεσμάτων. Στο τέλος έγινε καταγραφή του παιδαγωγικού τμήματος της εργασίας. Συγκεκριμένα έγινε αναφορά όρων και στοιχείων σχετικών με την περιβαλλοντική εκπαίδευση και δημιουργήθηκαν δραστηριότητες και οπτικοακουστικό υλικό με σκοπό να παρουσιαστούν και να υλοποιηθούν σε ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την ελληνική και τη διεθνή βιβλιογραφία, το διαδίκτυο, την ισχύουσα νομοθεσία και από μελέτες των συστημάτων επεξεργασίας ΥΑΕ. Με την έρευνα πεδίου συλλέχθηκαν πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό. Καθοριστικό ρόλο για την περάτωση της έρευνας διαδραμάτισαν τα δεδομένα από αρμόδιες υπηρεσίες, οι συνεντεύξεις από ιδιοκτήτες και υπεύθυνους ελαιοτριβείων, ελαιοπαραγωγούς, μηχανικούς, ιδιώτες. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 Α ΜΕΡΟΣ: ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ 8 2. ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 8 3. ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΥΓΡΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ (ΥΑΕ) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ ΜΕ ΥΔΡΑΣΒΕΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ NAIAS ΑΛΛΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΥΑΕ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ 2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 52 Β ΜΕΡΟΣ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (ΠΕ) ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΠΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 75 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ 83 5

6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ Φ. 1 Ελαιόδεντρο...9 Φ. 2 Άνθη ελιάς.. 10 Φ. 3 Ελιές πάνω σε πλαστικό δίχτυ Φ. 4 Ραβδισμός πάνω στο δέντρο...12 Φ. 5 Σακιά με ελιές.12 Φ. 6 Τεμαχισμός χοντρού ξύλου με αλυσοπρίονο Φ. 7 Βιολογική παγίδα για την καταπολέμηση του δάκου.14 Φ. 8 Η εγκατάσταση του ελαιοτριβείου Τζωρτζή στην Κώμη..27 Φ. 9 Δεξαμενή διαχωρισμού φάσεων του ελαιουργείου Γιαννάκα 29 Φ.10 Δεξαμενή διαχωρισμού φάσεων του ελαιουργείου Γιαννάκα (κατασκευή). 29 Φ.11 Πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ελαιουργείου Τζωρτζή στην Κώμη..30 Φ.12 Πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ελαιουργείου Γιαννάκα κατά την κατασκευή...30 Φ.13 Λάκκος προσωρινής αποθήκευσης στερεών στο ελαιουργείο Γιαννάκα. 31 Φ.14 Χάρτης Ελλάδας Λέσβος...40 Φ.15 Χάρτης Λέσβου 41 Φ.16 Ελαιοτριβεία στη Λέσβο 43 Φ.17 Υγρά απόβλητα ελαιοτριβείου σε χείμαρρο των Παμφίλων 46 Φ.18 Υγρά απόβλητα ελαιοτριβείου σε χείμαρρο της Μόριας..46 Φ.19 Σύστημα μαλακτήρων στο ελαιοτριβείο Α. Μαυρίκου στα Πάμφιλα..70 Φ.20 Ντεκάντερ 3 φάσεων ελαιοτριβείου Α. Μαυρίκου στα Πάμφιλα 71 Φ.21 Πλυντήριο - αποφυλλωτήριο στο ελαιοτριβείο Α. Μαυρίκου στα Πάμφιλα...71 Φ.22 Ελαιοδεξαμενές στο ελαιοτριβείο Α. Μαυρίκου στα Πάμφιλα...72 Φ.23 Πινακίδα προγράμματος NAIAS στο ελαιοτριβείο Γιαννάκα...72 Φ.24 Αγωγοί μεταφοράς ανεπεξέργαστων ΥΑ προς δεξαμενή διαχωρισμού φάσεων στο ελαιουργείο Τζωρτζή 73 Φ.25 2ο πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ελαιουργείου Τζωρτζή στην Κώμη.73 Φ.26 Πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ελαιουργείου Γιαννάκα 74 6

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΠΙΝΑΚΩΝ Δ. 1 Διάγραμμα ροής ελαιοτριβείου 3 φάσεων 16 Π.1 Επιπτώσεις ΥΑΕ στο περιβάλλον.. 22 Δ. 2 Διάγραμμα ροής του ελαιοτριβείου Χατζηγιαννάκη - Κουλαγίνη...26 Δ. 3 Διάγραμμα ροής του ελαιοτριβείου Τζωρτζή στην Κώμη...28 Δ. 4 Διάγραμμα ροής του Συστήματος Διαχείρισης Υγρών Αποβλήτων του ελαιουργείου Τζωρτζή στην Κώμη.32 Δ.5 : Παραγωγή ελαιολάδου στη Λέσβο.44 Δ.6 : Συστήματα επεξεργασίας ΥΑΕ σε ελαιοτριβεία στη Λέσβο..45 7

8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η καλλιέργεια της ελιάς ξεκίνησε από την αρχαιότητα. Αυτό αποδεικνύεται από επιγραφές και αναπαραστάσεις σε αρχαιολογικά ευρήματα. Η Ελλάδα είναι από τις μεγαλύτερες ελαιοπαραγωγικές χώρες του κόσμου. Εκτός από την οικονομική πλευρά, η ελαιοκαλλιέργεια είναι συνυφασμένη με τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας. Το βασικό προϊόν της ελιάς είναι το ελαιόλαδο. Αποτελεί βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής, με αρκετά θρεπτικά στοιχεία απαραίτητα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Παράγεται σε βιομηχανικές μονάδες που λέγονται ελαιοτριβεία. Κατά την παραγωγή του ελαιολάδου, εξάγονται σημαντικές ποσότητες στερεών και υγρών αποβλήτων. Η ελαιοκαλλιέργεια, η διαχείριση των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων καθώς και η παρουσίαση των παραπάνω θεμάτων στην εκπαίδευση αποτελούν το ερευνητικό αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να περιγραφούν και να αξιολογηθούν οι τρόποι επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων. Επίσης, με βάση νομοθετικά και οικονομικά κριτήρια, να προταθεί η βέλτιστη δυνατή λύση για τη Λέσβο. Τέλος, μετά από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, να είναι σε θέση ο εκπαιδευτικός να παρουσιάσει εκπαιδευτικά προγράμματα με τα οποία θα διασαφηνιστούν οι πτυχές του παραπάνω αντικειμένου και θα ενημερωθεί το επιμοφούμενο κοινό. Α ΜΕΡΟΣ: ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ 2. ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Ένα από τα πρώτα δέντρα που καλλιεργήθηκαν στον κόσμο είναι η ελιά. Οι απόψεις διίστανται όσον αφορά το αρχικό είδος από το οποίο προήλθε η ελιά με τη σημερινή της μορφή. Σύμφωνα με τον Standish (1960), υποστηρίζεται ότι προήλθε από το Oleaster που συναντάται σε άγρια μορφή σε μεσογειακές περιοχές της Αφρικής και της Ευρώπης αλλά και κοντά στη Μαύρη και την Κασπία Θάλασσα. Κατά άλλη 8

9 εκδοχή υποστηρίζεται ότι προέρχεται από το Olea chrysophyla, είδος που κάποτε κάλυπτε μεγάλες εκτάσεις της Αφρικής (Standish, 1960). Γεγονός αποτελεί ότι η καλλιέργειά της εξαπλώθηκε σε μεγάλη έκταση στην Ευρώπη. Πιθανόν εκεί να οφείλεται η ονομασία της ελιάς ως Ευρωπαϊκή (Olea europea). Ειδικότερα για τις μεσογειακές χώρες, η ελιά από την αρχαιότητα αποτελούσε την πρωτεύουσα καλλιέργεια και σήμερα υπολογίζεται ότι εκεί καλλιεργείται το 98% των ελαιόδεντρων (Κυριτσάκης, 1988). Η ελιά δεν καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο. Ευδοκιμεί μόνο σε εύκρατα κλίματα, σε φτωχά και αβαθή εδάφη, ελαφρώς αλκαλικά. Συναντάται σε περιοχές με υψόμετρο έως 900 μέτρων και είναι ευαίσθητη σε παγετούς (έως -3 ο C, αλλά και μέχρι 36 ο C). Είναι αειθαλές και αιωνόβιο δέντρο και αν προσεχθεί, μπορεί να διατηρήσει την παραγωγικότητά της για πολλά χρόνια. Μπορεί να φθάσει σε ύψος έως τα 20 μέτρα (Fooks, 1996). Φ.1: Ελαιόδεντρο Οι ρίζες της ελιάς, όπως αναφέρει ο Fooks (1996), αναπτύσονται επιφανειακά ή φθάνουν σε μεγάλο βάθος, αναλόγως της σύστασης του εδάφους. Ο κορμός της ελιάς είναι τα πρώτα χρόνια λείος αλλά αργότερα αποκτά ανώμαλη επιφάνεια. Τα φύλλα της είναι μακρόστενα, παχιά και λογχοειδή και η πάνω επιφάνεια έχει πράσινο χρώμα ενώ η κάτω ασημί. Ανθίζει από τέλη Απριλίου έως Μάιο με πολλά, μικρά και 9

10 κιτρινόλευκα άνθη αλλά δεν θα δώσουν όλα καρπούς. Ο καρπός της ελιάς αποτελείται από την επιδερμίδα, τη σάρκα και το κουκούτσι. Η απόδοση του ελαιόδεντρου, συνήθως τον έκτο χρόνο από τη φύτευσή του, εξαρτάται από την ποικιλία, το έδαφος, τις καλλιεργητικές συνθήκες και τον τρόπο πολλαπλασιασμού (Fooks, 1996). Χαρακτηριστικό γνώρισμα στην ελαιοκαλλιέργεια είναι η Παρενιαυτοφορία, όπου μετά από μία ελαιοκομική περίοδο με καλή απόδοση έπεται μία με φτωχότερη παραγωγή. Φ.2: Άνθη ελιάς Η συγκομιδή του ελαιοκάρπου θα πρέπει να γίνεται όταν έχει ωριμάσει. Αυτό γίνεται κατανοητό όταν έχει αλλάξει το χρώμα του από πράσινο ή κίτρινο σε σκούρο ιώδες. Αν η συγκομιδή γίνει νωρίτερα, η απόδοση σε ελαιόλαδο θα είναι μικρότερη ενώ αν πραγματοποιηθεί αργότερα, η ποιότητα του ελαιολάδου θα είναι υποβαθμισμένη (Γιαννάκας, 2013). Παλιότερα το μάζεμα της ελιάς γινόταν με τα χέρια, αφού ο καρπός είχε πέσει στο έδαφος. Η παραπάνω διεργασία απαιτούσε περισσότερο χρόνο, αρκετά εργατικά χέρια και το λάδι που παραγόταν ήταν κατώτερης ποιότητας. Μετά χρησιμοποιήθηκαν τα πανιά για συλλεχθούν οι ελιές πιο γρήγορα. Εγκαταλήφθηκαν όμως γρήγορα γιατί ήταν σχετικά βαριά, συγκρατούσαν ποσότητες νερού της βροχής και επομένως επιτάχυναν την αλλοίωση του ελαιοκάρπου που ερχόταν σε επαφή με 10

11 το νερό. Αντικαταστάθηκαν από πλαστικά διάτρητα δίχτυα που ήταν ελαφρύτερα και δεν συγκρατούσαν νερά. Αυτά χρησιμοποιούνται έως και σήμερα. Φ.3: Ελιές πάνω σε πλαστικό δίχτυ Ένας τρόπος για να συλλεχθεί ο ελαιόκαρπος απευθείας από το δέντρο είναι με τα χέρια. Έτσι δεν τραυματίζεται το δέντρο και ο καρπός ενώ δεν συλλέγονται ξένα υλικά όπως φύλλα ή χόρτα. Εφαρμόζεται στις επιτραπέζιες ποικιλίες και λιγότερο στις ελαιοποιήσιμες. Το μειονέκτημά της είναι ότι πρόκειται για δαπανηρή μέθοδο (Κυριτσάκης, 1988). Στις περισσότερες περιπτώσεις εφαρμόζεται συγκομιδή με ραβδισμό. Πραγματοποιείται συνήθως με ξύλινα ή ακόμη και με πλαστικά ραβδιά διαφόρων μεγεθών ή ακόμη και με μικρές, πλαστικές χτένες. Όταν οι περιστάσεις το απαιτούν, ο ραβδισμός πραγματοποιείται πάνω στο δέντρο. Αρνητικό γεγονός στο ραβδισμό, κυρίως όταν χρησιμοποιούνται μεγάλα ραβδιά, αποτελεί ο τραυματισμός του δέντρου αλλά και των ελιών κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιολάδου. Επιπλέον, πρόκειται για κουραστική και χρονοβόρο διαδικασία. Λογική συνέχεια των ραβδιών αποτέλεσαν τα ραβδιστικά μηχανήματα με γεννήτρια που έχουν τύχει ευρείας αποδοχής, μιας και μειώνουν σημαντικά το χρόνο και το κόστος της συγκομιδής. Σε περιοχές που το ανάγλυφο του εδάφους και η διάταξη των ελαιόδεντρων το επιτρέπει, η συγκομιδή γίνεται με δονητές. 11

12 Φ.4: Ράβδισμα πάνω στο δέντρο Οι πλαστικοί κουβάδες έχουν αντικαταστήσει τα παλιά, πλεκτά καλάθια για τη συλλογή του ελαιοκάρπου από το έδαφος ή τα δίχτυα. Στη συνέχεια ο ελαιόκαρπος τοποθετείται σε πλαστικά σακιά ή σε σακιά από διάφορα νήματα. Τα τελευταία πλεονεκτούν στο ότι επιτρέπουν μερικώς τον αερισμό του ελαιοκάρπου και εμποδίζουν την αλλοίωσή του. Η τάση στη χρήση σακιών είναι να κατασκευάζονται έτσι ώστε να επιτρέπουν όσο το δυνατόν περισσότερο τον αερισμό των ελιών. Χρησιμοποιούνται επίσης διάτρητα τελάρα. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει οι ελιές να οδηγούνται το συντομότερο δυνατόν στο ελαιοτριβείο. Φ.5: Σακιά με ελιές 12

13 Εδώ και πολλά χρόνια, σε εδάφη με μεγάλη κλίση, κατασκευάζονται αναβαθμίδες (ή σέτια ή πεζούλες). Με αυτό τον τρόπο εμποδίζεται η διάβρωση του εδάφους που προκαλείται κυρίως λόγω των δυνατών βροχών, συγκρατούνται οι ρίζες των δέντρων αλλά συγχρόνως διευκολύνεται η ελαιοκαλλιέργεια. Με τη λίπανση προσδίδουμε στο έδαφος τα απαραίτητα συστατικά που χρειάζεται το δέντρο για να αναπτυχθεί και να αποδώσει καλύτερα. Εκτός από τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται στη συμβατική γεωργία, υπάρχουν κι άλλα συμβατά με τις αρχές της βιολογικής καλλιέργειας. Με το όργωμα διευκολύνεται η πρόσληψη οξυγόνου, νερού και θρεπτικών συστατικών από τις ρίζες του δέντρου. Γνωστό από την αρχαιότητα, παλιότερα γινόταν με ένα ζευγάρι βόδια ή άλογα ενώ τώρα με γεωργικούς ελκυστήρες (τρακτέρ). Αναλόγως το βάθος και την ποιότητα του οργώματος, γίνεται χρήση του κατάλληλου παρελκόμενου μηχανήματος. Εφαρμόζεται φθινόπωρο ή άνοιξη. Από τις σημαντικότερες καλλιεργητικές φροντίδες είναι το κλάδεμα. Πραγματοποιείται από Φεβρουάριο έως Μάρτιο. Ουσιαστικά πρόκειται για τη διαμόρφωση του ελαιόδεντρου ώστε να αποδίδει περισσότερο σε βάθος χρόνου. Αναλόγως την περίσταση, αφαιρούνται χοντρά ξύλα και κλαδιά (ξερά συνήθως αλλά και χλωρά) ούτως ώστε όλο το δέντρο να είναι αποδέκτης της ηλιακής ακτινοβολίας και να αερίζεται σωστά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ανάπτυξη ασθενειών αλλά συγχρόνως γίνεται πιο προσβάσιμο στο ραβδισμό. Τα χοντρά ξύλα τεμαχίζονται σε μέγεθος καυσόξυλων ενώ τα κλαδιά είτε δίνονται ως ζωοτροφή, είτε καίγονται στον ελαιώνα είτε τεμαχίζονται με ειδικό μηχάνημα και διασκορπίζονται στο ελαιόκτημα ως εδαφοβελτιωτικό. Φ.6: Τεμαχισμός χοντρού ξύλου με αλυσοπρίονο 13

14 Αρκετές είναι οι ασθένειες της ελιάς. Η περισσότερο γνωστή είναι η προσβολή από ένα έντομο, το δάκο, που προσβάλει τον καρπό με αποτέλεσμα την πτώση του καρπού αλλά και την αλλοίωση της ποιότητας του λαδιού. Αντιμετωπίζεται με ράντισμα, συνήθως επίγεια με ψεκαστήρες και σπανιότερα με αεροψεκασμούς. Στη βιολογική καλλιέργεια το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με ειδικές παγίδες. Φ.7: Βιολογική παγίδα για την καταπολέμηση του δάκου 3. ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ Η παραγωγή ελαιολάδου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τομείς στην οικονομία της Ελλάδας, εδώ και αρκετά χρόνια. Το ελαιόλαδο παράγεται από την επεξεργασία του ελαιοκάρπου αφού συλλεχθεί και μεταφερθεί σε βιομηχανικές μονάδες που λέγονται ελαιοτριβεία ή ελαιουργεία. Υπάρχουν αρκετοί τύποι ελαιοτριβείων, άλλοι που χρησιμοποιούταν παλιότερα και άλλοι, μεταγενέστεροι και τεχνολογικά αναβαθμισμέμοι, που χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια. Τα προηγούμενα χρόνια, σύμφωνα με τον Κυριτσάκη (1988), το ελαιόλαδο παραγόταν σε παραδοσιακά ελαιουργεία που λέγονται αλλιώς και πιεστήρια. Η τεχνολογική εξέλιξη όμως επηρέασε τον τομέα της εξαγωγής του ελαιολάδου. Έτσι τελευταία, κατασκευάζονται συνεχώς φυγοκεντρικά ελαιοτριβεία, δηλαδή ελαιουργεία των οποίων η λειτουργία βασίζεται στην φυγοκέντριση ή στην συνάφεια και την φυγοκέντριση (τα τελευταία λέγονται και μεικτά) (Κυριτσάκης Α., 1988). Τα παραπάνω διακρίνονται σε φυγοκεντρικά ελαιοτριβεία 2 φάσεων και σε 14

15 φυγοκεντρικά ελαιοτριβεία 3 φάσεων, αναλόγως «πόσες φάσεις» έχουμε μετά τον οριζόντιο φυγοκεντρικό διαχωριστήρα (Ντεκάντερ). Στο διάγραμμα Δ.1 παρουσιάζεται το διάγραμμα ροής ενός φυγοκεντρικού ελαιοτριβείου 3 φάσεων όπου διακρίνονται όλα τα στάδια και οι διεργασίες μετατροπής του ελαιοκάρπου σε ελαιόλαδο (και φυσικά ελαιοπυρήνα και υγρά απόβλητα). Τα στάδια που παρουσιάζονται είναι τα παρακάτω: Οι ελιές φτάνουν στο ελαιοτριβείο κι αφού ζυγιστούν, ρίχνονται στη χοάνη υποδοχής ελαιοκάρπου και οδηγούνται στο αποφυλλωτήριο όπου τα φύλλα απορροφούνται από το μηχάνημα. Το πλυντήριο είναι ο επόμενος σταθμός όπου οι ελιές καθαρίζονται από χώμα, σκόνη και άλλες ξένες ύλες. Με τη βοήθεια αναβατορίου, οι ελιές περνάνε από το σπαστήρα. Εκεί γίνεται το σπάσιμο ή η άλεση του ελαιοκάρπου. Η ελαιοζύμη που προκύπτει κατέρχεται σε σύστημα μαλακτήρων όπου και μαλάσσεται για μισή ώρα περίπου. Μέσω ειδικής αντλίας τροφοδοτείται ο οριζόντιος φυγοκεντρικός διαχωριστήρας (ντεκάντερ) τριών φάσεων όπου γίνεται ο διαχωρισμός ελαιόμουστου, πυρήνας και υγρών αποβλήτων. Κοχλίας οδηγεί την πυρήνα εκτός κτηρίου και μεταφορική ταινία σε σιλό φόρτωσης φορτηγών οχημάτων για να μεταφερθεί σε πυρηνελαιουργεία. Ο ελαιόμουστος επεξεργάζεται σε κάθετο φυγοκεντρικό διαχωριστήρα (λαβάλ) με το ελαιόλαδο να διαχωρίζεται από το νερό και από άλλες ξένες ύλες. Δεν είναι όμως αυτοί οι μοναδικοί τύποι ελαιοτριβείων. Υπάρχουν κι άλλοι που βασίζονται στις αρχές της ηλεκτροφόρησης, του χημικού διαχωρισμού, της διεργασίας αφαίρεσης του κουκουτσιού και της διήθησης (επιλεκτικού φιλτραρίσματος). Όμως οι παραπάνω τύποι σπάνια χρησιμοποιούνται (Niaounakis & Halvadakis, 2004). Στα παραδοσιακά ελαιουργεία καθώς στα φυγοκεντρικά 3 φάσεων, όπως αναφέρουν οι Niaounakis & Halvadakis (2004), το ένα μέρος των αποβλήτων έχει υγρή μορφή και το άλλο στερεή μορφή σε αντίθεση με τα φυγοκεντρικά 2 φάσεων όπου τα απόβλητα έχουν μια ενδιάμεσου τύπου μορφή. Συγκριτικά με τους άλλους τύπους ελαιουργείων, τα παραδοσιακά είναι εκείνα που παράγουν τα πιο βεβαρυμμένα υγρά απόβλητα. Εκείνα που παράγουν τα πιο αραιωμένα υγρά απόβλητα είναι τα φυγοκεντρικά 3 φάσεων. Με νεότερα στοιχεία, σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές, δύναται να εξαλειφθεί ο μεγάλος όγκος των υγρών αποβλήτων με το να μεταφερθούν αυτά στον ελαιοπυρήνα. Αν και η παραπάνω τεχνολογία δίνει ελπίδες στην αντιμετώπιση του προβλήματος, στην πράξη η ευθύνη μεταβιβάζεται στα 15

16 πυρηνελαιουργεία όπου πρέπει να καταναλωθεί περισσότερη ενέργεια για την ξήρανση και επεξεργασία του ελαιοπυρήνα (Niaounakis & Halvadakis, 2004). Δ.1: Διάγραμμα ροής ελαιοτριβείου 3 φάσεων 16

17 4. ΥΓΡΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ (ΥΑΕ) Τα ελαιουργικά υγρά απόβλητα λέγονται και κατσίγαροι ή λιοζούμια. Όπως αναφέρει ο Κούγκολος (2007), θεωρούνται, όσον αφορά το οργανικό ρυπαντικό φορτίο τους, από τα πλέον βεβαρυμμένα. Σε περιοχές της Ελλάδος όπου υπάρχουν πολλά, μικρά και διάσπαρτα ελαιοτριβεία εμφανίζεται εντονότερο το πρόβλημα των ελαιουργικών αποβλήτων (Κούγκολος Α., 2007). Τι είναι όμως ο κατσίγαρος; Όπως αναφέρουν οι Περδικάτσης κ.α. (2004), ουσιαστικά πρόκειται για το υδάτινο κλάσμα του χυμού του ελαιοκάρπου μαζί με το νερό που χρησιμοποιείται στο πλυντήριο, στους μαλακτήρες, στον ελαιοδιαχωριστήρα καθώς και το νερό που απαιτείται για τον καθαρισμό των μηχανημάτων. Όμως, ο κατσίγαρος δεν έχει πάντοτε τα ίδια χαρακτηριστικά, όσον αφορά τη σύσταση και την ποιότητά του. Στην πραγματικότητα επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Αυτοί είναι ο τύπος του ελαιοτριβείου που θα αλεσθούν οι ελιές, η ποικιλία τους, η ωριμότητά τους και η περιοχή που καλλιεργούνται, οι κλιματικές συνθήκες που επικράτησαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην περιοχή της καλλιέργειας καθώς κι αν έχει γίνει και σε ποιο βαθμό χρήση παρασιτοκτόνων και λιπασμάτων (Περδικάτσης Β. κ.α., 2004). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα ελαιουργικά απόβλητα θεωρούνται από τα πλέον βεβαρυμένα από πλευράς οργανικού ρυπαντικού φορτίου. Απαιτείται η επεξεργασία τους πριν διατεθούν στο περιβάλλον. Όμως δεν είναι εύκολη διαδικασία και θεωρείται δυσεπίλυτο πρόβλημα. Οι λόγοι, σύμφωνα με τους Kalogerakis et al. (2000), είναι καταρχήν η ποιότητα των αποβλήτων. Οι τιμές που κυμαίνεται το BOD 5 είναι από έως mg/l ενώ το COD κυμαίνεται από έως mg/l. Επίσης, είναι αρκετά μεγάλος ο λόγος COD/BOD 5 (από 3 έως 5) όπως και ο αριθμός των αιωρούμενων στερεών ενώ υπάρχουν και πολύ ισχυρές χρωστικές ουσίες οι οποίες δεν βιοαποδομούνται εύκολα. Ο δεύτερος λόγος είναι η περιοδική λειτουργία των ελαιοτριβείων που διαρκεί από το Νοέμβριο έως το Μάρτιο. Ο τρίτος, και καθόλου ευκαταφρόνητος, λόγος είναι οικονομικός. Το κάθε ελαιοτριβείο θα πρέπει να καταβάλει μεγάλο χρηματικό ποσό ώστε να εφαρμοστεί κατάλληλη μέθοδος επεξεργασίας. Η απαραίτητη τεχνολογία υπάρχει, αλλά απαιτεί την εγκατάσταση μεγάλων μονάδων επεξεργασίας. Όμως στην Ελλάδα τα ελαιοτριβεία 17

18 είναι πολλά, μικρά και διάσπαρτα και η κατασκευή μικρών μονάδων επεξεργασίας σε κάθε ελαιοτριβείο δεν θα μπορούσε να αποδώσει. Αλλά και το να κατασκευαστεί μία μεγάλη μονάδα επεξεργασίας είναι αρκετά δαπανηρό και οι εμπλεκόμενοι δεν είναι διατεθιμένοι να συνεισφέρουν, δεδομένου και της σχετικά χαμηλής τιμής του ελαιολάδου (Kalogerakis et al., 2000). Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να γίνει αναφορά στους παραπάνω όρους BOD, COD, αιωρούμενα στερεά και φαινόλες. Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο BOD (Biochemical Oxygen Demand) Ο όρος που χρησιμοποιείται ευρέως στα απόβλητα είναι το Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο. Πρόκειται για το οξυγόνο που καταναλώνεται από τους μικροοργανισμούς για να αποικοδομήσουν οξειδωτικά τις οργανικές ενώσεις που υπάρχουν στο νερό (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο ή BOD (Biochemical Oxygen Demand), σύμφωνα με το Φυτιάνο (1996), καλείται το μέτρο φόρτισης των αποβλήτων. Ο τρόπος που μετράται είναι με επώαση δείγματος νερού για 5 ημέρες στους 20 0 C. Με τον τρόπο αυτό προσδιορίζεται χημικά το διαλυμένο οξυγόνο (DO), πριν και μετά την επώαση του δείγματος. Το BOD εκφράζεται σε mg/l κατανάλωσης οξυγόνου (Φυτιάνος Κ., 1996). Χημικά απαιτούμενο οξυγόνο - COD (Chemical Oxygen Demand) Άλλος όρος που χρησιμοποιείται στη σύσταση των αποβλήτων είναι το χημικά απαιτούμενο οξυγόνο COD (chemical oxygen demand). Σύμφωνα με αναφορά από τους Κουιμτζή κ.α. (1998): Το COD παριστά την ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνεται για τη χημική οξείδωση των οργανικών ενώσεων, οι οποίες περιέχονται στα νερά. Η οξείδωση γίνεται με διχρωμικό κάλιο σε όξινο περιβάλλον και τα αποτελέσματα εκφράζονται σε mg O 2 /l νερού. Το προσδιοριζόμενο δείγμα νερού δεν πρέπει να περιέχει περισσότερο από 2 g/l χλωριούχων ιόντων, επειδή οξειδώνονται σε χλώριο και καταναλώνουν διχρωμικό κάλι. (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Αιωρούμενα στερεά SS (Suspended Solids) Στερεά σωματίδια που προέρχονται από τη φυσική αποσάθρωση του εδάφους και πετρωμάτων αλλά και από τα υγρά απόβλητα (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998) καταλήγουν σε φυσικούς αποδέκτες. Κάποια από αυτά αιωρούνται και δημιουργούν προβλήματα 18

19 όπως τη μείωση της διαπερατότητας του φωτός και απαιτείται η απομάκρυνσή τους (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Όπως αναφέρει ο Λέκκας (2005), κυρίως στη βαρύτητα βασίζονται οι διεργασίες απομάκρυνσης των αιωρούμενων στερεών οι οποίες έχουν μεγαλύτερη απόδοση όσο αυξάνει το μέγεθος των αιωρούμενων στερεών. Τα αιωρούμενα στερεά ή suspended solids (SS) διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: στα πτητικά αιωρούμενα στερεά ή volatile suspended solids (VSS) και στα μη πτητικά (ανόργανα) αιωρούμενα στερεά ή inert suspended solids (iss). Από την πλευρά τους, τα πτητικά (οργανικά) αιωρούμενα στερεά διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στα βιοαποδομούμενα πτητικά αιωρούμενα στερεά (bvss) και στα μη βιοαποδομούμενα πτητικά αιωρούμενα στερεά (nbvss) (Τσώνης Σ., 2004). Φαινόλες Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση στον κατσίγαρο αποτελούν οι φαινόλες. Έχουν αντιοξειδωτικά χαρακτηριστικά και δεν επιτρέπουν τη διάσπαση των λιπαρών οξέων και συντελούν στη διατήρηση του ελαιολάδου (Tsimidou et al., 1992, Ryan and Robards, 1998). Τι είναι οι φαινόλες; Κατά τους Κουιμτζή κ.α. (1998), πρόκειται για υδροξυπαράγωγα των αρωματικών υδρογονανθράκων. Τις συναντάμε ευρέως στην καθημερινότητα. Η φαινόλη (C 6 H 5 OH), χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για πολλά βιομηχανικά προϊόντα όπως πολυμερή υλικά, πρόσθετα βενζίνης, παρασιτοκτόνα, χρώματα, φάρμακα, εκρηκτικά κ.α. Οι χλωριωμένες φαινόλες, χρησιμοποιούνται συνήθως στην παρασκευή βιοκτόνων και συντηρητικών. Εμφανίζονται τόσο στα αστικά λύματα, όσο και στα, βιομηχανικά κυρίως, απόβλητα. Συγκεκριμένα παρατηρούνται σε βιομηχανίες χλωρίωσης, σε απόβλητα χαρτοβιομηχανιών, συντηρητικών ξυλείας και χημικών βιομηχανιών (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Σύμφωνα με τους Τσώνη και Γρηγορόπουλο (1983), σε φυγοκεντρικό ελαιοτριβείο οι τιμές του BOD 5 είναι 24 g/l, του COD είναι 45 g/l και των αιωρούμενων στερεών SS είναι 22 g/l ενώ οι αντίστοιχες τιμές σε ένα παραδοσιακό ελαιουργείο είναι: BOD 5 = 42 g/l, COD = 103 g/l και των αιωρούμενων στερεών SS = 36 g/l. Οι μέσες τιμές από μετρήσεις σε 9 άλλα ελαιουργεία της Λέσβου που έγιναν μέσα στο Νοέμβριο του 2002 έδειξαν ότι οι: Μέσες τιμές ολικού COD είναι: 78 g/l Μέσες τιμές φιλτραρισμένου COD είναι: 44 g/l 19

20 Μέσες τιμές αιωρούμενων στερεών είναι: 20 g/l Μέση τιμή αρχικού ph: 5,0 (Μελέτη Διάθεσης Λυμάτων & Αποβλήτων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2005). 5. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Ίσως τα υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων να μην αποτελούσαν αντικείμενο ιδιαίτερης επιστημονικής έρευνας, αν δεν ήταν αρκετά επιβλαβή για τη βιοποικιλότητα και το περιβάλλον γενικότερα. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ΥΑΕ στο έδαφος είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Όπως αναφέρουν οι Niaounakis & Halvadakis (2004), ο Ρωμαίος συγγραφέας Varro είχε παρατηρήσει ότι το έδαφος γινόταν άγονο, όταν υπολλείμματα από το ελαιόλαδο διοχετεύονταν στους αγρούς ενώ ο Θεόφραστος έγραψε ότι μπορείς να σκοτώσεις ένα δέντρο όταν ρίξεις λάδι στις ρίζες του και ότι τα νεότερα δέντρα είναι πιο ευαίσθητα σε αυτήν τη δοκιμασία. Η διάθεση ΥΑΕ στο έδαφος έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση βαρέων μετάλλων που περιέχονται σε αυτά. Επίσης, τα ΥΑΕ περιέχουν πολλά οξέα, ανόργανα άλατα και οργανικές ουσίες που μπορούν να καταστρέψουν την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων στο έδαφος. Σε αλκαλικό έδαφος που είχε ρυπανθεί από την απόθεση ΥΑΕ ανιχνεύθηκαν υψηλότερα επίπεδα αλατότητας, η αναλογία C/N αυξήθηκε ενώ το ph παρέμεινε αμετάβλητο (Paredes M.J. et al., 1986). Επίσης η διάθεση του κατσίγαρου στο έδαφος μπορεί να επηρεάσει την προσρόφηση, αποικοδόμηση και την κυκλοφορία των φυτοφαρμάκων (Niaounakis & Halvadakis, 2004). Το υψηλό οργανικό φορτίο του κατσίγαρου, κατά τον Κούγκολο (2007), σε συνδιασμό με την παρουσία σακχάρων και άλλων συστατικών που εμπεριέχονται σε αυτόν και ευνοούν την ανάπτυξη μικροβίων, έχουν ως αποτέλεσμα την ελάττωση του διαλυμένου οξυγόνου στο θαλασσινό νερό με επιπτώσεις στους θαλάσσιους οργανισμούς. Επιπρόσθετα, από τη διάθεση του κατσίγαρου στους υγρούς αποδέκτες, δημιουργείται στην επιφάνεια των νερών στρώμα ελαίων, εμποδίζοντας τη διάλυση του οξυγόνου στο νερό και προκαλώντας ασφυξία στους ανώτερους οργανισμούς (Κούγκολος Α., 2007). 20

21 Χαρακτηριστική είναι η τοξικότητα των φαινολών, ιδιαίτερα για την πανίδα των υδάτινων οικοσυστημάτων (Βορεάδου 1993, Σαββίδης 1994), για κάποιες ομάδες μικροοργανισμών (Ramos Cormenzana 1996, Tardioli et al. 1997) και για φυτά που βρίσκονται σε βλαστικό στάδιο. Οι φαινόλες και τα οργανικά οξέα που εμπεριέχονται σε μεγάλες ποσότητες στα ΥΑΕ τα καθιστούν φυτοτοξικά και έχει παρατηρηθεί καταστροφή δενδρυλίων και άλλων φυτών που έχουν έρθει σε επαφή με μεγάλες ποσότητες κατσίγαρου (Κούγκολος Α., 2007). Η παρουσία αιωρούμενων στερεών έχει ως επακόλουθο τη μειωμένη φωτοσύνθεση και τον περιορισμό χρήσεων των νερών. Θεωρούνται επικίνδυνα για τους ζωικούς οργανισμούς στην υδροχαρή βιοκοινωνία και μεταφέρουν τοξικές ουσίες. Για τους παραπάνω λόγους καθιερώθηκαν ανώτατα επιτρεπτά όρια των αιωρούμενων σωματιδίων στα νερά. Ιδιαίτερα μέτρα λαμβάνονται για την αφαίρεση των αιωρούμενων στερεών σε περιπτώσεις είτε πόσιμου νερού, είτε λυμάτων και αποβλήτων (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Όταν τα ΥΑΕ αποθηκεύονται σε ανοιχτές δεξαμενές και / ή απορρίπτονται στο έδαφος ή σε φυσικά ύδατα, τότε παρατηρούνται φαινόμενα ζύμωσης (Balice V. et al., 1986). Με αυτό τον τρόπο εκλύεται μεθάνιο και άλλα «έντονα» αέρια από μονάδες λιμνών εξάτμισης και ρυπαίνουν τα ύδατα και το έδαφος με αποτέλεσμα να επικρατεί κακοσμία, ακόμη και σε μεγάλες αποστάσεις, την περίοδο της ελαιοπαραγωγής (Niaounakis & Halvadakis, 2004). Δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί καθόλου η οπτική ρύπανση που δημιουργείται από την ανεξέλεγκτη διάθεση των υγρών αποβλήτων στο περιβάλλον, ιδιαίτερα σε τουριστικές περιοχές. Θετικό στοιχείο αποτελεί ότι τα ΥΑΕ παράγονται κατά τους χειμερινούς μήνες όπου η διαλυτότητα του οξυγόνου στο νερό είναι μεγαλύτερη και οι άνεμοι που επικρατούν είναι ισχυρότερης έντασης οπότε διαχέονται ευκολότερα οι ρύποι εμποδίζοντας να δημιουργηθούν φαινόμενα τοπικής ρύπανσης (Κούγκολος Α., 2007). Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον από την ανεξέλεγκτη απόθεση ανεπεξέργαστων υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων. 21

22 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΥΑΕ Υψηλή περιεκτικότητα σε χρωστικές Υψηλή περιεκτικότητα σε ελαιόλαδο και λιπαρές ενώσεις Περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες Υψηλό ποσοστό τοξικών ουσιών ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Περιορισμός φωτοσύνθεσης στα νερά λιμνών, ποταμών και θαλασσών Μείωση ορατότητας ψαριών Αισθητική υποβάθμιση Παρεμπόδιση οξυγόνωσης των νερών Μείωση πορώδους εδάφους Βιοτοξικότητα Φυτοτοξικότητα (φαινόμενα αλληλοπάθειας) Περιορισμός δράσης των αποδομητών μικροοργανισμών των ΥΑΕ Αποξυγόνωση υδάτινων αποδεκτών Φαινόμενα ευτροφισμού Χαμηλό ph, υψηλή ηλεκτρική αγωγιμότητα Π.1 : Επιπτώσεις ΥΑΕ στο περιβάλλον (Ηλία, 2007) Διάβρωση των εδαφών και διείσδυση στους υπόγειους υδροφορείς Ακατάλληλο για άρδευση (στις περισσότερες καλλιέργειες) 6. ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ Στα υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων, όσο και στα αστικά λύματα, εφαρμόζονται συστήματα καθαρισμού. Παρακάτω περιγράφονται διεργασίες κατά την επεξεργασία των αποβλήτων: Πρωτοβάθμια Κατεργασία Πρωτοβάθμια κατεργασία (primary treatment) εφαρμόζουμε για να απομακρύνουμε στερεά από τα απόβλητα. Σε αυτήν περιλαμβάνονται η πρωτοβάθμια καθίζηση (αναφέρεται κι απλώς καθίζηση) ή η επίπλευση και η χημική επεξεργασία με καθίζηση ή αλλιώς κροκίδωση (Κούγκολος Α., 2007). Πρωτοβάθμια Καθίζηση Επίπλευση Ο στόχος της πρωτοβάθμιας καθίζησης (primary sedimentation), σύμφωνα με τους Metcalf and Eddy (2006), είναι η απομάκρυνση των στερεών με καθίζηση αλλά και των σωματιδίων που επιπλέουν. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μείωση των 22

23 αιωρούμενων στερεών. Ουσιαστικά πρόκειται για προεπεξεργασία των υγρών αποβλήτων. Στην αρχική αυτή επεξεργασία απομακρύνεται το 50% - 70% των αιωρούμενων υλών ενώ το ΒOD ελαττώνεται κατά 25 40%. Με την πρωτοβάθμια καθίζηση απομακρύνονται αρκετά οργανικά υλικά, τα οποία υπό διαφορετικές συνθήκες θα οδηγούνταν άμεσα σε υδατικούς αποδέκτες (Metcalf and Eddy, 2006). Η ιλύς από τον πυθμένα των δεξαμενών, σύμφωνα με το Φυτιάνο (1996), οδηγείται σε πύργους χώνευσης. Εκεί επικρατούν αναερόβιες συνθήκες όπου απαέρια αποσύνθεσης εκπέμπονται ενώ μειωμένη εμφανίζεται η περιεκτικότητα της ιλύος στο νερό. Η ιλύς που χωνεύεται είτε θα καεί ή θα χρησιμοποιηθεί στη γεωργία, σε σκουπίδια ή θα εναποτεθεί κάπου αλλού (Φυτιάνος Κ., 1996). Τα υγρά απόβλητα διοχετεύονται σε δεξαμενή. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, τα περισσότερα από τα αιωρούμενα στερεά κατακάθονται λόγω της βαρύτητας. Οι περισσότερες δεξαμενές που εφαρμόζεται μηχανικός καθαρισμός έχουν χρόνους παραμονής αποβλήτων, ανάλογα με την περίσταση, από 1,5 3 ώρες (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Η καθίζηση εφαρμόζεται όταν το ειδικό βάρος των αιωρούμενων στερεών είναι μεγαλύτερο του νερού. Σε αντίθετη περίπτωση εφαρμόζεται επίπλευση (Λέκκας, 2005). Πρόκειται για μέθοδο απομάκρυνσης σταγονιδίων και στερεών. Ξεκίνησε ως μέθοδος διαχωρισμού και εμπλουτισμού ορυκτών. Αναλόγως τη φύση των αποβλήτων εφαρμόζονται και οι αντίστοιχες τεχνικές επίπλευσης. Η επίπλευση εφαρμόζεται σε βιομηχανικά απόβλητα όπως τρόφιμα και πετρελαιοειδή (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Αποσταθεροποίηση Αιωρημάτων (Κροκίδωση) Όσο μεγαλύτερα είναι τα στερεά, τόσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα καθίζησης. Για αυτό το λόγο πριν τη δεξαμενή καθίζησης εφαρμόζεται κροκίδωση και συσσωμάτωση με τις οποίες αυξάνεται το μέγεθος των στερεών (Λέκκας, 2005). Πρόκειται για μία χημική μέθοδο κατεργασίας των αποβλήτων. Αιωρούμενα σωματίδια, που δεν μπορούν να καθιζάνουν λόγω της βαρύτητας, απομακρύνονται με την κροκίδωση συσσωμάτωση με την προσθήκη κατάλληλων ηλεκτρολυτών που ονομάζονται κροκιδωτικά (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Κροκιδωτικό, σύμφωνα με τους Metcalf and Eddy (2006), είναι το χημικό αντιδραστήριο το οποίο προστίθεται για την αποσταθεροποίηση των κολλοειδών σωματιδίων στα υγρά απόβλητα, έτσι ώστε να προκύψει ο σχηματισμός κροκίδων. 23

24 Τα κροκιδωτικά που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι άλατα του σιδήρου και αργιλίου και πολυηλεκτρολύτες (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). Συσσωμάτωση Μετά την αποσταθεροποίηση των κολλοειδών ακολουθεί η συσσωμάτωσή τους. Αυτή επιτυγχάνεται με τη σύγκρουση (collide) των αιωρούμενων στερεών και συγκόλλησή τους (coalesce) προς μεγαλύτερα στερεά. Έτσι διευκολύνεται ο διαχωρισμός τους με τη μέθοδο της καθίζησης και της διήθησης (Λέκκας, 2005). Για την ενίσχυση της συσσωμάτωσης, σύμφωνα με τους Metcalf and Eddy (2006), χρησιμοποιείται ένα χημικό αντιδραστήριο που ονομάζεται αντιδραστήριο συσσωμάτωσης. Εξουδετέρωση Εξουδετέρωση είναι η αποκατάσταση της ισορροπίας υδρογονοκατιόντων (Η+) και υδροξυλιοανιόντων στο διάλυμα έτσι ώστε η ιονική ισχύς του καθενός να είναι ισοδύναμη (Niaounakis & Halvadakis, 2004). Πρόκειται, σύμφωνα με τους Κουιμτζής κ.α. (1998), για χημική μέθοδο επεξεργασίας αποβλήτων. Σκοπός της είναι η ομαλοποίηση του ph για την εύρυθμη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού. Επιπρόσθετα αφαιρούνται βαρέα μέταλλα τα οποία καταβυθίζονται σαν αδιάλυτα υδροξείδια (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). H αποσταθεροποίηση της αιωρούμενης και κολλοειδούς ύλης στον κατσίγαρο, σύμφωνα με τους Niaounakis & Halvadakis (2004), μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους: με τη μείωση του ph στο σημείο του μηδενικού φορτίου (π.χ. ph ~ 2-4) με τη χρήση Η 2 SO 4 ή με την αύξηση του ph (ph=11) χρησιμοποιώντας Ca(OH) 2 (Niaounakis & Halvadakis, 2004). Η εξουδετέρωση παρουσιάζει ορισμένες φορές προβλήματα όπως έκλυση ενέργειας, εξάτμιση επικίνδυνων ουσιών και διάβρωση υλικών. Η υδράσβεστος Ca(OH) 2 θεωρείται φθηνή βάση για την κατεργασία όξινων αποβλήτων. Στα αλκαλικά απόβλητα χρησιμοποιείται θειϊκό ή οξικό οξύ (Κουιμτζής Θ. κ.α.,1998). 7. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ Η επεξεργασία των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων αποτελεί δυσεπίλυτο πρόβλημα που απαιτεί άμεσα λύση. Εδώ και πολλά χρόνια, αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και πολλά συστήματα έχουν αναπτυχθεί παγκοσμίως, όμως κανένα δεν θεωρείται ιδανικό. Παρακάτω γίνεται καταγραφή συστημάτων επεξεργασίας ΥΑΕ. 24

25 7.1. ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ ΥΔΡΑΣΒΕΣΤΟ Ένα από τα περισσότερο εφαρμοσμένα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων είναι με χρήση υδρασβέστου. Η υδράσβεστος, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, χρησιμοποιείται συνήθως για την κατεργασία όξινων αποβλήτων όπως του κατσίγαρου. Η μέθοδος επεξεργασίας που προτείνεται, βάσει μελέτης επεξεργασίας διάθεσης αποβλήτων, έχει ως εξής: αρχικά τα απόβλητα οδηγούνται σε δεξαμενή για να εξουδετερωθεί η τοξικότητά τους. Αυτό γίνεται στη δεξαμενή εξουδετέρωσης κροκίδωσης με ανάμιξη με διάλυμα υδρασβέστου. Η εξουδετέρωση που απαιτείται προϋποθέτει παραμονή των αποβλήτων για 1 ώρα περίπου στη δεξαμενή. Με δοσομετρική αντλία παρέχεται διάλυμα υδρασβέστου ώστε να έχουμε 5 kg COD/ tn επεξεργασμένου ελαιοκάρπου. Μέσω μηχανικής ανάδευσης των αποβλήτων επιτυγχάνεται εξουδετέρωση (Μελέτη Επεξεργασίας Διάθεσης Αποβλήτων Ελαιοτριβείου Χατζηγιαννάκη Κουλαγίνη, 1995). Μετά τη δεξαμενή εξουδετέρωσης κροκίδωσης, τα απόβλητα με υπερχείλιση οδηγούνται σε δεξαμενή καθίζησης. Εκεί παραμένουν για 2 ώρες και τα υπερχειλίζοντα υγρά οδηγούνται στην τελική διάθεση. Η λάσπη που παράγεται, με τη βοήθεια αντλίας κύριας και εφεδρικής, οδηγείται στη δεξαμενή χώνευσης λάσπης όπου παραμένει για 7 ημέρες (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ελαιοτριβείου Τυποποιητηρίου Ελαιολάδου της Μ.Τ. & Δ.Τ. Ενεργειακή Ο.Ε., 2010). Έπειτα θα διατίθεται με ευθύνη του εργοστασιάρχη σε χωματερή που έχει νόμιμη άδεια λειτουργίας. Φρεάτιο δειγματοληψίας θα υπάρχει στον αύλειο χώρο του ελαιοτριβείου σε σημείο πριν τη διάθεση των αποβλήτων στο κοινοτικό αποχετευτικό δίκτυο (Μελέτη Επεξεργασίας Διάθεσης Αποβλήτων Ελαιοτριβείου Χατζηγιαννάκη Κουλαγίνη, 1995). Τα απόνερα της παραγωγικής διαδικασίας είναι τα απόβλητα του εργοστασίου. Αυτά οδηγούνται σε τριπλή σηπτική δεξαμενή πριν το Κοινοτικό δίκτυο αποχέτευσης. Τα λύματα των W.C. οδηγούνται σε απορροφητική δεξαμενή. Πριν διαθετούν τα απόβλητα στο κοινοτικό δίκτυο αποχέτευσης, θα ληφθεί δείγμα από φρεάτιο δειγματοληψίας (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ελαιοτριβείου Χατζηγιαννάκη Κουλαγίνη, 1995). Ο ελαιομούστος (μείγμα λαδιού, νερού και στερεών υπολειμμάτων) επεξεργάζεται σε κατακόρυφο ελαιοδιαχωριστήρα (λαβάλ). Το ελαιόλαδο που προκύπτει αποθηκεύεται σε ελαιοδεξαμενές ή δίδεται στον ελαιοπαραγωγό. Τα απόνερα αποχετεύονται σε δεξαμενές επεξεργασίας και στο τέλος καταλήγουν, μέσω αγωγού με φυσική ροή, στο 25

26 χείμαρρο της περιοχής (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ελαιοτριβείου Τυποποιητηρίου Ελαιολάδου της Μ.Τ. & Δ.Τ. Ενεργειακή Ο.Ε., 2010). Δ.2: Διάγραμμα ροής του ελαιοτριβείου Χατζηγιαννάκη - Κουλαγίνη 26

27 7.2. ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ NAIAS Με το σύστημα επεξεργασίας αποβλήτων ΝΑΙAS δόθηκε η ευκαιρία πιλοτικά να εγκατασταθούν συστήματα διαχείρισης αποβλήτων ελαιουργείων σε ελαιοτριβεία της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ( Φορέας υλοποίησης του προγράμματος είναι το Εργαστήριο Διαχείρισης Αποβλήτων του Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Η χρηματοδότηση του προγράμματος έγινε από τη διεύθυνση περιφερειακής ανάπτυξης της Ε.Ε. (ERDF Innovative Actions , Programme 2001 GR 16 0 PP 209). Γενικός στόχος είναι να αναπτυχθούν καινοτόμες δράσεις στα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (ΠΒΑ). Η δράση 7.6 του προγράμματος με τίτλο "Καινοτόμα Συστήματα Διαχείρισης Αποβλήτων Ελαιουργείων" έχει ως ειδικό στόχο την εγκατάσταση πιλοτικών συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων σε ελαιοτριβεία της ΠΒΑ (http :// /eda /naias/mission_gr.htm). Όμως, εκτιμάται ότι απαιτεί βελτιώσεις και προσθήκες (http :// www. env. aegean.gr /eda/naias/apovlita_gr.htm#paragogi). Το παρακάτω στοιχεία αναφέρονται στην εγκατάσταση ελαιοτριβείου του κ. Τζωρτζή, στην τοποθεσία Πασπαλάς της περιοχής Κώμης του πρώην Δήμου Λουτρόπολης Θερμής. Φ.8: Η εγκατάσταση του ελαιοτριβείου Τζωρτζή στην Κώμη 27

28 Σύμφωνα με την τροποποίηση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ελαιοτριβείου Τζωρτζή (2010), τo σύστημα διαχείρισης των υγρών αποβλήτων του ελαιουργείου (ΣΔΥΑΕ) θα αποτελείται από τα παρακάτω τμήματα / διεργασίες: 1) Μεταξύ decanter και ελαιοδιαχωριστήρα θα τοποθετηθεί σύστημα ανακύκλωσης των ΥΑΕ (Δ.3) που αναμένεται να μειώσει τον συνολικό όγκο των αποβλήτων κατά 50% τουλάχιστον. Δ.3: Διάγραμμα ροής του ελαιοτριβείου Τζωρτζή στην Κώμη 28

29 2) Σε ανοιχτή δεξαμενή διαχωρισμού φάσεων (Φ.9 & Φ.10) από οπλισμένο σκυρόδεμα θα γίνει αρχικός διαχωρισμός των αποβλήτων σε 3 κλάσματα όπου ο υδραυλικός χρόνος παραμονής θα είναι 5 ημέρες Φ.9: Δεξαμενή διαχωρισμού φάσεων του ελαιουργείου Γιαννάκα Φ.10: Δεξαμενή διαχωρισμού φάσεων του ελαιουργείου Γιαννάκα κατά την κατασκευή ( 29

30 3) Το υγρό κλάσμα θα διατεθεί μέσα στο ελαιόκτημα σε πεδίο υπεδάφειας διάθεσης (Φ.11 & Φ.12) Φ.11: Πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ελαιουργείου Τζωρτζή στην Κώμη Φ.12: Πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ελαιουργείου Γιαννάκα κατά την κατασκευή ( 30

31 4) Τα λίπη / έλαια που επιπλέουν θα αντληθούν με σκοπό την ανακύκλωση στο οριζόντιο φυγοκεντρητή (decanter) για εξαγωγή επιπλέον λαδιού. 5) Η λάσπη θα καθιζάνει θα απομακρύνεται κατά διαστήματα για ταφή σε αναερόβιους λάκκους κοντά στο πεδίο υπεδάφειας διάθεσης ή θα διατίθεται επιφανειακά σε μη καλλιεργημένες εκτάσεις. Φ.13: Λάκκος προσωρινής αποθήκευσης στερεών στο ελαιουργείο Γιαννάκα 6) Η λάσπη, αφού «χωνέψει», θα απομακρύνεται από τους αναερόβιους λάκκους και θα διατίθεται σε μη καλλιεργήσιμους αγρούς μία φορά το χρόνο (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010). Σχηματικά, τo σύστημα διαχείρισης των υγρών αποβλήτων του ελαιουργείου (ΣΔΥΑΕ) απεικονίζεται στο διάγραμμα Δ.4. 31

32 Δ.4: Διάγραμμα ροής του Συστήματος Διαχείρισης Υγρών Αποβλήτων του ελαιουργείου Τζωρτζή στην Κώμη Σε περίπτωση υπερχείλισης του υπεδάφειου πεδίου, μαζί με τα απόνερα από την έκπλυση του ελαιοκάρπου, θα διατεθούν στον χείμαρρο «Τενέγια», 140 περίπου μέτρα από τη σωλήνα υπερχείλισης, σύμφωνα με το ΔΥΠ 3435/2005 έγγραφο Διεύθυνσης Υγειονομικού (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010). Για τα απόνερα της παραγωγικής διαδικασίας θα κατασκευαστεί ειδικό σύστημα επεξεργασίας (NAIAS) (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2007). Στο σύστημα αποχέτευσης θα κατασκευαστεί ορθογωνικός λιποσυλλέκτης όπου θα οδηγούνται τα υγρά μέσω των επιδαπέδιων σιφόν (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010). Τα υγρά απόβλητα του ελαιουργείου διακρίνονται σε βιομηχανικά και σε λύματα προσωπικού. Τα βιομηχανικά απόβλητα θα διοχετεύονται σε ειδικές δεξαμενές επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, οι οποίες θα βρίσκονται μέσα στο οικόπεδο της 32

33 μονάδας (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010). Χωριστά θα διοχετεύονται τα λύματα προσωπικού σε σύστημα στεγανού απορροφητικού βόθρου (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2007). Τα νερά της βροχής του κτιρίου θα οδηγούνται μέσω υδρορροών, με ελεύθερη απορροή στον περιβάλλοντα χώρο και τους διπλανούς δρόμους, σύμφωνα με τους κανονισμούς εγκαταστάσεων κτιρίων (ΤΟΤΕΕ) (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010). Τα στερεά απόβλητα του ελαιουργείου είναι φύλλα και κλαδιά που προέρχονται από το αποφυλλωτήριο και οικιακά απορρίμματα από το προσωπικό (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010). Τα στερεά απορρίμματα (ελαιόφυλλα), που προέρχονται από το πλυντήριο και το αποφυλλωτήριο, θα οδηγηθούν μέσω απορροφητήρα, σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο στην αυλή της εγκατάστασης. Έτσι, δεν θα σκορπίζονται ενώ θα απομακρύνονται ανά τακτά διαστήματα με ευθύνη του αρμοδίου (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2007). Ο οριζόντιος διαχωριστήρας (Ντεκάντερ) είναι εξοπλισμένος με μία ειδική διάταξη το σύστημα ARA. Με την παραπάνω διάταξη μειώνεται το νερό αραιώσεως και συνεπώς των αποβλήτων. Όταν ο διαχωριστήρας λειτουργεί στις 3 φάσεις και είναι εφοδιασμένος με το σύστημα ARA, η πυρήνα που εξάγεται έχει χαμηλότερα ποσοστά υγρασίας έναντι της αντίστοιχης των 2 φάσεων. Δηλαδή παράγονται μικρής ποσότητας απόβλητα και υψηλής εμπορευσιμότητας πυρήνα (Τροποποίηση έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων Ελαιοτριβείου Τζωρτζή, 2010) ΑΛΛΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΕ Το ευρωπαϊκό πρόγραµµα LIFE Oleico+ αναπτύχθηκε για τεχνολογίες επεξεργασίας των ΥΑΕ και έλαβε χώρα σε Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία. Το πρόγραµµα παρουσίαζε τις εξής τεχνολογίες: Κοµποστοποίηση σε σειράδια, Στερεό Βιοκαύσιµο (Bio Combus), Φυτο-Εξυγίανση, Tirsav e-tirsav plus, Αερόβιος 33

34 Βιολογική Επεξεργασία Υγρών Αποβλήτων Ελαιουργείων, Ηλεκτροκροκκίδωση, Εξάτµιση-Υδρόλυση-Οξείδωση (Ε.Υ.Ο.) και τέλος Αναερόβια Χώνευση σε Μονάδα Επεξεργασίας Υγρών Αποβλήτων (Βαρδαλαχάκης Χ., 2004). Με την εκπόνηση του προγράμματος, όπως αναφέρει ο Βαρδαλαχάκης Χ. (2004), εξήχθησαν ποικίλα συµπεράσµατα, με κύριο ότι υπάρχουν µέθοδοι που επεξεργάζονται επιτυχώς τα απόβλητα, προσδίδοντας σηµαντικά έσοδα. Όμως, τα κόστη επένδυσης και λειτουργίας είναι υψηλά με αποτέλεσμα να µην είναι οικονοµικά βιώσιµες. Οι συγκεκριµένες τεχνολογίες ενδέχεται να γίνουν περισσότερο ελκυστικές στο άµεσο µέλλον, µε πιθανή συγχρηµατοδότηση από τα κράτη αλλά και µε τη µείωση του κόστους, εξαιτίας του ανταγωνισµού. Το βασικότερο συµπέρασµα είναι ότι η τεχνολογία Στερεό Βιοκαύσιµο (Bio Combus) επιτυγχάνει την επεξεργασία των ΥΑΕ και ταυτόχρονα είναι οικονοµικά βιώσιµη, µε χαµηλής έντασης περιβαλλοντικές επιπτώσεις για τα δεδοµένα της περιοχής µελέτης (Βαρδαλαχάκης Χ., 2004). Έχει καταγραφεί, από τον Αντωνίου Χ. (2009), μέθοδος κατεργασίας υγρών αποβλήτων από Decanter τριών φάσεων (κομποστοποίησης). Το κόστος της κομποστοποίησης φυτικών υπολειμμάτων είναι χαμηλότερο συγκριτικά με το κόστος που απαιτείται για να οδηγηθούν αυτά σε ΧΥΤΑ. Η Ελλάδα έχει την υποχρέωση, σύμφωνα με την οδηγία EU 31/1999, να μειώσει τα οργανικά απόβλητα που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ στο 35% των αντίστοιχων ποσοτήτων του Επιπλέον, το 30% της παγκόσμιας κατανάλωσης λιπασμάτων θα αντικατασταθεί με compost, μέχρι το Με την παραπάνω μέθοδο έχουμε την συγκομποστοποίηση των ΥΑΕ μετά την επεξεργασία FENTON με το πυρηνόξυλο. Το πυρηνόξυλο αποσυντίθεται, μέσω εξώθερμων αντιδράσεων, στην θερμόφιλη περιοχή, ενώ με την προσθήκη υγρών αποβλήτων αναπληρώνεται η απώλεια της υγρασίας και έτσι επιτυγχάνονται επιθυμητά επίπεδα υγρασίας. Το τελικό προϊόν αποτελεί ένα καλό εδαφοβελτιωτικό (Αντωνίου Χ., 2009). Τα ΥΑΕ, όπως αναφέρουν οι Vlyssides et al. (1995), μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ψεκασμό του πυρηνόξυλου. Παράλληλα, έχει ήδη αρχίσει η κομποστοποίηση. Αέρας εισάγεται στο υλικό με αερογεννήτριες. Με αυτό τον τρόπο, η θερμοκρασία για τις βιοαντιδράσεις διατηρείται σταθερή ανάμεσα στους ο C. Η συμβολή του αέρα είναι διττή, αφενός συντελεί στις οξειδωτικές αντιδράσεις των 34

35 μικροοργανισμών και αφετέρου συμβάλει στην αποφυγή της υπερθέρμανσης (Vlyssides et al, 1995). Το Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, στα πλαίσια του Προγράμματος LIFE 05 EnviFriendly, παρουσίασε 10 εναλλακτικές προτάσεις, χαμηλού κόστους, για την επεξεργασία των αποβλήτων των ελαιουργείων. Πρόκειται, όπως αναφέρουν οι Καλογεράκης & Νικολαΐδης (2008), για Εξατμισοδεξανές, Αποθήκευση και άρδευση καλλιεργειών το καλοκαίρι, Επιφανειακή διάθεση σε ελαιώνες και φυσική αποκατάσταση, Υπεδάφια διάθεση και φυτοεξυγίανση (χωρίς προστασία υδροφορέα), Υπεδάφια διάθεση και φυτοεξυγίανση με προστασία του υδροφορέα, Κεντρική Μονάδα Φυτοεξυγίανσης, Κεντρική Μονάδα Εξατμισοδεξαμενής με απόσμηση, Κεντρική Μονάδα Φίλτρανσης με πριονίδια και ρητίνες, Κεντρική Μονάδα Αναερόβιας Χώνευσης και τέλος Απόσμηση και ηλεκτρολυτική επεξεργασία. Βασική προϋπόθεση για να δημιουργηθούν κεντρικές μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων αποτελεί 3 με 6 ελαιοτριβεία να βρίσκονται κοντά το ένα με το άλλο. Προτείνεται, για οικονομικούς λόγους, να γίνεται χρήση πλαστικών σωλήνων για τη μεταφορά των αποβλήτων αντί να μισθώνεται βυτιοφόρο (Καλογεράκης Ν. & Νικολαΐδης Ν., 2008). Οι παραπάνω προτάσεις έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Το θετικό είναι ότι πρόκειται για επεξεργασίες χαμηλού κόστους. Τέλος, άλλες μέθοδοι επεξεργασίας είναι η αζωτοδεσμευτική βιολιπασματοποίηση του κατσίγαρου με συλλογή αποβλήτων από πολλά ελαιοτριβεία, που προτάθηκε από Balis et al. (1996), όπου τα λιόζουμα με αερόβια βιοεπεξεργασία αποβάλλουν τις φυτοτοξικές τους ιδιότητες, η υπεδάφια διάθεση σε βόθρους με κίνδυνο ρύπανσης του υπόγειουυδροφόρου ορίζοντα, η συνεπεξεργασία με αστικά απόβλητα που θα πρέπει να έχει προβλεφθεί στο σχεδιασμό πριν την κατασκευή της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, η πρόταση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Γ. Λυμπεράτου για αναερόβια συγχώνευση αποβλήτων ελαιοτριβείων με άλλα αγοβιομηχανικά απόβλητα και τέλος, όπως αναφέρει ο Kalogerakis et al. (2000), η τροφοδοσία των αποβλήτων διαμέσου μεμβρανών για το διαχωρισμό των τοξικών πολυφαινολών και εφαρμογή βιοφίλτρων για την επεξεργασία και έλεγχο των οσμών (Κούγκολος Α., 2007). 35

36 7.4. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Σύμφωνα με την Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 1275/Β/ ), έχουν καθοριστεί Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ) κατά κλάδο δραστηριότητας, στην άδεια εγκατάστασης λειτουργίας για τις δραστηριότητες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Ν.3982/11 και κατατάσσονται στη Β Κατηγορία του Άρθρου 1 του Ν.4014/11. Οι Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις διακρίνονται σε Γενικές Δεσμεύσεις, σε Δεσμεύσεις που αφορούν Κανόνες υγιεινής και ασφάλειας εργαζομένων, σε Δεσμεύσεις που αφορούν Θόρυβο, Αέρια Απόβλητα, Υγρά Απόβλητα, Στερεά Απόβλητα και Ειδικές Δεσμεύσεις. Τα ελαιοτριβεία κατατάσσονται στην κατηγορία Παραγωγή φυτικών και ζωικών ελαίων και λιπών όπου οι περιορισμοί όσον αφορά τα υγρά απόβλητα έχουν ως εξής: Τα αστικά λύματα από τους χώρους υγιεινής της εγκατάστασης πρέπει να διοχετεύονται - σε εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων ή - σε σύστημα σηπτικής δεξαμενής απορροφητικού βόθρου, που λειτουργεί σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/2011) όπως ισχύει ή - σε στεγανό βόθρο ή - σε δίκτυο αποχέτευσης. Αν υπάρχουν υγρά απόβλητα της παραγωγικής διαδικασίας, όπως τα νερά έκπλυσης των παραγωγικών μηχανημάτων, να - διοχετεύονται στο δίκτυο αποχέτευσης μετά από σχετική άδεια ή - να οδηγούνται σε στεγανό βόθρο, εφόσον έχει εξασφαλιστεί η τελική διάθεσή τους σε νομίμως λειτουργούντα φορέα. Τα υγρά απόβλητα μετά την επεξεργασία τους - διατίθενται για προγραμματισμένη επαναχρησιμοποίηση για γεωργική χρήση (άρδευση), σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/ ) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση 5673/400/97 (ΦΕΚ 192/Β/ ) όπως ισχύουν ή - διατίθενται για προγραμματισμένη επαναχρησιμοποίηση για την τροφοδότηση υπόγειων υδροφορέων σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/ ) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση 5673/400/97 (ΦΕΚ 192/Β / ) όπως ισχύουν ή 36

37 - διατίθενται για προγραμματισμένη επαναχρησιμοποίηση για αστική και περιαστική χρήση, σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/ ) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση 5673/400/97 (ΦΕΚ 192/Β / ) όπως ισχύουν ή - διατίθενται για προγραμματισμένη επαναχρησιμοποίηση για βιομηχανική χρήση σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/ ) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση 5673/400/97 (ΦΕΚ 192/Β / ) όπως ισχύουν ή - διατίθενται για προγραμματισμένη επαναχρησιμοποίηση για τα υδατικά συστήματα του άρθρου 7 του Π.Δ. 51/2007, σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/ ) και την Υπουργική Απόφαση 5673/400/97 (ΦΕΚ 192/Β / ) όπως ισχύουν ή - διατίθενται για περιορισμένη άρδευση μέσω υπεδάφειου συστήματος άρδευσης ή τροφοδότηση υπόγειων υδροφορέων που δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του άρθρου 7 του Π.Δ. 51/2007, με τους όρους που τίθενται για τους συγκεκριμένους τύπους επαναχρησιμοποίησης με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 354/Β/ ) όπως ισχύει ή - οδηγούνται για διάθεση σε επιφανειακό αποδέκτη σύμφωνα με τους εξής όρους: o Τα επεξεργασμένα απόβλητα διατίθενται σε (καθορίζεται ο αποδέκτης) o Οφείλουν να πληρούν τους όρους σχετικά με τις οριακές τιμές για τις μικροβιολογικές, τις συμβατικές και άλλες χημικές παραμέτρους, καθώς και την εκάστοτε κατ ελάχιστον απαιτούμενη επεξεργασία, που καθορίζονται στην.. (καθορίζεται η απόφαση για τα όρια εκπομπών στον συγκεκριμένο αποδέκτη από την αρμόδια Υπηρεσία της οικείας Περιφερειακής Ενότητας). o Θα πρέπει να λαμβάνονται τουλάχιστον (καθορίζεται ο ελάχιστος αριθμός δειγμάτων αποβλήτων) ανά μήνα (ή έτος) και θα διενεργούνται οι κατάλληλες αναλύσεις σύμφωνα με την.. (καθορίζεται η απόφαση για τα όρια εκπομπών στον συγκεκριμένο αποδέκτη από την αρμόδια Υπηρεσία της οικείας Περιφερειακής Ενότητας). 37