(Άρθρο από το περιοδικό ΠΟΛΙΤΕΙΑ, τεύχος 3, τόµος Α ) Οι Ελληνικές Αρχαιότητες των ξένων µουσείων

Transcript

1 (Άρθρο από το περιοδικό ΠΟΛΙΤΕΙΑ, τεύχος 3, τόµος Α ) Οι Ελληνικές Αρχαιότητες των ξένων µουσείων Ρωµαϊκές γαλέρες, βυζαντινά γαλόνια, κουρσάρικα τρικάταρτα, βρετανικές φρεγάδες, πολυτελέστατοι σύγχρονοι θαλαµηγοί. Ποστάλια και γκαζάδικα αυλάκωναν χθες και σπαθίζουν σήµερα την Άσπρη θάλασσα, δεκάδες αιώνες συναποκοµίζοντας «αλυσοδεµένο» στ' αµπάρια τους κάθε φορά κι ένα κοµµάτι από την Ελλάδα. Ρωµαίοι, Γαλάτες, Βυζαντινοί, Σταυροφόροι, Οθωµανοί, Άγγλοι, Γάλλοι, Γερµανοί κι Αµερικάνοι, σε κοινή σύµπνοια και µέσα από ένα «θαυµασµό» που δεν ξεχώριζε από τη ληστρική διάθεση, πέρασαν απ' αυτόν τον τόπο και τον εγκατέλειψααν φτωχότερο απ' την πολιτιστική του δηµιουργία. Μια µικρή η µεγάλη Ελλάδα «φιλοξενείται» σε κάθε µουσείο του κόσµου. Την «απελευθέρωση» αυτών των «χαµένων πατρίδων» ζητά επίµονα η Υπουργός Πολιτισµού και Επιστηµών κ. Μ. Μερκούρη εξειδικεύοντας το πρόβληµα στην επιστροφή των «Ελγινείων Μαρµάρων» και της «Αφροδίτης της Μήλου». Η πρόταση Μερκούρη «συνάντησε βέβαια την άρνηση των υπεύθυνων του Βρετανικού Μουσείου». εν τίθεται απάντησαν θέµα Ελγινείων». Και κατέληξαν µε... αγγλικό χιούµορ. «Οι θησαυροί αυτοί αποτελούν τον καλύτερο πρεσβευτή για την Ελλάδα». Ειδικοί, µε αφορµή την πρόταση Μερκούρη, υπενθυµίζουν ότι τα διαβήµατα κυβερνήσεων για την επαναφορά των «απολεσθέντων θησαυρών» δεν πρόκειται να καρποφορήσουν. Μόνο µία απόφαση του ΟΗΕ προσθέτουν µπορεί να φέρει κάποιο αποτέλεσµα. Και υπάρχει το προηγούµενο: Η συνθήκη Παρισίων του 1815, µετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό, µε την οποία µε το ίδιο πνεύµα το θέµα. Υποχρεώθηκε η Γαλλία να επιστρέψει τους καλλιτεχνήσει από τις διάφορες χώρες της Ευρώπης. Επίσης οι συνθήκες του Β' Παγκοσµίου Πολέµου, αντιµετώπισαν, τούς θησαυρούς που οι «γκραν µιλιταϊρ» είχαν διαπράξει. Η περιήγηση µόνο στα µεγαλύτερα µουσεία, Βρετανικό, Λούβρο. Βατικανού, Μητροπολιτικό Ν. Υόρκης δίνει την ακριβή διάσταση της «πρότασης Μερκούρη». εν υπάρχει άλλωστε µουσείο της Ευρώπης και της Αµερικής που να µην έχει ελληνικές αρχαιότητες. εν θεωρείται µάλιστα «περιωπής», αν δεν έχει στην κατοχή του σε αφθονία αυτό το είδος. Αυτή η τάση τέλος γέννησε και εκτρέφει την αρχαιοκαπηλία. Η διαρπαγή αρχαιολογικών ευρηµάτων δεν θεωρείται κλοπή. Το «κουρσός- αγοράζεται από ειδικούς και µουσεία χωρίς προκατάληψη και µε επισηµότητα πολλές φορές. Το Βρετανικό Μουσείο Τέσσερις κυρίως αίθουσες του Μουσείου καλύπτονται από την παρουσία της κλασσικής Ελλάδας, «Αίθουσα Ελγίνου»: 15 µετώπες µε τα ανάγλυφα της Ζωφόρου τα αγάλµατα του Ανατολικού και υτικού αετώµατος και την Καρυάτιδα. Άλλες τρεις ακόµα αίθουσες καλύπτονται από τις αθηναϊκές αρχαιότητες. Σ' άλλες αίθουσες επίσης υπάρχουν ένα αντίγραφο του Μαρσύα από το σύµπλέγµα Αθηνάς και Μαρσύα του Μύρωνα (5 ος αιώνας π.χ.) ένα αντίγραφο του Ηρακλή του Σκόπα (4ος αιώνας π.χ.), µία κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αντίγραφο του Λυσσίπου (4ος αιώνας π.χ.) κ.ά. Κορύφωση της αθηναϊκής γλυπτικής χαρακτηρίζονται τα συληθέντα από τον κόµη Θωµά Ελγίνο καλλιτεχνήµατα του Παρθενώνα.

2 Ο Έλγιν, Σκωτσέζος στην καταγωγή, διετέλεσε πρεσβευτής της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη ( ). Με άδεια του Σουλτάνου και µέχρι το 1814 αφαίρεσε από τα µνηµεία της Ακρόπολης και από τις γύρω αρχαιότητες 153 έργα τέχνης. Απ' αυτά 96 αποσπάστηκαν ακέραια ή ακρωτηριασµένα από τον γλυπτό διάκοσµο του Παρθενώνα. Έντεκα ακέραια και τµήµατα αγαλµάτων από το ανατολικό αέτωµα (µία κεφαλή αλόγου του Ηλίου, Ο ιόνυσος, η ιώνη, η Αφροδίτη, η Σελήνη και το άλογο της). Οκτώ ακέραια αγάλµατα από το δυτικό αέτωµα (ο Ερµής, ο Ποσειδώνας, η Ίρις, η Αµφιτρίτη, η µάχη των Λαπήθων και των Κενταύρων). έκα πέντε ακέραια και 4 θραύσµατα ανάγλυφων από τη νότια µετώπη, 21 ακέραιες πλάκες από τη βόρεια ζωφόρο 30 ακέραιες πλάκες από τη δυτική και 4 από την ανατολική. Η απαρίθµηση, των αρχαιοελληνικών θησαυρών που βρίσκονται ως γνωστόν, στα Μουσεία του κόσµου είναι δύσκολη αν όχι ακατόρθωτη. Ο κατάλογος που ακολουθεί περιλαµβάνει τα κυριότερα αρχαιοελληνικά εκθέµατα στα ξένα Μουσεία, µε όλες τις πιθανές, παραλείψεις και ατέλειες. Βέβαια οι αρχαιότητες αυτές δε βρέθηκαν όλες στο χώρο του σηµερινού Ελληνικού Κράτους, ώστε να στοιχειοθετείται απαίτηση επιστροφής και γι' αυτές. είχνουν όµως το µέγεθος της αρπαγής των αρχαιοελληνικών θησαυρών από τον ευρύτερο χώρο, όπου έδρασε και δηµιούργησε το Ελληνικό πνεύµα. Η «αρχαιόφιλη» δραστηριότητα του Έλγιν δεν άφησε άθικτα και τα άλλα µνηµεία της Ακρόπολης, καθώς και τα γύρω από αυτήν Αθηναϊκά µνηµεία. Αφαίρεσε 4 γλυπτά από το ναό της Απτέρου Νίκης, 18 από το Ερεχθείο, σ αυτά συµπεριλαµβάνεται και µια Καρυάτιδα, 4 από το θέατρο ιονύσου καθώς και κεφαλές αγαλµάτων, χάλκινες και µαρµάρινες υδρίες, επιτύµβιες και αναθηµατικά, εναπόκρυφες και µη στήλες από άλλα σηµεία της κλασσικής Αθήνας. Τη λεία του αυτή, πούλησε σαν καλός Σκωτσέζος αργότερα ο Έλγιν στο αγγλικό δηµόσιο για λίρες στερλίνες. Στα «Ελγίνεια µάρµαρα», συµπεριλαµβάνονται επίσης και ότι άρπαξε ο Έλγιν από τους αρχαίους θησαυρούς στο αφνί, την Ελευσίνα, την Αίγινα και την Τίρυνθα. Η σύληση των αρχαίων θησαυρών από τον Έλγιν ξεσήκωσε θύελλα αποδοκιµασιών πολλών επιφανών ξένων ακόµη και Άγγλων. Ο λόρδος Βύρων, στηλίτευσε το βανδαλισµό του συµπατριώτη του διπλωµάτη σε δύο ποιήµατά του το «Τσάλντ Χάρολντ» και την «Κατάρα της Αθηνάς». Η απαγωγή της Αφροδίτης Το Λούβρο, στο Παρίσι, από τα µεγαλύτερα µουσεία του κόσµου, «φιλοξενεί» ένα πλήθος ελληνικών αρχαιοτήτων. Ανάµεσά τους ξεχωρίζει η Αφροδίτη της Μήλου και η Νίκη της Σαµοθράκης. Το αριστούργηµα της Μήλου, η θεά του έρωτα, βρέθηκε τυχαία το 1820 από Μήλιο χωρικό, στο αγρόκτηµά του. Η σκαπάνη του χωρικού, προσέκρουσε σε λίθινο υπόγειο θάλαµο µέσα στον οποίο βρέθηκε το άγαλµα. Ο νησιώτης φύλαξε τα εύρηµα στο σπίτι του, αλλά η φήµη για την ανεύρεση και το κάλλος του, διαδόθηκε σύντοµα και επέσυρε τη προσοχή της Γαλλικής Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη καθώς και των Αθηναίων προκρίτων. Η πρώτη έστειλε στη Μήλο κανονιοφόρο υπό το Γάλλο σηµαιοφόρο Ντ Ουρβίς, µε την εντολή να παραλάβει οπωσδήποτε το αριστούργηµα. Οι δε πρόκριτοι των Αθηνών τον Παπα-Βέργη για τον ίδιο σκοπό. Οι δυο απεσταλµένοι και η συνοδεία τους συνεπλάκησαν για την απόκτηση της ωραίας θεάς. Τελικά βέβαια οι ξένες µποµπάρδες επεκράτησαν και η ελληνική οµορφιά ταξίδεψε στη Γαλλία.

3 Η Αφροδίτη της Μήλου είναι έργο της ύστατης Ελληνιστικής περιόδου ( εύτερο ήµισυ του 2 ου π.χ. αιώνα). Και αποτελεί εκλεκτικό συνδυασµό παλιότερων και νέων χαρακτηριστικών. Ενώνει το κλασσικό µεγαλείο µε την Ελληνιστική ζωηρότητα, ρεαλισµό και κίνηση. Της ίδιας περιόδου είναι και το άλλο καύχηµα του Λούβρου, η Νίκη της Σαµοθράκης. Βρέθηκε το 1863 από το Γάλλο πρόξενο Σαµπουαζώ στο Ιερό της νήσου Σαµοθράκης. Το άγαλµα απεικονιζόταν σε πλώρη πλοίου µε ανοιχτά φτερά, σαλπίζοντας τη νίκη. Ήταν ανάθηµα των Ροδίων στους «µεγάλους θεούς» µετά τη νίκη τους το 190 π.χ. εναντίον του Επιγόνου Αντιόχου του Γ της Συρίας. Στην κλασσική συλλογή του Λούβρου επίσης συγκαταλέγονται γυναικείο άγαλµα ( π.χ.), γνωστό ως µορφή της Auxerre, ακέφαλο γυναικείο άγαλµα από τη Σάµο ( π.χ.), κόρη ( π.χ.), εγχάρακτη στήλη, που απεικονίζει νέο να κρατεί λουλούδι (περί το 520 π.χ.), ανάγλυφο της ζωοφόρου του Παρθενώνα, ολόσωµο άγαλµα της Αφροδίτης ( π.χ.), ανάγλυφο της Αθηνάς και του Ερεχθέα (410 π.χ.). Το ανάγλυφο αυτό χαρακτηρίζεται από την Γκιζέλα Ρίχτερ ένα από τα ωραιότερα του 5 ου π.χ. αιώνα. Ολόσωµα αγάλµατα της Αρτέµιδος θεωρούνται έργα του Πραξιτέλη (Ρωµαϊκά αντίγραφα π.χ.), και 14 ακόµη άλλα χάλκινα αγαλµάτια και αθηναϊκά αγγεία. Στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων «φιλοξενούνται» ακόµη χάλκινο αγαλµάτιο νέγρου (ίσως περί το 200 π.χ.), Λατινικός κύλικας (αρχή 6 π.χ. αιώνα). Αττικός, επίσης κύλικας, έργο του ζωγράφου Βρύγου ( π.χ.) που παριστάνει τον ιόνυσο και Σάτυρο. Το Βατικανό Το µουσείο του Παπικού κράτους, το Βατικανό, απαριθµεί στη συλλογή του περισσότερα από 15 αγάλµατα από την ελληνική κληρονοµιά, πρωτότυπα και αντίγραφα του 5 ου και του 4 ου αιώνα π.χ. Ανάµεσά τους ξεχωρίζουν: Η Πηνελόπη του Καλάµιδος, Αµαζόνα του Φειδία, το σύµπλεγµα της αρπαγής του Γανυµήδη από τον ία (έργα του Λεωχάρους), ο Αποξυόµενος του Λυσσίπου, ο ισκοβόλος του Μύρωνος (αντίγραφο), η Κνιδία Αφροδίτη του Πραξιτέλη (αντίγραφο), η Νιόβη, άγαλµα αθλήτριας, ο αµφορέας του Εξηκία κ.α. Τα υπόλοιπα, βέβαια, µουσεία της Ρώµης και των άλλων Ιταλικών πόλεων δεν υστερούν σε ελληνικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς. Ενδεικτική απαρίθµηση: Μουσείο Φλωρεντίας, αγγείο «Φρανσουά», κρατήρας του 570 π.χ. έργο του Εργότιµου, ζωγραφισµένος από τον Κλειτία, απεικονίζει σκηνή από το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου, ο «Κούρος» της Φλωρεντίας (6 π.χ. αιώνα), Αφροδίτη των Μεδίκων (3 π.χ. αιώνα). Μουσείο Νεάπολης, πλήθος αντιγράφων, Λατερανού (ανδριάντας) του Σοφοκλή (1 π.χ. αιώνας) Μουσείο Θερµών η θνήσκουσα Νιόβη, Απόλλωνας (5 ου π.χ. αιώνα) Μουσείο Καπιτωλίου, Γαλάτης θνήσκων, Κένταυρος, µωσαϊκό περιστεριών. Το µερίδιο της Γερµανίας Το µερίδιο της Γερµανίας στη «λεία» της αρχαιοελληνικής κληρονοµιάς είναι κι αυτό αρκετά µεγάλο. Εµπλουτίσθηκε µάλιστα πολύ κατά την περίοδο της Βαυαροκρατίας και εκείνη της ναζιστικής κατοχής ( ). Πολλά µάλιστα από τα αρχαία αριστουργήµατα καταστράφηκαν στη διάρκεια των βοµβαρδισµών των γερµανικών πόλεων, ιδιαίτερα του Βερολίνου, από τις αεροπορίες των συµµάχων. Το περισσότερα σήµερα καλλιτεχνήµατα, των κλασσικών αρχαιοτήτων, συγκεντρώνονται στο µουσείο του Βερολίνου και τη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Ανάµεσα σ αυτά συγκαταλέγονται και τα αετώµατα του ναού της Αφαίας από την Αίγινα. Τα γλυπτά του ναού της «Αφαίας Αθηνάς» βρέθηκαν το 1811 µέσα σε υπόγεια δεξαµενή στον περίβολο

4 του ιερού και τα πούλησαν οι Τούρκοι στον τότε Πρίγκιπα και µετέπειτα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, τον πατέρα του Όθωνα. Σήµερα φυλάσσονται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Στη συλλογή των γερµανικών µουσείων, βρίσκονται ακόµη αγάλµατα και αγγεία από πολλές περιοχές της Ελλάδας, και ειδικότερα από τη Σάµο (ο περίφηµος Κούρος του Μονάχου). Στο Νέο Κόσµο Η διασπορά της αρχαιολογικής µας κληρονοµιάς είναι µεγάλη. εν περιορίζεται µόνο στην Ευρώπη. Ο Νέος Κόσµος, µε τη φορά του νεόπλουτου, ξεπέρασε σε «άµιλλα» τους Ευρωπαίους για την απόκτηση αρχαιοελληνικών θησαυρών. Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, αυτή τη στιγµή βρίσκονται 68 «κοµµάτια» από Κούρους, αρχαϊκές στήλες, δακτυλιόλιθους, µαρµάρινα και χάλκινα αγάλµατα και αγαλµάτια, χάλκινα κάτοπτρα, πήλινα ανάγλυφα, υδρίες, περιδέραια, τοιχογραφίες, πρώτο-αττικά, γεωµετρικά, αθηναϊκά και κορινθιακά αγγεία, ελληνιστικά και γυάλινα αγγεία. Πλούσια επίσης είναι και η συλλογή του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Ανάµεσα στα 17 περίπου, «κοµµάτια» του Μουσείου, µία χρυσή φιάλη, χρυσή Νίκη, αναθηµατικό ανάγλυφο, και ο Απόλλωνας του 8 ου αιώνα, µοναδικής αρχαιολογικής αξίας. Η λεπτοµερής απαρίθµηση των ευρισκοµένων σε όλα τα µουσεία του κόσµου αρχαιοελληνικών θησαυρών είναι αρκετά δύσκολη αν όχι ακατόρθωτη. Οι οδηγοί των ξένων µουσείων είναι ατελείς και ως προς τον αριθµό των τεµαχίων της συλλογής τους καθηµερινά και κάποιο «αρχαίο» διολισθαίνει από τη Γη της Ελλάδας και περιέρχεται στην κατοχή κάποιου µουσείου και ως προς το ιστορικό ανεύρεσης των αριστουργηµάτων. Η κλεπταποδοχή των θησαυρών αυτών από τα µουσεία, παρεµποδίζει να καταχωρηθεί στους οδηγούς ο χρόνος και ο τόπος ανεύρεσης αρχαίων. Περισσότερα από τα ναυάγια στο Αιγαίο, από την εποχή του σιδήρου ως το Βυζάντιο, σύµφωνα µε τους υπολογισµούς του Αµερικανού ειδικού Μπας. Μόνο το 480 π.χ. στη διάρκεια της Γ Περσικής εκστρατείας γνωρίζουµε ότι χάθηκαν στο Αιγαίο 600 περσικά καράβια. Πολλά από αυτά τα πλοία ήταν κατάφορτα από καλλιτεχνικούς θησαυρούς και λίγο-πολύ όλες αυτές οι αρχαιότητες είναι αφύλακτες και στη διάθεση της ελεύθερης και της οργανωµένης αρχαιοκαπηλίας. Το «σεργιάνι» στα µουσεία όλου του Κόσµου, αν και επιβεβαιώνει τη ρήση: «Έλληνες εσµεν οι του αυτού πολιτισµού µετέχοντες» δεν αφήνει όµως, περιθώρια αµφισβήτησης για την έκταση του ρηµαγµού αυτού του τόπου. ΑΛΓΕΡΙ, (Μουσείο Σερσέλ): Ολόσωµο άγαλµα της Αφροδίτης, της ονοµαζόµενης «ήµητρας Σερσέλ», µαρµάρινο αντίγραφο, χάλκινου αγάλµατος του Κάλαµη. Είχε φτιαχτεί κατά παραγγελία του Αθηναίου πολιτικού και στρατηγού Καλλία, γύρω στο 445 π.χ. και είχε τοποθετηθεί στην Ακρόπολη των Αθηνών. ΒΑΣΙΛΕΙΑ (Ελβετία): Ηρακλής. Αντίγραφο του επάνω µέρους του κορµού χάλκινου αγάλµατος της Σικυώνας ( π.χ.). ΒΑΤΙΚΑΝΟ: Λεπτοµέρεια από τη διακόσµηση αµφορέα. Αµφορέας του Εξηκία. ούρις. εσωτερικό κύλικος. Ο ζωγράφος του Αχιλλέα, λεπτοµέρεια από αµφορέα. Ο ζωγράφος της Φιάλης, λευκόµορφος κρατήρας. Ο δισκοβόλος του Μύρωνα. Η Αφροδίτη της Κνίδου. Ο Απόλλωνας του Μπελ-βεντέρε. Ο Αποξυόµενος του Λυσίππου.

5 ΒΕΝΕΤΙΑ (Αρχαιολογικό Μουσείο): Ανάγλυφο µε την Κυβέλη και τον Αττη. (Μαρκιανή Βιβλιοθήκη). ιόνυσος. Μαρµάρινο αντίγραφο από έργο του Λυσίππου, που παρίστανε το Θεό πάνω στον Ελικώνα. ΒΕΡΟΛΙΝΟ (Κρατικά µουσεία): Πρωτοκορινθιακή λήκυθος ιακοσµηµένος πρωτοαττικός κρατήρας. Υπόβαθρο διακοσµηµένο πρωτοαρχαϊκού κρατήρα Η ορθή Θεά µε το ρόδι. Ο ζωγράφος Εξηκίας, λεπτοµέρεια από ζωγραφικό πήλινο πίνακα. Κύλικας διακοσµηµένος από το ζωγράφο Σωσία. Θεά καθισµένη σε θρόνο. Επιτύµβια στήλη νέας, γνωστή µε την ονοµασία «στήλη Γιουστικάνι». Αφροδίτη. Πήλινο αγαλµάτιο. Σκαλισµένος χαλκός καθρέφτης. ΒΕΡΟΛΙΝΟ (Μουσείο Περγάµου): Επίκρανο ναού Απόλλωνος ( ίδυµα Μιλήτου). Ιερό Αθηνάς. Βόρειο τµήµα βωµού της Περγάµου. Τµήµατα από το ανατολικό τµήµα της µεγάλης ζωφόρου του βωµού της Περγάµου. Τµήµατα από το βόρειο τµήµα της ζωφόρου του βωµού της Περγάµου. ΒΙΕΝΝΗ (Μουσείο Ιστορίας Τέχνης): Χάλκινο Ρωµαϊκό αντίγραφο, χαλκού έργου του αιδάλου από τη Σικυώνα (360 π.χ.). ΒΟΣΤΟΝΗ (Μουσείο Καλών Τεχνών): Αττική υστερογεωµετρική οινοχόη. ιακόσµηση πρωτοκορινθιακής ληκύθου (σχέδιο). Επίστεψη επιτύµβιας στήλης. Πρωτοκορινθιακός Αρύβαλος. Κεφαλή Κοριτσιού από τη Χίο. ΒΟΥΛΩΝΗ (Γαλλία): Λεπτοµέρεια από τη διακόσµηση αµφορέα, έργο του ζωγράφου Εξηκία. ΒΥΡΤΣΜΠΟΥΡΓΚ (Μουσείο Βάγκνερ): Ανατολικοϊωνικός κρατήρας. Αµφορέας, έργο του ζωγράφου Άµαση. Κύλικας του ζωγράφου Βρύγου. ΡΕΣ Η (Κρατικές Καλλιτεχνικές Συλλογές): Αθηνά Ληµνία. Μαρµάρινο αντίγραφο έργο του Φειδία (προ του 450 π.χ.). Σάτυρος Κεραστής. Μαρµάρινο αντίγραφο, έργου του Πραξιτέλη ( π.χ.). Μαινόµενη Βάκχη. Αντίγραφο έργου του Σκόπα (340 π.χ.) ΚΑΣΣΕΛ ( υτ. Γερµανία): Ο Απόλλωνας. Μαρµάρινο αντίγραφο έργου του Φειδία (450 π.χ,). ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ ( ανία. Γλυπτοθήκη του Κάρλσµπεργκ): Ανακρέων. Μαρµάρινο αντίγραφο, έργου του Φειδία (λίγο πριν το 450 π.χ.). Ολόσωµο άγαλµα γνωστό µε την επωνυµία «Αµαζών της Σκιάρρα». Μαρµάρινο αντίγραφο έργου του Κρεσίλα (περί το 430 π.χ.). Ο αναπαυόµενος Ηρακλής. Μαρµάρινο αντίγραφο, έργου του Λυσίππου ( π.χ.). ηµοσθένης. Αντίγραφο έργου του Πολύευκτου (280 π.χ.}. ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ (Εθνικό Μουσείο): Αττικός υστερογεωµετρικός κάνθαρος. Αργυρό κύπελλο (αντίγραφο) τεχνοτροπίας του 5ου π.χ. αιώνα. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ (Αρχαιολογικό Μουσείο): Κιονόκρανα: Π. Σµύρνης, Λαρίσης, Νεανδρίας. Επιτύµβια στήλη νέου από τη Νίσυρο. Ανάγλυφη διακόσµηση της σαρκοφάγου του Αλέξανδρου από τη Σιδώνα. Σκηνή κυνηγίου από τη σαρκοφάγο του Αλέξανδρου. Αγόρι από τις Τράλλεις της Καρίας. Μαρσύας. Κεφαλή του Μ. Αλέξανδρου από την Πέργαµο.

6 ΛΕΝΙΓΚΡΑΝΤ (Μουσείο Ερµιτάζ): Γυναικείο κεφάλι, µάλλον της Ερµιόνης του Κάλαµη. Η κρίση του Πάρη. Ζωγραφική πάνω σε ελεφαντόδοντο. Φιλονικία µεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα για την Αττική γη. Παράσταση από υδρία. ΛΙΠΑΡΙ (Μουσείο Εολιάνο}: Κρατήρας µε Μαινάδες και Σάτυρο. (Μέσα του 4ου π.χ. αιώνα). ΛΟΝ ΙΝΟ (Βρετανικό Μουσείο): Τµήµατα από την ανατολική ζωφόρο του σηκού του Παρθενώνα. ιακόσµηση υστερογεωµετρικού θηβαϊκού λέβητα (σχέδιο). Τµήµα χρυσού ανάγλυφου περιδέραιου. Ροδίτικο πιάτο από την Κάµιρο. Ο ζωγράφος Εξηκίας αµφορεύς. ιακόσµηση του σκύφου του Μάκρωνος (σχέδιο). Ο ζωγράφος της Πενθεσίλειας, κύλικας. Ο Απόλλων Σουαζέλ Γκουφιέ. Παναθηναϊκός αµφορέας. Οι µετόπες τη νότιας πλευράς του Παρθενώνα. Από τη ζωφόρο του σηκού του Παρθενώνα. Τεµάχια δέκα. Από το δυτικό αέτωµα του Παρθενώνα. Ο Ιλισός. Από το δυτικό αέτωµα του Παρθενώνα. Η Ίρις και η Αµφιτρίτη. Ανατολικό αέτωµα Παρθενώνα. Κεφάλι αλόγου. Ανατολικό αέτωµα Παρθενώνα, Κόρη, ήµητρα, Ήβη. Ο ζωγράφος του Θανάτου. Λευκόµορφη λήκυθος. Η Καρυάτις του Ερεχθείου. ήµητρα. Μαρµάρινο άγαλµα από το ιερό της ήµητρας στην Κνίδο. Τµήµατα από την ανατολική ζωφόρο της βάσης του Μαυσωλείου στην Αλικαρνασσό. Ο Μαύσωλος. Ο Σωκράτης. Ο ζωγράφος του Μελεάγρου. Κύλικας. Ο ζωγράφος του Μαρσύα. Σκαλισµένος χάλκινος καθρέφτης. Η ιέρεια της ήµητρας Νικόκλεια, από την Κνίδο. ΜΑ ΡΙΤΗ (Μουσείο Πράντο): Αθηνά µε χιτώνα και πέπλο. Μαρµάρινο αντίγραφο του 2ου αιώνα π.χ. ενός αγάλµατος της Αιγινίτικης Σχολής, που είχε κατασκευασθεί το π.χ. Χάλκινη κεφαλή νέου ήρωα. Αρχές του 3ου π.χ. αιώνα. ΜΟΝΑΧΟ (Γλυπτοθήκη): Κούρος που βρέθηκε στη Τεγέα, κοντά στην Κόρινθο (µέσα του 6ου αιώνα π.χ.). Κεφάλι της Αθηνάς, από το ανατολικό αέτωµα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα. Η Αθηνά, από το δυτικό αέτωµα του ναού της Αφαίας. Πολεµιστές που πεθαίνουν, από το αέτωµα του ναού της Αφαίας. Τοξότης, από το δυτικό αέτωµα του ναού της Αφαίας. Ηρακλής τοξότης, από το ανατολικό αέτωµα του ναού της Αφαίας. Ειρήνη. Ρωµαϊκό µαρµάρινο αντίγραφο αγάλµατος ευρισκοµένου στην Αγορά των Αθηνών, έργου του Κηφισόδοτου ( π.χ.). Μεθυσµένη γερόντισσα, µαρµάρινο αντίγραφο έργου του Μύρωνα του Θηβαίου (τελευταίο τέταρτο 3ου π.χ. αιώνα). Κοιµισµένος σάτυρος, ο ονοµαζόµενος «Μπαρµπερίνειος Φάνος» (περί το 220 π.χ.). Αττικό ανάγλυφο. Θυσία σε αγροτικό ιερό (περί το 150 π.χ.). ΜΟΝΑΧΟ (Κρατικές Συλλογές Αρχαιοτήτων}: Αττικός αµφορέας, ώριµης γεωµετρικής τέχνης. Μέσα του 8ου αιώνα. Αττική υστερογεωµετρική οινοχόη. Ροδίτικη οινοχόη. Ο ζωγράφος Εξηκίας. Κύλικας. Ο ζωγράφος των Επιγραφών. Χαλκιδική υδρία. Ο ζωγράφος του Ανδοκίδη. Αµφορέας. Ο ζωγράφος Ευθυµίδης. Αµφορέας. Ο ζωγράφος του Κλεοφράδη. Αµφορέας. Ο ζωγράφος του Πανός. Ψυκτήρ. Ο ζωγράφος του Βρύγου. Κύλικας. Ο ζωγράφος Κλεοφών. Στάµνα. Ο ζωγράφος της Φιάλης. Λευκόµορφη λήκυθος. ΝΕΑΠΟΛΗ (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο): Πρωτοκορινθιακός αρύβαλλος. Λεπτοµέρεια από τη διακόσµηση αµφορέα. 0 ζωγράφος του Κλεοφράδη. Λεπτοµέρεια από τη διακόσµηση υδρίας. Οι τυραννοκτόνοι. Κύκλος του ζωγράφου του Προνόµου. Απόσπασµα κρατήρα. ορυφόρος. Ο ζωγράφος του ίνου, στάµνα. Κεφαλή του Απολλόδωρου. Μωσαϊκό ιοσκουρίδη. ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ (Μουσείο Μετροπόλιταν): Αττικό υστερογεωµετρικός κρατήρας. Είναι διακοσµηµένος µε σκηνή από νεκρικό θρήνο και σκηνή από µάχη κοντά σε πλοία (τρίτο τέταρτο 8

7 π.χ. αιώνα). Χάλκινο γεωµετρικό σύµπλεγµα, γεωµετρικής τέχνης. Παριστάνει το ία και τον Κρόνο (περί το 750 π.χ.). Πρωτοαττικός αµφορέας. Παριστάνεται ο Ηρακλής να σκοτώνει τον Κένταυρο Νέσσο (περί το 680 π.χ.) Οι κόρες του Προίτου. Ελεφαντόδοντο (δεύτερο τέταρτο του 7ου π.χ. αιώνα). Όρθιος νέος από την Αττική. Μάρµαρο. Έργο του τεχνίτη του ίπυλου (περί το 620 π.χ.). Ζωγραφική διακόσµηση κρατήρα. Έργο του Λύδου. Εικονίζεται ο ιόνυσος ανάµεσα σε σατύρους και Μαινάδες, που χορεύουν (µέσα του 6ου π.χ. αιώνα). Ζωγραφική διακόσµηση ληκύθου. Πρώιµο έργο του ζωγράφου Άµαση. Παριστάνονται κορίτσια της "Αττικής να κλώθουν (στρίβουν) νήµα και να υφαίνουν. ιακόσµηση κρατήρα του ζωγράφου των µαλλιαρών Σειληνών, παριστάνει Αµαζονοµαχία (περί το 440 π.χ.). ιακόσµηση κρατήρα, έργο του ζωγράφου του Βερολίνου. Εντάσσεται στον κύκλο του ζωγράφου των Νιοβιδών. Οινοχόη. Έργο του ζωγράφου της Ελένης. Ανήκει στο σύνολο ιονύσια (Μέσα 4ου π.χ. αιώνα). ΟΞΦΟΡ Η (Μουσείο): Γυναικείο κεφάλι από τερρακότα (δεύτερο τέταρτο 5ου π.χ. αιώνα). ΟΣΤΙΑ (Μουσείο): ύο όψεις Τριτωνίδος από τον πολυπρόσωπο Θίασο του Σκόπα. ΠΑΛΕΡΜΟ (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο): Υδρορροή. ΠΑΡΙΣΙ (Μουσείο Μεταλλείων): Ο ζωγράφος του Αρκεσίλα, Λακωνική κύλικα. Ο ζωγράφος Άµασις, αµφορέας. Ερµής Κριοφόρος. Χαλκό αγαλµάτιο κατά τον Ηρακλή Κολοσσό του Λυσίππου. Χαλκό αγαλµάτιο κατά τον ία των Μεγάρων του Λυσίππου. Χαλκό αγαλµάτιο κατά τον ία της Σικυώνας, του Λυσίππου. ΠΑΡΙΣΙ (Εθνική Βιβλιοθήκη): Αγαλµάτιο µικρού Αιθίοπα (µέσα 2ου π.χ. αιώνα). ΠΑΡΙΣΙ (Μουσείο Λούβρου): Αττική πυξίδα µε πώµα, αυστηρή γεωµετρική τέχνη. Τέλος 9ου αιώνα Ο ζωγράφος του Αναλάτου. Λουτροφόρος. Ο λαιµός είναι διακοσµηµένος µε ζευγάρια, που χορεύουν και πιο ψηλά, µε φτερωτές Σφίγγες. Ο κορµός µε σειρά από άρµατα. (Αρχές 7ου αιώνα). Η «Κόρη της Ωξέρ». κρητικής τεχνοτροπίας (µετά το 650 π.χ.). Πρωτοκορινθιακός κρατήρας. Ο ζωγράφος της Γοργώς. Λέβητας µε βάση. Υστεροκορινθιακός αµφορέας. Ανατολικοϊωνική κύλικα. Άγαλµα της Ήρας. Κεφάλι του ιππέα του «Ραµπέν». Η Καιρετανή υδρία. Ο ζωγράφος του Ανδοκίδη, από αµφορέα. Ο ζωγράφος του Βρύγου, κύλικα. Ο ζωγράφος του Παναιτίου, κύλικα. Μύσων, αµφορέας. ούρις, κύλικα. Ο ζωγράφος του Βερολίνου, κρατήρας. Ο ζωγράφος του Βρύγου. ιακόσµηση σκύφου. Ο ζωγράφος των Νιοβιδών. κρατήρας. Μετόπη της δυτικής πλευράς του σηκού του ναού του ιός Ολυµπίας. Αλκµήνη, η ονοµαζόµενη "Ικέτης Μπαρµπερίνι». β Ο ισκοφόρος. Ο ονοµαζόµενος «Άρης Μποργκέζε». Ο Μέγας Αλέξανδρος. Σκαλισµένος χάλκινος καθρέφτης. Η Νίκη της Σαµοθράκης. Η Αφροδίτη της Μήλου. ΡΩΜΗ (Βίλα Τζούλια): Υδρία Κίτζι. Όψιµη πρωτοκορινθιακή υδρία. Η διακόσµηση παριστάνει οπλίτες να βαδίζουν στη µάχη υπό τον παιάνα αυλητή διαύλου. (Περί το 640 π.χ.). ιακόσµηση κύλικα. Έργο του ζωγράφου Μάκρωνα (αρχές 5ου π.χ. αιώνα). Κρατήρας. Έργο του ζωγράφου της Αυλής. Παριστάνει την Ηώ και τον Κέφαλο (περί το 340 π.χ.). ΡΩΜΗ (Μουσείο Θερµών): Το µεσαίο ανάγλυφο από το ονοµαζόµενο "θρόνο Λουντοβίζι» Νιοβίδη που πεθαίνει. Μαρµάρινο άγαλµα ύψους 1,94 µ. (περί το ). Ο ονοµαζόµενος «ισκοφόρος Λανσελόττι». Μαρµάρινο αντίγραφο χαλκού προτύπου του Μύρωνα. Αφροδίτη που γονατίζει. Το ονοµαζόµενο «κορίτσι του 'Αντιουµ», περί το 240 π.χ. Άρχοντας Γαλάτης που σκοτώνει τη γυναίκα του και αυτοκτονεί. Μαρµάρινο αντίγραφο, σύµφωνα µε χάλκινο πρωτότυπο, π.χ. Χάλκινο άγαλµα ενός άρχοντα, τέλος 2ου π.χ. Καθισµένος πυγµάχος µέσα 1ου αιώνα. ΡΩΜΗ (Παλάτσο Γκρατσιόλι): Χάλκινο άγαλµα µικρού κοριτσιού. Λήδα. Γαλάτης που πεθαίνει.

8 ΡΩΜΗ (Παλάτσο νεϊ Κονσερβατόρι): Μαινάδα, µαρµάρινο ανάγλυφο. ΡΩΜΗ (Παλάτοο Γκριτσιόλι): Χάλκινο άγαλµα µικρού κοριτσιού. ΣΑΙΝ ΖΕΡΜΑΙΝ : Τραυµατισµένος πολεµιστής του Μπαβέ. Χάλκινο αγαλµάτιο (ύψος 35 εκατ.) αντίγραφο έργου του Κρεσίλα (περί το 430 π.χ.), που βρισκόταν στην Ακρόπολη των Αθηνών. ΣΤΕΤΤΙΝΟ {Μουσείο): Αθηνά και Μαρσύας. Χάλκινο πρόπλασµα του χάλκινου πρωτότυπου του Μύρωνα, που βρισκόταν στην Ακρόπολη των Αθηνών, έργο µετά το 450 π.χ. ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ (Εθνικό Μουσείο): Παριανός αµφορέας, παριστάνεται ελάφι που βόσκει (περί το 650 π.χ.). ΣΥΡΑΚΟΥΣΕΣ ("Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο): Κορµός Νίκης, πιθανόν ακρωτήριο ναού Αθηνάς των Συρακουσών. Πρωτοκορινθιακός αρύβαλλος. β Αθλητής από το Άντρανο. Ανάγλυφο από το Κάµαρο, κοντά στη Μεσσήνη. Σάτυρος. Πήλινο αγαλµάτιο από την Κεντόριπα. Πάνας και Νύµφη από την Κεντόριπα. ΤΑΡΑΣ (Εθνικό Μουσείο): Ο ζωγράφος του Πιστοξένους. Λεπτοµέρεια εσωτερικού κύλικα. Σάτυρος. Πήλινο αγαλµάτιο από τον Τάραντα. ΤΑΡΚΥΝΙΑ (Μουσείο): Φιντίας. Λεπτοµέρεια από τη διακόσµηση αµφορέα. Ο ζωγράφος του Κλεοφράδη. κρατήρας. Ο ζωγράφος του Βερολίνου. Λεπτοµέρεια κρατήρα. ΤΙΒΟΛΙ (Βϊλα Αντριάνα): Η ονοµαζόµενη «Αµαζών Ματτέι». ΤΟΡΟΝΤΟ (Μουσείο): Αττικός λέβητας ΤΟΥΡΙΝΟ (Μουσείο): Καιρός. Μαρµάρινο αντίγραφο σε ανάγλυφο ενός ολόγλυφου έργου του Λυσίππου (330 π.χ.). ΤΥΝΙ Α (Μουσείο Αλάουι): Χορεύτρια νάνος από τη Μαχντία. ΦΕΡΑΡΡΑ (Ετρουσκικό Μουσείο): Ο ζωγράφος των Νιοβιδών, κρατήρας. ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ (Μουσείο Ουφφίτσι): Ανακαθιστός Σκύθης. ο ονοµαζόµενος «ακοντιστής» Αντίγραφο µικρασιατικού συµπλέγµατος (200 π.χ.) Ένθρονος Ζευς του Φειδία. Γύψινο εκµαγείο µικρού νοµίσµατος. 0 ζωγράφος του Μειδία, υδρία. ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ (Κήπος Μποµπόλι): Κεφάλι του Ερεχθέα. Μαρµάρινο αντίγραφο του χάλκινου αγάλµατος του Μύρωνα, που βρισκόταν µάλλον στην Αγορά Αθηνών. ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗ (Λιέµπιεγκ Χάους): Χάλκινο αγαλµάτιο κατά τον ία του Τάραντος του Λύσιππου.