ΜεταβολΕς της θαλασσιας σταθμης στο ΑιγαΙο τα τελευταια 6000 χρονια: ΑποτελΕσματα απο καταγραφες σε ιζηματα και beachrocks σε παρακτια περιβαλλοντα

Transcript

1 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος Ι ΜεταβολΕς της θαλασσιας σταθμης στο ΑιγαΙο τα τελευταια 6000 χρονια: ΑποτελΕσματα απο καταγραφες σε ιζηματα και beachrocks σε παρακτια περιβαλλοντα Παυλόπουλος Κ. Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, kpavlop@hua.gr Περίληψη Η θέση και το ύψος της θάλασσας σχετικά με την ξηρά (σχετική στάθμη της θάλασσας) καθορίζουν τη θέση της ακτογραμμής. Στην εργασία αυτή γίνεται προσπάθεια συσχέτισης πρωτογενών δεδομένων για σχετικές μεταβολές θαλάσσιας στάθμης και ρυθμών μεταβολής της σε έξι παράκτιες περιοχές του Αιγαίου από τη Θράκη μέχρι τη βόρειο ανατολική Κρήτη. Τα δεδομένα σχετικών μεταβολών της θαλάσσιας στάθμης προέρχονται από αναλύσεις και γεωχρονολογήσεις παρακτίων ιζημάτων από γεωτρήσεις σε παράκτια έλη καθώς και από αναλύσεις και γεωχρονολογήσεις ψηφιδοπαγών αιγιαλών (beachrock). Παρουσιάζονται συνοπτικά οι καμπύλες μεταβολών θαλάσσιας στάθμης τα τελευταία 6000 χρόνια για τις παράκτιες αυτές περιοχές, συγκρίνονται με το μοντέλο Lambeck & Purcell (2005), και συγκρίνονται οι ρυθμοί μεταβολής των θαλασσίων σταθμών στις περιοχές αυτές μεταξύ τους. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι η στάθμη της θάλασσας ανέρχεται ταχύτερα στις περιοχές της Σκύρου και των Κυκλάδων, γεγονός που αποδίδεται σε τεκτονικές κινήσεις. Λέξεις κλειδιά: στάθμη θάλασσας, ανώτερο ολόκαινο, Αιγαίο. Abstract Relative sea level can define the position of coastline. This paper presents and combines some original data for relative sea level fluctuations from 6 coastal areas in the Aegean Sea, from Thrace to North-Eastern Crete. The data of relative sea level changes come from analyses and geo-chronologies on coastal sediments-taken by boreholes in coastal swamps- and beachrocks. Some graphs of relative sea level changes are presented for the last 6.000years and correlated with Lambeck s (Lambeck & Purcell 2005) estimations for these areas. It is concluded that sea level is rising faster in Skyros and Cyclades, hence of tectonic movements. Keywords: sea level, sea level indicators, upper holocene, Aegean. 1. Εισαγωγή Η μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης (SLC) αποτελεί το ολοκληρωμένο αποτέλεσμα του ευστατισμού (E), της ισοστασίας (Ι) και του τεκτονισμού (Τ) (Lambeck 1995; Lambeck & Purcell, 2005). Είναι γνωστό ότι ο ευστατισμός περιλαμβάνει: α) τον παγετώδη ευστατισμό (E gl ), β) το γεωειδή ευστατισμό (E gd ),γ) τις δυναμικές αλλαγές στην επιφάνεια της θάλασσας (Ε dy ) και δ) τον περιστροφικό ευστατισμό (E ro ) που σχετίζεται με τις αλλαγές στην περιστροφική κίνηση του πλανήτη λόγω των διαδικασιών πήξης και τήξεως των παγετώνων (Morner 1996 & 2000). Η ισοστασία διακρίνεται επίσης στην: α) υδρο-ισοστασία (I hd ) και β) στην παγετώδη- ισοστασία (I gl ). Τέλος, ο τεκτονισμός (T) κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας κυρίως στις τεκτονικά ενεργές περιοχές. Σύμφωνα με τα παραπάνω, οποιαδήποτε αλλαγή της θαλάσσιας στάθμης σε σχέση με την παρακείμενη ακτή, μπορεί να εκφραστεί με την εξής εξίσωση: SLC R = (E gl + E gd + E dy + E ro ) + (I hd + I gl ) + T. Όσον αφορά την περίπτωση του Αιγαίου, μια από τις πρώτες περιοχές που ο Lambeck εφάρμοσε το υδρο-ισοστατικό του μοντέλο λόγω υπαρχουσών πληροφοριών (γεωλογικές, αρχαιολογικές) για τις σχετικές αλλαγές της θαλάσσιας στάθμης μέσα στο μέσο και ανώτερο Ολόκαινο, διαπίστωσε ότι η παγετώδης-υδρο ισοστατική ρύθμιση ήταν της τάξης του 1mm/yr κατά τη διάρκεια των τελευταίων χιλιετιών (Lambeck, 1995). Σύμφωνα με το μοντέλο των Lambeck & Purcell 2005 η στάθμη της θάλασσας στο Αιγαίο ήταν από 3-8m και m χαμηλότερα από τη σημερινή, στα y/bp και 2000y/ΒΡ αντίστοιχα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η προσπάθεια να εντοπισθούν οι -61-

2 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume Ι καταγεγραμμένες πληροφορίες και δείκτες εντοπισμού παλαιών σχετικών σταθμών θάλασσας στα παράκτια ιζήματα και γεωμορφές καθώς και οι μεταβολές της στη διάρκεια του Μέσου και Ανώτερου Ολόκαινου. Εικ. 1: Περιοχές μελέτης. 2. Μεθοδολογία Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής επιλέχθηκαν οι παρακάτω περιοχές που στις περισσότερες περιπτώσεις οι ιζηματολογικοί δείκτες (τύρφες, οργανικά υλικά και ψηφιδοπαγείς αιγιαλοί) είναι εκείνοι που καθορίζουν τη σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης στις περιοχές αυτές (Εικ.1.) Η παράκτια λιμνοθάλασσα της Λαφρούδας (Άβδηρα, Θράκη), η παράκτια θέση του Παλαμαρίου (Β.Α. Σκύρος), η περιοχή του παράκτιου έλους του Σχοινιά Μαραθώνα, το παράκτιο έλος της Βραώνας, οι παράκτιες και υποθαλάσσιες εμφανίσεις των ψηφιδοπαγών αιγιαλών στο νησιωτικό σύμπλεγμα Μυκόνου Δήλου και Ρήνειας και τέλος η παράκτια θέση του Καλού Χωριού στον κόλπο Μιράμπελλου (Βόρειο-Ανατολική Κρήτη). Σε όλες τις επιλεγμένες περιοχές των παρακτίων ελών και λιμνοθαλασσών έγιναν δειγματοληψίες με δονητικό γεωτρύπανο και αναλύθηκαν τα ιζήματα ως προς τη λιθοστρωματογραφία και τη μικροπανίδα τους (τρηματοφόρα-οστρακώδη), ενώ πραγματοποιήθηκαν σειρές ραδιοχρονολογήσεων με τη μέθοδο AMS του 14 C και της Οπτικά Διεγειρόμενης Φωταύγειας OSL. Στην περίπτωση μελέτης των ψηφιδοπαγών αιγιαλών, συλλέχθηκαν δείγματα και αναλύθηκαν πετρογραφικά ως προς τη σύσταση των κόκκων τους όσο και για τη σύσταση του συνδετικού ασβεστιτικού υλικού. Τα αποτελέσματα όλων αυτών των αναλύσεων αποτελούν ομαδική ερευνητική εργασία των τελευταίων πέντε ετών (Ammerman et al., 2008; Pavlopoulos et al., 2007 (a and b); Pavlopoulos et al., 2006; Triantaphyllou et al., 2008; Theodorakopoulou et al., 2005). Τα αποτελέσματα αυτά αξιολογήθηκαν σχετικά με τις πληροφορίες που παρέχουν για τη σχετική θαλάσσια στάθμη ανά περιοχή, συγκρίθηκαν με τα αποτελέσματα και τις καμπύλες των υδροισοστατικών μοντέλων (Lambeck, 1995; 1996; 2005) και γίνεται προσπάθεια να συσχετισθούν ανά περιοχή και να δώσουν πληροφορίες των σχετικών μεταβολών για τα τελευταία 6000 χρόνια πριν από σήμερα. 3. Αποτελέσματα 3.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΑΦΡΟΥΔΑΣ ΘΡΑΚΗ Η Λαφρούδα είναι μια «Τούμπα» Νεολιθική που σήμερα βρίσκεται στην άκρη μιας μικρής, λιμνοθάλασσας, νότια του Πόρτο Λάγος κοντά στα Άβδηρα. Οι δύο παλαιότερες ηλικίες που προέρχονται από τη βάση της «Τούμπας», είναι μεταξύ 6937±36 έτη BP και 6350±50 έτη BP (Ammerman -62-

3 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος Ι et al., 2008), υποδηλώνοντας ότι τα βαθύτερα Νεολιθικά στρώματα βρίσκονται μέχρι και -2.49m κάτω από τη σημερινή στάθμη της θάλασσας.. Το νεολιθικό αυτό στρώμα στη βάση της Τούμπας χρονολογήθηκε (από δείγμα ξυλάνθρακα) σε περίπου 6050± 55 και 6109±50 έτη BP. Στον ίδιο πυρήνα και σε βάθος 0.67m κάτω από τη σύγχρονη στάθμη της θάλασσας, ένα κομμάτι ξύλου μέσα σε θαλάσσιες αποθέσεις άμμου χρονολογήθηκε στα 2770±30 έτη BP (Ammerman et al., 2008). Με άλλα λόγια, ολόκληρο το ανώτερο μέρος, πάνω από τις νεολιθικές αποθέσεις αποτελέιται από θαλάσσια ιζήματα ηλικίας μικρότερης των 2770y/BP. Από το βάθος των παράκτιων ιζημάτων μπορούμε να εκτιμήσουμε τον ελάχιστο ρυθμό ανόδου σε 0,24mm/y τα τελευταία 2770 έτη μέχρι σήμερα. Ο ρυθμός ανόδου της θαλάσσιας στάθμης στο μοντέλο Lambeck & Purcell 2005 για την περιοχή των ακτών της Θράκης εκτιμάται από 0,75-0,50m για 2000y/BP, δηλαδή σε 0,25-0,38mm/y, τιμή που δεν έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με τα δεδομένα (Ammerman et al., 2008). 3.2 ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΣΚΥΡΟΥ Σύμφωνα με τους Pavlopoulos et al. 2007(b) η σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης και η ανάλογη καμπύλη της που υπολογήσθηκε για την περιοχή Παλαμάρι της Β.Α. Σκύρου συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με το ευστατικό μοντέλο Lambeck & Purcell (2005). Η καμπύλη που προκύπτει βασίζεται σε χρονολογήσεις ιζηματολογικών δεικτών (τύρφη κ.ά.) καθώς και σε παράκτιες πλατφόρμες απόξεσης (Εικ. 2). Συγκεκριμένα οι ρυθμοί ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης εκτιμώνται από 1,03-1,13mm/y τα τελευταία 6300yBP, ενώ για το ίδιο χρονικό διάστημα των τελευταίων 6000y BP μοντέλο των Lambeck and Purcell 2005 εκτιμά ρυθμό ανύψωσης της τάξης των 0,83mm/y. Για το χρονικό διάστημα των 3725 y BP ο ρυθμός ανύψωσης εκτιμήθηκε (Pavlopoulos et al., 2007b) από 0,9-1,02 mm/y, ενώ για το ίδιο διάστημα το μοντέλο των Lambeck & Purcell 2005 εκτιμά ρυθμό ανύψωσης 0,7-0,8mm/y. Οι ρυθμοί ανύψωσης που διαπιστώθηκαν για την περιοχή της ανατολικής Σκύρου είναι μεγαλύτεροι από τους ρυθμούς που προβλέπει το μοντέλο των Lambeck & Purcell ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΡΑΘΩΝΑ Σύμφωνα με τους Pavlopoulos et al., 2006, oι πέντε κύριες τύρφες, που σχηματίστηκαν, κατά την πλήρωση με ίζημα, της λιμνοθάλασσας του Μαραθώνα στα 5250y/BP, 4706y/BP, 3800 y/bp, 2589y/BP. και 1252y/BP. αντίστοιχα, καταγράφουν τη συνεχή άνοδο της σχετικής θαλάσσιας στάθμης. Οι τρεις παλαιότερες τύρφες σχηματίστηκαν στο υπερ-παλιρροιακό περιβάλλον της ανθρακικής λιμνοθάλασσας και γι αυτό καταγράφουν την ακραία υψηλή στάθμη του νερού, κατά την περίοδο του σχηματισμού τους. Η σχετική άνοδος της θαλάσσιας στάθμης, για το χρονικό διάστημα μεταξύ του 5250y/BP και του 1252y/BP. εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 2 m και 2,5 m το ανώτερο, δηλαδή από ,62mm/y και για τα τελευταία 3800y/BP μέχρι σήμερα σε 0,43mm/y (Εικ. 2). Σύμφωνα με το μοντέλο του Lambeck (1995, 1996, 2005) γύρω στα 6000 y/bp. η θαλάσσια στάθμη βρισκόταν περίπου 5 m χαμηλότερα από τη σημερινή στην περιοχή του Μαραθώνα. Έτσι η σχετική άνοδος της θαλάσσιας στάθμης που εκτιμήθηκε, είναι αρκετά χαμηλότερη από αυτή που προβλέπεται από το μοντέλο με ρυθμό 0,83mm/y περίπου. Η διαφορά αυτή μπορεί να οφείλεται σε τεκτονική ανύψωση της περιοχής. -63-

4 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume Ι Εικ. 2: Καμπύλες διακύμανσης σχετικής θαλάσσιας στάθμης για τη Σκύρο και Μαραθώνα. 3.4 ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΡΑΥΡΩΝΑΣ Ο κόλπος της Βραυρώνας, κοντά στην ομώνυμη αρχαιολογική περιοχή, είναι μια ελώδης περιοχή που βρίσκεται στην ανατολική ακτή της χερσονήσου της Αττικής. Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι η περιοχή λειτουργούσε σαν φυσικό λιμάνι στη Μυκηναϊκή περίοδο (Polychronakou-Sgouritsa, 2001). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από μικροπαλαοντολογικές και ιζηματολογικές αναλύσεις των παρακτίων αποθέσεων καθώς και των γεωχρονολογήσεων των ιζημάτων των τριών γεωτρήσεων (Triantaphyllou et al., 2008), εκτιμήθηκε ο ρυθμός ανόδου της θαλάσσιας στάθμης τα τελευταία 5000 y/bp. Από την τύρφη που χρονολογήθηκε 3462±105 y/bp σε -1,7m κάτω από τη σημερινή εκτιμάται ένας ρυθμός ανύψωσης της τάξης των 0,49mm/y τα τελευταία 3462 y/bp όπως και αντίστοιχα από χρονολογήσεις θαλάσσιων γαστεροπόδων σε θαλάσσια ιζήματα ο ρυθμός εκτιμάται σε 0,69mm/y για τα τελευταία 4709 y/bp, τη στιγμή που το μοντέλο Lambeck & Purcell 2005 εκτιμά ρυθμό ανύψωσης 0,83mm/y τα τελευταία 6000 y BP και 0,67mm/y τα τελευταία 3000 y BP. 3.5 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΚΟΝΟΥ, ΔΗΛΟΥ, ΡΗΝΕΙΑΣ Ο ρυθμός ανόδου της θαλάσσιας στάθμης σύμφωνα με τους Fouache et al.,2005; Desruelles et al., 2004; Desruelels et al., 2007 στην περιοχή της Μυκόνου Δήλου και Ρήνειας εκτιμήθηκε σε 1,22mm/y τα τελευταία 2200yBP και 1mm/y τα τελευταία 1000yBP. Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ οι ρυθμοί ανύψωσης είναι ιδιαίτερα υψηλοί για τη συγκεκριμένη περιοχή για το διάστημα μεταξύ 2200yBP και 1000yBP 1,46mm/y (Εικ. 3), ο μέσος ρυθμός ανύψωσης για τα 4000y BP είναι 0,94mm/y. Σύμφωνα με το μοντέλο Lambeck & Purcell 2005 ο ρυθμός ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης είναι 0,5mm/y τα τελευταία 2000y BP και 0,93mm/y τα τελευταία 4000y BP. Από τη μελέτη των ψηφιδοπαγών αιγιαλών (beachrock), προκύπτει ότι ο ρυθμός ανύψωσης για τα τελευταία 4000 ybp κυμαίνεται από 0,96-1,5 mm/y. Η μεγάλη διαφορά που παρατηρείται στα τελευταία 2000y/BP, σχεδόν τριπλάσιος ρυθμός ανύψωσης, πρέπει να οφείλεται σε καθοδικές τεκτονικές κινήσεις στην περιοχή των νήσων Μυκόνου Δήλου και Ρήνεια 3.6 ΠΕΡΙΟΧΗ ΙΣΤΡΟΥ ΒΟΡΕΙΟ-ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Σύμφωνα με τους Pavlopoulos et al., 2007a; Theodorakopoulou et al., 2005, και τα στοιχεία που προέκυψαν από τις χρονολογήσεις με 14 C και OSL (οπτικά διεγειρόμενης φωταύγειας) σε θαλάσσια ιζήματα της παράκτιας περιοχής του Ίστρου, εκτιμήθηκε ότι η θαλάσσια στάθμη από τα y/βρ ανέβηκε 4.06m περίπου, δίνοντας έναν ρυθμό ετήσιας ανόδου 0.93mm/y (Εικ. 3). Σύμφωνα με την καμπύλη του Lambeck, η θαλάσσια στάθμη από το 6.000ΒΡ ΒΡ, ανέβηκε περίπου γύρω στα 4.5m. Έτσι, ο ετήσιος ρυθμός ανόδου της θάλασσας υπολογίζεται στα 1.12mm/y. -64-

5 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος Ι Η διαφορά αυτή μπορεί να οφείλεται σε τεκτονική ανύψωση της περιοχής. Εικ. 3: Καμπύλες διακύμασνης θαλάσσιας στάθμης για το Ίστρο και τη Δήλο. 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Συγκρίνοντας τους ρυθμούς ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης για τα τελευταία 4000y/BP διαπιστώνουμε ότι οι μεγαλύτεροι ρυθμοί παρατηρούνται στις περιοχές της Β.Α. Σκύρου και των κεντρικών Κυκλάδων (Μύκονος, Δήλος, Ρήνεια), ενώ οι μικρότεροι στις περιοχές της Θράκης (Λαφρούδα), Β.Α. Αττικής (Μαραθώνας, Βραυρώνα) και Β.Α. Κρήτης. Συγκρινόμενοι οι ρυθμοί αυτοί με τους ρυθμούς ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης των τελευταίων 4000 y/bp του μοντέλου Lambeck & Purcell 2005, μόνο στις περιπτώσεις της Σκύρου και της Βραυρώνας φαίνεται το μοντέλο να επαληθεύεται η τουλάχιστον να πλησιάζει τα φυσικά δεδομένα (Εικ..4). Το γεγονός αυτό μπορεί να μας οδηγήσει στα παρακάτω συμπεράσματα. Η περιοχή των κεντρικών Κυκλάδων (Μυκόνου Δήλου, Ρήνειας) παρουσιάζει τους μεγαλύτερους ρυθμούς ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης τα τελευταία 4000y/BP και αρκετά μεγαλύτερες από το μοντέλο που προτείνεται για την περιοχή. Αυτό μπορεί να οφείλεται ή σε τεκτονική καταβύθιση ή σε ασεισμικές κινήσεις βύθισης της περιοχής (δεν υπάρχουν δεδομένα σεισμών από τους ιστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα). Το γεγονός αυτό φαίνεται να είναι εντονότερο μεταξύ y/BP. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην περιοχή της Β.Α Σκύρου αλλά με μικρότερους ρυθμούς και εδώ μπορεί να αποδοθεί σε τεκτονικές κινήσεις βύθισης της περιοχής (έντονη σεισμικότητα της περιοχής). Οι περιοχές της Β.Α.Κρήτης και της Β.Α. Αττικής εμφανίζουν μικρότερους ρυθμούς ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης συγκρινόμενες τόσο με τους ρυθμούς του μοντέλου, όσο και από τα φυσικά αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στην τεκτονική ανύψωση των περιοχών αυτών που τελικά ελαττώνει το ρυθμό ανύψωσης της σχετικής θαλάσσιας στάθμης. Εικ. 4: Σύνθεση των χρονολογημένων δεικτών και καμπυλών για το Αιγαίο (α) και διάγραμμα ρυθμών ανύψωσης σε mm/y για τις περιοχές που μελετήθηκαν και οι αντίστοιχοι ρυθμοί από το μοντέλο Lambeck et al (β). -65-

6 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume Ι 5. Ευχαριστίες Ο συγγραφέας ευχαριστεί θερμά όλους τους συν-συγγραφείς, ερευνητές και συναδέλφους που συμμετείχαν στις έρευνες και αναλύσεις των ιζημάτων των παραπάνω περιοχών καθώς και τη Δρ. Κατερίνα Θεοδωρακοπούλου για την επιμέλεια των διαγραμμάτων. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Ammerman, A.J, Efstratiou, N., Ntinou, M., Pavlopoulos, K., Gabriell, R., Kenneth, D.T. & Mannino, M., «Finding the early Neolithic in AegeanThrace: the use of cores», Antiquity,v. 82 (2008), pp Desruelles, S., Fouache, E., Pavlopoulos, K., Dalongeville, R., Peulvast, J.P., Coquinot, Y. & Potdevin, J-L., «Beachrocks et variations recentes de la ligne de rivage en Mer Egee dans l ensemble insulaire Mykonos-Delos-Rhenee (Cyclades, Grece).». Geomorphologie 1,2004, p Desruelles, S., Fouache, E., Dalomgeville, R., Pavlopoulos, K., Peulvast, J.P., Coquinot, Y., Potdevin, J.L., Hasenohr, C., Brunet, M., Mathieu, R. & Nicot, E., Sea-level changes and shoreline reconstruction in the ancient city of Delos (Cyclades, Greece) Geodynamica Acta 20/4 (2007), pp Fouache, E., Desruelles, St., Pavlopoulos, K., Dalongeville, R. Coquinot, Y., Peulvast, J.-P. & Potdevin, J.L., Using beachrocks as sea level indicators in the insular group of Mykonos, Delos and Rhenia (Cyclades, Greece). Zeitschrift für Geomorphologie N.F.,. ΙN Fouache E. and Pavlopoulos K. (Ed.) 137: Lambeck, K., Late-Pleistocene and Holocene sea-level change in Greece and south-western Turkey: a separation of eustatic, isostatic and tectonic contributions. Geophysical Journal International, 122, Lambeck, K., Sea-level changes and shoreline evolution in Aegean Greece since Upper Paleolithic time. Antiquity, 70: Lambeck, K. & Purcell, A., Sea-level change in the Mediterranean Sea since the LGM: model predictions for tectonically stable areas. Quaternary Science Reviews, 24: Mörner, N.-A., Sea level changes and coastal dynamics in the Indian Ocean, Integrated Coastal Zone Management, Launch Issue, Mörner, N.-A., Rapid changes in coastal sea level. Journal of Coastal Research, 12: Pavlopoulos, K., Karkanas, P., Triantafyllou, M., Karyballis, E., Tsourou, T. & Palyvos, N., Paleoenvironmental Evolution of the Coastal plain of Marathon, Greece, during the Late Holocene: Depositional environment, Climate, and Sea Level Changes. Journal of Coastal Research, 22(2): Pavlopoulos K, Theodorakopoulou K, Bassiakos Y, Hayden B, Tsourou T, Triantaphyllou M, Kouli K, Vandarakis D., 2007a. Paleoenvironmental evolution of Istron (N.E Crete), during the last 6.000years: depositional environment, climate and sea level changes. Geodinamica Acta, 20/4 : Pavlopoulos, K., Triantaphyllou, M., Karymbalis, E., Karkanas, P., Kouli, K. & Tsourou, Th., 2007b. Landscape evolution recorded in the embayment of Palamari (Skyros Island, Greece) from the beginning of the Bronze Age until recent times. Geomorphologie vol. 1/2007, pp Polychronakou-Sgouritsa, N., The Mycenaean Mesogaia. Mesogaia: Theodorakopoulou, K., Pavlopoulos, K., Tsourou, T., Triantaphyllou, M., Kouli, K., Vandarakis, D., Bassiakos, Y., Hayden, B., Coastal changes and human activities at Istron-Kalo Chorio (NE Crete, Greece) during the Upper Holocene. Revista de Geomorphologie, 7: Triantaphyllou, M., Kouli, K., Tsourou, T., Koukousioura, O., Pavlopoulos, K. & Dermitzakis, M., Paleonvronmental changes since 3000 B.C.in the coastal marsh of Vravron (Attiki, SE Greece) (under publication). Landscape Evolution and Geoarcheology, Porto Heli, Greece