ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Μάθηµα: Κοινωνική Ταυτότητα και ιοµαδικές Σχέσεις ιδάσκουσα: Αλεξάνδρα Χαντζή

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Μάθηµα: Κοινωνική Ταυτότητα και ιοµαδικές Σχέσεις ιδάσκουσα: Αλεξάνδρα Χαντζή"

Χθόνιος Αγγελοπούλου
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 1 ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Μάθηµα: Κοινωνική Ταυτότητα και ιοµαδικές Σχέσεις ιδάσκουσα: Αλεξάνδρα Χαντζή Εισαγωγή Πηγές: Dovidio, J. F., & Gaertner, S. L. (2010). Intergroup bias. In S. T. Fiske, D. T. Gilbert, & G. Lindzey (Eds.), Handbook of social psychology (Vol. 2, pp ). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc. Hogg, M.A., & Vaughan, G.M. (ελληνική έκδοση, 2010), Κοινωνική Ψυχολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg. Στην τελευταία έκδοση του Handbook of Social Psychology, δηλ. της «βίβλου» όπως έχει χαρακτηριστεί της Κοινωνικής Ψυχολογίας, που δηµοσιεύτηκε το 2010 (οι προηγούµενες εκδόσεις ήταν: 1935, 1954, 1969, 1985, 1998) το κεφάλαιο για τις ιοµαδικές Σχέσεις γραµµένο από τους Vincent Yzerbyt και Stephanie Demoulin, κατέχει περίοπτη θέση, µαζί µε συναφή κεφάλαια που αφορούν την Κοινωνική Σύγκρουση, την Ενδοοµαδική Εύνοια, και τις οµές Ισχύος. Ο τεράστιος όγκος της θεωρητικής και ερευνητικής παραγωγής στο θέµα των ιοµαδικών Σχέσεων δεν αποτελεί έκπληξη. Οι άνθρωποι ζουν και δραστηριοποιούνται σε ένα κόσµο που αποτελείται από οµάδες: µικρές οµάδες (π.χ. σχολικές τάξεις, αθλητικές οµάδες), µεγαλύτερες οµάδες (π.χ. γειτονιές, πανεπιστήµια, εταιρείες), και ακόµη µεγαλύτερες οµάδες (π.χ. φυλετικές οµάδες, εθνικές οµάδες, θρησκευτικές οµάδες). Ο τρόπος που οι άνθρωποι σκέφτονται για τον κόσµο, το πώς αισθάνονται και συµπεριφέρονται καθοδηγείται και συχνά περιορίζεται από τις οµάδες στις οποίες ανήκουν. Η µελέτη των διοµαδικών σχέσεων επικεντρώνεται κυρίως στις οµάδες, δηλ. οι οµάδες αποτελούν τη βασική µονάδα ανάλυσης. Όµως, εφόσον η συµπεριφορά των ατόµων επηρεάζεται από τις οµάδες στις οποίες ανήκουν, η έρευνα µπορεί να επικεντρωθεί και στις ατοµικές αποκρίσεις. Γενικά µπορεί κανείς να πει ότι η µελέτη των διοµαδικών σχέσεων εστιάζει τη διοµαδική συµπεριφορά. Πως όµως ορίζεται η διοµαδική συµπεριφορά; Ένας αρχικός

Στην τελευταία έκδοση του Handbook of Social Psychology, δηλ.

2 2 ορισµός της διοµαδικής συµπεριφοράς µπορεί να είναι «κάθε συµπεριφορά που περιλαµβάνει αλληλεπίδραση µεταξύ ενός ή περισσοτέρων εκπροσώπων δύο ή περισσοτέρων διακριτών κοινωνικών οµάδων». Αυτό το είδος ορισµού χαρακτηρίζει µε σχετική ακρίβεια το µεγαλύτερο µέρος της διοµαδικής συµπεριφοράς που µελετούν οι κοινωνικοί ψυχολόγοι. Εντούτοις, η εστίαση στην πρόσωπο-µε-πρόσωπο αλληλεπίδραση µπορεί να είναι κάπως περιοριστική. Ένας ευρύτερος και ίσως πιο ακριβής ορισµός θα ήταν ότι «διοµαδική συµπεριφορά αποτελεί κάθε αντίληψη, νόηση ή συµπεριφορά που επηρεάζεται από την επίγνωση των ανθρώπων ότι οι ίδιοι και άλλοι είναι µέλη διακριτών κοινωνικών οµάδων, και από την ταύτισή τους µε αυτές». Αυτός ο ευρύτερος ορισµός έχει µια ενδιαφέρουσα συνέπεια: αναγνωρίζει ότι οι πραγµατικές ή οι προσλαµβανόµενες σχέσεις µεταξύ κοινωνικών οµάδων (π.χ. µεταξύ εθνοτικών οµάδων, µεταξύ εθνών) µπορούν να έχουν εκτενείς και διάχυτες επιδράσεις στη συµπεριφορά των µελών αυτών των οµάδων. Αυτό το είδος ορισµού πηγάζει από µια συγκεκριµένη θεώρηση στην κοινωνική ψυχολογία: µια διοµαδική θεώρηση που υποστηρίζει ότι ένα µεγάλο µέρος της κοινωνικής συµπεριφοράς επηρεάζεται θεµελιωδώς από τις κοινωνικές κατηγορίες στις οποίες ανήκουµε και από την ταύτισή µας µε αυτές (Κοινωνική Ταυτότητα) καθώς και τις σχέσεις ισχύος και status που υπάρχουν µεταξύ αυτών των κατηγοριών. Οι διοµαδικές σχέσεις µπορεί να είναι συγκρουσιακές (π.χ. οπαδοί αντίπαλων πολιτικών οµάδων), σχεδόν ανύπαρκτες (π.χ. σε αυστηρά διαχωρισµένες κοινότητες) ή αρµονικές και συνεργατικές. Οι περισσότεροι κοινωνικοί ψυχολόγοι συµφωνούν ότι δύο είναι οι πλέον σηµαντικοί παράγοντες που χαρακτηρίζουν τις διοµαδικές σχέσεις σε ένα δεδοµένο κοινωνικό σύστηµα: Η ποιότητα των σχέσεων ή το «πρόσηµο» της αλληλεξάρτησης (Θετική αλληλεξάρτηση: Συνεργασία Αρνητική αλληλεξάρτηση: Ανταγωνισµός) και το status (δηλ. η σχετική θέση των οµάδων στην κοινωνική ιεραρχία) και η ισχύς (ισχυρές ανίσχυρες οµάδες) που συνήθως αν και όχι πάντα συµβαδίζουν. Αν υιοθετήσουµε την άποψη του Lewin (1948) ότι η κοινωνική συµπεριφορά µπορεί να γίνει κατανοητή πιο αποτελεσµατικά αν θεωρηθεί ως συνάρτηση των αντιλήψεων των ανθρώπων για τον κόσµο τους, παρά ως συνάρτηση αντικειµενικών περιγραφών των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος, γίνεται φανερό ότι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν τις διοµαδικές σχέσεις στο µέτρο που επηρεάζουν το πώς τα µέλη των οµάδων προσλαµβάνουν την κατάσταση.

Εντούτοις, η εστίαση στην πρόσωπο-µε-πρόσωπο αλληλεπίδραση µπορεί να είναι κάπως περιοριστική.

3 3 ηλ. όποια κι αν είναι η αντικειµενική ποιότητα των σχέσεων, έχει σηµασία αν θα προσληφθούν οι σχέσεις ως συνεργατικές ή ανταγωνιστικές από τα µέλη των οµάδων, και όποια και αν είναι η αντικειµενικά σχετική θέση των οµάδων, έχει σηµασία αν τα µέλη της εκάστοτε οµάδας προσλάβουν τη σχετική θέση της οµάδας τους ως υψηλή (π.χ. ότι είναι κυρίαρχη) ή χαµηλή (π.χ. ότι είναι κυριαρχούµενη). Στόχος λοιπόν αυτού του µαθήµατος είναι να εξετάσουµε και να ερµηνεύσουµε τη διοµαδική συµπεριφορά και τις διοµαδικές σχέσεις, παρουσιάζοντας κατά κάποιο τρόπο µε χρονολογική σειρά τις πιο σηµαντικές θεωρητικές προσεγγίσεις και τις πιο γνωστές έρευνες στο χώρο. Θεωρία Ρεαλιστικής Σύγκρουσης Η θεωρία του Sherif για τη διοµαδική σύγκρουση που εξηγεί τη διοµαδική συµπεριφορά βάσει της φύσης των σχέσεων των στόχων µεταξύ των οµάδων (βλ. Hogg, M.A., & Vaughan, G.M. (ελληνική έκδοση, 2010), Κοινωνική Ψυχολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg (σελ ). Πηγή: βασισµένο στον Sherif (1966) Τύπος διαπροσωπικών σχέσεων ιαπροσωπικές σχέσεις ιοµαδικές σχέσεις Κοινοί στόχοι: απαιτούν Αµοιβαία αποκλειόµενοι αλληλεξάρτηση για την στόχοι επίτευξή τους ιαπροσωπική συνεργασία ιαπροσωπικός ανταγωνισµός Σχηµατισµός οµάδας/ ιαπροσωπική σύγκρουση, αλληλεγγύη µειωµένη οµαδική αλληλεγγύη, κατάρρευση της οµάδας ιοµαδική συνεργασία ιοµαδικός ανταγωνισµός ιοµαδική αρµονία ιοµαδική σύγκρουση

Στόχος λοιπόν αυτού του µαθήµατος είναι να εξετάσουµε και να ερµηνεύσουµε τη διοµαδική συµπεριφορά και τις διοµαδικές σχέσεις, παρουσιάζοντας κατά κάποιο τρόπο µε χρονολογική σειρά τις πιο σηµαντικές

4 4 Θεωρία Σχετικής Αποστέρησης Κρίσιµη λοιπόν προϋπόθεση για τη διοµαδική επιθετικότητα είναι η σχετική αποστέρηση (βλ. Hogg, M.A., & Vaughan, G.M. (ελληνική έκδοση, 2010), Κοινωνική Ψυχολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg (σελ ). Προσδοκίες Σχετική αποστέρηση Βιοτικό επίπεδο Επιτεύξεις t 1 Χρόνος t 2 ιάγραµµα 11.2 Η υπόθεση της καµπύλης J για τη σχετική αποστέρηση Η σχετική αποστέρηση είναι ιδιαίτερα οξεία όταν οι επιτεύξεις υποστούν ένα ισχυρό πλήγµα στο πλαίσιο των προσδοκιών που συνεχίζουν να ανεβαίνουν. Πηγή: βασισµένο στον Davies (1969) Σχετική αποστέρηση Η αίσθηση ότι κανείς έχει λιγότερα από όσα αισθάνεται ότι δικαιούται Εγωιστική σχετική αποστέρηση Η αίσθηση ότι έχουµε προσωπικά λιγότερα από αυτά που δικαιούµαστε, σε σχέση µε τις φιλοδοξίες µας ή µε άλλα άτοµα. Εκδηλώνεται µε προσωπικά αισθήµατα δυσθυµίας και στρες. Αδελφική σχετική αποστέρηση Η αίσθηση ότι η οµάδα µας έχει λιγότερα από αυτά που δικαιούται, σε σχέση µε τις φιλοδοξίες της ή µε άλλες οµάδες. Εκδηλώνεται

2 Η υπόθεση της καµπύλης J για τη σχετική αποστέρηση Η σχετική αποστέρηση είναι ιδιαίτερα οξεία όταν οι επιτεύξεις υποστούν ένα ισχυρό πλήγµα στο πλαίσιο των προσδοκιών που συνεχίζουν να ανεβαίνουν.

5 5 µε δυσαρέσκεια, αρνητικές στάσεις απέναντι στην άλλη οµάδα και διάθεση για συλλογική διαµαρτυρία. Παράγοντες που διευκολύνουν την εκδήλωση κοινωνικής διαµαρτυρίας Ταύτιση: ρυθµιστικός παράγοντας µεταξύ σχετικής αποστέρησης και κοινωνικής διαµαρτυρίας Πιθανότητα επίτευξης κοινωνικής αλλαγής Αντίληψη της αδικίας (κατανεµητική διαδικαστική): διαδικαστική ίσως ισχυρό κίνητρο για διαµαρτυρία Με ποιους συγκρινόµαστε: η αυξηµένη οµοιότητα µε την ευνοηµένη εξωοµάδα αυξάνει την πρόσληψη της αδικίας Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας Το υπόδειγµα των ελαχίστων οµάδων (βλ. Hogg, M.A., & Vaughan, G.M. (ελληνική έκδοση, 2010), Κοινωνική Ψυχολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg (σελ ). Κλασική έρευνα Το υπόδειγµα των ελαχίστων οµάδων Στρατηγικές κατανοµής και δείγµατα µητρών κατανοµής (οι συµµετέχοντες κύκλωσαν ζευγάρια αριθµών για να υποδείξουν πώς επιθυµούσαν να κατανείµουν τους πόντους) Α. ύο δείγµατα µητρών κατανοµής. Μέσα σε κάθε µήτρα, οι συµµετέχοντες κυκλώνουν τη στήλη των αριθµών που αντιπροσωπεύει πώς θα ήθελαν να κατανείµουν τους πόντους (που αντιπροσωπεύουν αληθινά χρήµατα) στη µήτρα µεταξύ των µελών της ενδο-οµάδας και της εξω-οµάδας. 1 Μέλος ενδο-οµάδας: Μέλος εξω-οµάδας: Μέλος ενδο-οµάδας: Μέλος εξω-οµάδας:

Αντίληψη της αδικίας (κατανεµητική διαδικαστική): διαδικαστική ίσως ισχυρό κίνητρο για διαµαρτυρία Με ποιους συγκρινόµαστε: η αυξηµένη οµοιότητα µε την ευνοηµένη εξωοµάδα αυξάνει την πρόσληψη της

Σχετικά έγγραφα

Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας: Επιτεύγµατα του παρελθόντος, τρέχοντα προβλήµατα, και µελλοντικές προκλήσεις

Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας: Επιτεύγµατα του παρελθόντος, τρέχοντα προβλήµατα, και µελλοντικές προκλήσεις 34 Περιπτώσεις 3 και 6 (ενδοοµαδική εύνοια) Η περίπτωση 6 αντιπροσωπεύει το βασικό θέµα της ευρύτερης προσέγγισης της Κοινωνικής Ταυτότητας. Όπως έχουµε επισηµάνει, η ενδοοµαδική εύνοια αποτελεί ένα τρόπο