Πτυχιακή εργασία με θέμα;

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΙΙΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (Π.Σ.Ε.) Πτυχιακή εργασία με θέμα; ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Καθηγητής : Δρ. Αναστάσιος Καρασαββόγλου Σπουδαστής : Κωνσταντίνος Κιουρκτσόγλου Καβάλα, Ιούνιος 2005

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΒΑΑΑΣ ΣΧΟΑΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΑΟΓΗΣ (Π.Σ.Ε.) Πτυχιακή εργασία με θέμα: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΑΑΗΝΏΝ ΚΑΙ ΑΛ^λΟΔΑΠΩΝ Καθηγητής : Δρ. Αναστάσιος Καρασαββόγλου Σπουδαστής : Κωνσταντίνος Κιουρκτσόγλου Καβάλα, Ιούνιος 2005

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Ιστορική διαδρομή της εγκληματολογικής ε^στήμης ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εθνική καταγωγή των αλλοδαπών Ηλικιακή κατανομή, μορφωτικό επίπεδο και οικογενειακή κατάσταση των μεταναστών Που απασχολούνται οι μετανάστες; Οι θετικές επιπτώσεις της μετανάστευσης στην Ελληνική οικονομία Μετανάστες και ρατσισμός στην Ελλάδα Προς ένα νέου τύπου ρατσισμό (νεορατσισμός) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η μετανάστευση όπως παρουσιάζεται στα Γερμανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης Οι μετανάστες σύμφωνα με τα Ιταλικά μέσα μαζικής ετηκοινωνίας Η αντιμετώπιση των μεταναστών από τα Ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης Η πρώτη περίοδος κάλυψης του φαινομένου της μετανάστευσης από τα ΜΜΕ... ' Οι άγνωστοι αλλά γνωστοί δράστες Τα ΜΜΕ προβάλλουν για πρώτη φορά και θετικά σχόλια για τους μετανάστες (δεύτερη περίοδος) Συμπεράσματα - η θεματολογία των ΜΜΕ εξαρτάται κυρίως από οικονομικούς παράγοντες ΥΠΟΘΕΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ Το εγκληματικό στερεότυπο Η δημιουργία στερεοτυπικών αντιλήψεων για τους μετανάστες Οταν οι μετανάστες θυματοποιούνται (στερεοτυτηκές αντιδράσεις) ΤΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΉΣ ΕΠΕΤΗΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ Αριθμητικά στοιχεία για Έλληνες και αλλοδαπούς δράστες Διαγράμματα με βάση τα αριθμητικά στοιχεία των δραστών και ανάλυση Αναλογία αλλοδαπών παραβατών προς το σύνολο των δραστών... 39

4 8. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΣΕ ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ Ο τιληθυσμός των αλλοδαπών Ο πληθυσμός των Ελλήνων και οι αναγκαίες προσαρμογές στα μεγέθη των δύο πληθυσμιακών ομάδων Ποσοστά Ελλήνων και αλλοδαπών δραστών σε σχέση με τους αντίστοιχους πληθυσμούς Έλληνες και αλλοδαποί δράστες με αναγωγή σε άτομα του ιδίου πληθυσμού Αίτια ανθρωποκτονιών ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΤΑ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ Καταδικασθέντες αλλοδαποί κατά υπηκοότητα Εγκλήματα αλλοδαπών κατά υτιηκοότητα Εκτίμηση της συχνότητας των εγκλημάτων σε σχέση με τον πληθυσμό των μεταναστών Κρίση των στατιστικών δεδομένων ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΒΑΛΑΣ Τριμελές Δικαστήριο Τριμελή Αυτόφωρα Τριμελές Δικαστήριο Τριμελή Αυτόφωρα Συμπεράσματα ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΩΝ Το φύλο και η ηλικία των παραβατών Η μόρφωση και η κοινωνική τάξη των καταδικασθέντων Συμπεράσματα για το προφίλ των μεταναστών Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ Η εγκληματική συμπεριφορά των απογόνων Οι εξαιρέσεις Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΓΕΝΝΕΣΗΣ Εγκληματογενείς παράγοντες (κοινωνική προσαρμοστικότητα- εγκληματική ικανότητα) Πως η χαμηλή κοινωνική προσαρμοστικότητα οδηγεί στην εγκληματογέννεση Οι εννέα θέσεις του Sutherland ΟΙ ΔΥΟ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ... 84

5 15.1. Τα εγκλήματα φτώχιας Τα εγκλήματα βίας Κοινωνική οργάνωση της Αλβανίας (ιστορική αναδρομή) Η θεωρία της σύγκρουσης κανόνων συμπεριφοράς ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μετανάστες και παραβατικότητα...91 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...94 Οι Τούρκοι μετανάστες Οι Αλβανοί μετανάστες...96 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...98

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία ερευνά την ε'ρ<7.ηματικότητα των αλλοδαπών εν συγκρίσει πάντα με αυτή των Ελλήνων. Θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε το φαινόμενο της εγκληματικότητας όσο τιιο σφαιρικά γίνεται έτσι ώστε να σχηματίσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα. Κατ αρχάς θα αναφερθούμε συνοττηκά στις τάσεις της εγκληματολογικής επιστήμης όσον αφορά την επεξήγηση του εγκλήματος. Οι πρώτες θεωρίες μιλούσαν για το έγκλημα ως απότοκο της προσιοπικότητας του ατόμου, στη συνέχεια διερευνήθηκε η ετιίδραση των κοινωνικών παραγόντων ενώ οι πιο πρόσφατες μελέτες καταδεικνύουν την αμοιβαία επίδραση του βιολογικού και του κοινωνικού. Στο τρίτο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με το προφίλ του μετανάστη καθώς και με τις επιπτώσεις που είχε το μεταναστευτικό ρεύμα στην ελληνική κοινωνία. Ποιος είναι ο μετανάστης; Από πού ήρθε; Πως έχει επηρεάσει η εργασία του τις δομές της κοινωνίας μας; Έχει γίνει η κοινωνία μας λιγότερο ανεκτική από ότι ήταν παλιότερα εξαιτίας των μεταναστών; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που χρίζουν απαντήσεων γιατί νομίζουμε ότι εκτός των άλλων έχουν σχέση και με τη διαδικασία της εγκληματογέννεσης. Στο ίδιο κεφάλαιο ετιίσης θα δημοσιεύσουμε κάποια αποσπάσματα από τη δεύτερη έκθεση της ECRI με θέμα το ρατσισμό στην Ελλάδα. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα διερευνήσουμε την εικόνα του μετανάστη όπως αυτή παρουσιάζεται από τα μέσα μαζικής ετηκοινωνίας των χωρών της Γερμανίας, της Ιταλίας αλλά και της Ελλάδας. Θα διαπιστώσουμε ότι υτιάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά όσον αφορά τον τρόπο που παρουσιάζονται οι μετανάστες σε όλα τα ΜΜΕ των χωρών υποδοχής. Θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε αν η προβολή των αλλοδαπών γίνεται με τρόπο αντικειμενικό και πως τα ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν τις αντιλήψεις μας. Η απεικόνιση των αλλοδαπών από τα ΜΜΕ μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις μας γι αυτούς, τόσο, ώστε να κατευθύνει και τις πράξεις μας. Η διαδικασία κατά την οποία η θεματολογία των ΜΜΕ δημιουργεί στερεότυπες αντιλήψεις οι οποίες και με τη σειρά τους οδηγούν σε στερεότυττες συμπεριφορές είναι ένα θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε στο πέμπτο κεφάλαιο. Τα κεφάλαια 6,7,8 και 9 είναι αφιερωμένα στη στατιστική ανάλυση της εγκληματικότητας των Ελλήνων και των αλλοδαπών. Αναλύοντας τα αριθμητικά δεδομένα από όλες τις υπάρχουσες πηγές θα πραγματοποιήσουμε μια σειρά από συγκρίσεις και αναλύσεις στην προσπάθεια μας να κάνουμε μία όσο το δυνατόν αντικειμενικότερη καταγραφή - περιγραφή του φαινομένου της εγκληματικότητας. Στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα προσωπικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε στα Δικαστήρια της Καβάλας. Τις περισσότερες φορές η έρευνα θα επαληθεύσει τα αποτελέσματα των προηγούμενων αναλύσεων αν και σε κάποιες περιπτώσεις σημειώνονται κάποιες διαφορές. Έχοντας στα προηγούμενα κεφάλαια μετρήσει την «ποσότητα» του εγκλήματος θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε και κάποια ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτού. Γι αυτό το σκοπό στο ενδέκατο κεφάλαιο θα συνοψίσουμε τα κυριότερα κατά την άποψη μας σημεία της έκθεσης του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης για την λειτουργία του οργανωμένου εγκλήματος στην Ελλάδα (1998). Στο δωδέκατο κεφάλαιο μελετάμε το προφίλ των παραβατών. Αντλώντας στοιχεία από τη Στατιστική της Δικαιοσύνης θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε την ύπαρξη κάποιων κοινών (κοινωνικών) χαρακτηριστικών ανάμεσα στους δράστες και στη συνέχεια θα προβάλλουμε τα χαρακτηριστικά αυτά στους δύο πληθυσμούς

7 των Ελλήνων και των αλλοδαπών αντίστοιχα, στην προσπάθεια μας να εντοπίσουμε κάποιες ομοιότητες. Η εγκληματικότητα της δεύτερης γενιάς μεταναστών παρουσιάζει κάττοια κοινά χαρακτηριστικά σε πολλές χώρες υποδοχής. Στο 13 κεφάλαιο θα μελετήσουμε αυτές τις ομοιότητες (αλλά και τις διαφορές) στην προσπάθεια μας να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο της εγκληματικότητας. Η προσπάθεια ερμηνείας του εγκλήματος θα συνεχιστεί και στα επόμενα κεφάλαια. Στο 14 κεφάλαιο θα διερευνήσουμε ττγν εττίδραση των κοινωνικών και των βιολογικών παραγόντων στη δημιουργία μιας εγκληματικής «τάξηο> μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Επίσης θα περιγράφουμε την κατά τον Sutherland διαδικασία εγκληματογέννεσης. Στο 15 κεφάλαιο θα ετηχειρήσουμε ξανά να ερμ-ηνεύσουμε τους παράγοντες εκείνους που οδηγούν στο έγκλημα. Αυτή τη φορά θα εστιάσουμε στις συνθήκες δαιβίωσης που καλείται ένας μετανάστης να αντιμετωττίσει στη χώρα υποδοχής. Η ροττή του ατόμου (στη συγκεκριμένη περίπτωση του αλλοδατιού) στο έγκλημα ενδεχομένως να επηρεάζεται και από τα κοινωνικά πρότυπα που επικρατούν στις χώρες καταγωγής. Στον εττίλογο θα συνοψίσουμε μέσα σε λίγες προτάσεις τα συμπεράσματα της εργασίας μας παραθέτοντας παράλληλα και κάποιες διευκρινίσεις. Τέλος στο παράρτημα της εργασίας θα εκφέρουμε τις προσωπικές μας απόψεις για θέματα όπως η μεταναστευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η είσοδος των μεταναστών στην Ελλάδα.

8 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ - «Why do people commit crimes? Why does criminality exists?» - «... It is an almost impossible question to answer...» To παραπάνω ερώτημα τέθηκε από τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Richard Nixon σε μια ετπτροπή η οποία συστήθηκε για τη μελέτη του φαινομένου της εγκληματικότητας. Η ετπτροττή του προέδρου όπως ονομάστηκε, πραγματοποίησε μια από τις πιο σημαντικές μελέτες του φαινομένου της εγκληματικότητας. Η απάντηση η οποία δόθηκε στο ερώτημα του προέδρου ξαφνιάζει. Το κάθε έγκλημα -συνεχίζει η έρευνα- είναι μια αντίδραση σε μια συγκεκριμένη κατάσταση ενός ατόμου με αττεριόριστα περίττλοκη ψυχολογική και συναισθηματική συγκρότηση, που υπόκειται σε απεριόριστα περίπλοκες εξωτερικές τπέσεις. Αν αναζητήσει κάποιος τα αίτια του εγκλήματος μόνο στα ανθρώπινα κίνητρα, κινδυνεύει να χαθεί μέσα στις αδιαπέραστες λόχμες της ανθρώπινης ψυχής. Α π όσο γνωρίζουμε, λοιπόν, καμία θεωρία και κανένας επτστήμονας δεν μπόρεσε ποτέ να ερμηνεύσει ολοκληρωτικά το φαινόμενο της εγκληματικότητας. Η εγκληματολογική θεωρία όμως πότντα αναζητούσε καινούργιες απαντήσεις. Η εξέλιξη αυτών των θεωριών πέρασε μέσα από τρία στάδια 2.1. Ιστορική διαόρομή της εγκληματολογικής επιστήμης Πρώτη φάση εξέλιξης. Τον 17 αιώνα όταν η τιμή του μαλλιού είχε ανέβει σε πολύ υψηλά επίπεδα η Αγγλική κυβέρνηση αποφάσισε να αυξήσει την παραγιογή με κάθε κόστος. Ψηφίστηκε τότε ο νόμος των περιφράξεων. ο οποίος έδινε τίτλους ιδιοκτησίας πάνω σε οποιοδήποτε αγporική γαία εφόσον ο υποψήφιος ιδιοκτήτης μπορούσε να την περιφράξει. Φυσικά ο νόμος αυτός ευνόησε μόνο τους εύπορους του βασιλείου οι οποίοι, όχι μόνο κατέσχεσαν τις κοινοτικές γαίες αλλά και περικύκλωσαν με τις περιφράξεις τους τη γη των μικροκαλλιεργητών. Σαν αποτέλεσμα ο άκληρος αγροτικός πληθυσμός μετοίκησε στις πόλεις σχηματίζοντας μετέπειτα την πρώτη εργατική τάξη. Αυτοί οι άνθρωποι χωρίς πόρους ζωής αναγκάστηκαν να ζήσουν κάτω από συνθήκες μιζέριας και εξαθλίωσης οι οποίες περιγράφονται γλαφυρά στους «Αθλιους» του Κάρολου Ντίκενς. Επόμενο είναι, ότι οι άνθρωποι οι οποίοι ζούσαν κάτω από αυτές τις τραγικές συνθήκες ήταν κατ επάγγελμα εγκληματίες. Στην προσπάθεια τους να ερμηνεύσουν το φαινόμενο, οι επιστήμονες της εποχής εισήγαγαν την έννοια της ετηκίνδυνης τάξης. Θεώρησαν δηλαδή ότι τα άτομα της συγκεκριμένης τάξης γεννιούνται εγκληματίες απορρίπτοντας τα κοινωνικά αίτια του φαινομένου. Η προσέγγιση αυτή, μας θυμίζει την επικρατούσα άποψη κάποιων Ελλήνων για τους Αλβανούς ο.τι δηλαδή οι συγκεκριμένοι είναι εγκληματίες από «κούνια». Όλες οι επόμενες έρευνες πάνω στην εγκληματικότητα εστιάζονταν αποκλειστικά στην προσωπικότητα του εγκληματία. Φυσικά καμία από αυτές δεν επαληθεύτηκε. Λεύτερη φάση εξέλιξης Στο δεύτερο στάδιο εξέλιξης της εγκληματολογίας οι επιστήμονες απόρριψαν τους βιολογικούς παράγοντες και εστίασαν στις κοινωνικές συνθήκες. Γενεσιουργά αιτία του εγκλήματος θεωρήθηκαν οι συνθήκες που επικρατούσαν στην κοινωνία και ο τρόπος οργάνωσης του κράτους. Οι πρώτες προσεγγίσεις του φαινομένου από αυτήν την οδό πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ όπου και εκπονήθηκαν οι πιο σοβαρές

9 μελέτες από λαμπρούς επιστήμονες (Park, Seliin, Sutherland κ.α). Η σχολή αυτή εξέδωσε θεωρίες οι οποίες παρόλο που παρουσίασαν αδυναμίες μπόρεσαν να δοκτουν πειστικές ερμηνείες για την κατανόηση του φαινομένου. Τρίτη φάση εξέλιξης Η αποτυχία των μονόπλευρων θεωριών να προσφέρουν μια ικανοποιητική και γενικής αποδοχής θεωρητική κατασκευή ως προς την αιτιολόγηση του εγκλήματος, οδήγησε πολλούς συγγραφείς στην υιοθέτηση της ιδέας ότι το έγκλημα οφείλεται στη συνδυασμένη δράση πολλών παραγόντων, τόσο βιολογικών όσο και κοινωνιολογικών. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ( Παράσταση του G. Guilhermet) Όπου ΑΒ : άξονας κοινωνικών αιτιών ΑΓ: άξονας ψυχοφυσιολογικών (οργανικών - ψυχολογικών) αιτιών Ε ΕΈ": έγκλημα Ε : σημαντική δράση ψυχο-φυσιολογικών (ΑΓ) και κοινωνικών αιτιών (ΑΒ) Ε : ισοδύναμη δράση ψυχο-φυσιολογικών και ελάχιστη δράση κοινωνικών Ε σημαντική δράση κοινωνικών και ελάχιστη δράση ψυχο-φυσιολογικών αιτιών Πηγή : Στέργιος Αλεξιάδης, «Εγκληματολογία», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 2004, σελ 78. Κατά την άποψη αυτή, δεν αποκλείεται να υπάρχει διάφορος βαθμός ετιίδρασης σε συγκεκριμένο έγκλημα ενός ή περισσοτέρων από τους εν λόγω παράγοντες. Σε καμία όμως περίπτωση δεν είναι δυνατόν να αποκλειστεί εντελώς η δράση ορισμένων από αυτούς. Έτσι εξηγείται, γιατί, παρόλο που απαντά η συνδρομή ενός τέτοιου παράγοντα σε πολλά άτομα, ορισμένα μόνον από αυτά καταλήγουν στο έγκλημα, ενώ άλλα όχι. Το διάγραμμα 1 παρουσιάζει την σχηματική παράσταση της εν λόγω άποψης. Οσοδήποτε και να επεκταθεί η καμπύλη Ε Ε Έ, είτε προς την κατεύθυνση ΑΒ είτε προς την κατεύθυνση ΑΓ, ποτέ δεν θα συμπέσει με τους άξονες.

10 Ένα συγκεκριμένο έγκλημα εμφανίζεται οος άθροισμα των εγκληματικών τάσεων του ατόμου και της όλης κοινωνικής του κατάστασης διαιρούμενο δια της συνολικής αντίστασης του (για τη μη τέλεση του εγκλήματος). Ο νόμος αυτός παριστάνεται με τον εξής μαθηματικό τύπο : Όπου: Ε: έγκλημα Τ: εγκλημαηκές τάσεις Κ: κοινωνυα) κατάσταση Α: αντίσταση του ατόμου Δεδομένου ότι σε όλους τους ανθρώπου αναπτύσσονται εγκληματικές τάσεις και αντίθετες αναστολές, το αν το άτομο θα καταλήξει στο έγκλημα ή όχι εξαρτάται από το αν θα ετηκρατήσουν τελικά οι πρώτες ή οι δεύτερες'. ' Στέργιος Αλεξιάδης, «Εγκληματολογία», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 2004, σελ 79.

11 3. ΟΙ ΜΕΤΑιΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ Ε.Α\ΑΔΑ Κατά τη διάρκεια των δέκα τελευταίων ετών, η Ελλάδα εξελίχθηκε σε χώρα υποδοχής μεταναστών, με αποτέλεσμα την εμφάνιση αρκετών σημαντικών, κοινοτήτων αλλοδαπών. Το φαινόμενο της μετανάστευσης μας έπιασε απροετοίμαστους. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι για μια ολόκληρη δεκαετία ο κρατικός μηχανισμός αγνοούσε τον αριθμό των λαθρομεταναστών που εισήλθαν στην χώρα Για όλο το συγκεκριμένο διάστημα, οι υπολογισμοί των στατιστικών στοιχείων που σχετίζονταν με τη μετανάστιτυση και τους αλλοδαπούς βασίζονταν σε εκτιμήσεις διάφορων φορέων οι οποίες συχνά ήταν αντικρουόμενες μεταξύ τους. Η πρώτη επίσημη καταγραφή των αλλοδαπών πραγματοποιήθηκε το Χρησιμοποιώντας τα - εττίσημα- στατιστικά στοιχεία της συγκεκριμένης απογραφής θα εξετάσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μεταναστών (εθνική καταγωγή, ηλικιακή κατανομή, μορφωτικό επίττεδο κλπ). Η ανάλυση αυτή θα μας βοηθήσει να σχηματίσουμε μια πρώτη εικόνα για το φαινόμενο της μετανάστευσης με το οποίο ούτως ή άλλως θα ασχοληθούμε στην προσπάθεια μας να αναπτύξου,αε το θέμα της εργασίας μας. Όπου τα στατιστικά στοιχεία είναι επαρκή η εξέταση θα περιλαμβάνει συγκρίσεις μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών. Τέλος στο συγκεκριμένο κεφάλτχιο θα ανατυπώσουμε κάποια αποσπάσματα της έκθεσης της ECRI (επιτροττή κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας ) τα οποία μπορούν να φανούν χρήσιμα στην κατανόηση ορισμένων σημείων της εργασίας μας Εθνική καταγωγή των αλλοδαπών Ο πίνακας 1 παρέχει στοιχεία για ττ]ν καταγωγή και το φύλο των αλλοδαπών. Σημειώνουμε ότι οι υπηκοότητες των χωρών της Δυτικής Ευρώττης (οι συγκεκριμένοι πληθυσμοί δεν ενδιαφέρουν άμεσα την εργασία μας), μαζί με τις υπηκοότητες ορισμένων κρατών (Ουζμπεκιστάν, Λιβύη κλπ) με μικρή εκπροσώττηση, συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία «Άλλες χώρες». Φαίνεται ότι η πλειονότητα των αλλοδαπών στην χώρα μας είναι αλβανικής καταγωγής αποτελώντας το 57% του συνόλου των μεταναστών. Δεύτεροι σε αριθμό αλλά πολύ λιγότεροι είναι οι Βούλγαροι (4,6%), τρίτοι οι Γεωργιανοί (3%), κλπ. Το 67,2% των αλλοδαπών προέρχονται από τις χώρες των Βαλκανίων (συμπεριλαμβάνουμε και τους Γιουγκοσλάβους οι οποίοι δεν φαίνονται στον ττίνακα). Από τον ίδιο πίνακα διαπιστώνουμε ότι το 54,5% των αλλοδαπών είναι άντρες ενώ στους Έλληνες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 49%. Σημειώνουμε ότι πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι το ποσοστό των αντρών ανάμεσα στους μετανάστες είναι άνω του 74%. Για ορισμένες χώρες όπως η Ινδία, το Πακιστάν, η Συρία, και η Αίγυπτος το ποσοστό των αντρών υπερβαίνει το 75%. Το αντίθετο συμβαίνει εττίσης. Για παράδειγμα η κοινότητα των Φιλυπηνέζων αποτελείται από γυναίκες κατά 76,4%. Η ίδια περίπου κατάσταση ισχύει και στην περίπτωση της Ρωσίας και της Μολδαβίας με 63% και 70% συμμετοχή γυναικών αντίστοιχα. Θεόδωρος Π. Λιανός, «Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονομική διερεύνηση», ΚΕΠΕ,Αθήνα 2003, σελ 24. ΙΩ.Σ, «Αντρες, Βαλκάνιοι και υπερεκπαιδευμένοι οι μετανάστεφ», Ελευθεροτυτήα, 4/3/2003.

12 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αριθμός αλλοδαπών κατά υττηκοότητα και φύλο Βουλγαρία 58,7% 39,6% 43,0% 56,6% 37,3% 24,5% 45,8% 95,7% 50,7% 46,7% 76,4% 93,2% 69,8% 23,6% 29,9% 793' Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφή 2001). Εκτιμήσεις μας ΡΙλικιακή κατανομή, μορφωτικό επίπεδο κ ι οικογενειακή κατασταση των μεταναστών Ηλικιακή κατανομή Στον τάνακα 2 παραθέτουμε τις ηλικιακές ομάδες Ελλήνων και αλλοδαπών. Είναι εύκολο να παρατηρήσουμε ότι ο νεανικός πληθυσμός (10-44 έτη) αποτελεί το 71% του συνόλου των αλλοδαπών και το 48% των Ελλήνων. Στην παραγωγική ηλικία των ετών οι ξένοι υπερέχουν πάλι με 57% έναντι 36% των Ελλήνων. ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ηλικιακή διαστρωμάτωση στον πληθυσμό Ελλήνων και αλλοδαπών Ομάδες ηλικιών Αλλοδαποί Έλληνες % 9,7% % 12% % 36% % 13% % 22% Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφή 2001). Εκτιμήσεις μας.

13 Μορφωτικό εττίπεδο Αντίθετα απ'ότι θα τιεριμέναμε Έλληνες και αλλοδαποί δεν παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στα επίπεδα μόρφωσης που έχουν λάβει^. Το 14% των αλλοδαπών έχει τριτοβάθμια εκπαίδευση και το 31% μέση εκπαίδευση, τα αντίστοιχα ποσοστά των Ελλήνων είναι 17% και 28%. Στοιχειώδη εκπαίδευση έχουν λάβει το 52% των Ελλτίνων και το 45% των αλλοδαπών. Τέλος στην κατηγορία των αγραμμάτων οι αλλοδαποί έχουν υπερτριπλάσιο ποσοστό έναντι των Ελλήνων. ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Μορφωτικό επίτιεδο σε ποσοστά Βαθμός εκπαίδευσης Αγράμματοι Στοιχειώδης Μέση Ανώτερη Αλλοδαποί (%) Έλληνες (%) Πηγή; ΕΣΥΕ (Απογραφή 2001). Εκτιμήσεις μας. Οικογενειακή κατάσταση Αξίζει επίσης να αναφέρουμε λίγα λόγια για την οικογενειακή κατάσταση των αλλοδαπών. Από τα στοιχεία του πίνακα 4 προκύπτει ότι το 37% των γυναικών που ήρθαν να εργαστούν στην Ελλάδα δεν είναι έγγαμες. Είναι πιθανόν οι γυναίκες που μεταναστεύουν μόνες τους να έχουν την πρόθεση μονιμότερης εγκατάστασης στην χώρα μας. Επίσης, σε διεθνές επίπεδο παρατηρείται η τάση οι γυναίκες να μεταναστεύουν μόνες τους ως ανεξάρτητα άτομα παρά ως σύζυγοι που συνοδεύουν τους συζύγους τους. Με βάση τον σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό διαζευγμένων και χήρων γυναικών σε σύγκριση με αυτόν των αντρών, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι οι γυναίκες αυτές είναι πιο πρόθυμες να μεταναστεύσουν από ότι οι άνδρες της ίδιας κατηγορίας ή ότι βρίσκονται σε μεγαλύτερη ανάγκη για μετακίνηση. ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Οικογενειακή κατάσταση εργαζομένων αλλοδαπών κατά φύλο σε ποσοστά Οικογενειακή Αντρες Γυναίκες Σύνολο κατάσταση Αγαμοι , Έγγαμοι , Χήροι Διαζευγμένοι ,5 Σύνολο Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφή 2001). Εκτιμήσεις μας. ^ Σημειώνουμε ότι το στοιχεία του πίνακα 3 δεν συμπεριλαμβάνουν αυτούς που φοιτούσαν σ δημοτικό. *Στην κατηγορία των διαζευγμένων συμπεριλαμβάνουμε και αυτούς που η οικογενειακή τους κατάσταση καταγράφεται ως «εν διαστάσευι.

14 3.3. riot) απασχολούνται οι μετανάστες; Ο τήνακας 5 παρουσιάζει τα επαγγέλματα αλλοδαπών και Ελλήνων όπως οι ίδιοι τα δήλωσαν στην τελευταία απογραφή^. Αναγράφουμε ετιίσης και την ποσοστιαία συμμετοχή κάθε επαγγέλματος στο σύνολο των αλλοδαπών και Ελλήνων εργαζομένων αντίστοιχα. Ανάμεσα στους Έλληνες υπάρχει μια σχετικά ομοιόμορφη κατανομή ανάμεσα στα επαγγέλματα (τα περισσότερα ποσοστά κυμαίνονται γύρω από το 10%). Αντίθετα, παρατηρούμε ότι οι αλλοδαποί υτιερεκπροσωπούνται στην κατηγορία των ανειδίκευτων εργατών (53,5%). Το ποσοστό των Ελλήνων στην ίδια κατηγορία είναι μόλις 5,2%. Ανειδίκευτοι και χειρώνακτες, ειδικευμένοι τεχνίτες, και χειριστές μηχανημάτων -εργάτες δηλαδή- αποτελούν το 72% των αλλοδαπών και το 29% των Ε^ήνων εργαζομένων. Αν στις παραπάνω κατηγορίες προσθέσουμε και αυτή των ΠΙιΝΑΚΑΣ 5 Αλλοδαποί και Έλληνες κατά δηλωθέν επάγγελμα Επάγγελμα Έλληνες Ανειδίκευτοι και χειρώνακτες Ειδικευμένοι τεχνίτες Πωλητές σε καταστήματα κι [αίθριες αγορές Ειδικευμένοι γεωργοί, αλιείς, κτηνοτρόροι, δασοκόμοι Επιστήμονες και καλλιτέχνες Υπάλληλοι γραφείου Χειριστές μηχανημάτων Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφή 2001). Εκτιμήσεις μας. αγροτών και κτηνοτρόφων (εννοείται ότι στα εν λόγω επαγγέλματα οι αλλοδαποί απασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά ως εργάτες) τότε το αντίστοιχο ποσοστό για τους μεν αλλοδαπούς αγγίζει το 80% και για τους δε Έλληνες το 43%. Η σημασία όλων αυτών έγκειται στο ότι δείχνουν ότι η μεγάλη παράνομη μετανάστευση μετά το 1990 έφερε στην Ελλάδα ένα σημαντικό σε μέγεθος εργατικό δυναμικό χαμηλής γενικά ειδίκευσης, που αύξησε την προσφορά εργασίας στα σχετικά επαγγέλματα. Υπάρχουν μελέτες που αναφέρουν ότι η πρόσφατη μετανάστευση στέρησε τις χώρες προέλευσης από το ακαδημαϊκό και επιστημονικό προσωπικό. Για παράδειγμα, αναφέρεται για την Αλβανία ότι την τιερίοδο , το 41% του ετηστημονικού και ακαδημαϊκού προσωτακού των διαφόρων ιδρυμάτων μετανάστευσε στην Ελλάδα*. Φυσικά η σχετική σημασία αυτού του γεγονότος είναι πολύ μικρότερη για την Ελλάδα απ ότι για την Αλβανία. Στα παραπάνω στοιχεία δεν συνυπολογίζουμε όσους δεν δήλωσαν το επάγγελμα τους. ^Θεόδωρος Π. Λιανός, «Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονομική διερεύνηση», ΚΕΠΕ, Αθήνα 2003, σελ 36. Dashamir S, «Brain drain, a challenge of the transition», άρθρο που παρουσίασε σε ημερίδα για τη μετανάστευση στη Νότιο-Ανατολική Ευρώπη, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 9/6/2000.

15 Μια ακόμη παράμετρος η οποία χρίζει περαιτέρω ερμηνείας, είναι αυτή των αλλοδαπών, κατόχων ανώτερης εκπαίδευσης. Ο καθηγητής Θεόδωρος Π. Λιανός στην εργασία του με θέμα «Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονομική διερεύνηση» ανέλυσε την έκταση της υπερεκπαίδευσης στις τιεριπτώσεις των Ελλήνων και των αλλοδαπών εργαζομένων με πανεπιστημιακή εκπαίδευση οι οποίοι προσλήφθηκαν τα έτη \ Αναφέρουμε ότι ένας εργαζόμενος θεωρείται υπερεκπαιδευμένος αν οι επαγγελματικές γνώσεις που κατέχει είναι ανώτερες εκείνων που είναι αναγκαίες για την εκτέλεση της εργασίας του κατά τον συνήθη τρόπο. Ο εκτός τήνακας* παρουσιάζει το σύνολο των προσληφθέντων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τους εξ αυτών υπερεκπαιδευμένους Έλληνες και μετανάστες κατά φύλο. Τα ποσοστά των υπερεκπαιδευμένων πτυχιούχων διαφέρουν σημαντικά μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών και είναι 37% και 66,1% αντίστοιχα. Αυτό σημαίνει ότι οι αλλοδαποί πτυχιούχοι απασχολούνται περισσότερο από τους Έλληνες σε θέσεις κατώτερες των προσόντων τους. ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Προσλήψεις και υπερεκπαίδευση κατά φύλο. Ελλήνων και μεταναστών Έλληνες Μετανάστες Προσ- Υπερ- Προσ- Υπερ- Προσ- Ϋπερλήψεις Εκπαίδειιση λήψεις εκπαίδευση λήψεις εκπαίδευση Άνδρες ^^2 I Πηγή: Θεόδωρος Π. Λιανός, «Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονομική διερεύνηση», ΚΕΠΕ, Αθήνα 2003, σελ 153. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το ποσοστό των υπερεκπαιδευμένων Ελληνίδων είναι 32,4% ενώ αυτό των αλλοδαπών γυναικών είναι δύο φορές μεγαλύτερο (67,9%). Από την ίδια μελέτη προκύτττει ότι το 23% των αλλοδαπών προσληφθέντων (κατά το έτος ) πανετηστημιακής μόρφωσης απασχολήθηκαν ως τεχνίτες και εργάτες (κυρίως ως ανειδίκευτοι χειρώνακτες). Ετήσης το 35% των αλλοδαπών προσληφθέντων (ανώτερης εκπαίδευσης πάντα) εγγράφηκαν ως απασχολούμενοι στην παροχή υττηρεσιών (σερβιτόροι, οικιακοί βοηθοζ υπηρέτριες κλπ) Οι θετικές επιπτώσεις της μετανάστευσης στην Ελληνική οικονομία Ένα μεγάλο μέρος του αγροτικού τομέα της οικονομίας, εξαρτάται για την απόδοση του από την παρουσία οικονομικών μεταναστών. Από προσωτηκή εμπειρία μπορώ να διαβεβαιώσω ότι π.χ η συγκομιδή της ελιάς θα ήταν πολύ δυσκολότερη αν δεν υπήρχαν μετανάστες (στη συγκεκριμένη τκρίπτωση ο χρόνος εργασίας θα ήταν τουλάχιστον 3 φορές μεγαλύτερος, άρα κακή ποιότητα τελικού προϊόντος). Αξίζει επίσης να αναφέρουμε όη η τηο προσοδοφόρα αγροτική καλλιέργεια στο νομό Καβάλας, είναι αυτή των σπαραγγιών, η εξαγωγή των οποίων υποστηρίζει την τοτιική οικονομία. Η διαδικασία παραγωγής του συγκεκριμένου αγαθού εξαρτάται στο Πρβλ. Θεόδωρος Π. Λιανός, «Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονομική διερεύνηση», ΚΕΠΕ, Αθήνα 2003, σελ * Τα στοιχεία του πίνακα 6 προέρχονται από τα ατομικά δελτία πρόσληψης του ΟΑΕΔ ( ).

16 μεγαλύτερο μέρος της από (Βούλγαρους) μετανάστες. Έτστ, ένα σοβαρό μέρος της αγροτικής παραγωγής μας -και αυτό έχει να κάνει με τα εισοδήματα τιον ανθρώπων που ζουν στην ύπαιθρο- εξαρτάται από την παρουσία των οικονομικών μεταναστών και την απασχόλησή τους σε αυτούς τους χώρους. «Ένας δεύτερος μεγάλος χώρος είναι όχι μόνο η μεταποίηση, αλλά και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες στον τριτογενή τομέα. Είναι γνωστό ότι υπάρχει ένας ισχυρότατος ανταγωνισμός τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, από τότε που η Ελλάδα εντάχθηκε και άνοιξε τα σύνορα της στον οικονομικό ανταγωνισμό, ο οποίος δημιουργεί πτέσεις, οι οποίες, βεβαίως, είναι πολύ πιο αισθητές σε αυτό που στα οικονομικά ονομάζουμε οριακές εττιχειρήσεις. Επιχειρήσεις, δηλαδή, που λίγο αν αλλάξει η κατάσταση τους, τα οικονομικά δεδομένα τους, απλούστατα δεν είναι βιώσιμες. Φεύγουν από την αγορά. Σε αρκετές επιχειρήσεις ένα μέρος του ανθρώ^νου δυναμικού είναι οικονομικοί μετανάστες και αυτό έχει μια σειρά από οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για ανθρώπους χαμηλής ειδίκευσης, άρα αμείβονται με χαμηλότερες αμοιβές, όχι μόνο επειδή είναι χαμηλής ειδίκευσης, αλλά και γιατί πιθανότατα δουλεύουν υπό συνθήκες οι οποίες είναι παράνομες με κοινωνικά αλλά και με άλλα κριτήρια»^. Αυτό σίγουρα είναι ένα σημαντικό (κοινωνικό) ζήτημα, ωστόσο από οικονομική άποψη με τον τρόπο αυτό οι επιχειρήσεις καταφέρνουν να επιβιώσουν, να έχουν κερδοφορία ακριβώς επειδή απασχολούν ένα μέρος του ανθρώτηνου δυναμικού που είναι αλλοδαποί υπό αυτές τις συνθήκες. Αυτό το 5% ή το 10% ή και το 15% του κόσμου που απασχολείται σε μία επιχείρηση των εκατό ατόμων, εκ πρώτης όψεως θεωρείται ότι έχει υποκαταστήσει 15 ή 20 Έλληνες. Αλλά κανείς δεν θυμάται ή κανείς δεν θέλει ποτέ να πει ότι έτσι σώζονται οι υπόλοιπες 80 ή 85 θέσεις, γιατί, αν αυτή η ετηχείρηση δεν μπορούσε να αντετιεξέλθει, θα έπρεπε να κλείσει και να απολύσει όλο το υπόλοιπο εργατικό δυναμικό που εργάζεται σε αυτήν. Τα στοιχεία λοιπόν φανερώνουν ότι η έκταση του οικονομικού ανταγωνισμού Ελλήνων και αλλοδαπών δεν είναι τόσο μεγάλη ώστε να «δικαιολογεΰ) τις ανησυχίες των ντότηων. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργαζομένων Ελλάδας (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ), η απασχόληση οικονομικών μεταναστών στην Ελλάδα δεν έχει επηρεάσει την ανεργία των λιγότερο εξειδικευμένων ατόμων, όπως είναι οι απόφοιτοι της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, αυτών δηλαδή που κατ εξοχήν ανταγωνίζονται οι αλλοδαποί. Μάλιστα την πενταετία ο αριθμός των άνεργων αποφοίτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης μειώθηκε κατά 3,5%, ενώ ο αριθμός των άνεργων αποφοίτων Δευτεροβάθμιας Εκτιαίδευσης αυξήθηκε κατά 13% και των αποφοίτων Τριτοβάθμιας κατά 24%'. Οι μετανάστες δηλαδή, εργάζονται σε θέσεις οπού υπάρχουν πραγματικές ελλείψεις (οικοδομές, γεωργία, κτηνοτροφία κ.α) ετιειδή δεν υπάρχει ενδιαφέρον από μέρος των Ελλήνων για την κάλυψη τους. Ωστόσο ένα μέρος των μεταναστών απασχολείται στην μικρή βιομηχανία, στα δημόσια έργα και στις τουριστικές επιχειρήσεις όπου υπάρχει ανταγωνισμός όχι τόσο για τις θέσεις εργασίας όσο για το ύψος του ημερομισθίου. Παρόλ αυτά δεν υπάρχουν κοινωνικές συγκρούσεις με αφορμή αυτό το θέμα ώστε να αιτιολογείται η ξενοφοβία και ο ρατσισμός. Σημαντική είναι επίσης η συμβολή των μεταναστών στην αύξηση του πληθυσμού της Ελλάδας. «Την οκταετία η καθαρή εισροή πληθυσμού έφτασε περίπου τις , δηλαδή 20 φορές μεγαλύτερη από την φυσική αύξηση του Ελληνικού πληθυσμού (25.000). Το 1999 σημειώθηκε αύξηση του πληθυσμού Πρόκειται για άρθρο του Τάσου Γιαννίτση στο «Μετανάστες Ρατσισμός Ξενοφοβία», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2001, σελ 23. ' Σπάρος Δημητρέλης,«Μετανάστες σωσίβιο για την οικονομια»,τα Νέα,18/11/2000.

17 μας κατά εκ των οποίων οι ήταν παιδιά μεταναστών. Στη χώρα μας καταγράφονται ετησίως περίπου γεννήσεις και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, από αυτές οι αφορούν αλλοδαπές, κάτι που μεταφρασμένο σε θεωρητικό σχήμα με βάθος χρόνου μια δεκαετία θα μπορούσε να σημαίνει ότι τα παιδιά αυτά θα συγκροτούν μέρος του μελλοντικού ελληνικού πληθυσμού»". Χωρίς αυτές τις γεννήσεις θα είχαμε φυσική μείωση του πληθυσμού Μετανάστες και ρατσισμός στην Ελλάδα Το συγκεκριμένο κεφάλαιο ερευνά αν και κατά πόσο οι μετανάστες αποτελούν θύματα ρατσιστικής μεταχείρισης ή προκατάληψης από τους Έλληνες. Το φαινόμενο του ρατσισμού έχει αττασχολήσει αρκετά τους Έλληνες διανοητές και υπάρχει μια σχετικά εκτεταμένη αρθρογραφία, παρόλα αυτά δεν θα σταθούμε σ αυτήν. Για να είμαστε όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικοί θα παρουσιάσουμε (αυτούσιο) ένα μικρό μέρος από την δεύτερη έκθεση της ECRl ^ η οποία πραγματεύεται το θέμα του ρατσισμού στην χώρα μας. Η ECRI είναι μία διακυβερνητική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η επιτροπή κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας -όνομα με το οποίο είναι ευρύτερα γνωστή η ECRI- είναι ένας ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας κύρους ο οποίος εκπονεί έρευνες για θέματα ρατσισμού, ξενοφοβίας, αντισημιτισμού και μισαλλοδοξίας. Αναφέρουμε επίσης ότι η έρευνα συντάχθηκε το έτος Οι τίτλοι και η αρίθμηση αντιγράφουν το πρωτότυπο. Ε. Οργάνωση της δικαιοσύνης 10. Οι διάδικοι, που δεν μιλούν ελληνικά, δικαιούνται διερμηνέα τον οποίο διορίζει το δικαστήριο. Συχνά, όμως, α>αοδαποί διάδικοι, που δικαιούνται διερμηνέα, παραπονούνται ότι δεν αντιλαμβάνονται τη δίκη τους'^. Υπάρχουν, εττίσης, καταγγελίες σύμφωνα με ης οποίες οι Ρόμα - Τσιγγάνοι- και ορισμένες φορές οι αλλοδαποί υπό κράτηση- δεν απολαμβάνουν πάντοτε τις εγγυήσεις της κανονικής διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος της άμεσης πρόσβασης σε δικηγόρο. Η ECRI καλεί ιδιαίτερα τις ελληνικές αρχές να εξασφαλίσουν τον απόλυτο σεβασμό του δικαιώματος κάθε αλλοδαπού να απολαμβάνει τις εγγυήσεις της κανονικής διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε δικηγόρο και της κατανόησης της δίκης του. 11. Η ECRJ ανησυχεί επίσης για παράπονα σύμφωνα με τα οποία για παρόμοια εγκλήματα ή αδικήματα, οι επιβληθείσες ποινές στους αλλοδαπούς δεν ήταν ίδιες με αυτές που εισβλήθηκαν στους έλληνες". Γενικότερα, η ECRI ενθαρρύνει τις αρχές να " Ρεπορτάζ, «Η πολυεθνική Ελλάδα του 21 αιώνα». Το Βήμα, 21/5/2000. Η δεύτερη έκθεσης της ECR1 για την Ελλάδα παρουσιάζεται στο βιβλίο «Μετανάστες Ρατσισμός Ξενοφοβία», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2001, σελ Το συγκεκριμένο απόσπασμα εγγράφεται στις σελ 153 και 154, Οι δυσκολίες στην εύρεση διερμηνέων για την διεξαγωγή δικών που αφορούν αλλοδαπούς έχουν επισημανθεί τόσο από τους ίδιους τους δικαστές, όσο και από τους δικηγόρους ή και από κάποιες μη κυβερνητικές οργανώσεις. Η αναφορά περί ελληνικής δικαιοσύνης των δύο μέτρων και δύο σταθμών έχει απορριφθεί από τις ελληνικές αρχές. Φυσικά κάτι τέτοιο είναι δύσκολα να αποδειχθεί, όμως εάν όντως ισχύει θα επηρεάζει τα στατιστικά στοιχεία που θα εκθέσουμε παρακάτω.

18 προσδιορίσουν τους λόγους παρουσίας υψηλού ποσοστού α/ιλχ)δαπών στο σύνο/-ο των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές'". ΙΔ. Η πρόκληση της πολυπολιτισμικής κοινωνίας Οι Αλβανοί 37. Παρόλο που δεν είναι διαθέσιμα ακριβή στοιχεία, πιστεύεται ότι οι Αλβανοί είναι περισσότεροι από τους μισούς μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα. Τα μετανοστευτικά κύματα μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδας στην διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας συνοδεύτηκαν από εκδηλώσεις εχθρότητας και φόβου εκ μέρους της ελληνικής κοινής γνώμης. Επιπλέον, ένα μεγάλο ποσοστό των Αλβανών, που ζουν στην Ελλάδα, είναι παράνομοι μετανάστες. Όλα αυτά συνέτειναν στη γέννηση προκαταλήψεων και κατέστησαν την ομάδα αυτή ευάλωτη σε εκμετάλλευση στην αγορά εργασίας. 38. Η ECRJ ανησυχεί για το σημανηκό βαθμό ξενοφοβίας, που κατευθύνεται ιδιαίτερα, άλλο όχι αποκλειστικά, σε βάρος των Αλβανών -ένα συναίσθημα το οποίο αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια με την αύξηση του αριθμού αλλοδαπών που ζουν στη χώρα. Αυτή η αρνητική στάση απέναντι στους Αλβανούς τροφοδοτείται ιδιαίτερα από την υπό αμφισβήτηση εικόνα του αριθμού των διαπραχθέντων αδικημάτων στην Ελλάδα από αυτά τα άτομα. Η ECRI γνωρίζει ότι αυτό το θέμα είναι αντικείμενο αντιγνωμίας και έντονου προβληματισμού και ότι υπάρχουν διάφορες ερμηνείες των διαθέσιμων δεδομένων. Λεν θα έπρεπε όμιος τα αρνητικά στερεότυτια, που σχετίζονται με αυτή την ομάδα, να δημιουργούν την εντύπωση ότι όλοι οι Αλβανοί, ή η πλειοψηφία τους έχουν εγκληματικές προδιαθέσεις. Η επιμονή σε μια τέτοια άποψη έχει σαν αποτέλεσμα -όπως κάποιες πηγές βεβαιώνουν- την ενδυνάμωση της τάσης προς τον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό τους. Επειδή είναι ιδιαίτερα πιθανό η παρουσία αυτής της ομάδας στην Ελλάδα να διαρκέσει, οι συνέπειες μίας τέτοιας στάσης θα είναι δυσάρεστες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με τη μετάδοση ειδήσεων που προκαλούν εντυπωσιασμό και μεροληπτούν. φέροίλί πρωταρχική ευθύνη στη δημιουργία αυτής της εικόνας. Οι δημόσιες δηλώσεις των πολιτικών προσώπων και κάποιων εκπροσώπων δημόσιων οργάνων (κυρίως της αστυνομίας) συνεισέφεραν σε ορισμένες περιπτώσεις στη δημιουργία διαφιλονικούμενης εικόνας της αλβανικής εγκληματικότητας. Η ECRI υπογραμμίζει τους κινδύνους για την κοινωνική συνοχή που περιβάλλουν τέτοιες δηλώσεις. Οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι δημοσίων οργάνων θα πρέπει να απέχουν από τέτοιου είδους δηλώσεις ικανές να παρατιλανήσουν. και να επιχειρήσουν να κάνουν ένα απολογισμό της κατάστασης ττιο ισορροπημένο. Γι'αυτό το λόγο, θα ήταν ιδιαίτερα σκότημο να παρουσιαστεί Προφανώς η έκθεση υπονοεί ότι πολλοί αλλοδαποί βρίσκονται στις φυλακές για λόγους που δεν οφείλονται αποκλειστικά στις εγκληματικές τους δραστηριότητες. Για παράδειγμα το 1997 το 24% των αλλοδαπών κρατουμένων στις φυλακές ήταν παραβάτες του νόμου περί αλλοδαπών (λαθραία είσοδος στη χώρα), κρατούνταν δηλαδή απλά και μόνο επειδή βρίσκονταν στην χώρα. Οι περισσότεροι από αυτούς κρατούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο ορίζπ η ποινή τους. Το 2000 το 85% των αλλοδαπών που κρατούνταν για παράβαση του νόμου περί αλλοδαπών έπρεπε να είχαν απελαθεί κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούσαν στις χώρες καταγωγής τους οπότε και παρατάθηκε η φυλάκιση τους. Σύμφωνα με άρθρο της Αστυνομικής Επιθεώρησης (Εγκληματικότητα και μετανάστευση: μύθοι και πραγματικότητες, Ιούλιος-Αύγουστος 2001,σελ ) το 1997 το 61% των μεταναστών στον Κορυδαλλό ήταν υπόδικοι ενώ το ποσοστό αυτό για τους Έλληνες ήταν 39%. Η μεγάλη διαφορά οφείλεται στην συνηθισμένη πρακπκή προφυλάκισης όλων σχεδόν των αλλοδαπών που συλλαμβάνονται. Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε όπ απ'όσο γνωρίζουμε η ελληνική βιβλιογραφία δεν έχει ποτέ χρησιμοποιήσει στοιχεία της σωφρονιστικής δυταιοσύνης (στατιστικά στοιχεία που προέρχονται από τις φυλακές) για να συγκρίνει τις εγκληματυτότητες Ελλήνων και αλλοδαπών.

19 αντικειμενικά και με διαφάνεια η κατάσταση της εγκληματικότητας γενικά, οι πραγματικές ετητηώσεις και η φύση των διαπραχθέντων εγκλημάτων από τους Αλβανούς καθώς και η εξέλιξη σε βάθος χρόνου της εγκληματικότητας. 39. Η ECRJ εκφράζει την ανησυχία για τις πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες μεροληπτικοί έλεγχοι και απελάσεις μεγάλου αριθμού Αλβανών μεταναστών έλαβαν χώρα το 1998 και το Ενώ οι περισσότεροι ήταν παράνομος (ραίνεται ότι κάποιοι (ίλλοι ήταν κάτοχοι κανονικών εγγράφων. Φαίνεται επίσης, ότι Αλβανοί μετανάστες υπό καθεστώς απέλασης υπόκεινται κά^ιες φορές σε κακομεταχείριση από την ελληνική αστυνομία. Είναι επίσης θύματα διακρίσεων από τις τοτιικές κοινωνίες σε διάφορα επίτιεδα, περιλαμβανομένης σε ορισμένες περιπτώσεις της άρνησης εισόδου σε δημιίσιους χώρους. 40. Τα αλβανόπαιδα, που ζουν στην Ελλάδα, δεν έχουν πολλές δυνατότητες προς το παρόν να ακολουθήσουν εκπαίδευση στη γλώσσα τους Kau κατά συνέπεια, στην πλειονότητα τους ακολουθούν το ελληνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Εντούτοις, η ECRI γνωρίζει ότι οι ελληνικές αρχές σχεδιάζουν να εισάγουν τη διδασκαλία των αλβανικών στις εκτός προγράμματος δραστηριότητες των δημοσίων σχολείων και ενθαρρύνει τις αρχές να προχωρήσουν γρήγορα στην υλοποίηση αυτού του σχεδίου Προς ένα νέου τύπου ρατσισμό (νεορατσισμός) Η ιδεολογικά προσδιορισμένη και απλουστευμένη προσέγγιση πολύπλοκων σύγχρονων κοινωνικών πραγματικοτήτων και φαινομένων στη βάση του ερμηνευτικού εργαλείου που παρέχει η έννοια «πολιτισμός» γενικά και αφηρημένα, και όχι στη βάση των κοινωνικών, οικονομικών, ταξικών, δημογραφικών συσχετισμών μέσα στην κοινωνία οδηγεί, κατ' εξοχήν, στην αυτοακύρωση των αντιρατσιστικών πολιτικών και προθέσεων. Και τούτο, διότι, όπως γνωρίζουμε, ο σύγχρονος ρατσισμός δεν είναι βιολογικός ή ψευδοεπιστημονικός αλλά «πολιτιστικός» Δεν βασίζεται, δηλαδή, στην παραδοχή ότι κάποιοι (ίνθρωποι είναι φυσικά ανώτεροι από (ίλλους, ούτε καν στη θέση ότι μερικοί πολιτισμοί είναι ανώτεροι από άλλους, αλλά στην ιδιαίτερα τηο ετιεξεργασμένη και ντυμένη με τον μανδύα του αυτονόητου παραδοχή ότι ο κόσμος είναι χωρισμένος σε πολιτισμούς και ότι αυτοί οι πολιτισμοί συγκρούονται ή δεν μπορούν να συνυπάρχουν. Υπόβαθρο για όσους πρεσβεύουν παρόμοιες απόψεις αποτελεί η θεωρία του καθηγητή Σ. Χάντινγκτον περί της σύγκρουσης των πολιτισμών'*. Στην Ελλάδα οι ιδέες του Χάντινγκτον προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, εκτός των άλλων, επειδή ο καλός αυτός επιστήμονας χρησιμοποιώντας θρησκευτικά κριτήρια (η χώρα μας έχει μακρά ορθόδοξη παράδοση) κατέταξε την Ελλάδα έξω από τα όρια του Δυτικού Η έκθεση της ECRJ μπορεί να επικριθεί για το γεγονός ότι είναι, κάποτε γενικόλογη. Κάποια συμπεράσματα δεν συνδέονται με συγκεκριμένη τεκμηρίακιη. Δεν γίνονται συχνές παραπομπές. Θα έλεγε δηλαδή, κ(ίποιος που θα ήθελε να αναφερθεί πιο αναλυτικά στις παρ(τγράφους της, όη κάποια συμπεράσματα της έκθεσης στηρίζονται σε ατελή τεκμηρίιοση. Αυτό, όμοις, δεν (τημαίνη ότι και τα συμπεράσματα αυτά δεν είναι, συνήθως, σιοστά. '^Πρβλ. X. Ανθόπουλος, «Πληροφόρηση και ρατσισμόψ). Διεθνές συνέδριο στην Αθήνα. Μάιος 1997, εκδ. Σάκκουλα σελ '*Στο σημείο αυτό πρέπει να δ(ίχιουμε κάποιες εξηγήσεις. Στην προσπάθεια μας να ερμηνεύσουμε κάποια φαινόμενα θα χρησιμοποιήσουμε και εμείς τον παράγοντα της πολιτιστικής διαφοράς μεταξύ των Ελλήνων και των αλλοδαπών. Ελπίζουμε να μην έχουμε πέσει την «παγίδα» του κυρίου Χάντινγκτον. Αλλωστε η βιβλιογραφία χρησιμοποίησε παρόμοια επιχειρήματα πολύ πριν αυτός συλλάβει την θεωρία του. Πάντως, όπου και όταν συμβαίνει αυτό θα τεκμηριώνουμε την χρήση του συγκεκριμένου επιχειρήματος στις παραπομπές.

20 (τιολιτισμένου) κόσμου. Συμβαίνει λοιπόν το εξής απίθανό, οι ίδιοι άνθρωποι που εναντιώνονται στην είσοδο τιον αλλοδαπών στην χώρα μας, χρησιμοτιοιώντας επιχειρήματα περί της φυλετικής-πολιτιστικής τους κατωτερότητας, μέμφονται τον Χάντινγκτον ως φορέα ρατσιστικών αντιλήψεων εναντίον των Ελλήνων. «Επιπλέον πολλοί διανοητές και εκπρόσωποι της εκκλησίας αντικρούουν τη θεωρία του Χάντινγκτον υποστηρίζοντας ότι η ορθόδοξη ζώνη βρίσκεται εντός των ορίων του Δυτικού κόσμου. Οι θεωρίες όμως περί της μοναδικότητας της ελληνοορθοδοξίας και ο ρηχός λόγος κατά της πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης που εκφράζεται από την κορυφή της εκκλησιαστικής ιεραρχίας τροφοδοτεί με πρόσθετα επιχειρήματα παρόμοιες θεωρίες που έχουν ανάγει τον πολιτισμό σε κύριο ερμηνευτικό εργαλείο της διεθνούς γεοιπολιτικήφ)'. Η αθρόα μετανάστευση που έλαβε χώρα την περασμένη δεκαετία έχει αλλάξει την ελληνική κοινωνία. Ο Έλληνας του 1980 διαφέρα από αυτόν του Παλιότερα οι Έλλτ[νες ήμασταν, μάλλον, δεκτικοί προς τους ξένους (τους οποίους ταυτίζαμε με τους τουρίστες), καταδικάζαμε τα ιραινόμενα ρατσισμού που συνέβαιναν σε άλλες χώρες (Ν. Αφρική) αλλά και στο εσωτερικό του κράτους. Στην σημερινή εποχή η συμπάθεια προς τους αλλοδαπούς είναι ευθέως ανάλογη της απόστασης που μας χωρίζει. Η καταπίεση των γυναικών στο Αιργανιστάν προκαλεί τον οίκτο μας, η αμερικανική κατοχή του Ιράκ μας ευαισθητοποιεί, όταν όμως σημειώνεται μαζική είσοδος Αφγανών και Ιρακινών στην Ελλάδα, εξεγειρόμαστε. Τότε αντιλαμβανόμαστε την εθνική σημασία των αντιμεταναστευτικών πολιτικών προτάσσοντας το επιχείρημα ότι δεν «μπορούμε να γίνουμε ξέφραγο αμπέλυ>. Οι παραπάνω περιγραφές σίγουρα χαρακτηρίζουν ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας. Προς το παρόν δεν θέλουμε να επιχειρηματολογήσουμε υπέρ ή κατά των συγκεκριμένων απόψεων (αυτό ούτως ή άλλως θα γίνει στο παράρτημα της εργασίας μας). Νομίζουμε όμως, ότι οφείλουμε να κατανοήσουμε καλύτερα το φαινόμενο της μετανάστευσης και να ζυγίσουμε επαρκώς τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που θα προκόψουν για την ελληνική κοινωνία. Τέλος αυτό που αξίζει να επισημάνουμε είναι ότι η εισροή μεταναστών στην Ελλάδα είναι ένα φαινόμενο σε συνεχή εξέλιξη, ο περιορισμός του οποίου που δεν προβλέπεται ότι θα συμβεί στο εγγύς μέλλον. Η χώρα μας θα συνεχίσει να δέχεται, μετανάστες και προς αυτήν την κατεύθυνση συνηγορούν οι εξής παράγοντες; η διεθνοποίηση των οικονομιών και ειδικότερα η εντατικοποίηση των πάσης φύσεως οικονομικών σχέσεων της Ελλάδας με τις γειτονικές χώρες. η συνεχιζόμενη πολιτικοοικονομική αβεβαιότητα στο ευρύτερο βαλκανικό περιβάλλον και ιδιαίτερα η επικρατούσα κατάσταση στις αυτόνομες, πλέον, χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί το «ευρωπαϊκό αποκούμπυ> της περιοχής και αντιμετωτηζεται ως ενδιάμεσος (;) σταθμός προς την πλουσιότερη Κεντρική Ευρώπη και Αμερική και το γεγονός ότι το μήκος των ελληνικών συνόρων προσφέρουν πολλές λύσεις- δυνατότητες για τους παράνομους μετανάστες. ' Πρόκειται για ένα τμήμα άρθρου του Δημήτρη Χριστόπουλου που καταχωρήθηκε στο βιβλί «Μετανάστες Ρατσισμός Ξενοφοβία», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2001, σελ 89. Πρόκειται για απόσπασμα από κείμενο του Αναστάσιου Γ. Καρασαββόγλου στο, «Μετανάστες κ( Μετανάστευση», Αθήνα 2002, εκδ. Πατάκη, σελ 212.

21 4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Στο συγκεκριμένο κεφά/,αιο θα ερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ τριών κρατών (ΓζρμοΜία, Ιταλία και Ε/λάόα) προσετρ/ίζουν το φαινόμενο της μετανάστευσης. Μεταξύ των χωρών της Βόρειας και της Νότιας Ευρώπης υπάρχουν κάποιες διαφορές στην σχετική θεματολοχία των ΜΜΕ. Τα ΜΜΕ των αναπτυγμένων κρατών εστιάζονται στο μετανάστη ως φορέα του οργανωμένου εγκλήματος, ο οποίος πραγματοποιεί απάτες σε βάρος των οργανισμών κοινωνικής πρόνοιας και ενίοτε προκαλεί ταραχές εντός των αστικών κέντρων. Αντίθετα σης Μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα, ο μετανάστης παραπέμπει πραηίστως σε εγκλήματα κατά της ζωής, σε μικροαδικήματα και σε ορισμένες μορφές οργανωμένου εγκλήματος, όπως η διακίνηση ναρκωτικών και λαθρομεταναστών. Παρόλπς τις διαφορές η εικόνα του «μετανάστη εγκληματία» είναι κοινή και στις δύο περιπτώσεις Η μετανάστευση όπως παρουσιάζεται ενημέρωσης Γερμανικά μέσα μαζucής Οι πρώτες σοβαρές μελέτες για τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τους μετανάστες πραγματοποιήθηκαν στην Γερμανία με αφορμή κάποια δυσάρεστα γεγονότα. Τον Σεπτέμβριο του 1991 και τον Αύγουστο του 1992 στις πόλεις Χογιερσβέρντα και Ροστόκ πραγματοποιήθηκαν σφοδρές εταθέσεις κατά ορισμένων εστιών όπου στεγάζονταν μετανάστες αιτούντες άσυλο. Πολλοί θεώρησαν τότε, ότι οι επιθέσεις αυτές δεν ήταν άσχετες από την αναπαράσταση της μετανάστευσης από τα Γερμανικά ΜΜΕ τα οποία την περίοδο εκείνη είχαν υιοθετήσει μια εχθρική στάση απέναντι στους αλλοδαπούς. Πράγματι, διαπιστώθηκε ότι ορισμένα ακροδεξιά στοιχεία είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα, πως αν επιτίθονταν στους αλλοδαπούς θα έχαψαν της υποστήριξης της κοινής γνώμης και των ΜΜΕ. Επιπλέον πανεπιστημιακές έρευνες συμπέραιναν ότι «κάθε φορά που τα θέματα των αλλοδαπών, των αιτούντων άσυλο, και της ξενοφοβίας γίνονται για οποιονδήποτε λόγο αντικείμενο ευρείας κάλυψης από τα ΜΜΕ πραγματοποιείται άνοδος των αδικημάτων που πράττονται σε βάρος των αλλοδαπών». Ποιος όμως ήταν ο τρόπος με τον οποίο τα Γ ερμανικά ΜΜΕ κάλυπταν το θέμα της μετανάστευσης και οδηγούσαν σε αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων; Στις ρατσιστικές επιθέσεις στις πόλεις Χογιερσβέρντα και Ροστόκ τα ΜΜΕ είτε παρέβλεπαν εντελώς τον ακροδεξιό χαρακτήρα των επιθέσεων αυτών δίνοντας την εντύπωση ότι η λαϊκή οργή εκτονώνονταν κατά τρόπο σχεδόν φυσιολογικό, είτε εττικεντρώνονταν στις προσωπικότητες των νεαρών νεοναζί αποσυσχετίζοντας τις πράξεις τους από τον πολιτικό και κοινωνικό-οικονομικό τους περίγυρο. Τα αποτελέσματα του Ροστόκ παρουσιάστηκαν σαν την διαμαρτυρία ορισμένων νέων για την αξιοθρήνητη κατάσταση της κοινωνικής τους θέσης. Η αρνητική παρουσίαση των μεταναστών και η σύνδεσή τους με την εγκληματικότητα χαρακτηρίζει όχι μόνο τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης αλλά και τα έντυπα. Τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο Γερμανικό τύπο και συγκεκριμένα σε δύο περιοδικά το «Stem» και το «Quick» είναι άκρως ' Αναστασία Τσουκαλά, «Μετανάστευση κ( Αθήνα 2001, σελ 44. ι εγκληματικότητα στην Ευρώπη», εκδ. Σάκκουλα.

22 ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα το «Stem» αφιερώνει ένα υψηλό ποσοστό των άρθρων για μετανάστες αποκλειστικά στην εγκληματικότητα (33%) σε αντίθεση με το «Quicb> (14%). Και τα δύο περιοδικά παρουσιάζουν την τάση να εμφανίζουν συγκεκριμένες εθνικότητες στα δημοσιεύματα, όπου ξεχωρίζουν η Ιταλία, η Ελλάδα και κυρίως η Τουρκία με 42,6% του συνολικού αριθμού των άρθρων περί εγκληματικότητας στο «Stem» και με 22% στο «Quick»^. «Με την τταρουσίαση της παρεκκλίνουσας γενικά συμπεριφοράς των μεταναστών αποσπάται η προσοχή από τα πραγματικά αιτία της κρίσης και δίνεται η εντύπωση ότι με την μείωση του αριθμού των μεταναστών θα λυθούν τα οικονομικά προβλήματα. Αυτή η προκατάληψη ενισχύεται με την παρουσίαση της εγκληματικής βίας στον τύπο και οδηγεί στο αίτημα για νομική ρύθμιση και ατιέλαση των μεταναστών»^. Η αρνητική αντιμετώπιση των μεταναστών και η ταύτιση τους με την εγκληματικότητα χαρακτήριζε όλο το Γερμανικό τύπο μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90. Για την ίδια χρονική περίοδο υπολογίστηκε ότι τα 2/5 όλων των δημοσιευμάτων με θέμα τους μετανάστες αναφέρονταν στα εγκλήματα που είχαν διαπράςει, τονίζοντας ιδιαίτερα τις παραβιάσεις τις νομοθεσίας περί ναρκωτικών και τις δραστηριότητες που σχετίζονταν με το οργανωμένο έγκλημα. Η κατάσταση αυτή άλλαξε εξαιτίας δύο τραγικών περιστατικών που εκτυλίχθηκαν στις πόλεις Μόελν και Σόλινγκεν. Στις εν λόγω πόλεις, το 1993 μέλη της Τουρκικής κοινότητας υπήρξαν τα θύματα πολύνεκρης επίθεσης από τους νεοναζΰ Οι πράξεις αυτές ξύπνησαν δυσάρεστες αναμνήσεις στην Γερμανική κοινωνία και τα ΜΜΕ άρχισαν να καταγγέλλουν ανοιχτά το ρατσιστικό χαρακτήρα παρόμοιων ενεργειών. Ταυτόχρονα υιοθετούσαν για πρώτη φορά και άλλους τρόπους αναπαράστασης της μετανάστευσης. Συγκεκριμένα, άρχιζαν να τονίζουν τα οφέλη που προέκυψαν για την οικονομία και το κράτος πρόνοιας της χώρας από την άνοδο της μετανάστευσης και να επιμένουν ότι το βιοτικό επίπεδο των Γερμανών δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί υψηλό χωρίς την συνδρομή των μεταναστών Οι μετανάστες σύμφωνα με τα Ιταλικά μέσα μαζικής επικοινωνίας Στην Ιταλία ο εγχώριος τύπος αντιμετωπίζει αρνητικά τους μετανάστες στις περισσότερες των περιπτώσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ιταλική κοινή γνώμη θεωρεί τους Αλβανούς επικίνδυνους δολοφόνους. Σε τελική ανάλυση, το Αλβανικό έγκλημα εξισώνεται με τη Σικελική μαφία και τη Ναπολιτάνικη καμόρα. Είναι ειρωνικό ότι στη χώρα «πρωταθλήτρια» της διαφθοράς με την ιστορική τμράδοση στα εγκλήματα άκρατης βίας από μέρους των διαφόρων ιταλικών μαφιών, η αλβανική μαφία πλασάρεται τελικά ως η επικινδυνότερη όλων, αφού «είναι ικανή να διαπράττει εγκλήματα ανήκουστης βίας». Η κοινή γνώμη πληροφορείται ότι η εξάτιλωση του εγκλήματος στη χώρα θα αυξηθεί δραματικά στο εγγύς μέλλον εξαιτίας της συνεχούς ροής μεταναστών. Η Βορειοανατολική Ιταλία συγκρίνεται επομένως με τις ΗΠΑ των αρχών του 20 αιώνα όταν «κάθε κύμα μεταναστών έφερνε και τις δικές του μαφίες» Φυσικά δεν είναι η εγκληματικότητα των μεταναστών που δημιουργεί φόβους στην Ιταλική κοινωνία. Ο πραγματικός ιρόβος γεννάται από το γεγονός της πολιτισμικής απόστασης μεταξύ των ντόπιων και των μεταναστών. Είτε αληθινή είτε κατασκευασμένη, αυτή η πολιτιστική διαφοροποίηση των αλλοδαπών εκλαμβάνεται Παναγιώτα Μπίτσικα, «Τα πρόσωπα του ρατσισμού». Το Βήμα, 5/4/1998. Παναγιώτα Μπίτσικα,όπ.π. Δήλωση του δημάρχου του Ούνηνε (La Stampa,22/3/2000).

23 ως αττειλή ενάντχα στον Ιταλικό πολιτισμό επισείοντος εκτός των άλλων, τον κίνδυνο όημογραφικής αλλοίωσης του πληθυσμού. Παρόμοιες θέσεις έχουν ευρεία απήχηση στην Ιταλική κοινωνία και οδήγησαν στην εμφάνιση ενός νέου τύπου ρατσισμού. Έτσι ενώ οι Ιταλοί πολίτες συμφωνούν με τις απόψεις που εκφέρουν οι ακροδεξιές πολιτικές οργανώσεις, διαφωνούν με τον τρόπο που έχει επιλεχθεί να τις προωθήσουν. Σ αυτήν τη σιωπηρή συναίνεση οφείλεταμ εξάλλου, η επικράτηση του όρου «εξωκοινοτικοΰ>, ως χαρακτηρισμός των μεταναστών από τρίτες χώρες. Ο όρος «εξωκοινοτικοί» εμπεριέχει ένα διπλό αποκλεισμό, θέτοντας τους μετανάστες αυτούς όχι μόνο εκτός της κοτνόττγτας των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και εκτός της κοινότητας του Δυτικού κόσμου, αφού είναι σαφές ότι δεν χαρακτηρίζει, παραδείγματος χάρη, τους μη κοινοτικούς μετανάστες από την Ελβετία, τις ΗΠΑ ή τον Καναδά, γιατί αυτοί παραμένουν πάντα μέλη του Δυτικού κόσμου στον οποίο ανήκουν επίσης οι Ιταλοί^. Πολλοί Ιταλοί διανοούμενοι θεωρούν ότι η επικράτηση του όρου «εξωκοινοτικόο> στην Ιταλική νομοθεσία και ο διαχωρισμός του γηγενούς πληθυσμού (εμείς) από τον πληθυσμό των μεταναστών (οι άλλοι), αποτελεί το προστάδιο διακρίσεων για τους μετανάστες και τον αποκλεισμό τους με νόμιμα μέσα από το κοινωνικό σύνολο Η αντιμετώπιση των μεταναστών από ενημέρωσης Ελληνικά μέσα μαζικής Η πρώτη περίοδος κάλυψης του φαινομένου της μετανάστευσης από τα ΜΜΕ Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '90 μετά την κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ όταν η πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης αισθάνονταν δικαιωμένα. Στην Ιταλία ο τύπος καλωσόριζε τους Αλβανούς μετανάστες θεωρώντας τους «γιους της κοινής Αδριατικής πατρίδας». Στην Ελλάδα ο τότε υπουργός Εξωτερικών, σε επίσημη επίσκεψή του στην γειτονική χώρα καλούσε μπροστά στην τηλεόραση τους κατοίκους «να έλθουν στην Ελλάδα όπου τους περιμένουμε με ανοιχτές αγκάλεφ» Τότε ήταν που κυκλοφόρησε και το πιο σύντομο ανέκδοτο: «Αλβανός τουρίστας». Η ευφορία βέβαια δεν κράτησε για πολύ καιρό και σύντομα τα ΜΜΕ άρχισαν να εναντιώνονται στους μετανάστες επιρρίπτοντας τους την ευθύνη για πολλά προβλήματα που αντιμετώπιζε ως τότε η Ελληνική κοινωνία. Ένα από τα κύρια θέματα της ειδησιογραφίας αφορούσε την αυξημένη εγκληματικότητα των μεταναστών. Παρακάτω παραθέτουμε τίτλους άρθρων που νομίζουμε ότι είναι ενδεικτικοί του κλίματος που επικρατούσε εκείνη την περίοδο των αρχών της δεκαετίας του 90. Υπεύθυνο για την κατάσταση της αυξημένης εγκληματικότητας θεωρήθηκε το αγαθό της ελευθερίας στο οποίο οι μετανάστες (καταγόμενοι από χώρες που κατά τεκμήριο ανήκαν έξω από τα όρια του λεγόμενου Δυτικού κόσμου), όπως υποστηρίχθηκε, δεν ήταν συνηθισμένοι. «Ήλθαν στην Ελλάδα πεινασμένοι στερημένοι από καθετί. Ένιωσαν τι σημαίνει ελευθερία και βρήκαν την ευκαιρία μέσα από μια κοινωνία που δεν έμοιαζε στο παραμικρό μ εκείνη που ήξεραν στην πατρίδα τους να ^ Αναστασία Τσουκαλά, «Μετανάστευση κι Αθήνα 2001,σελ67. ι εγκληματικότητα στην Ευρώπη», εκδ. Σάκκουλα.