H Διατροφή στην Ελληνική Οικογένεια τον 21 ο Αιώνα σε περίοδο οικονομικής κρίσης

Transcript

1 H Διατροφή στην Ελληνική Οικογένεια τον 21 ο Αιώνα σε περίοδο οικονομικής κρίσης Ευάγγελος Α Πολυχρονόπουλος, MD, MPH(Harvard School of Public Health) PhD Αναπλ Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο 1

2 Σωστή Διατροφή στην Ελληνική Οικογένεια σε Περίοδο Κρίσης Υγιεινή Διατροφή Μεσογειακή Διατροφή Παραδοσιακή Διατροφή 2

3 Οικογένεια την Εποχή της κρίσης Υποσιτισμός Οικονομικό Αδιέξοδο Ανεργία Μειωμένη ποιότητα και ποσότητα τροφίμων Μειωμένη Αμυνα του Οργανισμού Νοσηρότητα(Φυματίωση) 3

4 Διατροφικές Οδηγίες Οικογενειακή Παράδοση (Wisdom) Εκτεταμένη Οικογένεια Oλιγομελής Οικογένεια Πολυμελής Οικογένεια 4

5 Διατροφικές Οδηγίες Ρόλος Διαιτολόγου Διατροφολόγου Διεπιστημονική Συνεργασία Λειτουργών Υγείας Συναγωνιστικό Μοντέλο Διαιτολόγοι Ιατροί Νοσηλευτές/τριες Ψυχολόγοι Κοινωνικοί Λειτουργοί Kαθηγητές/τριες Φυσικής Αγωγής 5

6 Συναγωνιστικό Μοντέλο Λειτουργοί Υγείας Διαιτολόγοι, Γιατροί, Νοσηλευτές/τριες, ψυχολόγοι, Κοινωνικοί λειτουργοί, Φυσιοθεραπευτές, Παιδαγωγοί, Αας Βας Τας :Φυσική Αγωγή 6

7 Παιδεία Διατροφή Υγεία Γονείς GPs Παιδί Παιδαγωγοί ΒΝΚ Δ Κ Γνώσεις Δεξιότητες Ζωής Αξίες Knowledge skills lifetime values attitudes 7

8 Γυναίκα στην Ελληνική Οικογένεια (Μάνα, Γιαγιά)(WHO Nutrition Action Plan) Mere Grande Mere Πρότυπο Τρόπου Ζωής Διατροφικών Συνηθειών Μακροβιότητας 8

9 Ελληνική Οικογένεια Κοινότητα (Community) Γειτονιά Σχολείο που προάγει την Υγεία(Kοινωνικό Σχολείο) Εθνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων-Προαγωγής Υγείας Πρόληψη Νοσημάτων : Πρωταρχική Primordial Πρωτοβάθμια primary Δευτεροβάθμια(Check up) secondary Προσυμπτωματικός Ελεγχος screening Tριτοβάθμια(Φροντίδα στο Σπίτι)palliative care Τεταρτοβάθμια(Quaternary)(overmedicalisation, overdiagnostics) 9

10 Οικογένεια Αγροτική Ημιαστική Αστική ΑρκαδίαΛεοντάριΖαγοροχώριαΣυρράκο ΚοζάνηΜάνη ΝαύπακτοςΔαδίΦωκίδα Μακεδονία ΚρήτηΚύπροςΝησιά ΙονίουΑιγαίου, ΙμβροςΛήμνοςΜυτιλήνη Φυγαλεία(Επικούρειος Απόλλωνας) 10

11 Guidelines Recommendations Balance Variety Moderation Μέτρο Ποικιλία Ισορροπία Πάντων χρημάτων* μέτρον άνθρωπος *Πρωταγόρας Μαθητής του Δημοκριτου 11

12 Μεσογειακή Διατροφή Σωστή Υγιεινή Food pattern (Διατροφικό πρότυπο) Eπιστημονική Τεκμηρίωση (Evidence Based Nutrition) (Evidence Base Medicine) 12

13 Eθνικοί Διατροφικοί Οδηγοί Ευδιατροφήν Για την Εγκυο, Θηλάζουσα(τουλάχιστον 6 μήνες, αποκλειστικός θηλασμός) Βρέφος, Παιδί, Εφηβο Ενήλικα Aτομο ηλικίας(65+) 13

14 Eρευνα Μελβούρνη Σπάτα Κλασσική Μελέτη Διατροφής και Υγείας Γυναίκες πάντα σοφότερες (Greek Wisdom) συμμορφώνονται περισσότερο από τους άνδρες στις Ιατρικές και Διατροφικές Οδηγίες 14

15 Greek Wisdom Prevalence >75% (Grand Parents Wisdom advice to the children and grandchildren) 15

16 Greek Elderly Wisdom Να σιτίζονται επαρκώς(κίνδυνος υποσιτισμού) Να μην καπνίζουν( οι γονείς κάπνιζαν αρειμανίως) Να μη ξενυχτούν Να ξυπνούν νωρίς το πρωί Να απολαμβάνουν την μεσημεριανή σιέστα 16

17 Greek Elderly Wisdom Να αερίζουν τους κλειστούς χώρους καθημερινά Να αποφεύγουν το υγρό κλίμα.( Το Μεσογειακό κλίμα θεωρείται το ιδανικότερο ). Να ασκούνται καθημερινά (περπάτημα και σουηδική γυμναστική) Να εργάζονται σκληρά σε όλη τους τη ζωή 17

18 Wisdom Να αποφεύγουν το στρες και το άγχος να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες με χαμόγελο. Το γέλιο κάνει καλό στην υγεία Να παραμένουν πάντα δραστήριοι Να συμμετέχουν σε κοινωνικά εθελοντικά δίκτυα ανεξάρτητα από ηλικία 18

19 Wisdom Να νηστεύουν κατά το δυνατόν(θρησκευόμενη Νηστεία) Να πίνουν ένα-δύο ποτήρια κρασί(κόκκινο κατά προτίμηση την ημέρα. Πάντα μαζί με το φαγητό. Να μην μεθούν Να παραμένουν σε καλή φόρμα(slim) Να τρώνε μικρή ποσότητα φαγητού(κατά περίπτωση) σε μικρά πιάτα 19

20 Wisdom Να έχουν κανονικά γεύματα και ιδιαίτερα το μεσημέρι Να τρώνε ποικιλία φαγητών με μέτρο Να αποφεύγουν τα τηγανιτά, να προτιμούν τα βραστά και ψητά Να τρώνε κρέας η κοτόπουλο μία φορά την εβδομάδα Να τρώνε ψάρι(μπακαλιάρο & σκορδαλιά, 20

21 Wisdom Να τρώνε όσπρια(φάβα, ρεβύθια, φακές ) 1-2 φορές την εβδομάδα. Να τρώνε φρούτα και λαχανικά εποχής(χόρτα δύο φορές την εβδομάδα) Να τρώνε πολύ ψωμί(για λόγους κορεσμού) Να πίνουν γάλα, Να τρώνε τυρί, γιαούρτι 21

22 Wisdom Να χρησιμοποιούν φυσικό χυμό λεμονιού(αίσθηση ανάνηψης) Να τρώνε μικρή ποσότητα γλυκών(κουταλιού, καταίφι, μπακλαβά ) Να πίνουν αφέψημα χαμομήλι, τσάι του βουνού Nα πίνουν 1-2 καφέδες την ημέρα 22

23 Wisdom Nα χρησιμοποιούν μόνο ελαιόλαδο *** ***Επιπολασμός > 75% (Grand Parents Wisdom advice to the children and grandchildren ) 23

24 Καλή Κατάσταση Υγείας Μεγάλο Προσδόκιμο Επιβίωσης Ηλικιωμένων Πιθανόν να οφείλονται σε μη τροποποιήσιμους παράγοντες Κληρονομικότητα & Οικογενειακή προδιάθεση 24

25 Τροποποιήσιμοι Παράγοντες Διατροφική κατάσταση Φυσική Δραστηριότητα αδράνεια (physical inactivity) Κάπνισμα, Αλκοόλ Ο Μεσημεριανός ύπνος(siesta) O αργός ρυθμός ζωής 25

26 North South H αγγλοσαξωνική προσέγγιση Διατροφικής Αγωγής και προαγωγής Υγείας πιθανόν να είναι χρήσιμη για τους κατοίκους των Βιομηχανικών χωρών (Ομάδες τροφίμων, Υγιεινό Πιάτο Διατροφής (Ηarvard University 2011) 26

27 Harvard University 27

28 Harvard School of Public Health 28

29 North South Πυραμίδα για ηλικιωμένους Tufts University 2007, Williams Trefor-Spiral curriculum(σπειροειδής εκπαίδευση)(κατά το αρχαίο γνωμικό η επανάληψη είναι μητέρα της μάθησης ), 29

30 Unhealthy Food Pattern μειονεκτεί ως προς το ότι απέχει πολύ από το ιδανικό διατροφικό πρότυπο(prudent food patern) του Frank Hu Harvard University. 30

31 Mediterranean Diet H Mεσογειακή Διατροφή παρά το εχθρικό Περιβάλλον αιώνων(400 χρόνια Τουρκοκρατίας), επεκράτησε ως μέσον επιβίωσης, πολιτισμού και παιδείας οικογενειακής, πολιτισμικής και θρησκευτικής( Νηστεία). 31

32 Εκτεταμένη Οικογένεια(*) Παρά την σημερινή κοινωνικο οικονομική και ψυχολογική συμπίεση της μέσης αστικής τάξης, μόνο η επαφή με τις ρίζες (σύμπνοια στην εκτεταμένη οικογένεια στον Ελληνικό χώρο), επιστροφή στις παραδοσιακές καλλιέργειες παραγωγή ελαιολάδου, οσπρίων, σιτηρών 32

33 Novel Foods, GMO, E, BHT, BHA (*)μπορεί να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό των βόρειων χωρών με αμφιλεγόμενη παραγωγή τροφίμων νέας τεχνολογίας καινοφανή τρόφιμα (novel foods), γενετικά τροποποιημένα(gmo), πρόσθετα Ε και αντιοξειδωτικά (BHA, BHT) και περαιτέρω νοσηρότητα από καινοφανή νοσήματα (BSE, TSE). 33

34 Εurope against Cancer Programme) European code against Cancer (Eυρωπαικός κώδικας κατά του καρκίνου) Δεκάλογος κατά του Καρκίνου 34

35 Health for all 2000 ο στόχος μείωσης της επίπτωσης του καρκίνου κατά 15% το 2000 δεν επιτεύχθηκε. Στόχος Υγεία για όλους το 2000, 35

36 Health 2010 Health 2020 Μετατέθηκε ως ρήση και δράση Υγεία το 2010 με επέκταση ως υγεία το

37 London School of Hygiene Dr Pomerlau Fruits Vegetables Initiative EGEA SANCO initiative 2015, Εuropean Platform on Physical Activity Πρωτοβουλίες απαραίτητες για ορισμένες χώρες μέλη της ΕΕ (Διαφορές Βορά Νότου ) με μικρή επίδραση στις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων που ήταν υποδειγματικές επί πολλούς αιώνες 37

38 G Kannon The nutritionists agree Σχετικά με τις διατροφικές οδηγίες και συστάσεις προς τους ενήλικες επί τριάντα χρόνια οι Ειδικοί συμφώνησαν Λιγότερες θερμίδες Λιγότερα λίπη Λιγότερα κορεσμένα Περισσότερα μονοακόρεστα Λιγότερη Χοληστερόλη 38

39 The Experts agree Λιγότεροι δισακχαρίτες Περισσότεροι σύμπλοκοι υδατάνθρακες Περισσότερες φυτικές ίνες Λιγότερο ΝαCl(Οδηγία WHO) Περισσότερες βιταμίνες Ιχνοστοιχεία (Συμπληρώματα προς Ηλικιωμένους ύστερα από Ιατρική Ενδειξη) Περισσότερα Δημητριακά ολικής αλέσεως Περισσότερο ψωμί ολικής αλέσεως 39

40 The experts agree Περισσότερο ψωμί ολικής αλέσεως Περισσότερα φρούτα, λαχανικά Περισσότερο ψάρι Απαχο κόκκινο κρέας(με μέτρο) 40

41 Experts agreement Λιγότερα μπισκότα/ κέικ Λιγότερα γλυκά Σοκολάτα με μέτρο Γλυκά κουταλιού με μέτρο Λιγότερο πλήρες γάλα Λιγότερο βούτυρο 41

42 Experts agreement Γαλακτοκομικά με μέτρο( ανάλογα με τις ανάγκες) Τυρί με μέτρο Αυγά 42

43 Greek Family Στην ιδανική Ελληνική οικογένεια οι Ηλικιωμένοι ελεύθεροι νόσου με παράγοντες κινδύνου(υπέρταση, Δuσλιπιδαιμία, Διαβήτη τύπου ΙΙ φροντίζουν τα νεώτερα μέλη της Οικογένειας και οικονομικά και στην καθημερινή ζωή (Παιδιά και εγγόνια, ανατροφή και παιδεία αντί παιδικού σταθμού) 43

44 Advice on Giving Advice Όταν χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή, Η εξατομίκευση και η φροντίδα του ασθενη ηλικιωμένου αποτελεί καθήκον και χρέος των Ιατρών, Διαιτολόγων Διατροφολόγων, Νοσηλευτών/τριών, Ψυχολόγων, Κοινωνικών λειτουργών, Εκπαιδευτών (advice on giving advice), συγγενών, 44

45 Αdvice on Giving Advice συγγενών, μελών της Οικογένειας, φροντιστών σε περίπτωση βαριάς ασθένειας, (CVD, Ca, Διαβήτη με επιπλοκές, άνοια Alzheimer). 45

46 Greek Family Προς ικανοποίηση των Διατροφικών αναγκών των Ηλικιωμένων Ενηλίκων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι η διαδικασία γήρανσης επιδρά σε όλα τα επίπεδα ψυχοκοινωνικό, λειτουργικό, παθοφυσιολογίας, οικονομικό, με ιδιαίτερη επιβάρυνση των νεώτερων μελών της Οικογένειας 46

47 Longevitas Το μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης των Ελλήνων παραμένει ως ιδανική έκφραση Μεσογειακού τρόπου ζωής, γενετικού υπόβαθρου και περιβαλλοντικών επιδράσεων παρά τις αμεσες σημερινές κοινωνικοοικονομικές αντιοξοότητες έστω και με προβληματικό σύστημα υγείας(ελληνικό παράδοξο). 47

48 Lessons from Elderly in Greece Μαθήματα τρόπου ζωής και Διατροφής στους εταίρους λαούς από τους ηλικιωμένους της ωραιότερης χώρας στον κόσμο της Ελλάδας. 48

49 Healthy Aging & Longevity Υγιής Γήρανση & Μακροβιότητα Κατάσταση υγείας Πολύ καλή Καλή (Healthy ageing in the Nun Study: definition & neuropathologic correlates. Tyas S et al., Age Ageing (6): ) 49

50 Longevity Life Expectancy UN WPP

51 MEDIS Study (Mediterranean Islands Study) A Cross-Sectional Health and Nutrition Survey that AIMS to evaluate the association between various Sociodemographic, Bio-clinical variables Dietary & other lifestyle habits & the Prevalence of the common cardiovascular disease risk factors (Hypertension, Dislipidemia, Diabetes, Obesity) 51

52 MEDIS Study During ,190 free-living men and women >65 years from 8 Mediterranean Islands (Cephalonia, Corfu, Creta, Limnos, Mitilini, Samothraki, Zakynthos, and the Republic of Cyprus) 52

53 Pros: The Mediterranean basin is an area with a great Cultural, Religious, Politismic, inheritance, tradition and local variability. 53

54 MEDIS Study Limitations MEDIS Study is cross-sectional and consequently, has the potential of recall bias, particularly in the assessment of dietary habits. Thus the design of the Study prohibits causals interpretations. 54

55 MEDIS Study Limitations Moreover people living in Mediterranean islands are not a representative sample of the total population. However they could be considered as a closed cohort for a long time therefore the influence of westernized habits may not reach them. 55

56 MEDIS Study SOME OF THE RESULTS 56

57 Πρόσφατα αποτελέσματα από την Ερευνα ΜEDIS περιγράφουν μειωμένη υιοθέτηση της Μεσογειακής Διατροφής από τους Ηλικιωμένους και απομάκρυνση από τον υγιεινό τρόπο ζωής που εφάρμοζαν επί πολλές δεκαετίες MEDIS 57

58 Longevity The frequency of females and the males from all Islands according to age groups : years old was 80.4% & 71.8% years old 17.9% & 24.8% 90+ years old 1.7% & 3.4% 58

59 Fish intake and Depression 59

60 Factors associated with T2DM 60

61 61

62 62

63 63

64 MEDIS Lessons Lifestyle: Every day drinking habits. Contribution to healthy aging : Tea consumption is associated with reduced levels of fasting blood glucose only among non-obese elderly people. Effects of black and green tea consumption on blood glucose levels in non-obese elderly men and women from Mediterranean Islands Polychronopoulos et al., Eur J Nut

65 MEDIS Lessons However presence of obesity masked the previous finding. Our results state a new research hypothesis regarding the confounding effect of obesity that needs further investigation. 65

66 MEDIS Study & longevity Greek Paradox Good Health Status of Elderly Population in spite of Health System Disparities & Inequalities. At the age of years and over 90 years The proportion of men 24.8%, 3.4% respectively is higher than of women 17.9%, 1.7% respectively 66

67 Greek longevity The Wisdom of Greek Cuisine in late 1980s ( Wahlqvist M, Kouris A, Trichopoulou A, Polychronopoulos E) with high prevalance of wise Guidelines from the Elderly to the young Generation is being fading out. The British Substance Mediterranean Style may be a dominating solution abridging or confounding the north and South existing differences. 67

68 Longevity Key Issues The MEDIS long livers probably owe their life expectancy to Non Modifiable Status, Inheritance, Family predisposition. & particularly to Modifiable Health Determinants : Nutrition, Physical Activity, Tobacco, & Siesta, lifestyle of 1960s slow pace, slow eating, no rash, no driving, long hours siesta. 68

69 Longevity Reality vs. Guidelines Nutritional Guidelines in Greece in late 1990s had low impact to the Elderly. Traditional Guidelines of the Mediterranean Wisdom for 2000 years 69