ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΒΙΒΛΙΟ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

Transcript

1

2

3 ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΒΙΒΛΙΟ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

4

5 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος... 5 Εισαγωγή... 7 Χρήσιμες οδηγίες... 9 Στοιχεία συγγραφέα ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Εισαγωγική δραστηριότητα: Γνωριμία με το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος ΤΑΞΗ Γ Δραστηριότητα 1: Γνωριμία με τον ήχο Ρυθμικές δραστηριότητες Δραστηριότητα 2: Συνοδεία τραγουδιού με ρυθμικά κτυπήματα Δραστηριότητα 3: Τι είναι μουσική Δραστηριότητα 4: Φθογγόσημα ή νότες της μουσικής Ψηφιακά μουσικά παιχνίδια Δραστηριότητα 5: Τραγούδι Χρήση εικονικής ακουστικής ορχήστρας Δραστηριότητα 6: Το κλειδί του ΣΟΛ και η χρησιμότητά του Δραστηριότητα 7: Μουσική ανάγνωση και γραφή ΤΑΞΗ Δ Δραστηριότητα 1: Διαστολές και μέτρο της μουσικής Σημεία επανάληψης Δραστηριότητα 2: Εκτέλεση μουσικών οργάνων Δραστηριότητα 3: Στιγμή διαρκείας Χρονική στιγμή Δραστηριότητα 4: Ρυθμός Μελωδία: Τραγούδι και ρυθμική συνοδεία με κρουστά όργανα Δραστηριότητα 5: Ρυθμικά σχήματα στο μέτρο 7/8 του Καλαματιανού Ρυθμού Δραστηριότητα 6: Αερόφωνα Χορδόφωνα Μεμβρανόφωνα Ιδιόφωνα όργανα της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής Δραστηριότητα 7: Σύνθεση μελωδίας Δραστηριότητα 8: Μελωδική ανάγνωση Μισό παρεστιγμένο ΤΑΞΗ Ε Δραστηριότητα 1: Συνοδεία τραγουδιού με μουσικά όργανα Τραγούδι Δραστηριότητα 2: Μουσική Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και internet (Διαθεματική προσέγγιση)

6 Δραστηριότητα 3: Το ελλιπές μέτρο Δραστηριότητα 4: Δυναμικά σύμβολα Δραστηριότητα 5: Πρόσθετη γνωριμία με τα φθογγόσημα, όλες τις παύσεις, τα κλειδιά και άλλα σημεία της μουσικής, μέσα από ψηφιακά μουσικά παιχνίδια Δραστηριότητα 6: Η συμφωνική ορχήστρα Δραστηριότητα 7: Μουσική ακρόαση Δραστηριότητα 8: Μελωδική ανάγνωση τραγουδιού ΤΑΞΗ ΣΤ Δραστηριότητα 1: Τραγούδι Προετοιμασία για μία σχολική εορτή Δραστηριότητα 2: Είδη ελληνικής παραδοσιακής μουσικής Δραστηριότητα 3: Ρυθμικά σχήματα Ηχώ Δραστηριότητα 4: Σώμα Φωνή Μουσικά όργανα Δραστηριότητα 5: MIDI Μουσική ακρόαση Δραστηριότητα 6: Studio ηχογραφήσεων Δραστηριότητα 7: Ψηφιακά μουσικά παιχνίδια: Σχημάτισε με puzzle τα μουσικά όργανα Δραστηριότητα 8: Θεωρία της μουσικής Μελωδική ανάγνωση Τραγούδι

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αγαπητοί συνάδελφοι, Στο βιβλίο που έχετε στη διάθεσή σας περιέχονται δραστηριότητες για τις τάξεις: Γ, Δ, Ε, ΣΤ του δημοτικού σχολείου, οι οποίες αφορούν το μάθημα της μουσικής αγωγής και διεξάγονται με τη βοήθεια του μουσικού εκπαιδευτικού λογισμικού Μουσικός Κόσμος. Οι νέες Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ), όπως γνωρίζετε, αποτελούν πλέον μέρος του κόσμου μας, έχουν δε ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας, με στόχο, μεταξύ άλλων, την ποιοτικότερη και αποτελεσματικότερη εκπαιδευτική διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης. Σε όλα πια τα γνωστικά αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένης και της μουσικής αγωγής, είναι απαραίτητη η χρήση των νέων τεχνολογικών μέσων, όπως είναι ο υπολογιστής, τα δίκτυα κ.ά. Σημαντική παράμετρος δεν είναι ο απλός χειρισμός των μέσων αυτών, αλλά ο τρόπος αναζήτησης πληροφοριών, ταξινόμησης και κωδικοποίησης της γνώσης στοιχείο που, διαθεματικά, καλλιεργείται μέσα από τις δραστηριότητες αυτές. Μαθαίνουμε ασκούμενοι, αλλάζουμε διαρκώς, εφαρμόζοντας νέους τρόπους και διαδικασίες, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες των νέων μέσων για την εκπαιδευτική διαδικασία, διευρύνοντας τις υπάρχουσες υποδομές. Καταρτισμένοι μαθητές, όχι μόνο στο γνωστικό αντικείμενο της μελέτης τους, αλλά και στις Νέες Τεχνολογίες, μελλοντικά θα σημαίνει καλύτερα καταρτισμένα στελέχη τα οποία θα συντελέσουν στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Η μουσική αγωγή, εναρμονισμένη με την ψηφιακή πραγματικότητα, θα συμβάλει σε μία τεχνολογικά εύρωστη κοινωνία, όπως, επίσης, και στη διανοητική και αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια των παιδιών. Ντινόπουλος Κωνσταντίνος Μουσικολόγος καθηγητής μουσικής συνθέτης Διδάκτορας Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου Διδάσκων στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού του Α.Π.Θ. CV: 5

8

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος και οι «Εκπαιδευτικές Δραστηριότητες», που το συνοδεύουν, αποτελούν μία νέα πρόταση για τη διδασκαλία και τη μάθηση της μουσικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ο εκσυγχρονισμός της προσφερόμενης γνώσης, μέσω του πλαισίου αυτού, αναβαθμίζει την εκπαιδευτική διαδικασία της μουσικής, συμβάλλοντας καθοριστικά στο νέο σχολικό περιβάλλον που ανατέλλει, εισάγοντας τη νέα ψηφιακή αντίληψη στους νέους ανθρώπους και γενικότερα υποστηρίζοντας τις τέχνες και τον πολιτισμό. Η χρησιμότητα των πολυμέσων και ειδικότερα των «ψηφιακών πολυμέσων» (ελεγχόμενη από υπολογιστή ολοκλήρωση κειμένου, γραφικών, ακίνητης και κινούμενης εικόνας, animation, ήχου κ.λπ.) αναδεικνύεται μέσα από τις δραστηριότητες και στοχεύει στο να προσεγγίσουν οι μαθητές ένα θέμα, όπως ψηφιακό ήχο και εικόνα, video, γραφικά, κείμενο, μουσικό κείμενο, midi κ.ά., από πολλές πλευρές. Άλλωστε, σύμφωνα με έρευνες, η ενίσχυση της σχέσης μεταξύ της ακουστικής και της οπτικής αναπαράστασης της μουσικής (να βλέπει κανείς ένα διάστημα, μια μελωδία, ένα ρυθμό ή μια συγχορδία, και παράλληλα να την ακούει) θεωρείται το κυριότερο πλεονέκτημα της διδασκαλίας της μουσικής με την υποστήριξη ηλεκτρονικού υπολογιστή στοιχείο που προβληματίζει κάθε σπουδαστή της μουσικής ο οποίος δεν έχει, για παράδειγμα, τη δυνατότητα ακρόασης του μουσικού θέματος που μελετά. Η συγγραφή των δραστηριοτήτων βασίστηκε στο Δ.Ε.Π. Προγράμματος Σπουδών Μουσικής ( του Π.Ι. και αντιμετώπισε τους περισσότερους στόχους του προγράμματος κάτω από ένα σύγχρονο πρίσμα. Οι μαθητές των τάξεων Γ, Δ, Ε, ΣΤ Δημοτικού έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν με τις αισθήσεις τους (π.χ. μέσα από τα πολυμέσα και τις Νέες Τεχνολογίες) το μουσικό νόμο και τη χαρά της μουσικής, με στόχο, μεταξύ άλλων, την αύξηση της μουσικής τους δημιουργικότητας. Οι μουσικές δραστηριότητες, όπως: ρυθμικές δραστηριότητες, τραγούδι, χρήση μουσικών οργάνων, μουσική ακρόαση, δημιουργικές εργασίες, μουσική ανάγνωση και γραφή, που καλούνται οι μαθητές να εκτελέσουν με τα μέσα μουσικής έκφρασης, δηλαδή το σώμα, τη φωνή, τα μουσικά όργανα, στηρίζονται και εμπλουτίζονται από τις δυνατότητες των Νέων Τεχνολογιών, από τα νέα μέσα, όπως είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος. Παραδείγματα όπως: ένα grand piano για να συνοδεύει τις φωνές των παιδιών κατά την ανάγνωση των φθόγγων της μουσικής, εικονικές ακουστικές ορχήστρες για να συνοδεύουν με ένα «κλικ» τις φωνές μιας χορωδίας ή μιας τάξης, σε διάφορες τονικότητες, επιτυγχάνοντας οφέλη, όπως τονική ευστάθεια, ορθότερη τοποθέτηση της φωνής, αρτιότερο tempo κ.ά., 7

10 είναι μερικά από τα στοιχεία τα οποία θα έχετε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσετε κατά την εκπαιδευτική πράξη, ακολουθώντας τη μέθοδο-πορεία της δραστηριότητας. Η οργάνωση της τάξης, και συγκεκριμένα του σχολικού εργαστηρίου πληροφορικής, επιτρέπει στους μαθητές να εργάζονται σε ομάδες των δύο ατόμων απέναντι από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή (Η/Υ), ή, ακόμη, και να σχηματίζουν μεγαλύτερες των δύο ατόμων ομάδες για πρόσθετες μουσικές δραστηριότητες. Λαμβάνοντας υπόψη το ωρολόγιο πρόγραμμα μουσικής αγωγής, οι δραστηριότητες αυτές εφαρμόζονται σε συγκεκριμένο απαιτούμενο χρόνο, για παράδειγμα, σε μία ή δύο διδακτικές ώρες, συμπεριλαμβανομένης και της αξιολόγησης, η οποία αφορά το γνωσιολογικό, το συναισθηματικό και τον ψυχοκινητικό τομέα ανάπτυξης του παιδιού μέσα από την ολική συμμετοχή του: φυσιολογική, διανοητική, συναισθηματική, κοινωνική. Ν. Κ. 8

11 Χρήσιμες οδηγίες Σχετικά με το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος: Τεχνικές προδιαγραφές λειτουργίας: Ο Μουσικός Κόσμος ανταποκρίνεται πλήρως στις τεχνικές προδιαγραφές των σχολικών εργαστηρίων πληροφορικής της χώρας μας, διασφαλίζοντας έτσι την ομαλή του λειτουργία με τα λειτουργικά συστήματα της υπάρχουσας εγκατεστημένης βάσης στα σχολικά εργαστήρια πληροφορικής και στους υπολογιστικούς πόρους. Ελάχιστες απαιτήσεις συστήματος: Pentium III 500 MHz, Windows 9x/NT/Me/2000/XP, 128 MB RAM, DVD ROM 2x, οθόνη SVGA (ανάλυση 1024x768), κάρτα ήχου (συμβατή με Soundblaster). Αναπαραγωγή video: Play video: 1 Stop video: 2 Προσωρινή διακοπή video: 3 Η ταινία προς τα εμπρός: 4 Η ταινία προς τα πίσω: 5 Έξοδος video: 6 Αρχεία MIDI: Τα αρχεία midi του εκπαιδευτικού λογισμικού Μουσικός Κόσμος είναι ιδιαιτέρως χρήσιμα. Η αποθήκευσή τους, π.χ., σε μία δισκέτα (Floppy Disk) και η μεταφορά τους σε ένα σύγχρονο music keyboard δίνουν τη δυνατότητα αναπαραγωγής του εκάστοτε μουσικού θέματος σε όλες τις τονικότητες. Για παράδειγμα: ακρόαση της μουσικής συνοδείας του τραγουδιού «Άγια Νύχτα» προς φωνητική ερμηνεία από τους μαθητές της τάξης σε τονικότητα C# (ΝΤΟ δίεση μείζονα). Εκτύπωση: Επιλέγοντας την εντολή «Εκτύπωση» (κάτω μέρος της οθόνης), εκτυπώνεται το θέμα που μελετάμε-παρατηρούμε κάθε φορά (π.χ. στίχοι, μουσικό κείμενο, κείμενο κ.ά.). Ένα παράδειγμα: Εκτυπώνουμε τους στίχους του τραγουδιού «Ήταν ένα μικρό καράβι» για μελέτη και κατοπινή φωνητική ερμηνεία-τραγούδι από τους μαθητές της τάξης προς ένα ακροατήριο. 9

12 Κλικ σε εικονίδιο κ.ά. Πολύ συχνά, κατά την «πορεία» μιας δραστηριότητας, οι μαθητές καλούνται, προκειμένου να αντλήσουν πληροφορίες, να κάνουν κλικ σε κάποιο εικονίδιο κ.λπ. Αυτό μπορεί να γίνει πατώντας την αριστερή περιοχή του ποντικιού (mouse) ή το αριστερό μικρό πλήκτρο δίπλα στην επιφάνεια πλοήγησης ενός φορητού υπολογιστή (laptop). Τάξεις και δραστηριότητες Σε ό,τι αφορά τους μαθητές που βρίσκονται σε μεγαλύτερες τάξεις και έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τη μουσική αγωγή και τις νέες Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ), προτείνεται, ενδεικτικά, να κατανοήσουν πρώτα το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων μικρότερων τάξεων. Επίσης, χρήσιμο θα είναι, για όλες τις τάξεις, να κατανοηθεί εισαγωγικά το περιεχόμενο της εισαγωγικής δραστηριότητας: «Γνωριμία με το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος» που υπάρχει στο βιβλίο του καθηγητή (Οργάνωση τάξης: Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες των δύο ατόμων απέναντι από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή.) Σχετικά με το σχολικό εργαστήριο πληροφορικής: Κάθε εργαστήριο πληροφορικής που υπάρχει στις σχολικές μονάδες της χώρας μας διαθέτει υπολογιστικό και δικτυακό εξοπλισμό τεχνολογίας αιχμής. Για πρόσθετη ανάδειξη των δυνατοτήτων του, αλλά και των δυνατοτήτων του εκπαιδευτικού λογισμικού Μουσικός Κόσμος, καλό θα ήταν να προσαρμοστεί στον εξοπλισμό του ένα ζεύγος αυτοενισχυόμενων ηχείων (μικρού οικονομικού κόστους) για την εξασφάλιση ποιότητας ήχου Hi-Fi, για ορθή συνολικότερη ψηφιακή ακρόαση κ.ά. Για παράδειγμα, ακρόαση μουσικού θέματος από όλους τους μαθητές συγχρόνως, ταυτόχρονη μελωδική ανάγνωση του μουσικού κειμένου ή των στίχων ενός τραγουδιού, τα οποία θα προβάλλονται διαμέσου της μηχανής προβολής που διαθέτει το σχολικό εργαστήριο πληροφορικής. Επίσης, ιδιαιτέρως χρήσιμη θα ήταν η παρουσία στο χώρο διδασκαλίας ενός music keyboard το οποίο να υποστηρίζει General MIDI (π.χ. για μεταφορά των midi δεδομένων/αρχείων από το λογισμικό, για μουσική συνοδεία κ.ά.). Σχετικά με το «Βιβλίο Μαθητή»: Στο «Βιβλίο του μαθητή» υπάρχουν στο τέλος των δραστηριοτήτων ενσωματωμένα πεντάγραμμα για τη λύση των ζητούμενων ασκήσεων, καθώς και για άλλες εργασίες (γραφή της μουσικής κ.ά.). Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να τα χρησιμοποιούν, προκειμένου να έχουν όλο το υλικό αξιολόγησης, και γενικότερα της μελέτης τους, σε ενιαία μορφή. 10

13 Συντομογραφίες: Η/Υ: Ηλεκτρονικός Υπολογιστής Τ.Π.Ε.: Τεχνολογίες Πληροφορικής Επικοινωνιών 11

14 Στοιχεία συγγραφέα: Ντινόπουλος Κωνσταντίνος Μουσικολόγος καθηγητής μουσικής συνθέτης Διδάκτορας Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου Διδάσκων στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού του Α.Π.Θ. CV: ************************************** Web Site: DINOPOULOS KONSTANTINOS Musicologist, professor of music, composer PhD, Dept. of Music Studies, Ionian University 56, Artakis St., N. Smyrni , Athens Tel.: & CV:

15 Εισαγωγική δραστηριότητα Τάξη: _ Θέμα: Γνωριμία με το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος Στόχοι: 1. Να κατανοηθεί η δομή του εκπαιδευτικού λογισμικού Μουσικός Κόσμος. 2. Εισαγωγική εμπειρία πλοήγησης του εκπαιδευτικού λογισμικού Μουσικός Κόσμος. Μέσα: Ηλεκτρονικοί υπολογιστές (Η/Υ), μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος Οργάνωση: Εργασία απέναντι από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή (Η/Υ) Απαιτούμενος χρόνος: Δύο (2) διδακτικές ώρες Μέθοδος Πορεία: Γίνεται εκκίνηση του λογισμικού (Start) με διπλό κλικ στο εικονίδιό του ή μέσω της αυτόματης εκτέλεσης. Μετά τους εισαγωγικούς τίτλους κειμένου και εικόνας επιλέγεται η «γλώσσα» παρουσίασης των κειμένων του λογισμικού (ελληνικάαγγλικά). Επιλέξτε ελληνικά, κάνοντας κλικ στην ελληνική σημαία. (Πριν από την επιλογή της γλώσσας και με μικρή αναμονή μπορεί να γίνει ακρόαση του πρώτου συμφωνικού μουσικού θέματος του λογισμικού Μουσικός Κόσμος.) Με την ολοκλήρωση της επιλογής γλώσσας θα παρατηρήσετε, εκ πρώτης, τα πλούσια γραφικά του λογισμικού που ξετυλίγονται στην οθόνη του υπολογιστή, όπως: τους ανθρώπινους χαρακτήρες, οι οποίοι συνοδεύουν την περιήγηση, τα διάφορα εικονίδια, τη συνεχιζόμενη «μπάρα-ταινία» του μουσικού κειμένου που κινείται στο επάνω μέρος της οθόνης κ.ά. Στο κάτω μέρος της οθόνης διαβάζετε τις αναγραφόμενες εντολές-εικονίδια του λογισμικού, όπως: «Βοήθεια», «Εκτύπωση», «Συντελεστές» κ.ά. Οδηγήστε το βελάκι του ποντικιού σε διάφορα εικονίδια και παρατηρήστε πιθανές αλλαγές τους (στο χρώμα κ.ά.). Τοποθετήστε το βελάκι του ποντικιού στο εικονίδιο με την ονομασία «Βοήθεια» (κάτω μέρος της οθόνης). Παρατηρήστε προσεκτικά τα εικονίδια που εμφανίζονται και το διαβάστε το κείμενο που περιλαμβάνει καθένα από αυτά. Κάθε φορά που δεν αντιλαμβάνεστε τη σημασία ενός εικονιδίου, μπορείτε να ανατρέχετε σε αυτή την επιλογή («Βοήθεια») προς επίλυση της απορίας σας. Μετακινήστε το ποντίκι και κάντε κλικ στο εικονίδιο με την ένδειξη «Εκτύπωση». Εκτυπώστε ό,τι εμφανίζεται στην οθόνη του υπολογιστή σας δυνατότητα η οποία υπάρχει στο μεγαλύτερο μέρος του λογισμικού. Το εικονίδιο με την ένδειξη «Έξοδος» τερματίζει τη λειτουργία-εκτέλεση του λογισμικού. Εξακολουθείτε να παρατηρείτε συνολικά την ίδια εικόνα όπως και πριν. Διαβάστε τους διαλόγους των χαρακτήρων-παιδιών, όπως: «Θέλεις να πάμε να παρακολουθήσουμε μια συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής;» Δίπλα ακριβώς από τους διαλόγους υπάρχει το εικονίδιο του «Βίντεο». Κάντε κλικ επάνω του. 13

16 Πειραματιστείτε με τα «κουμπάκια-εντολές» του βίντεο (αναπαραγωγή, παύση κ.ά.). Δείτε το βίντεο. Αποσύρετε την αναπαραγωγή του βίντεο κάνοντας κλικ στο μικρό εικονίδιο «x». Διαβάστε όλους τους υπόλοιπους διαλόγους της οθόνης. Δείτε και ακούστε όλα τα βίντεο αυτών των διάλογων. Στον τελευταίο χαρακτήρα, ο οποίος αναρωτιέται: «Μα τι είναι μουσική και όλοι μιλούν γι αυτή;» υπάρχει ένα εικονίδιο, μέσω του οποίου μεταφερόμαστε στην επόμενη οθόνη-επόμενο θέμα διδασκαλίας της μουσικής. Κάντε κλικ επάνω του. Έχετε μεταφερθεί στο επόμενο θέμα. Με τον ίδιο τρόπο μπορείτε να πάτε μπροστά ή πίσω. Πειραματιστείτε και εξερευνήστε. Συνεχής έλεγχος από τον εκπαιδευτικό της μουσικής σε περίπτωση που η δραστηριότητα εκτελείται από μαθητές. Σε όποιο «κεντρικό» σημείο και αν βρίσκεστε, επιλέξτε το εικονίδιο με την ένδειξη «Επιλογές», κάνοντας κλικ πάνω σε αυτό (βρίσκεται, όπως ίσως προσέξατε, στο αριστερό και προς το επάνω μέρος της οθόνης). Θα εμφανιστεί: (α) Ένας θεματικός κατάλογος (ή θεματικές ενότητες ή θεματικοί άξονες) περιεχομένων του λογισμικού (όπως: «Θεωρία της Μουσικής Μουσική Γραφή», «Μουσική Ανάγνωση & Τραγούδι», «Τα Πρώτα μας Τραγούδια», «Ρυθμικά Σχήματα» κ.ά.). (β) Οι τίτλοι των περιεχομένων της κάθε θεματικής ενότητας. Διαβάστε τους τίτλους που βλέπετε και το θεματικό κατάλογο του λογισμικού. Από τον πρώτο θεματικό κατάλογο επιλέξτε «Τα Πρώτα μας Τραγούδια». Επιλέξτε και πάλι το εικονίδιο με την ένδειξη «Επιλογές», κάνοντας κλικ επάνω σε αυτό. Διαβάστε τους τίτλους των περιεχομένων αυτής της θεματικής ενότητας (όπως: «Μια ωραία πεταλούδα», «Ήταν ένα μικρό καράβι» κ.λπ.). Επιλέξτε τώρα μια άλλη θεματική ενότητα, π.χ. «Ρυθμικά Σχήματα». Κάντε κλικ στις «Επιλογές» και διαβάστε τους νέους τίτλους περιεχομένων που έχουν εμφανιστεί και αντιστοιχούν στη θεματική ενότητα που επιλέξατε πιο πριν («Ρυθμικά Σχήματα»). Από τις «Επιλογές» επιλέξτε τη θεματική ενότητα «Τα Πρώτα μας Τραγούδια». Επιλέξτε ακόμη μια φορά τις «Επιλογές» και κάντε κλικ στον τίτλο του τραγουδιού «Τι Χαρά». Παρατηρήστε ό,τι έχει εμφανιστεί στην οθόνη. Για να κάνετε ακρόαση (να ακούσετε) το τραγούδι που επιλέξατε κάντε κλικ στο πρώτο εικονίδιο επάνω δεξιά της οθόνης (απεικονίζεται ένα παιδί που τραγουδάει). Σύρετε το ποντίκι στο εικονίδιο «Βοήθεια» (στο κάτω μέρος της οθόνης) και βρείτε το ίδιο εικονίδιο της ακρόασης. Διαβάστε τη λέξη που αντιστοιχεί σε αυτό («Τραγούδι»). Σύρετε το ποντίκι προς μία κατεύθυνση. Στη συνέχεια κάντε κλικ στο εικονίδιο με το κόκκινο κεφαλαίο γράμμα Α (δεξιά και προς τα κάτω της οθόνης). Θα εμφανιστούν οι στίχοι του τραγουδιού διαβάστε τους. Για να τους εκτυπώσετε κάντε κλικ στο εικονίδιο με την ένδειξη «Εκτύπωση» (στο κάτω μέρος της οθόνης). Για να αποσύρετε τους στίχους από την οθόνη κάντε κλικ επάνω στο κείμενό τους. Πειραματιστείτε με τον ίδιο τρόπο και εξερευνήστε τις θεματικές ενότητες, διαβάζοντας τους τίτλους των περιεχομένων που αντιστοιχούν κάθε φορά σε αυτές. Επιλέξτε τους τίτλους των περιεχομένων των θεματικών ενοτήτων. Συμβουλευτείτε το εικονίδιο της «Βοήθειας» για τα διάφορα σύμβολα που συναντάτε στην πλοήγησή σας. Δείτε, ακούστε, διαβάστε, χαρείτε. Μόλις έχετε εισέλθει στο Μουσικό Κόσμο. 14

17 Αξιολόγηση: 1. Ποιοι είναι οι τίτλοι των περιεχομένων (τραγούδια) της θεματικής ενότητας «Τα Πρώτα μας Τραγούδια»; Τα Πρώτα μας Τραγούδια 1. ΜΙΑ ΩΡΑΙΑ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ 2. ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΚΑΡΑΒΙ 3. ΤΙ ΧΑΡΑ 4. ΠΟΥΝ «ΤΟ ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ 5. ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ 6. ΕΛΛΑΔΑ 7. Η ΦΡΕΓΑΤΑ 8. Η ΒΑΡΚΟΥΛΑ 9. ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΑΤΑΣ 2. Πόσοι τίτλοι μουσικών παιχνιδιών υπάρχουν με την επιλογή της θεματικής ενότητας «Μουσικά Παιχνίδια»; Επιλέξτε προς ακρόαση το τραγούδι «Ελλάδα» από τη θεματική ενότητα «Τα Πρώτα μας Τραγούδια». 4. Εμφανίστε στην οθόνη του Η/Υ τους στίχους του τραγουδιού «Τρίγωνα Κάλαντα» από τη θεματική ενότητα «Τραγούδια των Σχολικών Εορτών Χριστουγέννων & 25ης Μαρτίου». Στη συνέχεια εκτυπώστε τους στίχους του τραγουδιού. 5. Σε ποια θεματική ενότητα ανήκει ο τίτλος «Κλειδιά της μουσικής»; Στη θεματική ενότητα: Θεωρία της Μουσικής Μουσική Γραφή 6. Επιθυμείτε να συνεχίσετε τη μουσική σας εμπειρία με το μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος και γιατί; ΟΧΙ Γιατί: 15

18

19 ΤΑΞΗ Γ Δραστηριότητα 1 Τάξη: Γ Δημοτικού Θέμα: Γνωριμία με τον ήχο Ρυθμικές δραστηριότητες Στόχοι: 1. Παραγωγή ήχων και κατανόηση της παραγωγής του ήχου. 2. Κατανόηση της διαφοράς μουσικού ήχου και θορύβου. 3. Οι μαθητές να ερευνούν, να επιλέγουν και να συνδυάζουν ήχους που παράγονται από τη φωνή, το σώμα και τα μουσικά όργανα, με σκοπό να παραράγουν απλές ρυθμικές ηχητικές συνθέσεις. 4. Εκτέλεση ρυθμικών σχημάτων. Μέσα: Ηλεκτρονικοί υπολογιστές (Η/Υ), μουσικό εκπαιδευτικό λογισμικό Μουσικός Κόσμος, κρουστά μουσικά όργανα τάξης Οργάνωση τάξης: 1. Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες των δύο ατόμων απέναντι από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή (Η/Υ). 2. Οι μαθητές σχηματίζουν ομάδες μεγαλύτερες των δύο ατόμων για πρόσθετες μουσικές δραστηριότητες. Απαιτούμενος χρόνος: Δύο (2) διδακτικές ώρες Μέθοδος Πορεία: Γίνεται εκκίνηση του μουσικού εκπαιδευτικού λογισμικού Μουσικός Κόσμος. Κάντε ακρόαση του μικρού εισαγωγικού μουσικού συμφωνικού έργου (δύο, τρεις ή και περισσότερες φορές το μικρό συμφωνικό έργο επαναλαμβάνεται χωρίς δική σας πρόσθετη εντολή). Εδώ οι μαθητές καλούνται να περιγράψουν προφορικά αν αυτό που ακούν περιέχει και ανθρώπινες φωνές ή παράγεται μόνο από μουσικά όργανα. Μετά την προφορική τοποθέτηση των μαθητών σημειώνεται από τον εκπαιδευτικό ότι το μουσικό θέμα που ακούσανε δεν περιείχε ανθρώπινες φωνές, αλλά ήταν μόνο «οργανικό», δηλαδή είχε εκτελεστεί μόνο από μουσικά όργανα. Επιλέγεται η ελληνική γλώσσα, κάνοντας κλικ στην ελληνική σημαία. Επιλέξτε το εικονίδιο με την ένδειξη «Επιλογές», κάνοντας κλικ επάνω σε αυτό (βρίσκεται αριστερά και προς το επάνω μέρος της οθόνης, όπως ήδη γνωρίζετε). Κάντε κλικ στη θεματική ενότητα «Τα Πρώτα μας Τραγούδια». Κάντε και πάλι κλικ στο εικονίδιο «Επιλογές». Από τους τίτλους των τραγουδιών που έχουν εμφανιστεί επιλέξτε τον τίτλο του τραγουδιού «Τι Χαρά». Παρατηρήστε το νέο περιεχόμενο της οθόνης (χρώματα, σχήματα κ.ά.). Ακούστε το τραγούδι, κάνοντας κλικ, όπως ήδη γνωρίζετε, στο πρώτο εικονίδιο επάνω δεξιά της οθόνης (απεικονίζεται ένα παιδί που τραγουδάει). Ακούστε προσεκτικά όλο το τραγούδι. Επισημάνετε αν το τραγούδι που ακούτε παρουσιάζεται μόνο από μουσικά όργανα ή και από ανθρώπινες φωνές (το ερμηνεύει κάποιος άνθρωπος, δηλαδή το τραγουδάει). Ακούστε ακόμη μια φορά το τραγούδι. Περιγράψτε αυτό που ακούσατε. Ο εκπαιδευτικός επισημαίνει στους μαθητές, μετά τη δική τους περιγραφή, ότι το τραγούδι που άκουσαν έχει τραγουδηθεί από ανθρώπινη φωνή την οποία συνόδευσαν μουσικά όργανα. 17

20 Προσέξτε το δεύτερο εικονίδιο επάνω δεξιά της οθόνης (βρίσκεται κάτω από το εικονίδιο με το παιδί που τραγουδάει). Απεικονίζεται ένα συννεφάκι όπου, εκτός των άλλων, υπάρχει και ένα μουσικό όργανο (την ίδια μορφή και σημασία έχει και το παρακάτω εικονίδιο). Επιλέξτε ένα από αυτά, κάνοντας κλικ επάνω του (προτιμήστε το δεύτερο εικονίδιο από επάνω, in C). Ακούστε όλο το τραγούδι και προσέξτε, όπως και προηγουμένως, αν υπάρχουν ανθρώπινες φωνές. Περιγράψτε αυτό που ακούσατε. Ο εκπαιδευτικός επισημαίνει ότι το τραγούδι που ακούστηκε δεν είχε ανθρώπινες φωνές ήταν μόνο «οργανικό», δηλαδή παρουσιάστηκε μόνο από μουσικά όργανα. Ξανακούστε το τραγούδι μόνο «οργανικά», κάνοντας κλικ στα ανάλογα εικονίδια (δηλαδή στα εικονίδια με το συννεφάκι και το μουσικό όργανο). Ο εκπαιδευτικός επιλέγει μερικά από τα κρουστά μουσικά όργανα της τάξης (π.χ. ντέφι, ξυλάκια ή, αν υπάρχει στη σχολική μονάδα, ένα keyboard music, μία κιθάρα ή, έστω, ένας αυλός-φλογέρα). Οι μαθητές παρακολουθούν τον εκπαιδευτικό, από τον οποίο περιμένουν να τους παίξει για λίγα λεπτά της ώρας μια μικρή μουσική σύνθεση (ρυθμική ή μελωδική) με κάποιο από τα παραπάνω μουσικά όργανα. Τη θέση της σύνθεσης, όμως, παίρνουν οι ήχοι της αίθουσας και οι συνδυασμοί αυτών που δημιουργούνται στο χώρο. Κατόπιν οι μαθητές περιγράφουν τους ήχους που ακούσανε, δοκιμάζουν να δημιουργήσουν παρόμοιους ήχους και προσπαθούν να εξηγήσουν «τι είναι ήχος». Με αφορμή την παραπάνω ενότητα, οι μαθητές προσπαθούν να καταλάβουν πώς δημιουργήθηκαν, πώς παράχθηκαν οι διάφοροι ήχοι. Οι μαθητές κατανοούν πώς παράγεται ένας ήχος, για παράδειγμα: (α) τρίβοντας τα χέρια τους, (β) κτυπώντας τα χέρια (παλαμάκια) ή τα πόδια τους, (γ) φυσώντας, (δ) τσαλακώνοντας ή κτυπώντας ένα φύλλο χαρτί, (ε) τραγουδώντας μία συλλαβή (π.χ. να, λα κ.ά.) ή λεξικές φράσεις κ.ά. Επισημαίνεται η διαφορά ήχου και θορύβου με κριτήρια, αφενός, τους ήχους που δημιούργησαν οι μαθητές και, αφετέρου, τους «οργανωμένους» ήχους των μουσικών οργάνων, αλλά και της ανθρώπινης φωνής του τραγουδιού «Τι Χαρά» που προήλθε από το λογισμικό Μουσικός Κόσμος. Κατόπιν οι μαθητές συνεχίζουν την εργασία τους στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ). Επιλέξτε το εικονίδιο με την ένδειξη «Επιλογές», κάνοντας κλικ σε αυτό. Από τη θεματική ενότητα επιλέξτε τα «Ρυθμικά Σχήματα». Ακούστε και στη συνέχεια περιγράψτε αυτό που ακούσατε. Ο εκπαιδευτικός, μετά την περιγραφή των μαθητών, επισημαίνει ότι πρόκειται για κρουστά μουσικά όργανα (όπως εκείνα της τάξης, αλλά περισσότερα και ποιοτικότερα) και ότι οι παραγόμενοι ήχοι τους είναι σε οργανωμένη βάση. Υπογραμμίζει, επίσης, ότι «η οργάνωση των ήχων και των παύσεων (παύση των ήχων) δημιουργεί τη μουσική». Διαβάστε το περιεχόμενο της οθόνης. Εισάγεται ο όρος «ρυθμός». Ο εκπαιδευτικός αναφέρει γενικά παραδείγματα για το ρυθμό και τη σημασία που έχει, για παράδειγμα, οι ρυθμικοί κτύποι της καρδιάς και οι σταθεροί ρυθμικοί κτύποι του ρολογιού (όλοι σε ίσα χρονικά μέρη), αλλά και η ροή του εικοσιτετραώρου, με την εναλλαγή ημέρας και νύχτας, ο κτύπος του σχολικού κουδουνιού την ίδια ώρα κάθε ημέρα κ.ά. Κάντε κλικ στην κόκκινη λέξη «συνοδεύσουμε» που υπάρχει στο κείμενο του διαλόγου που εκφράζει ο νεαρός με τα μαύρα γυαλιά που βλέπετε στην οθόνη του υπολογιστή σας (μπορείτε να δώσετε ένα όνομα στο νεαρό αν επιθυμείτε, π.χ. «Ορφέας»). Παρατηρήστε το περιεχόμενο της νέας οθόνης που ξετυλίγεται μπροστά σας και διαβάστε το κείμενό της. Κάντε κλικ στο πρώτο εικονίδιο (επάνω δεξιά της οθόνης) που απεικονίζει ένα συννεφάκι και κάποια χέρια να κτυπούν παλαμάκια «ρυθμικά». Ακούστε τα ρυθμικά κτυπήματα και κάντε και εσείς το ίδιο. Κάντε κλικ στο αμέσως επόμενο, ίδιο, εικονίδιο και ακούστε το περιεχόμενό του. Επαναλάβετε αρκετές φορές, εναλλάξ. Προσπαθήστε να μιμηθείτε ό,τι ακούτε και 18

21 συγχρόνως προσπαθήστε να κάνετε και εσείς το ίδιο με τα χέρια σας (επαναλάβετε κτυπώντας ρυθμικά κάποιο σημείο του σώματός σας, π.χ. τους μηρούς). Μόλις γνωρίσατε τα ρυθμικά κτυπήματα. Το λογισμικό θα σας συνοδεύει ακούραστα, για όσο χρόνο εσείς επιθυμείτε και θέλετε να εξασκηθείτε. Πατήστε το κόκκινο βέλος δίπλα στο νεαρό, για να μεταφερθείτε στην προηγούμενη «οθόνη» (περιεχόμενο προηγούμενης οθόνης). Ακούστε και πάλι. Διαβάστε ξανά το κείμενο και πατήστε το κόκκινο βέλος (δεξιά της οθόνης) επάνω από το δεύτερο νεαρό με το σκυλάκι (μπορείτε να δώσετε ένα όνομα στο νεαρό αν επιθυμείτε, π.χ. «Απόλλων») και ακούστε το περιεχόμενό του. Παρατηρήστε τα νέα δεδομένα της οθόνης. Στο μέσον αυτής βλέπετε κάποιες μουσικές νότες πρόκειται για «τέταρτα», όπως ονομάζονται. Όλα μαζί είναι ένα «ρυθμικό σχήμα». Καθένα από αυτά τα «τέταρτα» είναι και ένα ρυθμικό κτύπημα (π.χ. ένα παλαμάκι). Κάντε κλικ στο εικονίδιο (συννεφάκι και χέρια) για να ακούσετε τα «ρυθμικά σχήματα». Επαναλάβετε τη διαδικασία (το ρυθμικό σχήμα που βλέπετε ακούγεται, χωρίς δική σας εντολή, για άλλη μια φορά από την αρχή). Μην ξεχνάτε: κάθε τέταρτο και ένα κτύπημα. Ακούστε ξανά το ρυθμικό σχήμα. Παρατηρήστε με προσοχή: τα τέταρτα βρίσκονται το ένα επάνω στο άλλο, δηλαδή δύο τέταρτα, όσα και τα χέρια σας. Βλέπετε, λοιπόν, συνολικά οκτώ διπλά τέταρτα, δηλαδή τέσσερα και τέσσερα (4 + 4 = 8). Μετά τα τέσσερα (4) διπλά τέταρτα υπάρχει μία κάθετη γραμμούλα και ακολουθούν τα υπόλοιπα τέσσερα (4) τέταρτα. Μιμηθείτε με τα χέρια σας ό,τι ακούτε (το ρυθμικό σχήμα επαναλαμβάνεται). Κάντε το ίδιο αρκετές φορές, κτυπώντας παλαμάκια, κτυπώντας τους μηρούς ή άλλα σημεία του σώματός σας. Ορίστε αριθμητικά τους κτύπους του ρυθμικού σχήματος, δηλαδή, συγχρόνως με τα κτυπήματα μπορείτε να τονίζετε/να λέτε τους αριθμούς: 1, 2, 3, 4, μέχρι την κάθετη γραμμούλα, και ξανά το ίδιο, μέχρι το τέλος του ρυθμικού σχήματος όσα δηλαδή κτυπήματα κάνετε και επαναλαμβάνετε. Οργανώστε τους ήχους που παράγετε, κάντε μουσική. Επαναλάβετε τη δραστηριότητα, χρησιμοποιώντας τα κρουστά μουσικά όργανα της τάξης. Θα πρέπει να γίνεται συνεχής έλεγχος από τον εκπαιδευτικό για την ορθότητα του ρυθμικού σχήματος και το συντονισμό των ομάδων-ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι μαθητές χωρίζονται σε τρεις (3) ομάδες. Παρουσιάστε το ρυθμικό σχήμα που υπάρχει στις οθόνες των υπολογιστών με τα κρουστά μουσικά σας όργανα. «Πρέπει να είστε συγχρονισμένοι, ώστε να πετύχετε το σωστό μουσικό αποτέλεσμα». Η ομάδα (α) μπορεί να εκτελεί το ρυθμικό σχήμα που υπάρχει στις οθόνες των υπολογιστών, με το οποίο πειραματίστηκε προηγουμένως. Τα μουσικά όργανα που θα χρησιμοποιεί μπορεί να είναι, π.χ., μικρά τύμπανα. Η ομάδα (β) μπορεί να κτυπά κάθε φορά το πρώτο από τα τέσσερα τέταρτα, δηλαδή να κτυπά πάντα τον «πρώτο χρόνο» (1). Τα όργανα που θα χρησιμοποιεί μπορεί να είναι, π.χ., κουδουνάκια. Η ομάδα (γ) μπορεί να απαγγέλλει αριθμητικά τους κτύπους του ρυθμικού σχήματος (δηλαδή να λέει πάντα τους χρόνους του ρυθμικού σχήματος: 1, 2, 3, 4). Στον τρίτο (3) χρόνο μπορεί να κτυπά, π.χ., ένα ντέφι. Οι ομάδες εναλλάσσουν τους ρόλους τους. Οι μαθητές συνεχίζουν την εργασία τους στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ). Στις οθόνες των υπολογιστών εμφανίζεται το προηγούμενο ρυθμικό σχήμα. Παρατηρήστε τα πολύχρωμα κουτάκια-κύβους στο επάνω μέρος της οθόνης. Κάθε κύβος είναι και ένα «ρυθμικό σχήμα». Πατήστε τον «κίτρινο κύβο». Δείτε με προσοχή το νέο ρυθμικό σχήμα που εμφανίστηκε στην οθόνη. Κάντε κλικ στο σχετικό εικονίδιο για να ακούσετε το ρυθμικό σχήμα (όπως ήδη γνωρίζετε, πρόκειται για το εικονίδιο «συννεφάκι-χέρια»). 19

22 Μόλις ακούσετε το σχήμα, το οποίο επαναλαμβάνεται, θα εμφανιστεί ένα άλλο εικονίδιο (ένα ζεύγος ηχείων με ένα «Χ»). Σύρετε το ποντίκι στο εικονίδιο «Βοήθεια» και γνωρίστε τη σημασία του. Ενώ ακούτε το ρυθμικό σχήμα, διακόψτε τη ροή του κάνοντας κλικ στο σχετικό εικονίδιο (ζεύγος ηχείων με ένα «Χ»). Πειραματιστείτε με αυτές τις εντολές. Ακούστε ολόκληρο το ρυθμικό σχήμα και συνοδέψτε το με παλαμάκια. Τονίστε, απαγγείλετε αριθμητικά τους χρόνους του (αποτελείται από «δύο (2) χρόνους», στοιχείο που ορίζει και ο κλασματικός αριθμός ή το σημείο/σύμβολο στην αρχή του ρυθμικού σχήματος, όπως 2/4, 4/4 κ.ά.). Επαναλάβετε τη διαδικασία, αυτή τη φορά με κτυπήματα σε άλλα σημεία του σώματός σας ή με μουσικά όργανα. Παρουσιάστε το ρυθμικό σχήμα με μεγαλύτερες ομάδες. Αυτοσχεδιάστε και δημιουργήστε ρυθμικές δραστηριότητες. Έχετε αρχίσει να κατακτάτε το «ρυθμό», ένα από τα βασικά στοιχεία της μουσικής. Πατήστε «Έξοδος» για να τερματίσετε το λογισμικό. Αξιολόγηση: 1. Οι μαθητές αξιολογούνται συνεχώς από τον εκπαιδευτικό τόσο κατά τη διάρκεια της εργασίας τους στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, όσο και κατά την εκτέλεση των μουσικών δραστηριοτήτων (είτε σε ομάδες των δύο ατόμων είτε σε μεγαλύτερες ομάδες). 2. Επιλέξτε από τη θεματική ενότητα «Τραγούδια των Σχολικών Εορτών Χριστουγέννων & 25ης Μαρτίου» το τραγούδι «Τρίγωνα Κάλαντα». Αυτό που ακούτε μετά την επιλογή σας είναι μουσικός ήχος ή θόρυβος; ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΗΧΟΣ ΘΟΡΥΒΟΣ 3. Μετά την έναρξη του μουσικού εκπαιδευτικού λογισμικού δείτε και κυρίως ακούστε το βίντεο του πρώτου διαλόγου («Θέλεις να πάμε να παρακολουθήσουμε μουσικής;»). Αυτό που ακούτε είναι «οργανικό» ή περιέχει και ανθρώπινες φωνές (τραγούδι); Είναι οργανικό: ΟΧΙ 4. Μετά την έναρξη του μουσικού εκπαιδευτικού λογισμικού δείτε και κυρίως ακούστε το βίντεο του δεύτερου διαλόγου («Όταν ταξιδεύουμε μουσική».). Αυτό που ακούτε είναι «οργανικό» ή περιέχει και ανθρώπινες φωνές (τραγούδι); Είναι οργανικό: ΟΧΙ 5. Από τη θεματική ενότητα «Ρυθμικά Σχήματα» και τον τίτλο «Τέταρτα και όγδοα», το ρυθμικό σχήμα που εμφανίζεται στην οθόνη του υπολογιστή: (α) Πόσους χρόνους έχει μέχρι την κάθετη γραμμούλα (οι οποίοι επαναλαμβάνονται); 2 χρόνους 3 χρόνους 4 χρόνους 20