IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 75

Transcript

1 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 75 ΥΝΗΤΙΚΗ (ΕΙΚΟΝΙΚΗ) ΠΟΛΗ: ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Των Ι. Αποστολάκη, Ι. Καρυδά 1. Εισαγωγή Οι σύγχρονες κοινωνίες και τα αντίστοιχα κοινωνικά περιβάλλοντα µεταβάλλονται µε ραγδαίους ρυθµούς. Μια σειρά νέων προκλήσεων, ευκαιριών και προβληµάτων, πρέπει να αντιµετωπισθούν µε άµεσο και αποτελεσµατικό τρόπο, ενώ οι σύγχρονες κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές θεωρίες (Castells 1997, Habermas 2003, Luhmann 2001, Sassen 2001) τονίζουν τα εξής χαρακτηριστικά αυτής της εξέλιξης: Την παγκοσµιοποίηση της οικονοµίας, µέσα από την ραγδαία διεθνοποίηση των µεγάλων ε- πιχειρήσεων και αγορών του πλανήτη, Την κυριαρχία των προηγµένων υποδοµών και τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών σε όλες τις πτυχές της καθηµερινότητας, Την δηµογραφική έκρηξη, τη διάχυση των πόλεων και την εµφάνιση µεγαλουπόλεων σε ό- λο τον πλανήτη και ιδιαίτερα στις λιγότερο αναπτυγµένες του περιοχές, Τη συνεχιζόµενη επέκταση, σε παγκόσµιο επίπεδο, της περιβαλλοντικής κρίσης, της φτώχιας και της µετανάστευσης, Τη µεταβολή των αναγκών και απαιτήσεων των πολιτών, την αύξηση των προσφεροµένων δηµόσιων υποδοµών και λειτουργιών, των µέσων πληροφόρησης και µαζικής επικοινωνίας και γενικότερα των δηµόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών και προιόντων, Τις αλλαγές της πολιτικής συγκρότησης και συµπεριφοράς των πολιτών, των πολιτικών κοµµάτων και των διοικητικών και αυτοδιοικητικών αρχών, λόγω της επίδρασης όλων των παραπάνω παραγόντων. Σε αυτό το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο οι συνθήκες συγκρότησης και ανάπτυξης, σε παγκόσµιο, εθνικό, περιφερειακό, τοπικό-αστικό και αγροτικό επίπεδο, αλλάζουν µε δραµατικό τρόπο και οδηγούν σε διαφοροποιηµένες εθνικές, περιφερειακές και τοπικές απαιτήσεις, σε πο- Ο Ιωάννης Αποστολάκης είναι ιδάκτωρ Πληροφορικής, Επιστηµονικός Υπεύθυνος Προγράµµατος Πληροφορικής της Εθνικής Σχολής ηµόσιας ιοίκησης και Αν. Κα - θηγητής(π 407/80) στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Ο Ιωάννης Καρυδάς είναι ιδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστηµίου.

2 76 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH λιτικές, προγράµµατα και δράσεις για την αύξηση της επιχειρηµατικότητας, της ανταγωνιστικότητας, αποτελεσµατικότητας και την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και σε νέες οργανωτικές, αναπτυξιακές και λειτουργικές πρακτικές, σε διοικητικές και πολιτικές αναδιαρθρώσεις, σε νέα µοντέλα πολιτικής συµµετοχής και διακυβέρνησης (Αποστολάκης κ.α., 2004) (ηλεκτρονικό επιχειρείν, ηλεκτρονική επικοινωνία, ηλεκτρονική πολιτεία κ.λπ.). Ένα βασικό ερώτηµα που πρέπει να απαντηθεί αφορά το ρόλο, τις προοπτικές, προβλήµατα και τις δυνατότητες των σύγχρονων πόλεων στις διεθνοποιηµένες και δικτυωµένες συνθήκες οικονοµικής ανάπτυξης. Η αναγκαιότητα απάντησης σε αυτό το ερώτηµα οδηγεί, ταυτόχρονα, στην αναζήτηση νέων αναπτυξιακών εργαλείων, ενταγµένων στις συνθήκες και δυνατότητες των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας. Ένα παράδειγµα σύγχρονης εφαρµογής αυτών των τεχνολογιών µε σκοπό την ανάπτυξη των πόλεων αποτελεί αυτό της δυνητικής ή εικονικής πόλης, µια εφαρµογή που θα αναλύσουµε εκτενέστερα στη συνέχεια. 2. Εικόνα της Πόλης και Αναπτυξιακά ίκτυα Πόλεων Ηδιερεύνηση της διαδικασίας της συγκρότησης και της ανάπτυξης της σύγχρονης πόλης, του ρόλου των πόλεων και της δικτυακής σχέσης που δηµιουργείται τόσο µεταξύ τους, όσο και µε τον κόσµο των επιχειρήσεων (Taylor 2000, Sassen 2001), εξελίξεις που υποστηρίζονται α- πό την ευρεία τεχνολογική πρόοδο και τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, απόκτησε ιδιαίτερη βαρύτητα στις πρώτες δεκαετίες του 21 ο υ αιώνα, ενώ έγινε γνωστή ως ανάδυση της Κοινωνίας των ικτύων (Castells 1997). Αυτή η νέα κοινωνική συνθήκη στηρίζεται στις έννοιες της αλληλεπίδρασης, της επικοινωνίας και της κοινωνικής διαφοροποίησης. Τα άτοµα, λόγω των νέων κοινωνικών, θεσµικών και πολιτικών, τάσεων που διαµορφώνονται σε παγκόσµιο επίπεδο(gurr 1987, Wallerstein 1989, Harvey 1999, Habermas 2003) βρίσκονται σε συνεχή κινητικότητα (οριζόντια και κατακόρυφη, θέσεων-τάξεων και ρόλων), ενώ τείνουν να διαµορφώσουν νέες και περισσότερο εξατοµικευµένες κοινωνικές και πολιτιστικές ταυτότητες και απαιτούν πιο σύγχρονα διοικητικά εργαλεία, νέα δηµόσιες και ιδιωτικές υποδοµές και υπηρεσίες. Μεγάλη σηµασία για την επίτευξη των νέων στόχων της διοίκησης, της λειτουργίας και των παρεχόµενων υπηρεσιών των πόλεων, έχουν, σε αυτή την προσέγγιση, οι τρόποι δικτύωσης ατόµων και κοινωνικών οµάδων, τα διαγράµµατα των σχέσεων που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις µιας οµάδας ανθρώπων ή των δικτυακών σχέσεων των διαφοροποιηµένων κοινωνικών οµάδων, καθώς και των επιχειρήσεων και των πόλεων µεταξύ τους. Η κατανόηση αυτών των σχέσεων µας ανάγει σε διεπιστηµονικές προσεγγίσεις σε θεωρητικές, µεθοδολογικές και ερευνητικές περιοχές που µέχρι τώρα ή δεν είχαν συνεργαστεί επαρκώς ή, που, σε κάποιες των περιπτώσεων, αντιµετώπιζαν η µια την άλλη µε εχθρικό τρόπο. Πρόκειται για τις επιστήµες της αρχιτεκτονικής και της πολεοδοµίας, της ψυχολογίας και ιδιαίτερα της κοινωνικής ψυχολογίας και της πληροφορικής. Οι προσεγγίσεις αυτές αποτελούν, στην εποχή µας, δυναµικά εργαλεία για την κατανόηση και επέκταση της κοινωνικής και πολιτικής δράσης, ιδιαίτερα σε σχέση µε τη µορφή, τη διοίκηση, τους θεσµούς και τη λειτουργία των πόλεων, σε παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον (Καρυδάς 2004). Στις περιπτώσεις αυτές, το βάρος της προσέγγισης δίνεται στην αποτύπωση της µορφής, της εικόνας της πόλης- κόµβο των επάλληλων δικτύων, καθώς και στη δυναµική του κάθε κόµβου του δικτύου, στον τρόπο επικοινωνίας και ανάπτυξης των πόλεων - κόµβων του δικτύου. Η θετική ή αρνητική εξωτερική σχέση µεταξύ των κόµβων του δικτύου, οι βαθµοί ελευθερίας και οι περιορισµοί των κόµβων, αποτυπώνονται στην δυναµική µιας σειράς αστικών διαγραµµάτων, αρκετά διαφορετικών εργαλείων σχεδιασµού των πόλεων σε σχέση µε εκείνα των σχεδίων πόλης, ενώ, παράλληλα, απαιτείται και η µεγαλύτερη δυνατή εµβάθυνση στις εσωτερικές δυναµικές των χωρο-κοινωνικών διαφοροποιήσεων των υπο-οµά-

3 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 77 δων, επιχειρήσεων, αγορών, µεταναστευτικών ρευµάτων και άλλων πιθανών δικτυώσεων στο ε- σωτερικό της πόλης. Σε γενικές γραµµές, οι διαστάσεις που τονίζονται είναι η συχνότητα και η εγγύτητα των δικτυακών σχέσεων, οι ιδεολογικό-συµβολικές και νοηµατικές παραποµπές της πολιτικής πρακτικής, οι προθέσεις/στόχοι της καθηµερινής κοινωνικής δράσης. Πρέπει, επίσης, να τονισθεί µια ιδιαίτερη παράµετρος αυτής της προσέγγισης. Πρόκειται για την εφαρµογή θεωριών και πρακτικών της κοινωνικής ψυχολογίας, ιδιαίτερα αυτών που συνδέονται µε τις έννοιες των κοινωνικών αναπαραστάσεων. Παρόλο που ανοίγεται ένα πολύ µεγάλο πεδίο κατανόησης και επέκτασης των κοινωνικών, πολιτικών και αναπτυξιακών διαδικασιών στις πόλεις, δεν είναι δυνατόν, για λόγους οικονοµίας του κειµένου, να επεκταθούµε περισσότερο. Απλά αναφέρουµε πως µε τον όρο κοινωνική αναπαράσταση προσεγγίζεται µε απλό τρόπο ή έννοια του κοινού νου ή του µέσου πολίτη, δηλαδή το σύνολο των ιδεών, προθέσεων, αξιών, παραδόσεων, στάσεων κ.λπ. του µέσου πολίτη ή της µέσης κοινωνικής οµάδας της σύγχρονης κοινωνίας, σε σχέση µε τα αντίστοιχα αντικείµενα της έρευνας, εδώ την πόλη ή τις δικτυώσεις των πόλεων. Πρόκειται, βέβαια για µια παράµετρο που η σηµασία της α- ναδεικνύεται όλο και περισσότερο σήµερα (Παπαστάµου 2001). Τα ίκτυα Πόλεων, λοιπόν, αναπτύσσονται µέσω των εξής πεδίων προσέγγισης: των αναπτυξιακών/ επιχειρησιακών τους δυνατοτήτων, τη σηµαντική χρήση, την επέκταση των υποδοµών και υπηρεσιών των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, την ανάδειξη και αξιοποίηση του ιδιαίτερου αστικού περιβάλλοντος, του πολιτισµού, των ι- δεολογικό-συµβολικών συστηµάτων των τοπικών κοινωνικών υπο-οµάδων και δικτυώσεων, των κοινωνικών αναπαραστάσεων, της αλληλεπίδρασης και της ροής των πληροφοριών που µπορούν να µεταφέρονται στις κοινωνικές οµαδοποιήσεις και τις διαδικασίες επικοινωνίας τους, καθώς και την αντίστοιχη κοινωνική και πολιτική δράση. Το τελευταίο σηµείο µας εισαγάγει στις σύγχρονες θεωρητικές κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, περί κοινωνικών και επικοινωνιακών συστηµάτων (Luhmann, 2001). Αναφερόµαστε σε µια συνεχή επικοινωνιακή αλληλεπίδραση αστικού περιβάλλοντος (εικόνα, µορφή, λειτουργίες και υπηρεσίες) κοινωνικής συγκρότησης κοινωνικής συµπεριφοράς πολιτικής δράσης στο επίπεδο του κάθε κόµβου(πόλης) αλλά και του συνολικού δικτύου των πόλεων, ευρύτερα. Τελικά, είµαστε σε θέση να κατανοήσουµε τον τρόπο µε τον οποίο οι πόλεις αποτελούν µερικά από τα πλέον σηµαντικά κοινωνικά και αναπτυξιακά περιβάλλοντα της εποχής. Αποτελούν κόµβους ευρύτερων κοινωνικών συσχετίσεων και δικτύων, επιχειρηµατικών, τεχνολογικών, επικοινωνιακών, πολιτιστικών κ.λπ., που σχετίζονται µε συγκεκριµένες κοινωνικές στάσεις, νοήµατα, ιδέες, προθέσεις και εν γένει αναπαραστάσεις, ενώ, παράλληλα, σχηµατίζουν διαγραµµατικές µορφές/εικόνες, επιτρέπουν ή εξωθούν σε συγκεκριµένες αναπτυξιακές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές συµπεριφορές και δράσεις. Η δυναµική της αστικής µορφής- εικόνας, εµφανίζει έτσι, στην περίπτωση των κάποιων πόλεων, ιδιαίτερα και αναγνωρίσιµα σύνολα, µια ιδιαίτερη εικόνα-χαρακτήρα (φυσιογνωµία) της πόλης, που ανατροφοδοτεί και τις τρεις παραµέτρους που προαναφέρθηκαν, αναπτυξιακή ε- πιχειρηµατικότητα, ιδεολογικό-συµβολικό πρότυπο, ιδιαίτερο αστικό περιβάλλον (Στεφάνου 1999). Με τον τρόπο αυτό συµβάλλουν στην ενίσχυση-καθιέρωση της πόλης στον παγκόσµιο α- ναπτυξιακό χάρτη ή στην αντίθετη περίπτωση στην περιθωριοποίηση ή ακόµη και εξαφάνιση της ίδιας της πόλης. Τα ίκτυα των Πόλεων, µε πόλεις-κόµβους µε ιδιαίτερο και διαφοροποιη- µένο χαρακτήρα-εικόνα, αλλά και στόχο επιχειρήσεων και εµπορικών και ταξιδιωτικών ροών και µεταναστών, χαρακτηρίζονται, έτσι, από σαφείς και ευδιάκριτες-ευχάριστες εικόνες, πηγές µεγαλύτερης δικτύωσης και ανάπτυξης (Παπαδοπούλου 2002). Οι εικόνες των πόλεων ενισχυ- µένες από τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών και προηγµένων υπηρεσιών αποτελούν και

4 78 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH το απαραίτητο υπόβαθρο κάθε σηµερινής αναπτυξιακής προσπάθειας, κάθε αναπτυξιακού σχεδιασµού σε εθνικό αλλά και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, η καθιέρωση της πόλης σε υψηλές θέσεις στο παγκόσµιο αναπτυξιακό δίκτυο, µε τα πολλαπλά θετικά αποτελέσµατα µιας τέτοιας τοποθέτησης συνδέεται στενά και µε την αστική επιχειρηµατικότητα και ανταγωνιστικότητα, αλλά και µε την επικοινωνιακή και πολιτισµική εικόνα της πόλης. Επίσης συνδέεται µε τις τοπικές κοινωνικές και πολιτιστικές αναφορές, τα τοπικά ιδεολογικάσυµβολικά περιεχόµενα, τις ιδέες και αξίες, την πολιτική συµπεριφορά της ίδιας της τοπικής κοινωνίας (Gibson & Watsons 1995, Travlou & Crang 2001). Οι εξελίξεις αυτές µεταβάλλουν µε ριζικό τρόπο τις διαδικασίες οργάνωσης και ανάπτυξης, τις πολιτικές και τα προγράµµατα των διοικήσεων και πολιτικών αρχών, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλουν νέες µεθόδους διαχείρισης, διοίκησης, παροχής υπηρεσιών, καινοτοµικών τεχνολογικών προσεγγίσεων, νέα µοντέλα διοίκησης και ανάπτυξης που να περιλαµβάνουν τις παρακάτω διαστάσεις, ως εξής (Σχήµα 1): Σχήµα 1: ίκτυα Πόλεων & Εικόνα της Πόλης ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠOΛH ΑΣΤΙΚΟ MANAGEMENT ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ I EOΛOΓIKO /ΣYMBOΛIKA ΠEPIEXOMENA ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣXE IAΣMOΣ EIKONA THΣ ΠOΛHΣ IKTYO ΠOΛEΩN 3. Αστική ηλεκτρονική διοίκηση & διακυβέρνηση Από τις παραπάνω αναφορές είναι εµφανής η αναγκαιότητα αναζήτησης νέων και καινοτόµων αναπτυξιακών πρακτικών άµεσα συνδεδεµένων µε τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και την παροχή νέων προηγµένων υπηρεσιών εκ µέρους των αστικών τοπικών πολιτικών και διοικητικών θεσµών και αρχών και των αντίστοιχων επιχειρήσεων. Το γεγονός αυτό, βέβαια, α- παιτεί προσαρµογή στις κατευθύνσεις αυτές της δηµόσιας διοίκησης, µε νέες οργανωτικές πρακτικές και νέες λειτουργίες και υπηρεσίες, σύµφωνα µε το Σχήµα 2:

5 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 79 Σχήµα 2: Ηλεκτρονική ηµόσια ιοίκηση ηµόσια ιοίκηση ίκτυα Πόλεων Hλεκτρονική ηµόσια ιοίκηση Eπιχειρήσεις Πολίτης Παράλληλα, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών επιτρέπει τη συµµετοχή όλο και περισσότερων πολιτών στην πολιτική και την παρακολούθηση και τον έλεγχο των αναπτυξιακών προτάσεων και του αντίστοιχου σχεδιασµού. Πρόκειται για την Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση και ηµοκρατία, σύµφωνα µε το Σχήµα 3 : Σχήµα 3: Ηλεκτρονική ηµοκρατία Hλεκτρονική ηµόσια ιοίκηση Hλεκτρονική ιακυβέρνηση Πόλη Hλεκτρονική ηµοκρατία 4. Η δυνητική (εικονική) πόλη: ένα σύγχρονο αναπτυξιακό εργαλείο Οι παραπάνω προσεγγίσεις βρίσκονται αντιµέτωπες και µάλιστα σε µια ολοµέτωπη και α- νοιχτή σύγκρουση, µε τις παλιότερες γραφειοκρατικές δοµές και πρακτικές, µε ένα ολόκληρο σύστηµα αναπτυξιακού σχεδιασµού, πολιτικής και διοίκησης, µε ένα τεράστιο αριθµό εγκλωβισµένων στο σύστηµα δηµοσίων υπαλλήλων, που εργάζονται σε αυτό δίχως να µπορούν να εκφράσουν τις δηµιουργικές τους πλευρές που οι νέες συνθήκες αναζητούν. Οι συµπεριφορές τους αποτυπώνονται στη δράση τους στο αστικό περιβάλλον, µε επακόλουθο µια ά- µορφη, ελεγχόµενη και καταπιεσµένη πραγµατικότητα, ενώ ανάλογες είναι και οι αναπτυξιακές πολιτικές και τα προγράµµατα της εθνικής ή τοπικής εξουσίας για την ανάπτυξη της πόλης. Εµφανίζονται επίσης περιπτώσεις πόλεων, όπως είναι η περίπτωση των πόλεων µε µοναδική ιστορία, µνηµεία, σύνολα και φυσικό κάλλος, που ενώ αναπτύσσουν µια δυναµική ένταξης σε παγκόσµια αναπτυξιακά και επιχειρησιακά δίκτυα, οι συµπεριφορές της διοίκησης και η έλλειψη καινοτοµίας και δηµιουργικότητας εκ µέρους των πολιτικών αρχών και του σχετικού α- ναπτυξιακού σχεδιασµού, αποτρέπουν καλύτερες προοπτικές και θέσεις στην ιεραρχία των πόλεων/περιφερειών.

6 80 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Είναι δυνατόν να εµφανιστεί και να καθιερωθεί ένα νέο µοντέλο πολιτικής, διοίκησης και α- νάπτυξης σε αυτές τις περιπτώσεις πόλεων (όπως είναι οι ελληνικές πόλεις) ; Οι παράµετροι µιας τέτοιας απάντησης πρέπει να συνθέσουν όλες τις διαστάσεις που προαναφέρθηκαν, κυρίως όµως στα εξής: Τη δυνατότητα ένταξης στο παγκόσµιο δίκτυο πόλεων µε τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν (ιδιαίτερη εικόνα της πόλης καινοτοµία αναπτυξιακού σχεδιασµού νέες οργανωτικό-διοικητικές πρακτικές- νέες τεχνολογίες). Τον απαραίτητο και σαφή διαχωρισµό των πολιτικών αρχών από τη δηµόσια διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση. Με τον τρόπο αυτό η πολιτική θα αναχθεί πάνω από απλές διαχειριστικές πρακτικές, θα αναζητήσει τα ιδεολογικό-πολιτικά αλλά και επικοινωνιακά πρότυπα και αρχές µιας νέας διακυβέρνησης, ενώ η δηµόσια διοίκηση θα απελευθερωθεί από τα δεσµά των ρουσφετιών και της αναξιοκρατίας και θα ενταχθεί οµαλά σε νέες και περισσότερο δηµιουργικές οργανωτικές αρχές και πρακτικές. Την ευρύτερη διάδοση και χρήση προηγµένων πληροφοριακών συστηµάτων µε χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Στην αναζήτηση ενός τέτοιου µοντέλου οι Ευρωπαϊκές πόλεις, παρά την διαφορετικότητα της αναπτυξιακής τους πορείας και την πολυπλοκότητα της αστικής µορφής και δοµής τους, α- ντιµετώπισαν από τα µέσα της δεκαετίας του 1990, τις κοινές προκλήσεις για την οργάνωση και τη λειτουργία τους. Οι προκλήσεις και οι απαιτήσεις για µια ανταγωνιστική οικονοµική ανάπτυξη και την οργανωτική της διαχείριση συνδέθηκαν µε αντίστοιχες καινοτοµίες στην έρευνα και την τεχνολογία και οδήγησαν σταδιακά στη δηµιουργία των ηλεκτρονικών δικτύων πόλεων, δηµιουργώντας έτσι µια τεράστια ποιοτική τοµή στον τρόπο ερευνητικής προσέγγισης, µελέτης και πρακτικής αντιµετώπισης του αστικού φαινοµένου. Σχετικά νωρίς τονίστηκε, από αρκετούς µελετητές, πως από τα µέσα της δεκαετίας του 1970 και µετά (Burgel 1976), σ_ όλο τον κόσµο θα είχαµε µια ριζική αλλαγή της χωροταξικής σηµασίας της πόλης: Ο δυναµισµός της αστικής περιοχής εξαρτάται λιγότερο από τις σχέσεις µε τους κοντι - νούς χώρους και περισσότερο από ένα δίκτυο τεχνολογικών, οικονοµικών και ανθρώπινων δε - σµών, που τη συνδέουν µε άλλες, εθνικές ή διεθνείς, αστικές περιοχές. Ο πυραµοειδής, ιεραρ - χηµένος χώρος που αποτελείται από την πρόσθεση (διαβαθµισµένων ιεραρχικά αστικών) στοι - χειωδών πυρήνων αντικαταστάθηκε από έναν ασυνεχή χώρο µε κόµβους που λειτουργεί µε δέ - σµες σχέσεων Αυτές οι θεωρητικές παρατηρήσεις µας οδήγησαν στο να διαχωρίσουµε την συ - γκεκριµένη υλοποίηση της οικονοµικής δύναµης στον αστικό χώρο από την εκδήλωση των σχέ - σεων που δηµιουργεί Η Ευρωπαική Ενωση στήριξε αυτές τις εξελίξεις. Πρότεινε την ανάδυση µιας αστικής Ευρωπαϊκής Κοινωνίας της Πληροφορίας µαζί µε το αντίστοιχο πλαίσιο χωρικής και αστικής ανάπτυξης. Το πλαίσιο αυτό υπογράµµιζε τον ιδιαίτερο ρόλο που έχουν τα αστικά κέντρα και τα δίκτυα πόλεων προς αυτή την κατεύθυνση. Βάσει αυτών προέκυψε η έκθεση/κείµενο µιας οµάδας υψηλής εξειδίκευσης (H.L.E.G. : High Level Group of Experts) για την Κοινωνία της Πληροφορίας (1995) και στην συνέχεια τη ικτυωµένη Κοινωνία (1997). Στα κείµενα αυτά γίνεται κριτική σε µια µονοδιάστατη επιχειρηµατική, πολιτική για την Ευρωπαϊκή Κοινωνία της Πληροφορίας (Ε.Κ.τ.Π) και επισηµαίνεται η ανάγκη εµπλοκής στην διαδικασία προώθησης της Ε.Κ.τ.Π. των τοπικών αρχών, των κοινωνικών οργανώσεων και τοπικών φορέων και δικτύων, σαν µέσον κοινωνικοποίησης των πρωτοβουλιών των δυνάµεων της αγοράς. Σ αυτή την διάσταση προστέθηκαν δράσεις για την ψηφιακή προβολή, νέες ψηφιακές αναδιαρθρώσεις λειτουργιών της πόλης, όπως η Πρωτοβουλία European Telecities 1993 / 94, το

7 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 81 Πρόγραµµα Telematics Applications 94 98, το Telematics for Urban and Rural Areas, 1996, το ίκτυο E.D.C.N. - European Digital Cities Network, αλλά και άλλες µικρότερες πρωτοβουλίες ή Εθνικά προγράµµατα. Αρχικά στο ίκτυο EDCN, µετείχαν 115 Ευρωπαϊκές πόλεις και 14 Νοµοί / Περιφέρειες εκ των οποίων περίπου οι µισές είχαν άµεση διασύνδεση, ενώ παρέµενε α- νοιχτή η δυνατότητα για ένταξη νέων µελών. Στα µέλη του EDCN από την Ελλάδα συµµετείχαν οι πόλεις: Αθήνα,. Αµαρουσίου, Νέο Ψυχικό, Πειραιάς,. Αγ. Αναργύρων, Λάρισα, Βόλος, Ρόδος. Σ_ αντίστοιχο δίκτυο το Infocities συµµετείχαν 15 πόλεις µεταξύ των οποίων και ο. Αµαρουσίου (Αµαρούσιον, Antwerp, Bologna, Barcelona, London, Salerno, the Hague, Helsinki, Stockholm, Vienna ), ενώ στο τέλος της δεκαετίας του 90 έτρεχαν στην Ευρωπαική Ενωση γύρω στα 60 προγράµµατα µε παρόµοια θέµατα. Παράλληλα, έγινε πιστευτό πως η ανάπτυξη της Ευρωπαικής Κοινωνίας της Πληροφορίας(ΚτΠ), λόγω και της ταχύτατης διάδοσης του διαδικτύου, θα έθετε σε εφαρµογή την πιο σύγχρονη πλευρά των διαδικασιών ανάδειξης και ανάπτυξης των πόλεων, µέσα από τη συµµετοχή τους στο νέο διεθνοποιηµένο χώρο της οικονοµίας και των επικοινωνιακών και πληροφοριακών δικτύων. Πρόκειται για µιά νέα αναπτυξιακή έκφραση που ανάγεται: α) στις τρέχουσες τάσεις οικονοµικής διεθνοποίησης των πόλεων, ως περισσότερο ή λιγότερο λειτουργικών εξειδικευµένων κόµβων αυτής της ανάπτυξης και β) στις νέες τάσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας και των τεχνολογικών δικτύων που αναπτύσσονται στο πλαίσιό της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από αυτή την άποψη παρουσιάζουν εκείνες οι καινοτοµικές πλευρές που αφορούν την καλύτερη οργάνωση και διαχείριση της ίδιας της πόλης, ( αστικές εφαρµογές τηλεµατικής), καθώς και οι εφαρµογές παρουσίας και προώθησης της εικόνας της πόλης στο διεθνοποιηµένο οικονοµικό γίγνεσθαι. Σ αυτήν την τελευταία περίπτωση, στο παγκόσµιο δίκτυο, εµφανίζονται οι πλέον φιλόδοξες τοπικές αναπτυξιακές πρακτικές µέσα από τα σχέδια και τα περιεχόµενα των εικονικών ή δυνητικών πόλεων (Graham 1995/ 1997/ 1999, Graham & Marvin 1996). Πρόκειται για την πλέον σύγχρονη εφαρµογή της διαδικασίας ανάδειξης και α- νάπτυξης των πόλεων, για ένα συνδυασµό φυσικού και εικονικού ή δυνητικού χώρου. Με αυτή την έκφραση είναι δυνατό να περιγραφούν οι αναπαραστάσεις της εικόνας της πόλης στους Η/Υ µέσω των δικτύων πληροφορικής και επικοινωνιών, αλλά και µια σειρά ακόµη νέων τεχνολογικών υποδοµών και συστηµάτων οργάνωσης και λειτουργίας της πόλης. Η ταχύτητα συσχέτισης φυσικής πόλης εικονικής πόλης τα τελευταία χρόνια επιτρέπει να µιλάµε για ένα ιδιότυπο φαινόµενο δυνητικής αστικοποίησης, διατηρούµενων βέβαια των αναλογιών και των διαφόρων του ψηφιακού φυσικού αστικού χώρου. Σε όλες, όµως, τις περιπτώσεις έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα στη µελέτη της σύγχρονης πόλης. Τα οργανωτικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά και οι αντίστοιχες υποδοµές των πόλεων που υποστηρίζουν εικονικές ή δυνητικές πόλεις είναι τα εξής: Αναβαθµισµένα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, Κέντρα καινοτοµίας και προηγµένων υπηρεσιών, Κατάλληλα εξειδικευµένο ανθρώπινο δυναµικό, Βελτίωση των αστικών λειτουργικών συστηµάτων και υπηρεσιών, Νέες µορφές αστικής διακυβέρνησης και δηµόσιας διοίκησης, Νέοι τρόποι πληροφόρησης, προσέλκυσης και εξυπηρέτησης επισκεπτών, ιευκόλυνση πρόσβασης στο δίκτυο στους πολίτες και τις επιχειρήσεις, Εικονική πόλη προσβάσιµη απ όλους. Οι βασικοί δείκτες εξέτασης και ανάλυσης της σχέσης εικόνας της πόλης διαδικτύου δυνητικής πόλης είναι οι εξής: Ο αριθµός των συνδέσεων διαδικτύου / πόλη, Ο αριθµός των εξειδικευµένων διαδικτυακών τόπων / πόλη,

8 82 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Ο αριθµός και ο βαθµός εξειδίκευσης των κατοίκων της πόλης µε τις νέες τεχνολογίες. Όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, κυρίως της Αθήνας, από την περίοδο 94-99, σχεδιάσθηκε και εφαρµόσθηκε το πρόγραµµα Κλεισθένης, µε σκοπό τον εκσυγχρονισµό της η- µόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης και µε αρκετές δράσεις για τον εκσυγχρονισµό και την δικτύωση των εθνικών και τοπικών αρχών και δηµόσιων υπηρεσιών. υστυχώς τα αντίστοιχα µέτρα δεν κατάφεραν ποτέ να υλοποιηθούν. Η προσπάθεια µεταφέρθηκε στο επόµενο µεγάλο ε- θνικό πρόγραµµα για την Κοινωνίας της Πληροφορίας (Κ.τ.Π.) και η υλοποίησή του, προγραµ- µατισµένη για την περίοδο , στο τέταρτο έτος της υλοποίησης του προγράµµατος, δεν προχωρά µε ικανοποιητικό τρόπο. Παράλληλα, σχετικές έρευνες καταδεικνύουν µια υστέρηση ό- λων των δεικτών για τις Μεσογειακές χώρες σε αντίθεση µε τις χώρες του Ευρωπαικού Βορρά. ιαφορές, επίσης, υπάρχουν και ανάµεσα στις Μεσογειακές χώρες. Στην Ιταλία προτιµούνται τα αστικά δίκτυα πληροφόρησης από τις δηµοτικές αρχές, ενώ στην Ισπανία η βαρύτητα δίνεται στην τουριστική πληροφορία. Στην Ελλάδα στις αρχές του 2000 το µόνο παράδειγµα δυνητικής ή εικονικής πόλης µε καθαρά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά ανήκε στο. Αµαρουσίου. Σταδιακά όµως αναπτύχθηκε και αντίστοιχος διαδικτυακός τόπος στο. Αθηναίων, ενώ αρκετοί είναι οι δήµοι που έχουν ήδη δηµιουργήσει σχετικά απλούς διαδικτυακούς τόπους. Στην ανάλυση περιεχοµένων των εικονικών ή δυνητικών πόλεων, τονίζεται πως η αξία τους θεµελιώνεται βάσει των περιεχοµένων τους και όχι τόσο λόγω του σχεδιασµού της. Οι δέκα περισσότερο δηµοφιλείς θεµατικές κατηγορίες είναι οι εξής: - ιασκέδαση - Τοπικές αρχές - Τουρισµός - Πανεπιστήµια - Ιστορία της πόλης - Χάρτες - Τοπικός τύπος - Τοπική Συγκοινωνία - Ταξιδιωτικές πληροφορίες - Κατάλογοι τηλεφώνων και διευθύνσεων Ενώ οι δέκα τελευταίες: - Τηλε-εργασία - Συγκοινωνιακή διάρθρωση - Τηλε-εργασία Τηλε-εκπαίδευση - Κυβέρνηση / Κοινοβούλιο - Συµµετοχικός(online) αστικός σχεδιασµός - Εκλογές - ηµόσια έργα στην πόλη - ΜικροΜεσαίες Επιχειρήσεις(ΜΜΕ) - Β_ βάθµια εκπαίδευση - Πολιτικοί οργανισµοί / κόµµατα Η σηµαντικότερη παρατήρηση των ερευνών είναι πως οι θεµατικές κατηγορίες της πληροφόρησης, της παρουσίασης και ανάδειξης, του τουρισµού, του πολιτισµού και των Τοπικών Αρχών και υπηρεσιών αποτελούν τα βασικότερα περιεχόµενα των διαδικτυακών τόπων των Ευρωπαϊκών πόλεων και φθάνουν στο 99% των διαδικτυακών τόπων. Αυτή η παρατήρηση τονίζει την α- ναπτυξιακή διάσταση των παραπάνω εφαρµογών και νέων λειτουργιών, στο διεθνοποιηµένο οικονοµικό περιβάλλον των αστικών δικτύων. Από την άλλη πλευρά, η δυνατότητα άµεσης συµµετοχής των κατοίκων στην αντιµετώπιση τοπικών προβληµάτων, παροτρύνεται µόνο από το 10-15% των διαδικτυακών τόπων των σχετικών ερευνών. Αυτό τονίζει πως πρέπει να γίνουν ακόµη σηµαντικά βήµατα στη διάσταση της ηλεκτρονικής διοίκησης και διακυβέρνησης. 5. Συµπεράσµατα Συµπερασµατικά πρέπει να τονισθεί πως η σύνδεση των νέων τεχνολογιών και της αστικής α- νάπτυξης πρέπει να στραφεί ακόµη περισσότερο στη διάσταση της εικονικής ή δυνητικής πόλης, καθώς και σε αυτή τη διάσταση που αρκετοί µελετητές (Graham και Aurigi 1997) απο-

9 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 83 καλούν αστικό σχεδιασµό στον κυβερνοχώρο (Urban Cyberspace Planning). Στην περίπτωση αυτή η χρήση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών δεν αποτελεί απλό εργαλείο βελτίωσης και αυτοµατοποίησης διοικητικών και επιχειρηµατικών διαδικασιών, αλλά σηµαντικό µοχλό βαθιών κοινωνικών οργανωτικών και αναπτυξιακών αλλαγών και όσον αφορά το σχεδιασµό αλλά και τον τρόπο υλοποίησης της ανάπτυξης της πόλης. Το µοντέλο της υνητικής Πόλης Κόµβο στο ίκτυο των Πόλεων, είναι σε θέση να συµβάλλει σηµαντικά στη ριζική µετα- µόρφωση της ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Να συµβάλλει στην εµφάνιση αποτελεσµατικής και διαφορετικής ελκυστικής εικόνας της πόλης, να προσδώσει σηµαντική τοπική χρησιµότητα στο διαδίκτυο, απαντώντας σε πραγµατικές κοινωνικές ανάγκες, συµβάλλοντας και στην περαιτέρω δηµοκρατικοποίηση του δικτύου αλλά και στην διαδικασία διεθνοποίησης και α- νάπτυξης της ελληνικής πόλης, κυρίως µέσα από : α) Την αύξηση της παγκόσµιας αναπτυξιακής εµβέλειας της ελληνικής πόλης και τον εντοπισµό του ζητούµενου στρατηγικού µοντέλου ανάπτυξης για αυτό το σκοπό, σε οικονοµικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο (οικονοµία, πολιτισµός - κοινωνία), β) Την ποιοτική και ποσοτική εµβάθυνση και εµπλουτισµό της εικόνας της πόλης στο web(νέα τεχνολογία), γ) Την κοινωνικοποίηση και εκ -δηµοκρατισµό της πόλης στην πολιτική και στο δίκτυο (πολιτική- κοινωνία, δηµοκρατία) και δ) Την αναδιάρθρωση των οργανωτικών και διοικητικών δοµών (δηµόσια διοίκηση και αυτοδιοίκηση). 6. Βιβλιογραφία Αποστολάκης Ι., Λουκής Ε., Χάλαρης Ι.(2004), Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση, Εθνική Σχολή ηµόσιας ι - οίκησης, Πρόγραµµα Πληροφορικής Burgel G. (1976), Η ανάπτυξη µιας Μεσογειακής πρωτεύουσας, Εξάντας, Αθήνα, Castells Μ.(1997), The rise of the networking society, Vol 2, Blackwell Graham S. (1995), Cyberspace and the City, Town and Country Planning, August Graham S. (1997), Imagining the Real-Time City. Telecommunications, Urban Paradigms and the Future of the Cities, in Westwood, S. and Williams, J. (eds.), Imaging Cities: Scripts, Signs, Memory, London: Routledge. Graham S. & Aurigi A. (1997), Virtual Cities, Social Polarisation and the Crisis in Urban Public Space, Journal of Urban Technology, Vol. 4, No 1. Graham S. & Marvin S. (1996), Telecommunications and the City: Electronic Spaces, Urban Places, London: Routledge. Graham S. (1999), Towards Urban Cyberspace Planning: Grounding the Global through Urban Telematics Policy and Planning, in Downey, John and McGuigan, Jim (eds.): Technocities, Sage. London. Gibson and Watsons (1995), Postmodern Spaces, Cities and Politics, An Introduction, Oxford. Blackwell. Gurr T.R.(1987), The State and the City, London. Macmillan Education LTD. Harvey D. (1973, 1999), Social Justice and the City, Cambridge. Blackwell. Habermas J. (2003), Ο µεταεθνικός αστερισµός, Πόλις, Αθήνα. Καρυδάς Ι.(2004), υναµικές τάσεις στη συγκρότηση και ανάπτυξη της σύγχρονης µεγαλούπολης, ιδα - κτορική ιατριβή, Πάντειο Πανεπιστήµιο Luhmann N.(2001), Η πραγµατικότητα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, Μεταίχµιο, Αθήνα. Παπαστάµου Στ. (2001), Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα. Παπαδοπούλου Τ. (2002), ΕΧΡΟ, Παρατηρητής & ΑΠΘ, Θεσ/κη. Sassen S.(2001), Το Κράτος και η Παγκόσµια Πόλη, Ελεύθερη Κουλτούρα, Αθήνα. Στεφάνου Ι. (1999), Περιγραφή της Εικόνας της Πόλης, Ε.Μ.Π., Αθήνα. Taylor P J (2000), World cities and territorial states under conditions of contemporary globalization, Political Geography 18. Travlou P. & Crang M. ( 2001), The city and topologies of memory, Environment and Planning D: Society and Space, Vol.19, pp Wallerstein I. (1989), The modern world system III, N. York. Academic Press.