ABOUT NAXOS/ΝΑΞΟΣ. Geography. Γεωγραφία

Transcript

1 Geography Naxos is the largest island of the Cyclades (428 km 2 ). Its shape looks like a rhombus, while it belongs to the eastern Cyclades. In the north of Naxos is Mykonos, in the east Donoussa, southeast is Amorgos, in the south is Ios and in the west Paros. Naxos is 103 nautical miles away from Piraeus. Its coastline is almost 148 km; it is sheer and rocky in the east and milder in the west, without forming any significant bays. In the east and south parts of the island there are massifs, having as the highest top Zas, with 1004 m height, which is the highest mountain top among the Cyclades islands. On the contrary, central and west Naxos have extensive plains. Γεωγραφία H Νάξος είναι το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων με έκταση 428 τ.χλμ. Το σχήμα της μοιάζει με ρόμβο. Βρίσκεται στις ανατολικές Κυκλάδες, έχοντας προς βόρεια τη Μύκονο, ανατολικά τη Δονούσα, νοτιοανατολικά την Αμοργό, νότια την Ίο και δυτικά την Πάρο. Απέχει από τον Πειραιά 103 ν.μ. Η ακτογραμμή της φτάνει τα 148 χλμ., είναι απότομη και βραχώδης στα ανατολικά και πιο ήπια στα δυτικά, χωρίς να σχηματίζει αξιόλογους κόλπους. Στο ανατολικό και νότιο τμήμα του νησιού είναι συγκεντρωμένοι οι ορεινοί όγκοι με ψηλότερη κορυφή τον Ζα στα 1004 μέτρα, που είναι και η ψηλότερη σε όλες τις Κυκλάδες. Αντίθετα, η κεντρική και δυτική Νάξος χαρακτηρίζεται από εκτεταμένες εύφορες πεδιάδες

2 In general The history of Naxos is closely linked to the Greek mythology, to legends, pirates, historical events and creativity. According to the story in Greek mythology although Zeus was born in Crete, he was raised in the highest mountain of Naxos, Zas. On the top of this mountain, an eagle brought to Zeus the thunderbolt with which he managed to rule Olympus. Naxos is also linked to the story of Ariadne, the daughter of King Minos of Crete. According to the myth, when Theseus was returning in triumph from Crete having killed Minotaur, the monstrous guardian of the Labyrinth with the help of his half-sister Ariadne, he stopped in Naxos. God Dionysus, who lived there, fell in love with her and convinced Theseus, while sleeping, to abandon her in the island. When Ariadne was left alone, Dionysus made her his consort. Archaeological finds in Grotta and the cave of Zas, reveal that the island was inhabited already since the end of the 4th millennium B.C. Naxos is one of the few islands of Greece that is inhabited continuously from the prehistoric times up to now. Since the antiquity it was the largest and richest island, self-sufficient and famous for the wine and the worship of Dionysus. What is more, the scattered monuments found throughout the island (ancient temples, funeral gifts, churches from the early Byzantine period, castles, towers, embattled monasteries, etc) re- ΙΣΤΟΡΙΑ Γενικά HISTORY Η ιστορία της Νάξου έχει συνδεθεί στενά με την ελληνική μυθολογία, με θρύλους, πειρατικές επιδρομές, ιστορικά γεγονότα και δημιουργικότητα. Η μυθική παράδοση θέλει το Δία να γεννιέται μεν στην Κρήτη αλλά να μεγαλώνει στο ψηλότερο βουνό της Νάξου, στο όρος Ζας, στην κορυφή του οποίου ένας αετός μετέφερε στον Δία τον κεραυνό και με την δύναμη αυτή κατάφερε να κυριαρχήσει στον Όλυμπο. Η Νάξος έχει συνδεθεί και με την ιστορία της Αριάδνης, της κόρης του βασιλιά Μίνωα της Κρήτης. Σύμφωνα με το μύθο, ο Θησέας, επιστρέφοντας θριαμβευτής από την Κρήτη έχοντας σκοτώσει τον Μινώταυρο, τον τερατόμορφο φύλακα του λαβύρινθου με τη βοήθεια της ετεροθαλούς αδερφής του Αριάδνης, έκανε μία στάση στη Νάξο. Εκεί, ο θεός Διόνυσος την ερωτεύτηκε και εμφανίστηκε στον ύπνο του Θησέα, πείθοντάς τον να την εγκαταλείψει. Όταν η Αριάδνη έμεινε μόνη, εμφανίστηκε ο Διόνυσος και την έκανε γυναίκα του. Περνώντας από τους μύθους στην ιστορική πραγματικότητα, αρχαιολογικά ευρήματα στη Γρόττα και στο σπήλαιο του Ζα, μαρτυρούν τα πρώτα ίχνη κατοίκησης στο νησί, ήδη από το τέλος της 4ης χιλιετίας π.χ. Η Νάξος είναι από τα λίγα νησιά της Ελλάδας που κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα χωρίς διακοπή. Από την αρχαιότητα υπήρξε το μεγαλύτερο και το πιο εύφορο νησί, αυτάρκες σε αγαθά, διάσημο για το κρασί του και τη λατρεία του στο Διόνυσο, ενώ τα διάσπαρτα μνημεία από όλες τις ιστορικές περιόδους που θα βρείτε στο νησί (αρχαίοι ναοί, veal the Naxos rich history. It is said that the first inhabitants of Naxos were people from Thraki, who brought with them the worship of Dionysus. During that time the island was named Dias or Dionyssias or Stroggyli (round). Kares came to the island afterwards and settled in. The island was named after their chief, Naxos. Naxos was one of the most important centres of Cycladic culture and thrived due to the development of commerce and shipping. The great Cycladic figurines found on the island are undeniable evidence concerning the wealth and creativity of that time. During Mycenaean times ( B.C.) Naxos served as a bridge of communication between East and West; it became a crossroad of civilisations, and arts, architecture and sculpture flourished during the next years. During the Persian Wars, Naxos, as a member of the Athenian League, suffered a lot and as a result lost its previous glamour. After the end of these wars, it was conquered by Macedonians, Ptolemies and finally Romans. During the Byzantine period, it belonged to the Region of the Aegean and was destroyed and loot by pirates and Saracens. These rapacious invasions led to a significant decrease in the island s population, while the economy and culture were destroyed. Residents of Naxos deserted the island looking for safety in the neighboring islands; those that stayed, took to the centre of Naxos, and established κτερίσματα τάφων, εκκλησίες των πρώτων βυζαντινών χρόνων, κάστρα, πύργοι, οχυρωμένα μοναστήρια κλπ.), φανερώνουν την πλούσια ιστορία της Νάξου. Ως πρώτοι κάτοικοι της Νάξου αναφέρονται οι Θράκες, οι οποίοι έφεραν στο νησί και τη λατρεία του Διονύσου. Τότε το νησί ονομαζόταν Δίας ή Διονυσιάς ή Στρογγύλη. Αργότερα εγκαταστάθηκαν στο νησί και οι Κάρες με αρχηγό τους τον Νάξο, από τον οποίο πήρε το νησί το σημερινό όνομά του. Η Νάξος υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του κυκλαδικού πολιτισμού και γνώρισε μεγάλη ακμή λόγω της ανάπτυξης της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου. Τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια που βρέθηκαν στο νησί αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες του πλούτου και της δημιουργικότητας της εποχής. Στους μυκηναϊκούς χρόνους ( π.χ.) η Νάξος αποτελούσε γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αποτελώντας σταυροδρόμι πολιτισμών, ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν οι τέχνες, η αρχιτεκτονική και η γλυπτική σημείωσαν σημαντική άνθηση. Την περίοδο των Περσικών πολέμων η Νάξος, ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, υπέστη πολλές καταστροφές χάνοντας την παλιά της αίγλη. Μετά το τέλος των πολέμων, πέρασε στα χέρια των Μακεδόνων, των Πτολεμαίων και έπειτα στην κυριαρχία των Ρωμαίων. Στα χρόνια του Βυζαντίου, ανήκε στο Θέμα του Αιγαίου και γνώρισε πολλές καταστροφές και λεηλασίες από τις επιδρομές των πειρατών και των Σαρακηνών. Αποτέλεσμα των ληστρικών επιδρομών ήταν η σημαντική μείωση του πληθυσμού του νησιού, ενώ η οικονομία και ο πολιτισμός καταστράφηκαν. Οι κάτοικοι το εγκατέλειψαν αναζητώντας ασφάλεια στα γειτονικά νησιά και όσοι παρέμειναν, 14 15

3 new protected settlements. The capital of Naxos during the Byzantine period was inside the castle of Apalyros. The arrival of Christianity is associated to the construction of churches and monasteries of every order and style, with excellent wall paintings - many of them are preserved until today. In 1207, when the Venetian Marco Sanudo conquers Naxos, a new era starts for the island, as it becomes a powerful Duchy that included all the Cyclades Islands. Sanoudos used the ruins of the ancient town to build the imposing Castle of Chora. The Castle had many towers and was built on the hill that constitutes a natural citadel. The Venetians ruled until That year, the island was captured by Barbarossa and was under Turkish domination; the Turks preserved the feudal system. The island was under Ottoman rule until 1829, when it was annexed to the newly established Greek state along with the rest of the Aegean islands. During modern history a period of dramatic changes takes place. These changes have to do with internal migration and the weakening of the country side, and especially mountain areas. Since 1970 though, a new period of prosperity starts for Naxos, based on tourism. Today Naxos is a popular island destination, with rich natural environment, archaeological treasures, living customs and traditions, hospitable people and innumerable golden beaches. Family Hotels of distinction Naxos Town Tel , Fax info@apollonhotel-naxos.gr Website: κατέφυγαν στο εσωτερικό της Νάξου, ιδρύοντας νέους προστατευμένους οικισμούς. Στο κάστρο του Απαλύρου, βρισκόταν η πρωτεύουσα της βυζαντινής Νάξου. Η έλευση του χριστιανισμού στο νησί συνδέεται με την κατασκευή εκκλησιών και μοναστηριών όλων των ρυθμών και των τεχνοτροπιών, με εξαιρετικές τοιχογραφίες, πολλές από τις οποίες σώζονται έως τις μέρες μας. Το 1207, με την κατάληψη της Νάξου από τον Ενετό Μάρκο Σανούδο, ξεκινά μία νέα εποχή για το νησί, καθώς μετατράπηκε σε πανίσχυρο Δουκάτο, στο οποίο εντάχθηκαν όλα τα νησιά των Κυκλάδων. Στο λόφο, που αποτελεί τη φυσική ακρόπολη της πόλης, ο Σανούδος έχτισε το επιβλητικό Κάστρο της Χώρας με τους πολλούς πύργους, χρησιμοποιώντας τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Η ενετική κυριαρχία διήρκεσε ως το 1537, οπότε το νησί κατέλαβε ο Μπαρμπαρόσα και η Νάξος πέρασε στην κυριαρχία των Τούρκων, οι οποίοι διατήρησαν τη φεουδαρχία. Το νησί παρέμεινε υπό Οθωμανική κυριαρχία έως το 1829, οπότε και προσαρτήθηκε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου. Στα χρόνια της νεότερης ιστορίας αρχίζει μία περίοδος έντονων ανακατατάξεων, που συνδέθηκε με την εσωτερική μετανάστευση και την αποδυνάμωση της υπαίθρου και ιδιαίτερα των ορεινών περιοχών, ενώ από το 1970 αρχίζει μία νέα περίοδος ευημερίας, βασισμένη στον τουρισμό. Σήμερα η Νάξος αποτελεί δημοφιλή νησιώτικο προορισμό, με πλούσιο φυσικό περιβάλλον, αρχαιολογικούς θησαυρούς, ζωντανά έθιμα και παραδόσεις, φιλόξενους κατοίκους και ατελείωτες χρυσές ακτές. CHATEAU ZEVGOLI H O T E L Naxos Town Tel , Fax chateau-zevgoli@nax.forthnet.gr Websites: www. chateau-zevgoli.gr www. hotelzevgoli.com Red Guidebooks

4 Naxos of Prehistoric and Historic times through its monuments By Irene Legaki* Naxos is the largest and most fertile island in the Cyclades island group, and it is located in the center of the Aegean Sea. It was named after Naxos, who was the head of Kares people from Latmos in Minor Asia, and according to Ancient Greeks, they were the first colonists of the island. Certain myths, however, describe that Thrakes were the first colonists. As it is proved by many finds, such as the extended settlement in the Kokkinovrachos in Grotta, the Neolithic stratums at the cave of Zas, as well as finds in other places - Palatia ( Portara ), Sangri, Moutsouna and Kanakis - the oldest human presence on the island dates back to the Late Neolithic Age ( B.C.), During the Early Cycladic period ( B.C.) there is a population growth that is denoted by the increase of archaeological sights on the island s total area, especially in the eastern and northern coasts. This is due to the existence of Small Cyclades (Pano and Kato Koufonissi, Keros, Schinoussa, Irakleia) that were ideal for expansion, serving at the same time as a channel of communication with the East and West Aegean. Our knowledge concerning this long period comes mainly from cemeteries, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Η Νάξος των Προϊστορικών και Ιστορικών χρόνων μέσα από τα μνημεία της Από την Ειρήνη Λεγάκη* ARCHAEOLOGY Η Νάξος, το μεγαλύτερο και πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων, κατέχει κεντρική θέση στο Αιγαίο. Οφείλει το όνομά της στον Νάξο, επικεφαλής των Καρών από τη Λάτμο της Μικράς Ασίας, οι οποίοι, όπως πίστευαν οι αρχαίοι, ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού. Ορισμένοι μύθοι, ωστόσο, μαρτυρούν ως τέτοιους τους Θράκες. Η παλαιότερη ανθρώπινη παρουσία στο νησί τοποθετείται στη Νεώτερη Νεολιθική περίοδο ( π.χ.), όπως αποδεικνύουν ο εκτεταμένος οικισμός στον Κοκκινόβραχο της Γρόττας, τα νεολιθικά στρώματα στο σπήλαιο του Ζα, καθώς και ευρήματα από άλλες θέσεις όπως τα Παλάτια («Πορτάρα»), το Σαγκρί, η Μουτσούνα και ο Κανάκης. Κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο ( π.χ.) ο πληθυσμός αυξάνεται, όπως φανερώνει ο πολλαπλασιασμός των αρχαιολογικών θέσεων σε όλη την έκταση του νησιού, με προτίμηση στην ανατολική και νότια ακτή, από όπου οι «Μικρές Κυκλάδες» (Επάνω και Κάτω Κουφονήσι, Κέρος, Σχοινούσα, Ηρακλειά) προσφέρονται για επέκταση, λειτουργώντας παράλληλα ως δίαυλοι επικοινωνίας με το Ανατολικό και Νότιο Αιγαίο. Οι γνώσεις μας για τη μακρά αυτή περίοδο προέρχονται κυρίως από νεκροταφεία, τα περισσότερα συλημένα ή ανεσκαμμένα στις αρχές του 20ου αι. Δυστυχώς, most of them desecrated or excavated in the beginning of the 20th century. Unfortunately, most of the settlements that correspond to these cemeteries have not been yet discovered. Moreover, few of the located settlements have been excavated or searched systematically, and as a result we don t have a full picture of their residential and architectural growth. The wealth and advancement that had been realized in all areas are evident from the finds of the Early Cycladic II period ( B.C.), when this big Cycladic island becomes one of the greatest commercial and cultural centres of that age. A large number of jewellery, tools, potteries, and utensils and other objects and works of art made of various materials (clay, stone, and metals) are shipped to many areas inside as well as outside of the Cyclades Islands. The marble figurines hold a dominant place among them, and their flowering coincides with the Early Cycladic II period. The settlement of Grotta is developed during the same period, having a clear town planning. During that time we have the first signs concerning the establishment of sanctuaries: at the Korfi of Aroni (Top of Aroni) there are some rectangular flagstones of magical-religious character, with tapped representations of humans, animals and ships. The fortified citadel in Panormos (Korfari ton Amygdalion) is dated back to the last phase of the Early Cycladic III period ( B.C.), and it is estimated that έως σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί οι περισσότεροι από τους οικισμούς στους οποίους αντιστοιχούν τα νεκροταφεία αυτά, ενώ από τους εντοπισμένους οικισμούς λίγοι έχουν ανασκαφεί ή ερευνηθεί συστηματικά, με αποτέλεσμα να μην διαθέτουμε ολοκληρωμένη εικόνα της οικιστικής και αρχιτεκτονικής εξέλιξής τους. Aπό τα ευρήματα πιστοποιείται ο πλούτος και η πρόοδος που συντελείται σε όλους τους τομείς, κυρίως κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ ( π.χ.), οπότε το μεγαλονήσι των Κυκλάδων εξελίσσεται σε ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα της εποχής. Πλήθος κοσμημάτων, εργαλείων, αγγείων, σκευών και άλλων αντικειμένων και έργων τέχνης από διάφορα υλικά (πηλό, λίθο, μέταλλα) ταξιδεύουν σε πολλές περιοχές εντός και εκτός Κυκλάδων. Κυρίαρχη θέση ανάμεσά στους κατέχουν τα μαρμάρινα ειδώλια, που η άνθησή τους συμπίπτει με την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο. Την ίδια εποχή αναπτύσσεται, με σαφή πολεοδομικό σχεδιασμό, ο οικισμός της Γρόττας. Τότε έχουμε και τις πρώτες ενδείξεις για την ίδρυση ιερών: από κτήριο που αποκαλύφθηκε στην «Κορφή τ Αρωνιού» προέρχονται ορθογώνιες πλάκες μαγικού-θρησκευτικού χαρακτήρα, με επίκρουστες παραστάσεις ανθρώπων, ζώων και πλοίων. Στην τελευταία φάση της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου (ΠΚ ΙΙΙ: π.χ.) χρονολογείται η οχυρή ακρόπολη στον Πάνορμο (Κορφάρι των Αμυγδαλιών), ενώ θεωρείται ότι τότε τειχίστηκαν και οι οικισμοί στον Σπεδό και στο Καστράκι. Η 18 19

5 during the same time the settlements in Spedos and Kastraki were enclosed with walls. Fortifications show that during the last phase of the Early Cycladic period there was a troubled situation and the defensive needs were obviously increased. Most of the settlements in Naxos are deserted during the changes that take place all over the Aegean and affect the island as well. In Mikri Vigla, Rizocastellia, Kastro and Grotta we have finds from the Middle Cycladic period ( BC). It is possible, however, that this is due to the gaps in research. In the Late Cycladic period and especially during the 14th and 13th centuries BC, some older locations are being inhabited, even on a occasional basis, (Rizokastellia, Mikri Vigla, Cave of Zas), or some new settlements are being established (from Chosti to Kallando). Main characteristic of that time was the concentration of populations in the northwest coast of the island, in Grotta, which becomes probably the only centre of the island. This shift is rather due to the geographical location of Grotta that makes it a communication spot between the Mycenaean centers of Greece and the East. In the middle of the 13th century, after the distraction of the town, either by an earth wake or some other cause, a new town is built on top of the old one; it has a different orientation, though, and is extended southwards and eastwards. The Mycenaean citadel is been moved to Katsro and the lower part of the town occupies the coastal area, which is enclosed with walls after 1200 BC. ύπαρξη οχυρώσεων μαρτυρά ταραγμένες συνθήκες κατά την τελευταία φάση της Πρωτοκυκλαδικής εποχής, που προφανώς επιβάλλουν την ανάγκη άμυνας. Οι ανακατατάξεις που συντελούνται τότε σε όλο το Αιγαίο δεν αφήνουν ανεπηρέαστη τη Νάξο, οι περισσότεροι οικισμοί της οποίας εγκαταλείπονται. Υλικό της επόμενης, Μεσοκυκλαδικής περιόδου ( π.χ.), προέρχεται από πολύ λίγες θέσεις, όπως η Μικρή Βίγλα, η Ριζοκαστελλιά, το Κάστρο και η Γρόττα. Δεν αποκλείεται, πάντως, η εικόνα αυτή να οφείλεται στα κενά της έρευνας. Στην Υστεροκυκλαδική περίοδο και κυρίως κατά τον 14ο και 13ο αι. π.χ., κατοικούνται, έστω περιστασιακά, ορισμένες παλαιότερες θέσεις, (Ριζοκαστελλιά, Μικρή Βίγλα, σπήλαιο του Ζα), ή ιδρύονται νέες εγκαταστάσεις (από τη Χωστή έως τον Καλαντό). Κύριο χαρακτηριστικό της εποχής είναι η συγκέντρωση του πληθυσμού στη ΒΔ παραλία του νησιού, στη Γρόττα, η οποία εξελίσσεται στο μοναδικό ίσως κέντρο του νησιού. Η μετατόπιση αυτή του κέντρου βάρους οφείλεται μάλλον στη γεωγραφική θέση της Γρόττας, που την καθιστά σταθμό επικοινωνίας των μυκηναϊκών κέντρων της ηπειρωτικής Ελλάδας με την Ανατολή. Στα μέσα του 13ου αι. π.χ., μετά την καταστροφή της πόλης από σεισμό ή άλλη αιτία, μία νέα πόλη επάνω στην παλαιά έχει διαφορετικό προσανατολισμό και επεκτείνεται νότια και ανατολικά. Η μυκηναϊκή ακρόπολη μετατοπίζεται στο Κάστρο και η κάτω πόλη καταλαμβάνει την παράκτια περιοχή, η οποία μετά το 1200 περ. π.χ. τειχίζεται. Οι The land planning changes are related to the general changes that took place again in the Aegean area, as well as to the new conditions created after the collapse of the Mycenaean imperial centers. Finds from the settlement of Grotta and its cemeteries, in Aplomata and Kaminia, show an affluent society, with less Mycenaean features compared to the past, incorporating elements and features from Attica, Crete, Dodecanese and Cyprus. During the Protogeometric and Geometric Ages ( BC) the asty (centre of the city) occupies the location of today s town. Along with the other cemeteries created in the outskirts of asty (Plinthos, Aplomata, South Cemetery), the location of the old settlement of Grotta is being used as a burial place. In Grotta, finds of burial enclosures of different families, dating back to the 9th century indicate that ancestors were honoured as fathers-heroes. Towards the end of the 8th century BC a tomb covers such burial enclosures near the ruins of the Mycenaean wall. The rural and stockbreeding population of the island lives scattered in smaller settlements in the countryside of Naxos ( chora ), as it is reflected by the finds of the extended necropolis of Tsikalari with the tombs and the carved pots that were simpler compared to the pottery of asty. The difference in level between the people of asty and the people of chora denote a social plurality. It is said that χωροταξικές αλλαγές σχετίζονται με τις γενικότερες μεταβολές που σημειώνονται και πάλι στην περιοχή του Αιγαίου και με τις νέες συνθήκες που δημιουργούνται με την κατάρρευση των μυκηναϊκών ανακτορικών κέντρων. Τα ευρήματα από τον οικισμό της Γρόττας και τα νεκροταφεία του, στα Απλώματα και στα Καμίνια, υποδεικνύουν εύπορη κοινωνία, με χαρακτήρα λιγότερο μυκηναϊκό σε σχέση με το παρελθόν, που ενσωματώνει στοιχεία και χαρακτηριστικά από την Αττική, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο. Στους Πρωτογεωμετρικούς και Γεωμετρικούς χρόνους ( π.χ.) το «άστυ» της Νάξου καταλαμβάνει τη θέση της σημερινής πόλης. Η θέση του οικισμού της Γρόττας χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής, παράλληλα με τα άλλα νεκροταφεία που αναπτύσσονται στις παρυφές του άστεως (Πλίνθος, Απλώματα, Νότιο Νεκροταφείο). Ταφικοί περίβολοι για τα διάφορα γένη στη Γρόττα στη διάρκεια του 9ου αι. π.χ. παρέχουν ενδείξεις για την απόδοση τιμών σε προγόνους ως ιδρυτών-ηρώων. Προς τα τέλη του 8ου αι. π.χ. τύμβος καλύπτει τέτοιους περιβόλους πλάι στα κατάλοιπα του μυκηναϊκού τείχους. Ο γεωργοκτηνοτροφικός πληθυσμός του νησιού ζει διεσπαρμένος σε μικρότερες εγκαταστάσεις στη ναξιακή ύπαιθρο («χώρα»), όπως αντανακλάται από τα ευρήματα της εκτεταμένης νεκρόπολης του Τσικαλαριού με τους τύμβους και τα «απλούστερα», εγχάρακτα αγγεία, σε σύγκριση με την κεραμεική του «άστεως». Η 20 21

6 the colonization of Sicily, in 734 BC, by the people of Naxos and Chalkida, and later of Arkesini in the neighboring island of Amorgos, might have worked possibly as a means of easing social tensions. At the same time, such kind of operations shows an overall prosperity already since the 8th century BC. During the Archaic period (from the 7th until the beginning of the 5th century BC) Naxos is realizing a great prosperity. The island plays a leading role in plastic art the architecture: the two Kouroi in Melanes and Potamia, as well as Apollo or Dionysus in Apollonas that are semi-work statutes found in their original positions inside ancient quarries, are unique testimonies of that age. An open-air sanctuary in Flerio, probably dedicated to Nymphs, with a strong enclosure, rectangular foundations and ruins of wide and flat openings where the offerings were placed, is related to the operating of the ancient marble quarries in the area. According to the tradition, craftsmen from Naxos were the first to construct buildings totally made of marble. What is more, Naxos was the motherland of Ionic marble architecture. The sanctuary of Dionysus in Iria with four successive temples ( BC) shows the transition from the simple one-room house to more refined marble shapes. Τhe visitor will see ruins of the last monumental temple; the marble highlights the crucial parts of the building (face, columns, etc) and it is carved on a primary level resulting in the early forms of Ionic column διαφορά επιπέδου μεταξύ «άστεως» και «χώρας» υποδηλώνει κοινωνική πολυμορφία. Έχει υποστηριχθεί ότι ο αποικισμός της Νάξου της Σικελίας, το 734 π.χ. μαζί με τους Χαλκιδείς, και της Αρκεσίνης στη γειτονική Αμοργό λίγο αργότερα, ενδεχομένως να λειτούργησαν ως μέσα εκτόνωσης κοινωνικών εντάσεων. Τέτοιες επιχειρήσεις μαρτυρούν ταυτοχρόνως μία γενικότερη ευημερία ήδη από τον 8ο αι. π.χ. Η Νάξος γνωρίζει μεγάλη ακμή στη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου (7ος έως και αρχές 5ου αι. π.χ.). Το νησί πρωτοστατεί στην πλαστική και την αρχιτεκτονική: οι δύο Κούροι των Μελάνων και της Ποταμιάς, καθώς και ο «Απόλλων» ή «Διόand of the prostyle ionic temple in general. People of Naxos had already applied architectural elements (big doorways, visual refinements, the double roof-ceiling) that were adapted later by the classical Attica architecture. This is evident in the marble building that was built in Gyroulas, near Sangri, as a place of worshiping Demeter and Apollo during the tyranny of Lygdamis, around 525 BC. The most famous monument of Naxos Island, which is considered to be its trademark, is the marble temple of Apollo Delios in the islet of Vakchos (Palatia). It is called νυσος» στον Απόλλωνα, όλοι τους ημίεργα αγάλματα που σώζονται στις θέσεις που αφέθηκαν κατά την αρχαιότητα, σε χώρους αρχαίων λατομείων, αποτελούν ιδιαίτερα τεκμήρια της εποχής. Υπαίθριο ιερό στο Φλεριό, ίσως των Νυμφών, με ισχυρό περίβολο, θεμέλια ορθογώνιου ναΐσκου και κατάλοιπα ανδήρων για την τοποθέτηση αναθημάτων, σχετίζεται με την λειτουργία των αρχαίων λατομείων μαρμάρου της περιοχής. Σύμφωνα με την παράδοση, πρώτοι οι Νάξιοι τεχνίτες κατασκεύασαν οικοδομήματα εξολοκλήρου από μάρμαρο. Επίσης, στη Νάξο γεννήθηκε η μαρμάρινη ιωνική αρχιτεκτονική: στο ιερό του Διονύσου στα Ύρια τέσσερις διαδοχικοί ναοί ( π.χ.) τεκμηριώνουν τη μετάβαση από τον απλό μονόχωρο οίκο σε πιο εκλεπτυσμένες μαρμάρινες μορφές. Στο τελευταίο μνημειώδη ναό, κατάλοιπα του οποίου αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης, το μάρμαρο υπογραμμίζει τα κρίσιμα σημεία του οικοδομήματος (πρόσοψη, κίονες κλπ) και σε αυτό σκαλίζονται πειραματικά και διαπλάθονται οι πρώιμες μορφές του ιωνικού κίονα και γενικά του ιωνικού πρόστυλου ναού. Στον Γύρουλα, κοντά στο Σαγκρί, ένα ολομάρμαρο οικοδόμημα, που ανεγέρθηκε ως χώρος λατρείας της Δήμητρας και του Απόλλωνα επί τυραννίας Λύγδαμι περί το 525 π.χ., δείχνει ότι οι Νάξιοι είχαν ήδη εφαρμόσει στοιχεία που αργότερα υιοθετήθηκαν στην κλασική αττική αρχιτεκτονική: τα μεγάλα θυρώματα, τις οπτικές εκλεπτύνσεις, τη δίκλινη στέγη-οροφή. Το γνωστό

7 Portara due to the huge portal of its cella that is still standing. This temple as well was built during the tyranny period, around 530 BC. Another smaller construction project of the same or later period is a characteristic sample of the Cycladic construction projects of antiquity. It is an aqueduct, a linear construction, 11 km long, that starts from the area of Melanes, follows the banks of the massifs of the area, goes through the settlements of Aghios Thaleleos and Aggidies and crosses the plain of Katsagra in order to end up to the Chora of Naxos. During the Roman times, on top of the same tracing, a surface canal was opened up made of lime stones and lime mortar. From the Persian Wars onwards Naxos starts to go into decline and this is illustrated through its art. The outstanding unique archaic architecture has ceased to exist, and great buildings are not constructed anymore. There are sporadic projects, however, such as a marble kore of the 5th century BC, or the establishment of towers, in the late 4th and 3rd centuries BC, in vital spots of the island (a typical example is the Tower of Cheimarros). These works show that the people of Naxos had kept some of their sources and creativity. Indeed, around 315 BC the island joins the Common of the Islanders and Naxos seems to recovers. At that time the centre of Naxos is transferred again to the beach of Grotta. The town s agora is situated in the area of Metropolis. As time passes the importance of the island is understated. The Romans used it as a place for exiles. Some works of art, however, such as the statute of general Antonios as a new Dionysus or the bust of Gallienus are exceptional. Naxos is flourishing again, for the last time though, at the end of the Roman Ages. The houses of the town are stretched in a vast area and some of them are decorated with wonderful wall paintings and mosaics. * Irene Legaki, Archaeologist τερο μνημείο, «σήμα κατατεθέν» του νησιού, η «Πορτάρα» όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται λόγω της τεράστιας πύλης του σηκού του που στέκεται ακόμη όρθια, είναι ο μαρμάρινος ναός του Απόλλωνος Δηλίου στη νησίδα του Βάκχου (Παλάτια). Και αυτός ο ναός κατασκευάστηκε στα χρόνια της τυραννίας, γύρω στα 530 π.χ. Στα ίδια χρόνια ή λίγο αργότερα ένα τεχνικό έργο μεγάλης κλίμακας, αποτελεί τεκμήριο για την ευρύτερη μελέτη των αρχαίων τεχνικών έργων στις Κυκλάδες. Πρόκειται για το υδραγωγείο, μια γραμμική κατασκευή συνολικού μήκους 11 χλμ, που ξεκινά από την περιοχή των Κούρων των Μελάνων, ακολουθεί τις πλαγιές των ορεινών όγκων της περιοχής, περνά από τους οικισμούς του Αγ. Θαλέλαιου και των Αγγιδιών και διασχίζει τον κάμπο της Κατσάγρας για να καταλήξει στη Χώρα Νάξου. Κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, πάνω στην ίδια χάραξη, διανοίχτηκε επιφανειακή αύλακα δομημένη με ασβεστόλιθους και ασβεστοκονίαμα. Από τους περσικούς πολέμους και εξής η Νάξος αρχίζει να σημειώνει φθίνουσα πορεία και τούτο αντικατοπτρίζεται στην τέχνη της. Η λαμπρή αρχαϊκή ιδιομορφία έχει εκλείψει, ενώ επίσημα οικοδομήματα δεν ανεγείρονται. Εντούτοις, η κατασκευή μεμονωμένων έργων, όπως μια μαρμάρινη κόρη του 5ου αι. π.χ., ή η ίδρυση πύργων, τον όψιμο 4ο αι. και τον 3ο αι. π.χ., σε καίρια σημεία του νησιού (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Πύργος του Χειμάρρου), φανερώνουν ότι οι πόροι και η δημιουργική πνοή των Ναξίων δεν έχουν χαθεί ολοσχερώς. Πράγματι, ανάκαμψη σημειώνεται γύρω στα 315 π.χ., με την ένταξη του νησιού στο Κοινόν των Νησιωτών. Τότε το κέντρο της Νάξου μεταφέρεται ξανά προς την παραλία της Γρόττας. Η αγορά της πόλης έχει επισημανθεί στην περιοχή της Μητρόπολης. Με την πάροδο των χρόνων η σημασία του νησιού υποβαθμίζεται. Χρησιμοποιήθηκε μάλιστα από τους Ρωμαίους ως τόπος εξορίας. Ωστόσο, μερικά έργα της περιόδου, όπως επί παραδείγματι το άγαλμα του στρατηγού Αντώνιου ως νέου Διονύσου ή η προτομή του Γαλλιηνού, είναι εξαιρετικά. Η τελευταία αναλαμπή στην αρχαία ναξιακή κοινωνία έρχεται στο τέλος των Ρωμαϊκών χρόνων. Οι οικίες της πόλης απλώνονται σε μεγάλη έκταση και ορισμένες κοσμούνται με θαυμάσιες τοιχογραφίες και ψηφιδωτά. * Ειρήνη Λεγάκη, Αρχαιολόγος της ΚΑ ΕΠΚΑ 24 25

8 The emery of Naxos By Michalis Frangiskos* The emery (smirida or smirigli in Greek) is a rock that is found in the mountains of northeast Naxos. It is mined from the mines of the area (emery mines) and after a natural processing it is used as an abrasive and a scraper for metals, alloy glass, rocks and as a traction enhancer in roads and floorings. It consists of minerals, corundum, which gives the hardness and the abrasive qualities, haematite, magnetite, etc. History Emery is first mentioned by Herodotus. Recent evidence show that since the Neolithic-Early Cycladic period (5th millennium BC) emery is exported and used in the Cycladic area, for the production of Neolithic tools and later on for marble processing, or as an abrasive of figurines, utensils, or in rock carving (Archaeological Museum of Apeiranthos). During the Archaic period of course the use of emery is associated to the marble quarries, to the construction of temples and the emerging of plastic art of Kouroi in Naxos. Michalis Frangiskos Η σμύριδα της Νάξου Από τον Μιχάλη Φραγκίσκο* ΟΡΥΚΤΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ MINERAL WEALTH Η σμύριδα ή σμυρίγλι είναι ένα πέτρωμα που βρίσκεται μέσα στα βουνά της βορειοανατολικής Νάξου. Εξορύσσεται από τα ορυχεία (σμυριδωρυχεία) της περιοχής και μετά από φυσική κατεργασία χρησιμοποιείται ως λειαντικό και αποξεστικό για μέταλλα, κράματα γυαλί, πετρώματα και ως αντιολισθητικό σε δρόμους και δάπεδα. Αποτελείται από τα ορυκτά κορούνδιο, που του προσδίδει τη σκληρότητα και τις λειαντικές ιδιότητες, από αιματίτη, μαγνητίτη και άλλα. Το ιστορικό Αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο. Ήταν γνωστή στην αρχαιότητα ως «Ναξία ακόνη» και ως «Ναξία λίθον η τας ψήφους οι δακτυλιογλύφοι σμήχουσι». Νεότερα στοιχεία έδειξαν ότι από τη Νεολιθική-Πρωτοκυκλαδική εποχή (5η χιλιετία π.χ.) εξάγεται και χρησιμοποιείται στον κυκλαδικό χώρο, για νεολιθικά εργαλεία και αργότερα για την κατεργασία του μαρμάρου, λείανση ειδωλίων, σκευών, χάραξη βραχογραφημάτων (Αρχαιολογικό Μουσείο Απειράνθου). Ασφαλώς η χρήση της συνδέεται με τα λατομεία μαρμάρου κατά τους Αρχαϊκούς χρόνους, με την κατασκευή των ναών και με την πρωτοεμφάνιση της πλαστικής τέχνης των κούρων στη Νάξο. During the Frankish domination emery belonged to the feudal lords of the area and was shipped to Izmir, Venice and Marseille. This regime was preserved as well during the Ottoman rule, up until 1780 when mining and trading of emery was handed to the villages inhabitants. Despite the Ottoman recognition, the newly established Greek state thought of it as an alleged property of the Sultan that came rightfully to the Greek State. After many fights villagers were limited to mining, exclusively on behalf of the State that possessed the mining ownership and the trade monopoly. For many years emery had been the Greek exporting product with the most revenues for the Greek state. It was used as a guarantee for contracting international loans, for the establishment of the National Bank of Greece, for paying out debts and war reparations. During the First World War and the interwar period, the emery workers live in prosperity, enjoying the fruits of their hard work. During the First World War the emery mines were under the French occupation, in order for French to control the raw material that was necessary for the war industry. In the Second World War the island was surrendered to the Italians who robed the emery supplies, stopped mining and payments and led to famine and death of hundreds of emery workers. During the postwar years the state proved to be a poor manager and trader Κατά τη Φραγκοκρατία η σμύριδα ανήκει στους φεουδάρχες της περιοχής και έφθανε ως εμπόρευμα στα λιμάνια της Σμύρνης, Βενετίας, Μασσαλίας. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε και κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, ως το 1780 που η εξόρυξη και εμπορία αναγνωρίζεται ότι ανήκει στους κατοίκους των χωριών. Παρά την οθωμανική αναγνώριση το νέο Ελληνικό κράτος τη θεώρησε ως δήθεν ιδιοκτησία του Σουλτάνου που περιήλθε δικαιωματικά στο Ελληνικό Δημόσιο. Μετά από αγώνες οι χωρικοί περιορίστηκαν στο προνόμιο της εξόρυξης, για αποκλειστικό λογαριασμό του Δημοσίου που κατέχει τη μεταλλευτική κυριότητα και το μονοπώλιο της εμπορίας. Για πολλά χρόνια αποτέλεσε το εξαγώγιμο προϊόν της Ελλάδας που έφερνε τα περισσότερα έσοδα στο κράτος. Χρησιμοποιήθηκε ως εγγύηση για σύναψη διεθνών δανείων, για την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας, για αποπληρωμή χρεών και πολεμικών αποζημιώσεων. Οι σμυριδεργάτες ευημερούν, απολαμβάνοντας τους καρπούς της σκληρής δουλειάς τους, την εποχή του Α παγκοσμίου πολέμου και του μεσοπολέμου. Κατά τη διάρκεια του Α παγκόσμιου τα σμυριδωρυχεία ήταν υπό γαλλική κατοχή, για τον έλεγχο της πρώτης ύλης που ήταν απαραίτητη στην πολεμική βιομηχανία. Στο Β παγκόσμιο παραδοθήκαν στους Ιταλούς, που καταλήστεψαν τα αποθέματα, σταμάτησαν την εξόρυξη και τις πληρωμές, οδηγώντας στην πείνα και στο θάνατο εκατοντάδες σμυριδεργάτες

9 since it failed to make the necessary movements in the continuously developing global market of abrasives. Today the state buys a few tones of emery in order to meet the inhabitants insurance needs, and the underground mines closed. Mining Emery mining was performed by the residents of the following villages: Koronos, Apeiranthos, Skados, Messi, Danakos and Keramoti, in groups of 5-20 people that worked in the same underground gallery. They were autonomous working groups that share costs, specialties and work time, being democratic and cooperative The working conditions were primitive inside galleries. Using oil lamps, sledge hammers, chisels and the dangerous dynamite, having no ventilation, emery workers were working hard all day long in the bowels of the earth in order to extract a few emery stones, which they carried them on their backs all the way up to the Τα μεταπολεμικά χρόνια το κράτος αποδείχθηκε κακός διαχειριστής και έμπορος αφού δεν έκανε τις απαραίτητες κινήσεις στη συνεχώς εξελισσόμενη παγκόσμια αγορά των λειαντικών. Σήμερα αγοράζει λίγους τόνους σμύριδα για να καλύψει τις ασφαλιστικές ανάγκες των κατοίκων, ενώ τα υπόγεια ορυχεία έχουν πάψει να λειτουργούν. Η εξόρυξη Η εξόρυξη γινόταν από τους κατοίκους των χωριών: Κορώνου, Απειράνθου, Σκαδού, Μέσης, Δανακού, Κεραμωτής, σε ομάδες 5-20 ατόμων που εργάζονταν στη ίδια υπόγεια στοά. Επρόκειτο για αυτόνομες ομάδες εργασίας που καταμερίζονταν τα έξοδα, τις ειδικότητες το χρόνο εργασίας, λειτουργώντας δημοκρατικά και συνεργατικά.. Οι συνθήκες εργασίας στις στοές ήταν πρωτόγονες. Με το φως του λύχνου, χωρίς αερισμό, με βαριές, ματζακούπια, καλέμια και με την επικίνδυνη χρήση της δυναμίτιδας πάλευαν ολημερίς μέσα στα σπλάχνα της γης να ξεριζώσουν λίγες πέτρες σμυρίγλι, που surface. The same people with the help of animals were carrying the stones to the bays of Lionas or Moutsouna, and walking in the sea they were loading them with their hands into small ships. Cable railway From 1926 to 1929 the state constructed one of the biggest public works of the interwar period, the cable railway, in order to facilitate the transport of emery from mines to the port of Moutsouna. It consisted of a network of 72 iron pylons (up to 40 m), with a moving double wire-rope (18 km), and 170 small open trucks (hanging buckets) and two engine sheds. In the five stations of Pigi, Pezoules, Stravolagada (in the area of Koronos), Kakoriakas, Aspalathropos (in the area of Apeiranthos) the emery was weighted by the civil workers, and afterwards it was loaded in the cable railway in order to be transported to the open-air stores in Moutsouna. From there, the emery was loaded in ships that were usually not docked at the quay of Moutsouna, through a transloading system of wagons, big buckets and barges. The technology of the cable railway came from England, and it is a typical example of aerial cable transportation with small open trucks, that is rare although characteristic of the early 20th century. The construction was made of metal and stone, included interesting mechanical inventions and was adjusted to the steep landscape of mountainous Naxos. τις κουβαλούσαν με την πλάτη έξω στο φως. Οι ίδιοι, με τα ζώα, τις μετέφεραν στους όρμους του Λιώνα ή της Μουτσούνας και με τα χέρια, περπατώντας μέσα στη θάλασσα τις φόρτωναν στα πλοιάρια. Εναέριος σιδηρόδρομος Το το κράτος κατασκεύασε ένα από τα μεγαλύτερα δημόσια έργα του μεσοπολέμου, τον εναέριο σιδηρόδρομο, για να διευκολύνει τη μεταφορά της σμύριδας από τα ορυχεία στο λιμάνι της Μουτσούνας. Αποτελείτο από ένα δίκτυο 72 σιδηρών πυλώνων (ύψους ως 40 μέτρων), με κινούμενο διπλό συρματόσχοινο 28 29

10 The cable railway was in use until 1979, and then the transportation was made through the newly constructed roads of the island. Culture Hundreds of couplets (kotsakia), from folk poetry, combine the difficulties faced in work, mines, cable railway, and loading with love, life and death. Many poets, writers painters and composers have been inspired by the emery workers. Many documentaries have been filmed about the emery of Naxos as well as a motion picture, The Black Earth. Today, the ruins of the cable railway, the stations, the ports, and the deserted mines are a work of art situated in the rough natural landscape of Naxos mountains. An immense monument that crosses over the mountains of the island just like the wire-rope did. From Lionas to Moutsouna 18 χιλιομέτρων, από 170 βαγονέτα (κρεμασμένοι κουβάδες) και από δύο μηχανοστάσια κίνησης. Στους πέντε σταθμούς Πηγή, Πεζούλες, Στραβολαγκάδα (περιοχή Κορώνου), Κακόρυακας, Ασπαλαθρωπός (περιοχή Απειράνθου) γινόταν η ζύγιση και παράδοση της σμύριδας από τους εργάτες στο Δημόσιο, η φόρτωσή της στον εναέριο και η μεταφορά της στο προαύλιο-αποθήκες της Μουτσούνας. Από εκεί, με ένα σύστημα μεταφορτώσεων από βαγόνια σε μεγάλους κουβάδες και φορτηγίδες (μαούνες), φορτωνόταν στα πλοία που συνήθως δεν προσάραζαν στην προβλήτα της Μουτσούνας. Η τεχνολογία του εναερίου ήταν αγγλική και αποτελεί τυπικό δείγμα καλωδιακής εναέριας μεταφοράς με βαγονέτα, σπάνια αλλά χαρακτηριστική των αρχών του 20ού αιώνα. Η κατασκευή είναι από μέταλλο και πέτρα με ενδιαφέρουσες μηχανολογικές επινοήσεις και προσαρμογές στο απότομο ανάγλυφο της ορεινής Νάξου. Ο εναέριος λειτουργούσε ως το 1979, οπότε η μεταφορά αντικαταστάθηκε από την οδική στους νεοκατασκευασμένους δρόμους Πολιτιστικά Στη λαϊκή ποίηση των κατοίκων, εκατοντάδες κοτσάκια (δίστιχα) συνδυάζουν τις δυσκολίες της δουλειάς στα ορυχεία, στον εναέριο, στη φόρτωση με τον έρωτα, τη ζωή και το θάνατο. Πολλοί ποιητές, πεζογράφοι, ζωγράφοι και μουσικοσυνθέτες the visitor may visualize the history of emery; the fights of emery workers against the Franks and the newly established Greek state, against the state-employer, the party bosses, and the state s disregard. The visitor can visualize as well the struggle of emery workers for survival, as well as the disabled and dead people from the mines and the German Occupation. The cable railway and the stations infrastructure have been designated by the Ministry of Culture as monuments of Modern Greece. The restoration of the station of Stravolangada in Koronos and the mine of Sarantara in Koronos, as well as the Folklore Collection Museum in Koronos and the Geological Museum in Apeiranthos have been financially supported by the European Union Programmes, the local Communities and the Municipality. * Michalis Frangiskos Metal Mine Engineer - Metallurgist NTUA, Dr Engineer NTUA έχουν εμπνευστεί τα έργα τους από τους σμυριδεργάτες. Επίσης έχουν γίνει αρκετά ντοκιμαντέρ και μια κινηματογραφική ταινία «Η μαύρη γη». Σήμερα τα ερείπια των εγκαταστάσεων του εναερίου, των σταθμών, των λιμανιών, τα εγκαταλειμμένα ορυχεία αποτελούν από μόνα τους ένα έργο τέχνης στημένο στο τραχύ φυσικό τοπίο των βουνών της Νάξου. Ένα απέραντο μνημείο που περνά πάνω από τα βουνά, σαν το συρματόσχοινο, από τον Λιώνα ως τη Μουτσούνα, που καταγράφονται όλες οι ιστορικές μνήμες της σμύριδας, οι αγώνες των σμυριδεργατών κατά των Φράγκων, του νέου ελληνικού κράτους, κατά του κράτους-εργοδότη, των εργολάβων, των κομματαρχών, του κράτους της αδιαφορίας, ο μόχθος των σμυριδεργατών για την επιβίωση, οι σακατεμένοι και οι νεκροί των ορυχείων και της κατοχής. Επίσημα ο εναέριος και οι εγκαταστάσεις των σταθμών είναι κηρυγμένα από το υπουργείο Πολιτισμού ως μνημεία της Νεότερης Ελλάδας. Με τη βοήθεια Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, των τοπικών Κοινοτήτων και του Δήμου έχει αποκατασταθεί μέρος των εγκαταστάσεων στο σταθμό της Στραβολαγκάδας Κορώνου, το ορυχείο Σαραντάρα Κορώνου που είναι επισκέψιμα, καθώς το Οικομουσείο στην Κόρωνο και το Γεωλογικό μουσείο στην Απείρανθο. * Μιχάλης Φραγκίσκος Μηχανικός Μεταλλείων - Μεταλλουργός ΕΜΠ, Διδάκτωρ Μηχανικός ΕΜΠ 30 31

11 Ecotourism with bird observation By Nikos Promponas* An almost completely unknown, to many, aspect of tourism has been developing over recent years in Naxos: it is ecotourism, a more mild and compatible with sustainable development form of tourism. A large number of tourists around the planet, having tired of the sun-sea-sand vacation models, especially when they are not accompanied by an even bearable level of service offerings and infrastructure, is searching for new, more authentic forms of recreation, far from the traditional models. Their demands go hand in hand with ever-increasing environmental awareness and this drives them to discover ecotourist destinations. Namely, locations with natural wealth and high environmental and aesthetic quality and value. Without a doubt, Naxos could be characterized a bright field for ecotourism development: large in area, with a wide range of valuable habitats of dozens of representatives of Aegean fauna and flora. A unique asset of the island is its bird fauna: 278 species of birds from 52 families, with 68 of those ΠΑΝΙΔΑ Οικοτουρισμός με παρατήρηση πουλιών Από το Νίκο Προμπονά* Nikos Promponas FAUNA Μια σχεδόν άγνωστη -στους πολλούς- πτυχή του τουρισμού αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια και στη Νάξο: είναι ο οικοτουρισμός, μια πιο ήπια και συμβατή με την αειφόρο ανάπτυξη μορφή τουρισμού. Μεγάλος αριθμός τουριστών σε όλο τον πλανήτη, έχοντας κουραστεί από μοντέλα όπως «Ήλιος-θάλασσα-παραλία», όταν μάλιστα δε συνοδεύονται από ένα -έστω υποφερτό- επίπεδο προσφερόμενων υπηρεσιών και υποδομών, αναζητά νέες, πιο αυθεντικές μορφές αναψυχής, μακριά από τα κλασσικά πρότυπα. Τότε οι απαιτήσεις τους συνδυάζονται με τη διαρκώς αυξανόμενη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και τους οδηγούν στην αναζήτηση οικοτουριστικών προορισμών. Περιοχών, δηλαδή, με φυσικό πλούτο και υψηλή περιβαλλοντική και αισθητική ποιότητα και αξία. Η Νάξος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αβίαστα ως λαμπρό πεδίο ανάπτυξης του οικοτουρισμού: μεγάλη σε έκταση, με πλήθος αξιόλογων βιοτόπων όπου επιβιώνουν δεκάδες εκπρόσωποι της Αιγαιοπελαγίτικης πανίδας και χλωρίδας. Ξεχωριστό «προσόν» της, η πλούσια ορνιθοπανίδα της: 278 είδη πουλιών, από 52 οικογένειες, με 68 από αυτά να φωλιάζουν κάθε χρόνο στο νησί, όταν σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια έχουν καταγραφεί 442 είδη. Αποτελεί δηλαδή nesting on the island annually, while in all of Greece a total of 442 species has been recorded. Thus, it is an almost ideal environment for the winged representatives of the Greek fauna as well as for the rare and random visitors from the rest of Europe and Asia. Among them are many rare and endangered species, which reproduce here or use the island as a landmark in their migratory journeys. The ornithological value of Naxos has, of course, been well-known for many years, through research and studies that went public, but only in the past few years has it become more widely known, slowly and cautiously attracting the first birdwatchers. This special category of tourists could play an important part in the increase in income of the Naxians, and not necessarily only for those who work in the tourism sector. At the same time, it could help the practical and meaningful protection and management of the environment, intervening and shaping the trends and characteristics of the local communities and government bodies, the businessmen and even the visitors. There are many successful examples of this in Greece, such as those of Lesvos, Crete, Lake Kerkini and the Evros river delta, each an ecotourist destination with steadily increasing number of visitors throughout all the seasons of the year. However, there ένα σχεδόν ιδανικό περιβάλλον για τους φτερωτούς εκπρόσωπους της ελληνικής πανίδας καθώς και για τους σπάνιους ή τυχαίους επισκέπτες από την υπόλοιπη Ευρώπη και την Ασία. Ανάμεσα τους πολλά σπάνια ή Όρνιο - Gyps fulvus απειλούμενα είδη που αναπαράγονται ή χρησιμοποιούν το νησί ως σταθμό στα μεταναστευτικά τους ταξίδια. Η ορνιθολογική αξία της Νάξου είναι βέβαια γνωστή από πολλά χρόνια, μέσω ερευνών και μελετών που είδαν το φως της δημοσιότητας, αλλά μόλις τα τελευταία χρόνια έγινε ευρύτερα γνωστή, προσελκύοντας δειλά-δειλά τους πρώτους παρατηρητές πουλιών (birdwatchers). Αυτή η ειδική κατηγορία τουριστών θα μπορούσε να συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση του εισοδήματος των Ναξιωτών, όχι απαραίτητα μόνο όσων απασχολούνται στον τουρισμό, συμβάλλοντας παράλληλα στην έμπρακτη και ουσιαστική περιβαλλοντική προστασία και διαχείριση, παρεμβαίνοντας και διαμορφώνοντας τις τάσεις και τα χαρακτηριστικά των τοπικών κοινωνιών και των φορέων, των επιχειρηματιών αλλά και των ίδιων των επισκεπτών. Τα επιτυχημένα παραδείγ- PHOTO BY G. GAVALAS 32 33

12 needs to be more appropriate management, based on 2 basic axes: environmental protection and economic viability. Where, though, and how, will visitors be able to enjoy the birds through observation on our Cycladic island? In all the types of habitats that the birds have of course, which are generously scattered throughout Naxos. Some of the most important habitats, whose importance is based strictly on the number of birds that inhabit them, are the following: Egrets, Waterfowl, Terns, and Waders in the lagoons of Aliki, Aghios Prokopios, Mikri Vigla and Glyfada, at the states of Potamides, Agiassos and Kalantos, at the mouths of the streams of Eggares and Apollonas and at the reservoirs of Eggares and Faneromeni. Seabirds and Gulls at all the capes at the port of Chora. Birds that prefer groves and the oak groves of Tragaia, Lionas and Moutsouna, and the stands of oaks at Zas and Kinidaros. Another important habitat is the pine grove in Sangri. Small birds that inhabit scrub and brushwood in Zas, Fanari, Mavrovouni and Ai-Lias. Predator and mountain birds in Zas, Anathematistra, Fanari, Koronos, Plateia Rahi and Ai-Lias. Nevertheless, it is completely natural to come across and observe many species of birds in other, smaller habitats. For example, the Griffon Vulture or Skanias (Gyps fulvus), an impressive, carrion-eater, bird of prey, is found in almost all the ecosystems of the island in search for nourishment. The beautiful nature of Naxos is here. It waits for us to explore, become acquainted with, enjoy and protect its birds and all its living organisms, with ways and solutions that will contribute Φοινικόπτερο - Phoenicopterus roseus to their longevity. * Nikos Promponas, Hellenic Ornithological Society PHOTO BY A. GAITANAKIS ματα είναι πολλά, αρκετά πλέον και από τον ελλαδικό χώρο όπως της Λέσβου, της Κρήτης, της λίμνης Κερκίνης και του δέλτα του ποταμού Έβρου, ξεχωριστών οικοτουριστικών προορισμών που δέχονται σταθερά έναν αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών, όλες τις εποχές του χρόνου. Απλά θα πρέπει να υπάρξει μια καταλληλότερη διαχείριση, στηριγμένη σε 2 βασικούς άξονες, την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομική βιωσιμότητα. Πού όμως και πώς θα μπορέσουν να απολαύσουν τα πουλιά, μέσω της παρατήρησης τους στο Κυκλαδονήσι μας; Μα φυσικά σε όλους τους τύπους βιοτόπων που αυτά χρησιμοποιούν, οι οποίοι είναι απλόχερα διάσπαρτοι στη ναξιακή φύση. Αν πρέπει να αναφέρουμε κάποιους από τους σημαντικότερους, τότε η επιλογή γίνεται αυστηρά από τον αριθμό των ειδών που έχουν καταγραφεί σε αυτούς: Ερωδιοί, υδρόβια, γλαρόνια και παρυδάτια στις λιμνοθάλασσες Αλυκή, Αγίου Προκοπίου, Μικρής Βίγλας και Γλυφάδας, στα έλη Ποταμίδες, Αγιασσού και Καλαντού, στις εκβολές των χειμάρρων Εγγαρών και Απόλλωνα και στις λιμνοδεξαμενές Εγγαρών και Φανερωμένης. Θαλασσοπούλια και γλάροι σε όλα τα ακρωτήρια και στους κάβους και στο λιμάνι της Χώρας. Πουλιά των αγρών και των ανοικτών εκτάσεων στους κάμπους του Μπαούζη, των Εγγαρών, και στο Λιβάδι. Πουλιά που προτιμούν τους ελαιώνες και τα δρυοδάση στους ελαιώνες της Τραγαίας, του Λιώνα και της Μουτσούνας και στις συστάδες βελανιδιών στο Ζα και στον Κινίδαρο. Σημαντικός βιότοπος είναι και το άλσος με πεύκα στο Σαγκρί. Μικρά πουλιά που επιβιώνουν σε θαμνώνες και φρυγανότοπους, στο Ζα, στο Φανάρι, στο Μαυροβούνι και στον Αη-Λιά. Αρπακτικά πουλιά και πουλιά των βουνών, στο Ζα, στην Αναθεματίστρα, στο Φανάρι, στον Κόρωνο, στην Πλατειά Ράχη και στον Αη-Λιά. Ωστόσο είναι απολύτως φυσιολογικό να συναντήσουν και να καταγράψουν αρκετά είδη πουλιών και σε άλλους, μικρότερους βιότοπους. Όπως για παράδειγμα το Όρνιο ή Σκανιάς (Gyps fulvus), αυτό το επιβλητικό πτωματοφάγο αρπακτικό πουλί που απαντάται σχεδόν σε όλα τα οικοσυστήματα του νησιού, αναζητώντας την τροφή του. Η πανέμορφη φύση της Νάξου είναι εδώ. Μας περιμένει να την εξερευνήσουμε, να γνωρίσουμε, να απολαύσουμε και να προστατέψουμε τα πουλιά και όλους τους ζωντανούς οργανισμούς της, με τρόπους και λύσεις που θα συμβάλλουν στην μακροημέρευση τους. * Νίκος Προμπονάς, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 34 35

13 The rare flora of Naxos at risk By George Sfikas* When I was asked to write something about the wildflowers of Naxos, I hesitated, for two reasons: the one reason is that I am not a specialist on the endemic plants of Naxos, and the other is that, due to intensive stock raising, the rare types of Naxian flora are now scarce and threatened by total extinction, so much that, if we were to display them in a magazine, it would be like daring collectors to finish them off, collecting every last sample. Viewing this subject in a different light now, I thought that by making some of the rare flora of Naxos known, I may cause awareness and mobilization for their salvation, with the development of protected and fortified micro-reserves, as is done in other countries. In this way, we may be able to save them; Otherwise, they are doomed to extinction due to human greed and indifference. Certain Naxian wildflowers grow only on the island and nowhere else in the world. They are the following: George Sfikas ΧΛΩΡΙΔΑ Η σπάνια χλωρίδα της Νάξου σε κίνδυνο Από τον Γιώργο Σφήκα* FLORA Όταν μου ζητήθηκε να γράψω κάτι για τα αγριολούλουδα της Νάξου δίστασα, για δύο λόγους: ο ένας λόγος είναι ότι δεν είμαι ειδικός στα αυτοφυή φυτά της Νάξου και ο άλλος ότι, λόγω της εντατικής κτηνοτροφίας, τα σπάνια είδη της Ναξιακής χλωρίδας είναι πλέον δυσεύρετα και απειλούνται με ολοκληρωτική εξαφάνιση, σε τέτοιο βαθμό, που το να τα προβάλλουμε μέσα από ένα περιοδικό είναι σαν να προκαλούμε κάποιους συλλέκτες να τα αποτελειώσουν, συλλέγοντας και τα τελευταία δείγματά τους. Βλέποντας τώρα το θέμα από μιάν άλλη σκοπιά, σκέφθηκα πως, κάνοντας γνωστά ορισμένα από τα σπάνια φυτά της Νάξου, ίσως προκαλέσω κάποια ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση για τη σωτηρία τους, με την ανάπτυξη ορισμένων προστατευομένων και περιφραγμένων μικρορεζερβών, όπως γίνεται σε άλλες χώρες. Έτσι, ίσως τα σώσουμε αφού, έτσι κι αλλιώς, είναι καταδικασμένα να εξαφανισθούν, από την ανθρώπινη απληστία και αδιαφορία. Ορισμένα από τα αγριολούλουδα της Νάξου φυτρώνουν μόνο σ αυτό το νησί και πουθενά αλλού σ όλην την υδρόγειο. Τα φυτά αυτά είναι τα εξής : Cerastium runemarkii (Κεράστιο του Ρούνεμαρκ): Είναι ένα μικρό πολυετές φυτό της Οικογένειας Καρυοφυλλίδες με λευκά ανθάκια. Erysimum naxense (Ερύσιμο το Νάξειο): Είναι είδος άγριας κίτρινης βιολέτας Cerastium runemarkii: A small perennial plant of the Caryophyllidae subclass with white flowers. Erysimum naxense: A kind of wild yellow violet that grows on rocks and cliffs. Bupleurum aira: A plant of the Umbelliferae family with small yellow flowers that grows in the central mountains and at Psili Ammos. Symphytum naxicola: An herbaceous and hairy plant with small, whitish flowers, which is found in northern Naxos and the central mountain range. Scutellaria naxensis: Another local endemic with a tall and upright shoot and small brown flowers. It grows in the main mountain range and in northern Naxos. Another group of rare Naxian plants are those which grow exclusively in Naxos and one or two more neighboring Cycladic islands. Verbascum adeliae:a kind of mullein with haired leaves and tall stems at the edge of which yellow flower trusses form. It is unique to Naxos and Amorgos. Asperula abbreviata: A small, perennial plant with many small flowers that grows only in Naxos and Amorgos. Campanula calaminthifolia: A native of Naxos and Folegandros. It is a perennial plant and grows on cliffs and rocks. Its flowers look like small, sky blue bells. που φυτρώνει στα βράχια και στους γκρεμούς. Bupleurum aira (Βούπλευρο η αίρα): Είναι ένα φυτό της οικογένειας των Σκιαδανθών με μικρά κίτρινα ανθάκια που φυτρώνει στην κεντρική οροσειρά αλλά και στην Ψιλή Άμμο. Symphytum naxicola (Σύμφυτο το Νάξειο): Είναι ένα ποώδες και τριχωτό φυτό με μικρά, λευκωπά ανθάκια, που το βρίσκουμε στη Βόρεια Νάξο και στην Κεντρική οροσειρά. Scutellaria naxensis (Σκουτελλάρια της Νάξου): Ένα ακόμα τοπικό ενδημικό του νησιού, με βλαστό ψηλό, όρθιο και μικρά, καφετιά ανθάκια. Φυτρώνει στην κύρια οροσειρά και στη Βόρεια Νάξο. Άλλη ομάδα σπανίων φυτών της Νάξου είναι αυτά που φυτρώνουν μόνο στη Νάξο και σ ένα - δύο άλλα γειτονικά νησιά των Κυκλάδων. Verbascum adeliae (Βερμπάσκο της Αδέλιας): Ένα είδος φλώμου ή σπλώνου με μαλλιαρά φύλλα και ψηλό βλαστό, που στο άκρο του σχηματίζεται ένας βότρυς από κίτρινα λουλούδια. Υπάρχει μόνο στη Νάξο και στην Αμοργό. Asperula abbreviata (Ασπέρουλα η τετμημένη): Ένα πολυετές, μικρό φυτό με πολλά μικρά άνθη, που φυτρώνει μόνο στη Νάξο και στην Αμοργό. Campanula calaminthifolia (Καμπανούλα η καλαμινθόφυλλη): Ένα ενδημικό της Νάξου και της Φολεγάνδρου. Είναι πολυετές φυτό και φυτρώνει στους γκρεμούς και τα βράχια. Τα άνθη του μοιάζουν σαν γαλάζια καμπανάκια. Εκτός από τα παραπάνω μοναδικά στον κόσμο φυτά υπάρχουν και άλλα, λι

14 Aside from the above unique plants, there are more, less rare ones, which are just as precious and worthy of protection. One of these is the Galanthus ikariae subspecies snogerupii, a type that exists only in Skyros, Andros and Naxos. Other plants that are endemic to the Aegean and the Cyclades are the Allium luteolum, Hymenonema graecum, Bolanthus graecus, Corydalis integra, etc. Finally, many Naxian flora, which are neither rare nor endemic, are nevertheless beautiful, such as the Colchicum variegatum, the Mandragora autumnalis, the Scilla bifolia, the Crocus laevigatus and many more. How did these plants manage to survive until now, after centuries of abuse by man and his flocks? Some of them survived because they are bitter and toxic, such as the Colchicum variegatum. Others survived because they grow in inaccessible cliffs and gorges, such as the Campanula calaminthifolia. And others are hairy and undigestable by animals, such as the Verbascum adeliae. We see, therefore, that besides the difficulties, certain rare Naxian and Cycladic flora manage to survive. Who knows, though, how many more species once existed on the island and are now lost due to our foolish and abusive treatment of them? * George Sfikas, Painter-writer, expert of the Greek flora γότερο σπάνια, που όμως είναι το ίδιο πολύτιμα και άξια προστασίας. Ένα από αυτά είναι ο Γάλανθος του Σνογκερούπ (Galanthus ikariae υποείδος snogerupii) είδος που υπάρχει μόνο στη Σκύρο, στην Άνδρο και στη Νάξο. Άλλα ενδημικά του Αιγαίου και των Κυκλάδων είναι τα Allium luteolum, Hymenonema graecum, Bolanthus graecus, Corydalis integra κ.λπ. Τέλος αρκετά φυτά της Νάξου, χωρίς να είναι σπάνια ή ενδημικά, δεν παύουν να είναι πανέμορφα, όπως το Κολχικό το πεποικιλμένο (Colchicum variegatum), ο Μανδραγόρας (Mandragora autumnalis), η Σκίλλα η δίφυλλη (Scilla bifolia), ο Κρόκος ο λείος (Crocus laevigatus) και πολλά άλλα. Πώς κατάφεραν όλα αυτά να επιβιώσουν ως τις μέρες μας, ύστερα από κακομεταχείριση αιώνων της Ναξιακής χλωρίδας και βλάστησης από τον άνθρωπο και τα κοπάδια του; Ορισμένα τη γλύτωσαν γιατί είναι πικρά και δηλητηριώδη όπως το Colchicum variegatum. Άλλα επιβίωσαν γιατί φυτρώνουν σε απρόσιτους γκρεμούς και φαράγγια, όπως η Campanula calaminthifolia. Άλλα πάλι είναι μαλλιαρά και δύσπεπτα για τα ζώα, όπως το Verbascum adeliae. Βλέπουμε λοιπόν ότι, παρά τις δυσκολίες, ορισμένα σπάνια φυτά της Νάξου και των Κυκλάδων καταφέρνουν να επιζούν. Ποιος ξέρει όμως και πόσα άλλα είδη υπήρχαν στο νησί και χάθηκαν, λόγω της άφρονης κακομεταχείρισής τους από μας; * Γιώργος Σφήκας, Ζωγράφος-συγγραφέας, ερευνητής της ελληνικής χλωρίδας 38 39

15 Chora As the ship draws closer to the beautiful port of Naxos, the first impression you get from Chora will be imprinted on your mind forever! Portara, the huge marble gate, a remnant of the Apollo s temple which was never finished, will capture your sight. Unique and impressive as it is, Portara stands imposingly since centuries on the islet Palatia, always open to the Naxos guests who crowd in when it is bathed in the light of the sunset, to capture it in a picture. Built around the hill of the medieval castle Marco Sanudo, Chora carries the memories of another age, which is testified by the important monuments that are spread throughout the island. In both of the two older districts of the town which are built on the hill, in Bourgo and Kastro (meaning castle), you will admire unique Venetian buildings and monuments, the Jesuits, Capuchins and Ursulines monasteries, impressive mansion houses with Venetian elements scattered in the labyrinthine alleys, churches and neighbourhoods with a rich history. North of the town is the region Grotta, where the remains of the antique Naxos of the Classic ages are visible on the bottom of the sea. On the south end of the beautiful Cycladic ΧΩΡΙΑ & ΟΙΚΙΣΜΟΙ Χώρα Καθώς το πλοίο πλησιάζει το όμορφο λιμάνι της Νάξου, η πρώτη εντύπωση από τη Χώρα θα σας μείνει αξέχαστη, καθώς το βλέμμα σας θα μαγνητίσει η Πορτάρα, η γιγαντιαία μαρμάρινη πύλη, απομεινάρι του ναού του Απόλλωνα, που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Μοναδική και εντυπωσιακή, η Πορτάρα στέκεται επιβλητική εδώ και αιώνες πάνω στο μικρό νησάκι «Παλάτια», πάντα ανοιχτή για τους επισκέπτες που συρρέουν να την αιχμαλωτίσουν σε μία φωτογραφία, λουσμένη από το φως του ηλιοβασιλέματος. Κτισμένη γύρω από το λόφο του μεσαιωνικού Κάστρου του Μάρκου Σανούδου, κουβαλάει τις μνήμες μίας άλλης εποχής, που μαρτυρούν τα σημαντικά μνημεία που θα βρείτε διάσπαρτα στην πόλη. Στις δύο παλιότερες συνοικίες της πόλης πάνω στον λόφο, στον Μπούργκο και στο Κάστρο, θα θαυμάσετε μοναδικά ενετικά κτίσματα και μνημεία, τα μοναστήρια των Ιησουιτών, των Καπουτσίνων και των Ουρσουλινών, εντυπωσιακά αρχοντικά με βενετσιάνικα οικόσημα διάσπαρτα στα δαιδαλώδη σοκάκια, ναούς και γειτονιές με πλούσια ιστορία. Στο βόρειο τμή

16 town, you will see the Aghios Georgios beach, an organized, leeward beach with golden sand and modern water sports facilities. Chora, the capital town of the island, supplies all modern facilities as well as plenty of services, while it has a rich market, many entertainment options, restaurants, ouzeri (taverns serving meze, which is traditional small dishes, accompanied by ouzo), and is ideal to go for walking, not only in the small alleys with the snow-white houses, but also on the coastal road, which bustles with life. μα της πόλης βρίσκεται η περιοχή Γρόττα, όπου τα λείψανα αρχαίων κτισμάτων της πόλης της Νάξου των Κλασικών χρόνων διακρίνονται στον πυθμένα της θάλασσας. Στα νότια της όμορφης κυκλαδίτικης πολιτείας, θα συναντήσετε την παραλία του Αγίου Γεωργίου, μία χρυσαφένια, οργανωμένη πλαζ, προστατευμένη από Chora Where to stay: Chateau Zevgoli (p. 17), Apollon Hotel (p. 17), Hotel Adriani (p. 41) Where to eat: Meze meze (p. 109), Il Girasole (p. 115), East West (p.117) For a coffee or drink: Braziliana (p. 43), La Vigne (p. 117) For travel services: Zas Travel (p. 13), Naxos Tours (p. 91), Naxos Travel Agency (p. 77), Autotour (p. 41) Where to go shopping: The Old Bookshop (p. 75), Koufopoulos cheese products (p. 111), Union of Agricultural Cooperatives of Naxos (p. 105), Valindras Naxos Kitron (p. 47), Butterfly (p. 121), Rentez Vous (p. 117), Mathiasos pastry shop (p. 115), To Kosmima (p. 43), Tsakoniatis (p. 121) More options on pages Χώρα Πού να μείνετε: Chateau Zevgoli (σ. 17), Απόλλων (σ. 17), Ανδριανή (σ. 41) Πού να φάτε: Μεζέ μεζέ (σ. 109), East West (σ. 117), Ιl Girasole (σ. 115) Για καφέ ή ποτό: Βραζιλιάνα (σ. 43), Το αμπέλι (σ. 117) Για ταξιδιωτικές υπηρεσίες: Zas Travel (σ. 13), Naxos Tours (σ. 91), Naxos Travel Agency (σ. 77), Autotour (σ. 41) Πού να ψωνίσετε: Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου (σ. 105), Το παλιό βιβλιοπωλείο (σ. 75), Κουφόπουλος-Τυροκομία Νάξου (σ. 111), Βαλληνδράς Κίτρο Νάξου (σ. 47), Butterfly (σ. 121), Ραντεβού (σ. 117), Μαθιάσος ζαχαροπλαστεία (σ. 115), Το Kόσμημα (σ. 43), Τσακονιάτης (σ. 121) Περισσότερες επιλογές στις σελίδες τους ανέμους, όπου διατίθεται και σύγχρονος εξοπλισμός για θαλάσσια σπορ. Ως πρωτεύουσα του νησιού, η Χώρα, παρέχει όλες τις σύγχρονες ανέσεις, καθώς και πληθώρα υπηρεσιών, ενώ διαθέτει πλούσια αγορά, πολλές επιλογές για διασκέδαση, εστιατόρια, ουζερί, μεζεδοπωλεία και προσφέρεται για περιπάτους τόσο στα μικρά δρομάκια με τα κατάλευκα σπίτια, όσο και στον παραλιακό δρόμο, που σφύζει από ζωή. To Kosmima Jewellery - Vasilis Kotsos Papavassiliou st. Tel Orders Accepted Red Guidebooks Traditional Naxos Coffeeshop Fresh fruit juices, milk, coffee Please ask to taste our homemade pies, based on local recipes and exquisite sandwiches. We collect and pack, natural herbs of Naxos, dried fruits also. Φρέσκοι χυμοί - καφέδες Ζητήστε να δοκιμάσετε τις πίτες μας από τοπικές συνταγές & τα υπέροχα σάντουίτς μας Συλλέγουμε & συσκευάζουμε φυσικά βότανα της Νάξου. George Maitos Ar. Protopapadaki St. Naxos Town Tel: , 24766

17 Naxos, the most verdant Cycladic island is spread in an enormous area of 448 square kilometers. In these lands, which are blessed by God Dionysos according to tradition, you will discover 22 traditional villages of exceptional beauty. Time is never enough to explore all the beauties of these magnificent villages which have kept their traditional character unspoiled during the centuries. Hidden on the massifs or in the island s inland, the villages will take you to another age; they won t let you leave any spot of the island unexplored, no tower and no castle unvisited, no alley without to stroll in it Villages which are worth to visit in the municipality of Drymalia: Filoti Filoti, the largest in population village of Naxos but also of all the Cycladic islands, is built amphitheatrically on the foot of the highest mountain of Cyclades, the mountain Zas. Take a rest at the big central square under the shadow of the big plane tree and enjoy your coffee in one of the picturesque kafeneia (Greek traditional cafés) around the square. Within a short distance, you will see the church Panagia Filotitissa (Our Lady Filotitissa), with the fabulous sculpted ΧΩΡΙΑ & ΟΙΚΙΣΜΟΙ Στην τεράστια έκταση των 448 τετραγωνικών χιλιομέτρων που απλώνεται το πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων, η Νάξος, θα ανακαλύψετε 22 παραδοσιακά χωριά μοναδικής ομορφιάς, σε τόπους ευλογημένους από το θεό Διόνυσο, όπως θέλει η παράδοση. Ο χρόνος δεν είναι ποτέ αρκετός για να εξερευνήσετε τα χωριά που διατηρούν αναλλοίωτο τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα εδώ και αιώνες. Κρυμμένα στους ορεινούς όγκους ή στην ενδοχώρα του νησιού, θα σας ταξιδέψουν σε μία άλλη εποχή, προκαλώντας σας να μην αφήσετε καμία γωνιά ανεξερεύνητη, κανέναν πύργο και κάστρο που να μη δείτε, κανένα σοκάκι που να μην περπατήσετε Στο Δήμο Δρυμαλίας αξίζει να επισκεφθείτε τα χωριά: Φιλότι Πού να μείνετε: Ξενώνας Βασιλική (σ. 47) Μουσείο: Συλλογή Ελληνικών Νομισμάτων (σ. 77) Filoti Where to stay: Vassiliki Guest House (p. 47) Museum: Collection of Hellenic Currencies (p. 77) Φιλότι Χτισμένο αμφιθεατρικά στους πρόποδες του ψηλότερου βουνού των Κυκλάδων, του Ζα, βρίσκεται το μεγαλύτερο σε πληθυσμό χωριό της Νάξου αλλά και ολόκληρων των Κυκλάδων, το Φιλότι. Ξεκουραστείτε στη μεγάλη κεντρική πλατεία κάτω από τη φυσική σκιά που προσφέρει ο μεγάλος πλάτανος και απολαύστε με ηρεμία τον καφέ σας, που προσφέρουν τα γραφικά καφενεδάκια που θα βρείτε γύρω από την πλατεία. Σε μικρή απόσταση θα συναντήσετε την Παναγία την bell tower, as well as the impressive Barotsi tower, which was built at the time when the village was a Venetian feud. The village s trade is well developed; there is a big market, banks, cafés, restaurants and a sport center. Follow the path that commences at the village (you will find a sign there) and leads to the Zas cave, where the oldest traces of life were found ( years). From Filoti, begins another road which will lead you after 15 km to the Cheimarros tower (Cheimarros means torrent ), one of the most important monuments of the island; it is made of local marble and its height reaches up to 15 m. If you continue southward, you will see the Kalantos beach, a leeward beach, which is the southernmost point of the island. Φιλοτίτισσα, με το υπέροχο γλυπτό καμπαναριό, καθώς και τον επιβλητικό Πύργο του Μπαρότσι, που κτίσθηκε στην εποχή που το χωριό αποτελούσε φέουδο των Ενετών. Το χωριό είναι ανεπτυγμένο εμπορικά, καθώς διαθέτει μεγάλη αγορά, τράπεζες, καφετέριες, εστιατόρια, αλλά και αθλητικό κέντρο. Ακολουθήστε το μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό (θα βρείτε σχετική σήμανση) και οδηγεί στο σπήλαιο Ζα, όπου βρίσκονται κάποια από τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης, χρόνων. Από το Φιλότι ξεκινά επίσης δρόμος που μετά από 15 χιλιόμετρα θα σας οδηγήσει στον Πύργο Χειμάρρου, ένα από τα πια σημαντικά κλασικά μνημεία της Νάξου, με ύψος 15 μ., κτισμένος από ναξιώτικο μάρμαρο. Συνεχίζοντας νότια θα συναντήσετε την πιο απάνεμη παραλία του νησιού, τον Καλαντό, που αποτελεί και το νοτιότερο σημείο της Νάξου

18 Chalki Chalki is located in the centre of the Tragea basin and it is the most fertile area of Naxos with large olive groves. In the past, Chalki used to be the trade center of the island, whereas today, it is the seat of the municipality of Drymalia. The neoclassic mansion houses which are spread in Chalki - Χαλκί Where to go shopping - Πού να ψωνίσετε: Valindras kitron distillery (p. 47), Edem (p. 47) its alleys, the towers and the Byzantine churches give evidence to the prosperous days of the past. In Chalki, you should definitely visit the traditional citron distillery and go for a walk in its interesting market. Chalki s market seems to have been reborn. The restoration of the old buildings shows a special artistry, while the local professionals propose unique, and above all tasteful products. Here, old time s prestige seems to have found back its strings. Moreover, visit the Barotsi-Gratsia Tower, as well as the Byzantine and post-byzantine churches of the region with their impressive frescoes. Χαλκί Το Χαλκί βρίσκεται στο κέντρο του λεκανοπεδίου της Τραγέας, το πιο εύφορο κομμάτι της Νάξου με τους απέραντους ελαιώνες. Παλιότερα αποτελούσε το εμπορικό κέντρο του νησιού, ενώ σήμερα είναι η έδρα του Δήμου Δρυμαλίας. Τα νεοκλασικά αρχοντικά που θα συναντήσετε διάσπαρτα στα δρομάκια του, οι πύργοι και οι βυζαντινές εκκλησίες μαρτυρούν την ακμή του παρελθόντος. Στο Χαλκί αξίζει να περπατήσετε στην ενδιαφέρουσα αγορά του και να επισκεφθείτε το παραδοσιακό αποστακτήριο κίτρου. Η αγορά του Χαλκίου φαίνεται πως ξαναγεννιέται, η αποκατάσταση των παλιών κτισμάτων συντελείται με ιδιαίτερο μεράκι και οι επαγγελματίες εδώ προτείνουν ξεχωριστά, κυρίως καλόγουστα προϊόντα. Επίσης, μπορείτε να θαυμάσετε τον Πύργο Μπαρότσι-Γρατσία, καθώς και τις βυζαντινέςμεταβυζαντινές εκκλησίες της περιοχής με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες

19 48 49

20 Damarionas Near Chalki, you can visit Damarionas, with the settlements Vourvouria and Damalas (where the restored oil-press and the traditional pottery workshop are to see); visit also the restored Bazeos Castle, where the events of the Naxos Damalas - Δαμαλάς Where to go shopping - Πού να ψωνίσετε: Naxos Pottery Workshop (p. 121) Festival are housed every summer. The coastal settlement Agiassos, in the southern part of the island is a summer holidays resort and belongs also to Damarionas. Moni The historic village Moni is renown for its textile production, as well as for the wood carving workshop, where beautiful pieces of art are made of olive wood; not only ornaments, but also tools of usage. If you visit the village, do not forget to stop at the church Panagia Drosiani (Our Lady Drosiani), which is one of the most important monuments of the old-christian period. Keramoti Keramoti is built close to the springs of the river Xerotagari (meaning dry handwooven bag ; don t be deceived by the name of the river, it is the only river that is full of water throughout the year), which provides water to Chora, and is Δαμαριώνας Κοντά στο Χαλκί, επισκεφθείτε το Δαμαριώνα, με τους οικισμούς Βουρβουριά και Δαμαλά (όπου θα δείτε και το αποκατεστημένο λιοτρίβι και το παραδοσιακό αγγειοπλαστείο), και θαυμάστε τον αποκατεστημένο πύργο του Μπαζαίου, όπου φιλοξενούνται κάθε καλοκαίρι οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Νάξου. Στο Δαμαριώνα ανήκει και ο παραθεριστικός παραθαλάσσιος οικισμός της Αγιασσού, στα νότια του νησιού. Μονή Το ιστορικό χωριό της Μονής είναι διάσημο για την παραγωγή υφαντών, καθώς και για το εργαστήρι ξυλογλυπτικής, όπου φιλοτεχνούνται όχι μόνο διακοσμητικά, αλλά και χρηστικά εργαλεία από ξύλο ελιάς. Στην περιοχή αξίζει επίσης να κάνετε μία στάση στην Παναγιά τη Δροσιανή, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Κεραμωτή Κτισμένη κοντά στις πηγές του ποταμού το Ξεροταγάρι (μην σας ξεγελάσει η ονομασία του ποταμού, είναι το μόνο ποτάμι που έχει νερό καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου!), από τις πηγές του οποίου τροφοδοτείται με νερό η Χώρα, η Κεραμωτή αξίζει λίγο από το χρόνο σας. Χαρακτηριστική είναι η πέτρινη γέφυρα του χωριού με τη σκιερή πέργκολα. Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε το θυμαρίσιο μέλι, που definitely worth a visit! What is characteristic in this village is a bridge made of stone with a pergola which offers a shadowy walk to passengers. Don t omit to taste the local thyme honey, which is considered to be the best honey of the island. Koronos Koronos is one of the widest known emery villages of Naxos and it is located approximately 30 kilometers northeast of Chora. Stone paved alleys, whitewashed courtyards, beautiful houses of island architecture with wooden balconies, steps that connect the different neighbourhoods, shadowy plane trees and poplar trees and picturesque kafenia (greek traditional cafés) compose the scenery of this beautiful village. The village is one of the biggest villages among those built in the island s highlands. Hidden in rich vineyards, it impresses with its interesting architecture and street layout. Within a short distance from Koronos, on the way to Lionas, you will see the emery mines, the old admirable facilities for the transportation of the mineral and the overhead railway that was once used to carry the emery λέγεται ότι είναι το καλύτερο όλου του νησιού. Κόρωνος Η Κόρωνος αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά σμυριδοχώρια της Νάξου και βρίσκεται ΒΑ της χώρας σε απόσταση περίπου 30 χιλιομέτρων. Πλακόστρωτα καλντερίμια, ασπρισμένες αυλές, όμορφα νησιώτικα σπιτάκια με ξύλινα μπαλκόνια, σκαλοπάτια που ενώνουν τις γειτονιές, σκιερά πλατάνια, λεύκες και γραφικά καφενεδάκια συνθέτουν το σκηνικό του πανέμορφου αυτού χωριού, που είναι από τα μεγαλύτερα της ορεινής Νάξου. Κρυμμένη ανάμεσα σε πλούσιους αμπελώνες εντυπωσιάζει με την ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική των σπιτιών της και τη ρυμοτομία της. Λίγο έξω από την Κόρωνο, στο δρόμο προς Λιώνα, θα συναντήσετε τα σμυριδωρυχεία, τις παλιές αξιοθαύμαστες εγκαταστάσεις μεταφοράς σμύριδας και τον σταθμό του εναέριου σιδηροδρόμου, που συνέδεε τα σμυριδωρυχεία της Κορώνου με το λιμάνι της Μουτσούνας. Τα βαγονέτα του εναέριου σταθμού που είχε συνολικό μήκος 16 χλμ, βρίσκονται σήμερα στον αέρα, γεμάτα με το σκουρόχρωμο πέτρωμα