ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας Αριστοµένη Μακρή ΟΒΙ (Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας) µετά από διεθνή διερεύνηση του European Patent Office (2005).

Transcript

1 1

2 2 Μεθοδολογία δόµησης, δηµιουργίας και αξιοποίησης εκπαιδευτικού ψηφιακού υλικού για την καλύτερη κατανόηση της λογικής και της χρήσης µηχανογραφικών εφαρµογών, χρησιµοποιώντας τεχνολογίες πολυµέσων υπερµέσων και οντολογιών. ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας Αριστοµένη Μακρή ΟΒΙ (Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας) µετά από διεθνή διερεύνηση του European Patent Office (2005). ΑΞΙΩΣΕΙΣ 1. Μεθοδολογία δόµησης και δηµιουργίας εκπαιδευτικού ψηφιακού υλικού για µηχανογραφικές εφαρµογές σε τρία βήµατα: (α) αποτύπωση των εννοιών που συνθέτουν το γνωστικό αντικείµενο και των σχέσεων µεταξύ αυτών των εννοιών µε τη µορφή οντολογιών, (β) συγκέντρωση - αναδόµηση υπάρχοντος και δηµιουργία νέου υποστηρικτικού υλικού, σχετικού µε το γνωστικό αντικείµενο σε µορφή πολυµέσων (κείµενο, εικόνα, ήχος, video, animation κ.λ.π.), ώστε το σύνολο του υλικού να αποτελέσει µια συλλογή πολυµέσων και (γ) δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων, τα οποία συνδυάζουν την αποτυπωµένη γνώση στην οντολογία, εµπλουτίζοντάς την µε νέες έννοιες, περιπτώσεις εννοιών και σχέσεις, µε τα πολυµέσα της συλλογής πολυµέσων. 2. Εκπαιδευτικό ψηφιακό υλικό για µηχανογραφικές εφαρµογές το οποίο αποτυπώνει τη γνώση τη σχετική µε τη λογική, τη δοµή και τους τρόπους χρήσης µιας µηχανογραφικής εφαρµογής µε την µορφή δικτύων γνώσης. Τα δίκτυα αυτά συνδυάζουν τεχνολογίες οντολογιών (ontologies) και πολυµέσων (κείµενο, εικόνα, ήχος, video, animation κ.ο.κ.) τα οποία χρησιµοποιούνται υποστηρικτικά για την καλύτερη κατανόηση των εννοιών της οντολογίας. Έτσι ο χρήστης καθοδηγείται µέσα από τα διαγράµµατα γνώσης των εκπαιδευτικών σεναρίων ώστε σε συνδυασµό και µε τα υποστηρικτικά πολυµέσα κάθε διαγράµµατος να κατανοήσει: (α) ποια είναι τα δοµικά στοιχεία µιας µηχανογραφικής εφαρµογής, (β) πώς σχετίζονται µεταξύ τους και (γ) πώς µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την επίλυση συγκεκριµένων επιχειρηµατικών προβληµάτων.

3 3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Μεθοδολογία δόµησης, δηµιουργίας και αξιοποίησης εκπαιδευτικού ψηφιακού υλικού για την καλύτερη κατανόηση της λογικής και της χρήσης µηχανογραφικών εφαρµογών, χρησιµοποιώντας τεχνολογίες πολυµέσων υπερµέσων και οντολογιών. Η µεθοδολογία αφορά στην αποτύπωση της γνώσης της σχετικής µε τη λογική, τη δοµή και τους τρόπους χρήσης µιας µηχανογραφικής εφαρµογής µε την µορφή ενός δικτύου γνώσης (µια συλλογή εκπαιδευτικών σεναρίων που εξυπηρετούν συγκεκριµένη εκπαιδευτική ανάγκη), το οποίο βασίζεται σε µια οντολογία (ontology). Η οντολογία αυτή περιλαµβάνει όλες τις σχετικές έννοιες (κόµβοι) και τις σχέσεις µεταξύ τους (σύνδεσµοι), καθώς και τις σχέσεις των εννοιών µε διάφορα πολυµέσα (κείµενο, εικόνα, ήχος, video, animation κ.ο.κ.) τα οποία χρησιµοποιούνται υποστηρικτικά για την καλύτερη κατανόηση των εννοιών της οντολογίας. Ο χρήστης της τεχνολογίας αυτής εποµένως µπορεί να αναζητήσει µια έννοια και να την κατανοήσει µε την υποβοήθηση και των υποστηρικτικών πολυµέσων και να περιηγηθεί στις έννοιες που έχουν σχέση µε αυτή και σε κάθε µια από τις σχέσεις, ώστε να κατανοήσει µέσα από την περιήγηση αυτή και την υποβοήθηση των πολυµέσων: (α) ποια είναι τα δοµικά στοιχεία µιας µηχανογραφικής εφαρµογής, (β) πώ ς σχετίζονται µεταξύ του ς και ( γ) πώς µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την επίλυση συγκεκριµένων επιχειρηµατικών προβληµάτων. Τα σχήµατα που συµπεριλαµβάνονται είναι: 1. Ιεραρχική δοµή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού. είχνει την κλασσική δοµή ενός βιβλίου ή ψηφιακού κειµένου οργανωµένου σε ενότητες υπό-ενότητες κ.λ.π. 2. Αναζήτηση κειµένου. είχνει µεθόδους αναζήτησης στο κείµενο λέξεων ή συνδυασµών λέξεων. 3. Υπερσύνδεσµοι (Hyperlinks). είχνει πώς είναι δοµηµένες οι ιστοσελίδες. 4. Τα εκπαιδευτικά σενάρια συνδυάζουν την οντολογία µε τα πολυµέσα. είχνει τη λογική της προτεινόµενης µεθοδολογίας η οποία συνδυάζει οντολογίες µε συλλογές σχετικών πολυµέσων για τη δηµιουργία συγκεκριµένων εκπαιδευτικών σεναρίων. 5. Αναζήτηση στο δίκτυο γνώσης. Μια αναζήτηση στο δίκτυο γνώσης καθοδηγεί στα εκπαιδευτικά σενάρια που περιέχουν την αναζητούµενη έννοια. 6. Πλοήγηση στο δίκτυο γνώσης. Το δίκτυο γνώσης δείχνει τις σχέσεις κάθε έννοιας µε όλες τις υπόλοιπες έννοιες που περιλαµβάνει το εκπαιδευτικό σενάριο και οι οποίες σχετίζονται µαζί της. 7. Μέρος της εκπαιδευτικής οντολογίας µηχανογραφικών εφαρµογών. Η οντολογία είναι ο σκελετός πάνω στον οποίο βασίζονται όλα τα εκπαιδευτικά σενάρια, καθώς περιλαµβάνει όλες τις έννοιες ενός γνωστικού αντικειµένου και τις σχέσεις µεταξύ τους. 8. Συνολική επισκόπηση των µηχανογραφικών εφαρµογών. Είναι ένα δείγµα εκπαιδευτικού σεναρίου που περιλαµβάνει σαν έννοιες µηχανογραφικές εφαρµογές και τις βασικές σχέσεις µεταξύ τους.

4 4 9. Υπερσύνδεσµοι µε αρχεία πολυµέσων. Κάθε έννοια ενός σεναρίου µπορεί να συνδέεται µέσω υπερσυνδέσ µων µε αρχεία πολυµέσων για την καλύτερη κατανόησή της από τον εκπαιδευόµενο. 10. Ο βασικός κορµός της Γενικής Λογιστικής. Ένα άλλο δείγµα εκπαιδευτικού σενα ρίου όπου φαίνονται οι βασικές έννοιες µας ι Γενική ς Λογιστικής και οι σχέσεις µεταξύ τους. 11. Σύνδεσµος πολυµέσων της έννοιας Λογιστικό Άρθρο. Είναι ένα δείγµα αρχείου πολυµέσων το οποίο επεξηγεί την έννοια Λογιστικό Άρθρο. Τα ψηφιακά εκπαιδευτικά βοηθήµατα µηχανογραφικών εφαρµογών που έχουν αναπτυχθεί µε την υπάρχουσα τεχνολογία, είναι στην ουσία συλλογές πολυµέσων. Τα πολυµέσα αυτά (α) οµαδοποιούνται και (β) συνδυάζονται για την υποστήριξη κάποιων εκπαιδευτικών σεναρίων. α. Η οµαδοποίηση των πολυµέσων αυτών γίνεται µε µια ιεραρχική δοµή οργανωµένη σε ενότητες, υπό-ενότητες κ.ο.κ. (Σχήµα 1). Έτσ ι ο χρήστης µπορεί να επιλέξει µια ενότητα ή υπό-ενότητα (1) και να οδηγηθεί στο πολυµέσο που την αναλύει (2). Αντίστοιχα µπορεί ο χρήστης να χρησιµοποιήσει το ευρετήριο ή την αναζήτηση (Σχήµα 2), να αναζητήσει κάποια(ες) λέξη(εις) (1), να δει όλες τις ενότητες που την(ις) αφορούν και αφού επιλέξει (2) να οδηγηθεί στο πολυµέσο που την(ις) αναλύει. β. Τα πολυµέσα µπορούν επίσης να συνδυασθούν µε την χρήση υπερσυνδέσµων (hyperlinks). Οι υπερσύνδεσµοι (Σχήµα 3) επιτρέπουν στον χρήστη, ενώ επεξεργάζεται τα περιεχόµενα ενός κόµβου (π.χ. ιστοσελίδας), µε τη χρήση ενός υπερσυνδέσµου να µεταβεί σε ένα άλλο κόµβο ή πολυµέσο και κατόπιν να επιστρέψει στον κόµβο εκκίνησης. Η υπάρχουσα τεχνολογία δηµιουργίας εκπαιδευτικού υλικού για µηχανογραφικές εφαρµογές µε τη χρήση εξειδικευµένου περιβάλλοντος (authoring), επιτρέπει στον δηµιο υργό του υλικού να συνδυάσει το υλικό των πολυµέσων που διαθέτει για τη δηµ ιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων και την ικανοποίηση συγκεκριµένων αναγκών. Έτσι επιτυγχάνεται η πολλαπλή αξιοποίηση του υλικού πολυµέσων που διατίθεται για το σκοπό αυτό. Αντίστοιχα η τεχνολογία επιτρέπει στον χρήστη να πλοηγηθεί, µε τους τρόπους που προαναφέρθηκαν, στο υλικό αναζητώντας µια συγκεκριµένη πληροφορία. Τα εκπαιδευτικά όµως αυτά σ ενάρια απλά δ οµούν το υποστηρικτικό υλικό χωρίς να αποτυπώνουν τη γνώση καθεαυτή η οποία είναι καταγεγραµµένη µέσα στο υλικό αυτό και την οποία καλείται να αποκωδικοποιήσει µόνος του ο χρήστης. Η προτεινόµενη µεθοδολογία δεν καταργεί τις προϋπάρχουσες µεθοδολογίες δόµησης του εκπαιδευτικού υλικού, αλλά προσθέτει και τη διάσταση της αποτύπωσης και της πλοήγησης στη γνώση τη σχετική µε το εξεταζόµ ενο γνωστικό αντικείµενο. Κατά τα άλλ α ισχύουν και η ιεραρχική δοµή του υλικού (κατά ενότητες) και η αναζήτηση µε διάφορους τρόπους και η λογική των υπερσυνδέσµων. Επίσης η προτεινόµενη µεθοδολογία στοχεύει µεν να καταδείξει µια µέθοδο δηµιο υργίας και αξιοποίησης εκπαιδευτικών σεναρίων µηχανογραφικών εφαρµογών, δεν στοχεύει όµως να καταδείξει λεπτοµερώς την τελική µορφή εµφάνισης του αποτελέσµατος. Για το λόγο αυτό όλα τα διαγράµµατα που χρησιµοποιούνται είναι ενδει κτικά, η δε εµφάνιση (διεπιφάνεια ανθρώπου-υπολογιστή human-computer

5 5 interface) µπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα µε το εκάστοτε λογισµικό που θα χρησιµοποιείται για τη δηµιουργία και αξιοποίηση των εκπαιδευτικών σεναρίων. Η προτεινόµενη µεθοδολογία εποµένως αφορά (α) τον τρόπο δηµιουργίας του εκπαιδευτικού υλικού και (β) την αξιοποίησή του από τον εκπαιδευόµενο: α. Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει στους ειδήµονες στο γνωστικό αντικείµενο των µηχανογραφικών εφαρµογών, να καταχωρήσουν τη γνώση τους στο αντικείµενο αυτό µε την µορφή οντολογιών, οι οποίες αποτυπώνουν τις έννοιες που συνθέτουν το γνωστικό αντικείµενο και τις σχέσεις µεταξύ τους. Αυτή η καταχώρηση κάθε έννοιας ή σχέσης γίνεται εφ άπαξ στην οντολογία και είναι κατόπιν διαθέσιµη σε κάθε εκπαιδευτικό σενάριο που την χρησιµοποιεί. Αντίστοιχα συγκεντρώνεται όλο το υπάρχον υποστηρικτικό υλικό το σχετικό µε το γνωστικό αντικείµενο µε µορφή πολυµέσων (κείµενο, εικόνα, ήχος, video, animation κ.λ.π.), ή δηµιουργείται νέο υλικό, ώστε το σύνολο του υλικού να αποτελέσει µια συλλογή πολυµέσων σχετική µε το γνωστικό αντικείµενο. Αυτή η οντολογία δίδεται κατόπιν στους συγγραφείς του εκπαιδευτικού υλικού, οι οποίοι συνδυάζουν την αποτυπωµένη γνώση στην οντολογία µε τα πολυµέσα της συλλογής πολυµέσων (Σχήµα 4) δηµιουργώντας έτσι νέα εκπαιδευτικά σενάρια. β. Ο χρήστης των εκπαιδευτικών σεναρίων, αντί να καθοδηγείται στα υποστηρικτικά πολυµέσα µέσα από τις διάφορες υπάρχουσες µεθόδους οργάνωσης και αναζήτησης του υλικού πολυµέσων που προαναφέρθηκαν (ενότητες υπό-ενότητες, αναζήτηση κ.λ.π.), καθοδηγείται, είτε µέσα από µια διαδικασία αναζήτησης µιας έννοιας (στο Σχήµα 5 δίνεται ένα ενδεικτικό παράδειγµα), είτε µέσω µιας διαδικασίας πλοήγησης στα εκπαιδευτικά σενάρια, στο διάγραµµα γνώσης το οποίο αποτυπώνει την αναζητούµενη έννοια ή σχέση όπως παρουσιάζεται σε κάθε διάγραµµα (στο Σχήµα 6 δίνεται ένα ενδεικτικό παράδειγµα). Έτσι µπορεί και να αναζητήσει υποστηρικτικό υλικό (πολυµέσα) για κάθε έννοια ή σχέση που τον ενδιαφέρει και να κατανοήσει πώς αυτή η έννοια ή σχέση σχετίζεται µε άλλες σχετικές σε κάθε εκπαιδευτικό σενάριο. Τα πλεονεκτήµατα αφορούν (α) το δηµιουργό του υλικού και (β) τον χρήστη: α1. Ο δηµιουργός πέραν της πολλαπλής αξιοποίησης των πολυµέσων (που ούτως ή άλλως επιτυγχάνεται και µε τις υπάρχουσες τεχνολογίες) επιτυγχάνει και την πολλαπλή αξιοποίηση της γνώσης η οποία είναι αποθηκευµένη στην οντολογία και η οποία είναι άµεσα διαθέσιµη σε όλα τα εκπαιδευτικά σενάρια, αλλά και την γνώση η οποία είναι αποθηκευµένη σε εκπαιδευτικά σενάρια που έχουν δηµιουργηθεί προγενέστερα. α2. Αντίστοιχα κάθε έννοια ή σχέση αποτυπώνεται µια µόνο φορά στην οντολογία και µπορεί να χρησιµοποιηθεί οπουδήποτε χρειασθεί µε την ίδια ονοµασία και τα ίδια λοιπά χαρακτηριστικά (πεδία που αφορούν την έννοια, σχέσεις µε άλλες έννοιες, υποστηρικτικά πολυµέσα που συνδέονται µε αυτή κ.λ.π.). α3. Ο αντικειµενοστραφής τρόπος σχεδιασµού των οντολογιών και η ιεραρχική δόµηση της οντολογίας επιτρέπει στις έννοιες χαµηλότερου επιπέδου στην ιεραρχία να κληρονοµούν όλα τα χαρακτηριστικά της (των) έννοιας (ων) ανωτέρου επιπέδου (συνώνυµα, πεδία που αφορούν την έννοια, σχέσεις µε άλλες έννοιες κ.λ.π.), αυξάνοντας έτσι σηµαντικά την παραγωγικότητα. α4. Η αναµενόµενη ανάπτυξη του σηµασιολογικού ιστού (semantic web) θα επιτρέψει την πολλαπλή αξιοποίηση των εκπαιδευτικών οντολογιών (µέσω του

6 6 διαδικτύου): (i) από δηµιουργούς εκπαιδευτικού υλικού για µηχανογραφικές εφαρµογές, εφ όσον θα είναι διαθέσιµες εκπαιδευτικές οντολογίες και εκπαιδευτικά σενάρια σε διάφορα σηµεία του πλανήτη και (ii) από προγράµµατα τα οποία θα µπορούν να επεξεργαστούν την αποθηκευµένη στις οντολογίες γνώση για διάφορους σκοπούς. β. Ο χρήστης πέραν των δυνατοτήτων πλοήγησης στο υλικό των πολυµέσων που του δίνει η υπάρχουσα τεχνολογία, έχει τώρα και τη δυνατότητα πλοήγησης στη γνώση καθεαυτή, εφ όσον µπορεί να πλοηγηθεί σε όλες τις έννοιες που την συνθέτουν, αλλά και στις σχέσεις µεταξύ τους, όπως αυτές είναι αποθηκευµένες στην οντολογία και στα εκπαιδευτικά σενάρια. Με τον τρόπο αυτό κατανοεί καλύτερα: (α) ποια είναι τα δοµικά στοιχεία µιας µηχανογραφικής εφαρµογής, (β) πώς σχετίζονται µεταξύ τους και (γ) πώς µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την επίλυση συγκεκριµένων επιχειρηµατικών προβληµάτων. Σύµφωνα µε τον John Sowa (Conceptual Structures, Addison-Wesley, 1984) η κατανόηση είναι η διαδικασία δηµιουργίας από τον άνθρωπο ενός µοντέλου το οποίο µετατρέπει τα ερεθίσµατα από τις αισθήσεις σε ένα δίκτυο εννοιών (οι απλούστερες δυνα τές αυτόνοµες οντότητες) και στις σχέσεις µεταξύ τους. Εποµένως όταν ένας εκπαιδευόµενος καλείται να κατανοήσει το υποστηρικτικό υλικό µιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, η διαδικασία κατανόησης µπορε ί να απλουστευθεί σε δυο βήµατα (α) η ανάλυση όπου το υλικό αναλύεται σε έννοιες και (β) η σύνθεση όπου οι έννοιες συνδέονται µεταξύ τους µε σχέσεις για τη δηµιουργία σύνθετων δοµών. Η προτεινόµενη µεθοδολογία προσπαθεί να παρουσιάσει τη γνώση η οποία υπάρχει διάσπαρτη στο εκπαιδευτικό υλικό για µηχανογραφικές εφαρµογές µε τη µορφή ενός δικτύου γνώσης που θα προσοµοιάζει στον τρόπο ανάλυσης και σύνθεσης της γνώσης που προαναφέρθηκε και θα είναι εποµένως ευκολότερα κατανοητή από τον εκπαιδευόµενο. Τα β ήµατα για τη δηµιουργία ενός πλήρους συστήµατος µε βάση την προτεινόµενη µ εθοδολογία είναι τρία: (i) δηµιουργία της οντολογίας µε όλες τις έννοιες και τις σχέσεις µεταξύ τους, καθώς και λοιπά χαρακτηριστικά κάθε έννοιας ή σχέσης (συνώνυµα, πεδία, υποστηρικτικά πολυµέσα, υπερσύνδεσµοι κ.λ.π.), (ii) δηµ ιουργία νέου υλικού ή συγκέντρωση και αναδόµηση υπάρχοντος υλικού πολυµέσων για τη δηµιουργία µιας συλλογής πολυµέσων που θα υποστηρίζει την υπό εξέταση εκπαιδευτική δραστηριότητα και (iii) δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για συγκεκριµένους εκπαιδευτικούς σκοπούς που θα συνδυάζει έννοιες και σχέσεις από την οντολογία µε τοπικές περιπτώσεις εννοιών (π.χ. ο Αριστοτέλης είναι περίπτωση της έννοιας άνθρωπος) ή και τοπικές σχέσεις µεταξύ εννοιών και περιπτώσεων και µε υποστηρικτικά πολυµέσα για την καλύτερη κατανόηση των εννοιών, των περιπτώσεών τους και των σχέσεων. Σηµειωτέον ότι στα εκπαιδευτικά σενάρια µπορούν να χρησιµοποιούν και οντότητες (περιπτώσεις και σχέσεις) που έχουν ορισθεί σε ήδη δηµιουργηµένα σενάρια. Αναφορικά µε την οντολογία και µε βάση τα προαναφερθέντα µια οντολογία είναι µια συλλογή που αποτελείται από έννοιες (concepts), περιπτώσεις εννοιών (instances of concepts) και τις σχέσεις (relations) µεταξύ τους. Οι έννοιες είναι γενικές και καλύπτουν ολόκληρες κατηγορίες ειδικότερων εννοιών και αντικειµένων. Οι έννοιες και οι περιπτώσεις εννοιών συνδέονται µεταξύ τους µε σχέσεις. Οι βασικές σχέσεις που δοµούν ιεραρχίες εννοιών και περιπτώσεων είναι οι

7 7 σχέσεις: (α) υπέρ / υπό-έννοια και (β) περίπτωση της έννοιας. Πέραν της ιεραρχίας εννοιών και περιπτώσεων ένα δίκτυο γνώσης χαρακτηρίζεται και από σχέσεις πρόσθετες που συνδέουν έννοιες και περιπτώσεις µεταξύ τους. Πρόσθετα πεδία (πέραν του ονόµατος) µπορούν να ορισθούν για έννοιες, περιπτώσεις και σχέσεις (συνώνυµα, ξενόγλωσσες περιγραφές, ηµεροµηνίες, λίστες τιµών, υπερσύνδεσµοι σε ιστοσελίδες και αρχεία πολυµέσων κ.λ.π.). Στο Σχήµα 7 απεικονίζεται ενδεικτικά ένα µέρος της εκπαιδευτικής οντολογίας µηχανογραφικών εφαρµογών που αναπτύχθηκε και θα αναλυθεί σαν παράδειγµα. Η ιεραρχία έχει επί κεφαλής την έννοια Αφηρηµένες Περιστατικές που περιλαµβάνει τις αφηρηµένες (µη φυσικές έννοιες) που είναι περιστατικές. Κάτω από την έννοια αυτή υπάρχουν οι υπό-έννοιες Οικονοµικό Παραστατικό και Οικονοµική Αναφορά. Η έννοια Οικονοµικό Παραστατικό περιλαµβάνει τις υπό-έννοιες Τύπος Ηµερολογίου (π.χ. Ηµερολόγιο Ταµείου, ιαφόρων Πράξεων κ.λ.π.), Τύπος Παραστατικού (π.χ. Τιµολόγιο, Είσπραξη µετρητών κ.λ.π.) και Λογιστικό Άρθρο (π.χ. Άρθρο Πωλήσεων, Άρθρο Μισθοδοσίας κ.λ.π.). Πέραν της σχέσης υπέρ / υπό-έννοια το παράδειγµα περιλαµβάνει και τις σχέσεις (i) Περιλαµβάνει µεταξύ των εννοιών Τύπος Ηµερολογίου και Τύπος Παραστατικού για να δείξει ότι κάθε Τύπος Ηµερολογίου Περιλαµβάνει συγκεκριµένους Τύπους Παραστατικών και (ii) Χαρακτηρίζει µεταξύ των εννοιών Τύπος Παραστατικού και Λογιστικό Άρθρο για να δείξει ότι κάθε Τύπος Παραστατικού Χαρακτηρίζει τη λογιστική συµπεριφορά κάθε Λογιστικού Άρθρου, εφ όσον κάθε Λογιστικό Άρθρο Χαρακτηρίζεται (αντίστροφη σχέση) από ένα Τύπο Παραστατικού (π.χ. Είσπραξη µετρητών). Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι η δηµιουργία της οντολογίας δεν γίνεται σε ένα βήµα, γιατί είναι σχεδόν απίθανο να προβλεφθούν εκ των προτέρων όλες οι έννοιες και οι σχέσεις που θα χρειασθούν για το σύνολο των εκπαιδευτικών σεναρίων. Για το σκοπό αυτό πρώτα αποτυπώνονται οι γενικότερες έννοιες δηµιουργώντας έτσι µια άνω-οντολογία. Ανάλογα µε το µέγεθος του έργου προς υλοποίηση, µπορεί να απαιτηθεί και ένα ενδιάµεσο στάδιο σχεδιασµού της οντολογίας, η µέση-οντολογία που θα περιλαµβάνει περισσότερες έννοιες και σχέσεις από την άνω-οντολογία, ώστε να καλυφθούν καλύτερα οι ανάγκες. Τέλος η κάτωοντολογία περιλαµβάνει όλες τις έννοιες, περιπτώσεις και σχέσεις που είναι απαραίτητες για τα συγκεκριµένα εκπαιδευτικά σενάρια µηχανογραφικών εφαρµογών. Όσον αφορά το υλικό πολυµέσων και τους υπερσυνδέσµους, συνήθως υπάρχει πλούσιο υλικό για την υποστήριξη υπαρχόντων εκπαιδευτικών σεναρίων. Για τις ανάγκες της προτεινόµενης µεθοδολογίας το υλικό αυτό µπορεί να χρειασθεί να αναδοµηθεί ώστε να µπορεί να υποστηρίξει τις αναλυτικές έννοιες ή περιπτώσεις εννοιών. Όσον αφορά τα εκπαιδευτικά σενάρια µηχανογραφικών εφαρµογών, όπως προαναφέρθηκε, αυτά συνδυάζουν την οντολογία µε τοπικές περιπτώσεις εννοιών και σχέσεις, καθώς και συλλογές πολυµέσων και υπερσυνδέσµων για την επίτευξη ενός συγκεκριµένου εκπαιδευτικού στόχου. Έτσι το εκπαιδευτικό σενάριο στο Σχήµα 8 δείχνει ενδεικτικά τις σηµαντικότερες µηχανογραφικές εφαρµογές καθώς και τις σχέσεις µ εταξύ τους ώστε να βοηθηθεί ο εκπαιδευόµενος να κατανοήσει το συνολικό δέσιµο των εφαρµογών µιας µηχανογράφησης. Έτσι αν εξετάσουµε την έννοια της οντολογίας Παραγγελίες βρίσκουµε τις σχέσεις (α) Αφορά σε σχέση µε τις έννοιες Πελάτες και Αποθήκες

8 8 (εφ όσον µια παραγγελία αφορά ένα πελάτη και ένα ή περισσότερα είδη της αποθήκης), (β) Ελέγχει σε σχέση µε την έννοια Προγραµµατισµός (ο προγραµµατισµός ελέγχει τις ανεκτέλεστες παραγγελίες) και (γ) Ενηµερώνει σε σχέση µε την έννοια Τιµολόγηση (οι τιµολογηµένες παραγγελίες αφαιρούνται από τις εκκρεµείς). Για πληρέστερη ενηµέρωση του εκπαιδευόµενου, κάθε έννοια, περίπτωση έννοιας και σχέση µπορούν να συνδεθούν µε αρχείο(α) πολυµέσων ή υπερσυνδέσµους µε ιστοσελίδες. Έτσι η έννοια Παραγγελίες συνδέεται µε το αρχείο πολυµέσων sales.pdf (Σχήµα 9) το οποίο µπορεί να καλέσει ο εκπαιδευόµενος για πληρέστερη ανάπτυξη της έννοιας. Το δεύτερο εκπαιδευτικό σενάριο (Σχήµα 10) δείχνει ενδεικτικά τις βασικές έννοιες και σχέσεις που αποτελούν τον βασικό κορµό µιας µηχανογραφικής εφαρµογής Γενικής Λογιστικής. Το σενάριο αυτό χρησιµοποιεί έννοιες και σχέσεις της οντολογίας, αλλά και σχέσεις του προηγουµένου σεναρίου, τις οποίες εµπλουτίζει µε τοπικές σχέσεις και συνδέσµους µε αρχεία πολυµέσων. Έτσι η έννοια Λογιστικό Άρθρο Χαρακτηρίζεται (αντίστροφη σχέση) από τον Τύπο Παραστατικού, Αφορά τις έννοιες Λογιστική Χρήση (κάθε άρθρο αναφέρεται σε µια λογιστική χρήση), Λογαριασµός (κάθε εγγραφή ενός ισοσκελισµένου άρθρου αφορά λογαριασµούς της Γενικής Λογιστικής) και Νοµίσµατα (οι εγγραφές ενός άρθρου γίνονται σε ένα νόµισµα αναφοράς) και τέλος Ενηµερώνει τις έννοιες Καρτέλα, Ισοζύγιο και Εντύπωση Ηµ ε ρολογίου (εφ όσον επηρεάζει άµεσα αυτές τις λογιστικές αναφορές). Η έννοια Λογιστικό Άρθρο συνδέεται και µε ένα αρχείο πολυµέσων το οποίο µπορεί να περιηγηθεί ο εκπαιδευόµενος για καλύτερη κατανόηση της έννοιας και της πρακτικής χρήσης της σε µια µηχανογραφική εφαρµογή (ένα παράδειγµα αρχείου Acrobat δίνεται στο Σχήµα 11). Όσον αφορά στην πλοήγηση του χρήστη στο δίκτυο γνώσης, ο χρήστης των εκπαιδευτικών σεναρίων, καθοδηγείται, είτε µέσα από µια διαδικασία αναζήτησης µιας έννοιας (στο Σχήµα 5 δίνεται ένα ενδεικτικό παράδειγµα), ή µιας διαδικασίας πλοήγησης στα εκπαιδευτικά σενάρια (στο Σχήµα 6 τα εκπαιδευτικά σενάρια εµφανίζονται σαν καρτελοδείκτες στο κάτω µέρος της οθόνης), στο εκπαιδευτικό σενάριο το οποίο αποτυπώνει την αναζητούµενη έννοια ή σχέση όπως παρουσιάζεται σε κάθε διάγραµµα (στο Σχήµα 6 δίνεται ένα ενδεικτικό παράδειγµα). Έτσι µπορεί και να αναζητήσει υποστηρικτικό υλικό ( πολυµέσα) για κάθε έννοια ή σχέση που τον ενδιαφέρει και να κατανοήσει πώς αυτή η έννοια ή σχέση σχετίζεται µε άλλες σχετικές σε κάθε διάγραµµα γνώσης, όπως έχει ήδη αναλυθεί στις προηγούµενες ενότητες και στα δείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων: (α) µηχανογραφικές εφαρµογές (Σχήµα 8) και (β) βασικός κορµός µιας µηχανογραφικής εφαρµογής Γενικής Λογιστικής (Σχήµα 10).

9 9 ΣΧΕ ΙΑ 2 1 Σχήµα 1. Ιεραρχική δοµή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού 1 2 Σχήµα 2. Αναζήτηση κειµένου

10 10 Σχήµα 3. Υπερσύνδεσµοι (Hyperlinks) Σχήµα 4. Τα εκπαιδευτικά σενάρια συνδυάζουν την οντολογία µε τα πολυµέσα

11 11 Σχήµα 5. Αναζήτηση στο δίκτυο γνώσης Σχήµα 6. Πλοήγηση στο δίκτυο γνώσης

12 12 Σχήµα 7. Μέρος της εκπαιδευτικής οντολογίας µηχανογραφικών εφαρµογών Σχήµα 8. Συνολική επισκόπηση των µηχανογραφικών εφαρµογών

13 13 Σχήµα 9. Υπερσύνδεσµοι µε αρχεία πολυµέσων Σχήµα 10. Ο βασικός κορµός της Γενικής Λογιστικής

14 14 Σχήµα 11. Σύνδεσµος πολυµέσων της έννοιας Λογιστικό Άρθρο