Η ιαχείριση και Προστασία της Λίµνης Παµβώτιδας: Ένα µέσο για την Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη του ήµου Παµβώτιδος

Transcript

1 Η ιαχείριση και Προστασία της Λίµνης Παµβώτιδας: Ένα µέσο για την Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη του ήµου Παµβώτιδος Λ. Τάτσης, Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης.Π.Μ.Σ. "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" Ε.Μ.Π. Περίληψη Στην εργασία αυτή διερευνώνται οι τρόποι µε τους οποίους η προστασία, η διαχείριση και η ανάδειξη του οικοσυστήµατος της λίµνης Παµβώτιδας είναι δυνατό να συµβάλλουν στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη του οµώνυµου ήµου και της ευρύτερης περιοχής του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων. Η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε στηρίχθηκε στη διεξαγωγή τριών βασικών βηµάτων που είναι: α) Η ανάλυση των στοιχείων που συγκροτούν τον φυσικό και κοινωνικοοικονοµικό χώρο της περιοχής µελέτης. β) Η αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των περιορισµών που παρουσιάζει η περιοχή ως προς την ανάπτυξή της και γ)η επιστηµονική τεκµηρίωση των ενεργειών, οι οποίες θα συµβάλλουν µε έναν ουσιαστικό τρόπο στην Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη της υπό εξέταση περιοχής. Τα εµπειρικά στοιχεία της εργασίας προέκυψαν από τις µελέτες που έχουν εκπονηθεί τα τελευταία έτη για την προστασία του οικοσυστήµατος της λίµνης, καθώς και για τη χωρική αναδιάρθρωση της ευρύτερης περιοχής µελέτης. ιασαφηνίζεται ότι η εργασία αποτελείται από τέσσερα διακριτά µέρη, τα οποία είναι: 1) Η ανάλυση της περιοχής µελέτης, όπου περιλαµβάνονται συνοπτικά τα δεδοµένα του χώρου και του περιβάλλοντος της περιοχή µελέτης ( ήµος Παµβώτιδος). 2) Το λειτουργικό πλαίσιο ανάπτυξης και προστασίας της Λίµνης, όπου αναλύονται οι στόχοι και το πλαίσιο των δράσεων του Φορέα ιαχείρισης της Λίµνης, οι ζώνες προστασίας αυτής, καθώς και οι µέθοδοι που προτείνονται για τη διαχείριση των φυσικών πόρων. 3) Η αξιολόγηση του συστήµατος ανάπτυξης και προστασίας της λίµνης, όπου καταγράφονται οι επιπτώσεις των ανθρωπογενών πιέσεων στο φυσικό περιβάλλον της λίµνης, οι συγκρούσεις των χρήσεων γης και οι προοπτικές ανάπτυξης της περιοχής µελέτης. 4) Η πρόταση για την ολοκληρωµένη ανάπτυξη της περιοχής µελέτης, η οποία µεταξύ άλλων περιλαµβάνει επιπρόσθετα τη διαχείριση των φυσικών διαθεσίµων, την εκπόνηση των προγραµµάτων επιστηµονικής παρακολούθησης και την εκτίµηση της Φυσικής Φέρουσας Ικανότητας της περιοχής. Επιπλέον, προτείνεται η υλοποίηση έργων, τα οποία θα συµβάλλουν στην οικονοµική µεγέθυνση, στην κοινωνική συνοχή και στην πολιτισµική ανάδειξη της περιοχής, και τα οποία είναι: i) Η δηµιουργία κέντρου υποδοχής και πληροφόρησης ήµου Παµβώτιδος. ii) Η δηµιουργία µουσείου οικολογικής ιστορίας. iii) Η δηµιουργία κέντρου µελετών και ερευνών και iv) Η εκπόνηση προγράµµατος ερµηνείας του περιβάλλοντος. Συµπερασµατικά προτείνονται δράσεις, οι οποίες θα συµβάλλουν στη σταδιακή ανάπτυξη του αισθήµατος σεβασµού των κατοίκων απέναντι στο λιµναίο οικοσύστηµα και στην ανάπτυξη των εναλλακτικών µορφών τουρισµού, ενώ παράλληλα προτείνεται η στήριξη του Φορέα ιαχείρισης της Λίµνης από το κοινό και από τις τοπικές αρχές, δεδοµένου ότι είναι το µοναδικό θεσµοθετηµένο όργανο, το οποίο µπορεί δυνάµει να συµβάλλει στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη του ήµου Παµβώτιδος. Εισαγωγή Πεδίο έρευνας της εργασίας αποτελεί η εξεύρεση των δυνατών εναλλακτικών µεθόδων προστασίας και διαχείρισης του υγρότοπου, αλλά και ανάδειξης του ήµου Παµβώτιδος και του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, µέσω της ανάληψης συγκεκριµένων δράσεων. Η λίµνη Παµβώτιδα είναι γνωστή και ως λίµνη Ιωαννίνων και αποτελεί ίσως µία από τις ελάχιστες περιπτώσεις, όπου µια λίµνη έχει συνδεθεί σε τόσο µεγάλο βαθµό µε την ιστορία και τη ζωή µιας πόλης που βρίσκεται γύρω από αυτήν, όπου στην προκειµένη περίπτωση είναι τα 1

2 Ιωάννινα. Σηµειώνεται ότι η λίµνη Παµβώτιδα καλύπτει µικρό µέρος του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων 1. Η έκτασή της είναι σχεδόν 22χλµ 2, βρίσκεται σε υψόµετρο 469µ και είναι αβαθής µε µέσο βάθος τα 4,5µ(Γεράκης και Κουτράκης, 1996:245). Έµφαση θα πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι αποτελεί τον σηµαντικότερο υγρότοπο του εσωτερικού της Ηπείρου, αφού επηρεάζει και διαµορφώνει σε µεγάλο ποσοστό τις περιβαλλοντικές συνθήκες του κεντρικού τµήµατος του Νοµού Ιωαννίνων, το οποίο είναι και το σηµαντικότερο από οικονοµικής άποψης. Η περιβαλλοντική αξία της Παµβώτιδας ως οικοσυστήµατος συνδέεται µε την ιδιάζουσα υγροτοπική σύσταση της χλωρίδας της και µε τη σύνθεση της πανίδας(κάγκαλου, 2005). Στην ευρύτερη περιοχή επιρροής της, ήτοι στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, φιλοξενούνται 64 είδη υδροβίων, υγροφίλων φυτών και τουλάχιστον 45 είδη από το ζωικό βασίλειο(τζιµογιάννης κ.α., 2001:3). Μεθοδολογία Για τη διερεύνηση του προβλήµατος αξιολογήθηκαν τα δεδοµένα και τα συµπεράσµατα των µελετών που έχουν εκπονηθεί τα τελευταία έτη για τη διαχείριση του οικοσυστήµατος της λίµνης Παµβώτιδας, αλλά και των σχεδίων για την ανάπτυξη και τη χωρική αναδιάρθρωση της ευρύτερης περιοχής της. Εν συνεχεία, λαµβάνοντας υπόψη τους αντικειµενικούς περιορισµούς και τις δυνατότητες που ανακύπτουν από το κάθε σχέδιο, αλλά και τις πραγµατικές δυνατότητες αξιοποίησης του "ολικού" περιβάλλοντος της λίµνης Παµβώτιδας, προτάθηκαν δράσεις, οι οποίες θα συµβάλλουν µελλοντικά στην αξιοβίωτη ολοκληρωµένη ανάπτυξη της περιοχής. Αναλυτικότερα, οι µελέτες αυτές είναι οι κάτωθι: α. Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο ήµου Παµβώτιδος Εκπονήθηκε το έτος 2006 και αφορά τη ρύθµιση των αναπτυξιακών και των χωροταξικών παραµέτρων που επηρεάζουν την εξέλιξη της έδρας του ήµου Παµβώτιδος(οικισµός Κατσικάς) και των οικισµών που συµπίπτουν µε τα όρια του Πρωτοβάθµιου Οργανισµού Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ειδικότερα, το περιεχόµενο της µελέτης συνίσταται στα εξής: 1)Στον προσδιορισµό των βασικών προτεραιοτήτων και των στρατηγικών επιλογών για την ολοκληρωµένη ανάπτυξη του ήµου µε χρονικό ορίζοντα δεκαπέντε ετών. 2)Στον προσδιορισµό των κατευθύνσεων χωρικής οργάνωσης του ήµου, λαµβάνοντας υπόψη και εξειδικεύοντας τις βασικές αναφορές του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΧΣΑΑ) της Ηπείρου. 3)Στον καθορισµό των µεγεθών της οικιστικής ανάπτυξης σε όλη την έκταση του ήµου, βάσει των αρχών της "βιώσιµης ανάπτυξης" και των τοπικών αναγκών. 4)Στον προσδιορισµό των Περιοχών Ειδικής Προστασίας (ΠΕΠ), οι οποίες δεν µπορούν να πολεοδοµηθούν. 5)Στην υπόδειξη των ζωνών παραγωγικών δραστηριοτήτων, µε βάση τις ανάγκες των παραγωγικών τοµέων και τις σχετικές προγραµµατικές κατευθύνσεις και 6)στον προσδιορισµό των κατευθύνσεων πολεοδοµικής οργάνωσης των θεσµοθετηµένων και των προς πολεοδόµηση οικιστικών υποδοχέων, καθορίζοντας επιπρόσθετα τις περιοχές εντός των οικισµών που απαιτούν παρεµβάσεις αναβάθµισης και εξυγίανσης(τσεκούρας και ρακοπούλου, 2006). β. Σχέδιο ιαχείρισης Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων 1 Το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων αποτελείται από τους ήµους Ιωαννιτών, Ανατολής, Μπιζανίου, Παµβώτιδος, Πασσαρώνος, Περάµατος και την Κοινότητα Νήσου Ιωαννίνων. Λειτουργεί πλέον ως ένας ενιαίος ταχύτατα αναπτυσσόµενος οικιστικός χώρος και ήδη έχει υπερβεί τα όρια της Ζ.Ο.Ε. Ιωαννίνων. ιευκρινίζεται ότι η ανάπτυξη αυτή του αστικού χώρου γίνεται άναρχα σε βάρος της αγροτικής γης υψηλής παραγωγικότητας, µε αποτέλεσµα την αποδυνάµωση των αντίστοιχων οικιστικών κέντρων. Παράλληλα, παρατηρείται έντονη συγκέντρωση δραστηριοτήτων κατά µήκος των οδικών αξόνων. Σηµειώνεται µάλιστα ότι οι τάσεις αυτές θα εντείνονται µε την προοδευτική ολοκλήρωση της Εγνατίας οδού και τη δηµιουργία της Ιόνιας οδού. 2

3 Εκπονήθηκε το 2003 και έχει ως αντικείµενο τη διατύπωση προτάσεων για τη διατήρηση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής της λίµνης Παµβώτιδας. Ειδικότερα, οι στόχοι της µελέτης αυτής είναι: α)η προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των υπολοίπων φυσικών αξιών της λίµνης µακροπρόθεσµα. β)η προώθηση των υγιών διαχειριστικών πρακτικών µε σκοπό την αειφορική χρήση της περιοχής. γ)η προστασία των φυσικών διαθεσίµων από συγκρουόµενες χρήσεις γης και δραστηριότητες που µπορούν δυνητικά να υποβαθµίσουν τη βιολογική ποικιλότητα της περιοχής. δ)η συνεισφορά στην τοπική, περιφερειακή και εθνική ανάπτυξη. ε)η παροχή πρόσβασης του κοινού κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετούνται οι φυσικές και πνευµατικές ανάγκες των επισκεπτών, αλλά και να διατηρούνται οι αξίες της περιοχής για την παρούσα, αλλά και για τις µελλοντικές γενεές και στ)η υποστήριξη των οικονοµικών δραστηριοτήτων και των τρόπων ζωής που βρίσκονται σε αρµονία µε τη φύση και τη διατήρηση του κοινωνικού και πολιτιστικού ιστού της τοπικής κοινωνίας(ιατρού κ.α., 2003). γ. Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) "Ανάπλαση-Ανάδειξη-Προστασία της Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων και των Περιµετρικών Αυτής Περιοχών" Εκπονήθηκε το 2001 στα πλαίσια του Ν.1650/86 και της ΚΥΑ 69269/5387/1990. Σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη ΚΥΑ η ΕΠΜ περιλαµβάνει τις προδιαγραφές που απαιτούνται για την τεκµηρίωση της σηµασίας της λίµνης, την ένταξή της σε µια από τις κατηγορίες του άρθρου 18 του Ν. 1650/86 (Περιοχή Οικοανάπτυξης) και της σκοπιµότητας των προτεινοµένων µέτρων προστασίας. δ. Αναγνώριση και Περιγραφή των Τύπων Οικοτόπων σε Περιοχές Ενδιαφέροντος για τη ιατήρηση της Φύσης (Χαρτογράφηση Τύπων Οικοτόπων) Υλοποιήθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. σε δύο φάσεις. Ολοκληρώθηκε το 2000 και περιλαµβάνει ποιοτικές και µετρητικές πληροφορίες για όλες τις περιοχές ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών, περιλαµβάνεται και η λίµνη Παµβώτιδα Ιωαννίνων, καθώς αυτή και η λεκάνη απορροής της αποτελούν περιοχές που έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό ίκτυο "Natura 2000"(Γεωργιάδης, 2000). ε. Σχέδιο Βιώσιµης Αστικής Ανάπτυξης Ιωαννίνων και Περιαστικής Περιοχής Εκπονήθηκε το 2006 και έχει ως βασικό του στόχο την αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων της πόλης των Ιωαννίνων αλλά και της περιαστικής περιοχής, µε σκοπό τη διεύρυνση του ρόλου της σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, τη βελτίωση της δηµοκρατικής λειτουργίας, της ανταγωνιστικότητας και της ποιότητας ζωής των πολιτών. 1. Ανάλυση της Περιοχής Μελέτης Ως περιοχή µελέτης ορίζεται ο ήµος Παµβώτιδος του Νοµού Ιωαννίνων, ο οποίος αποτελεί έναν από τους νέους Καποδιστριακούς ήµους του Νοµού και απαρτίζεται από δεκατέσσερα ηµοτικά ιαµερίσµατα, τα οποία περιλαµβάνουν στο σύνολό τους δώδεκα πρώην γειτονικές κοινότητες και δύο οικισµούς που αποσπάστηκαν από την Κοινότητα Πετροβουνίου, η οποία υπάγεται πλέον στο ήµο Τζουµέρκων. Ειδικότερα, ο ήµος Παµβώτιδος βρίσκεται στα νότια και ανατολικά του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, όπου κυριαρχεί η πόλη των Ιωαννίνων και συγκεκριµένα το Νοτιοανατολικό τµήµα της λίµνης Παµβώτιδας από την οποία έλαβε και την ονοµασία του. Η θέση του ήµου Παµβώτιδος, τον χαρακτηρίζει ως παραλίµνιο και εν µέρει έντονα περιαστικό, καθότι αποτελεί τµήµα της περιµετρικής και ραγδαία αναπτυσσόµενης ζώνης του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος (Π.Σ.) των Ιωαννίνων, τα οποία αποτελούν και την έδρα της Περιφέρειας Ηπείρου και του 3

4 οµώνυµου Νοµού(Τσεκούρας και ρακοπούλου, 2005:1). Έδρα του ήµου Παµβώτιδος είναι ο οικισµός Κατσικάς, ο οποίος κατά την σχεδιαστική περίοδο εντάχθηκε στο Γ.Π.Σ. ήµου Ιωαννιτών 2 (ΦΕΚ58/ / ). Εντούτοις, σήµερα εντάσσεται στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα (Π.Σ.) Ιωαννίνων. Ο ήµος Παµβώτιδος έχει έκταση ha και πληθυσµό κατοίκους, σύµφωνα µε την απογραφή της ΕΣΥΕ του Κατά συνέπεια, θέτοντας ως βασικό κριτήριο την έκταση, αποτελεί τον µεγαλύτερο εδαφικά ήµο του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων και ως προς τον πληθυσµό τον δεύτερο µεγαλύτερο ήµο του λεκανοπεδίου και του Νοµού, µετά τον ήµο Ιωαννιτών. Όσον αφορά την πυκνότητα κατοίκησης, τόσο στο σύνολο του ήµου, όσο και στα ηµοτικά ιαµερίσµατα, αυτή είναι µικρότερη των υπολοίπων περιφερειακών ήµων του Π.Σ. Ιωαννίνων, κατατάσσοντάς τον έτσι στην εξωτερική περιφέρεια του συγκροτήµατος. Συνεχίζοντας, σε ό,τι αφορά τα φυσικογεωγραφικά χαρακτηριστικά, το δυτικό τµήµα ως µέρος του λεκανοπεδίου, χαρακτηρίζεται από µία εκτεταµένη πεδινή ζώνη, η οποία διακόπτεται "τοπικά" από λοφώδεις εκτάσεις, σηµαντικότερη εκ των οποίων είναι το ύψωµα της Καστρίτσας. Αντιθέτως, το Ανατολικό τµήµα χαρακτηρίζεται από τα µεγάλα υψόµετρα των oροσειρών της Νότιας Πίνδου, του Μιτσικελίου και των Τζουµέρκων, οι οποίες παρουσιάζουν ενδιαφέροντα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά και δασικά οικοσυστήµατα. Στο ίδιο τµήµα σχηµατίζεται επίσης η λεκάνη του ποταµού Άραχθου. Επιπλέον, ο ήµος Παµβώτιδος γειτνιάζει άµεσα µε τους Εθνικούς Άξονες της Εγνατίας και της Ιόνιας Οδού, ενώ θα µπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι κατέχει σηµαντική κεντρική θέση στην περίµετρο της πόλης των Ιωαννίνων. Αναφορικά µε το ρόλο και τις διασυνδέσεις του ήµου µε τα ανώτερα επίπεδα χωρικής κλίµακας, στα πλαίσια της περιφερειακής θεώρησης της αναπτυξιακής και προγραµµατικής διαχείρισης του χώρου, ο ευρύτερος χώρος του ήµου είναι η περιφέρεια Ηπείρου, ενώ στα πλαίσια της Νοµαρχιακής λειτουργίας, ο ευρύτερος χώρος είναι ο Νοµός Ιωαννίνων. Ως προς τον σχεδιασµό του χώρου, ο ήµος εντάσσεται κατά προτεραιότητα στο υποσύνολο του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος των Ιωαννίνων και της ευρύτερης Περιοχής του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω. Το υποσύνολο αυτό εµπεριέχει τη λίµνη Παµβώτιδα, της οποίας το αξιόλογο οικοσύστηµα εντάσσεται ως το σηµαντικότερο τµήµα του ήµου Παµβώτιδος. Σε δευτερεύουσα φάση, το ανατολικό τµήµα του ήµου εντάσσεται στο ορεινό συγκρότηµα των Βόρειων Τζουµέρκων. Βάσει λοιπόν των παραπάνω, τα χαρακτηριστικά του ευρύτερου χώρου του ήµου Παµβώτιδος κυριαρχούνται από την πόλη των Ιωαννίνων, τα µεγάλα διαπεριφερειακά συστήµατα που τη συνοδεύουν (κυρίως Οδικοί Άξονες) και το οικοσύστηµα της Λίµνης Παβώτιδας. Σήµερα, ο ήµος Παµβώτιδος λειτουργεί στον ευρύτερο χώρο, ως ο κύριος υποδοχέας των οικιστικών και παραγωγικών χρήσεων στις γειτνιάζουσες µε την πόλη των Ιωαννίνων περιοχές, καθώς και ως αγροτικός, παραγωγικός και φυσικός χώρος µε σηµαντικούς πόρους στο ευρύτερο φυσικό και αγροτικό περιβάλλον του Νοµού Ιωαννίνων. Επιπλέον, συνδέεται µε την πόλη των Ιωαννίνων και τα δίκτυα που την εξυπηρετούν, καθώς επίσης και µε τα δίκτυα της αγροτο-κτηνοτροφικής παραγωγής και διακίνησης εντός του Νοµού Ιωαννίνων και της Περιφέρειας Ηπείρου. 2. Το Λειτουργικό Πλαίσιο Ανάπτυξης και Προστασίας της Λίµνης Παµβώτιδας Στο εδάφιο αυτό παρουσιάζεται το θεσµικό πλαίσιο και οι λειτουργικοί άξονες για την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του οικοσυστήµατος της λίµνης, το οποίο πηγάζει ταυτόχρονα από τη σύσταση του ειδικού Φορέα ιαχείρισης, το Κανονιστικό Σχέδιο λειτουργίας της λίµνης που εκδόθηκε µε την εκπόνηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής 2 Έκτοτε το Γ.Π.Σ. ήµου Ιωαννιτών αναθεωρήθηκε το 1993, όπου ισχύει τυπικά µέχρι και σήµερα, καθώς η εκ νέου Αναθεώρηση του Γ.Π.Σ. ξεκίνησε το Μάιο του 2005, η οποία όµως δεν έχει κανονιστική ισχύ, καθώς δεν έχει θεσµοθετηθεί µέχρι στιγµής η οριστική πρόταση της Β1 Φάσης. 4

5 Μελέτης (Ε.Π.Μ.), καθώς και των προτεινόµενων µεθόδων από το ιαχειριστικό Σχέδιο σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των φυσικών διαθεσίµων Ο Φορέας ιαχείρισης της Λίµνης Παµβώτιδας Ο Φορέας ιαχείρισης (Φ..) Λίµνης Παµβώτιδας ιδρύθηκε µε βάση το Άρθρο 15 του Ν.2742/99 (ΦΕΚ 207 Α ) "Χωροταξικός σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις" και τον Ν.3044/99, στη συνέχεια ορίσθηκε το.σ µε την Κ.Υ.Α /5193 (ΦΕΚ1531/9/12/2002) και συγκροτήθηκε τέλος σε σώµα τον Ιανουάριο του Αποτελεί Ν.Π.Ι., κοινωφελούς χαρακτήρα και εποπτεύεται από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε. Σκοπός του Φορέα ιαχείρισης, σύµφωνα µε τον Νόµο-Πλαίσιο για το περιβάλλον 1650/86 είναι η διοίκηση και διαχείριση των περιοχών, των στοιχείων και συνόλων της φύσης και του τοπίου που αναφέρονται στο Άρθρο 18 του ιδίου νόµου. Ειδικότερα, οι στόχοι του Φορέα ιαχείρισης Λίµνης Παµβώτιδας συνίστανται στους εξής: Προστασία και διαχείριση των βιοτόπων και των προστατευόµενων ειδών χλωρίδας και πανίδας της λίµνης Παµβώτιδας. Προστασία και διαχείριση των βιοτόπων των ειδών ενδηµικής χλωρίδας και πανίδας στην ευρύτερη περιοχή ευθύνης του. Αποκατάσταση του διαταραγµένου υδρολογικού ισοζυγίου της Παµβώτιδας. Βελτίωση του επιπέδου ποιότητας των υδάτων της. Προστασία της από τη ρύπανση και τη µόλυνση. Προστασία της από κάθε είδος παρέµβαση που υποβαθµίζει το οικοσύστηµα. Προστασία και διαφύλαξη των αλιευτικών πόρων. Ανάδειξη της λίµνης Παµβώτιδας και της ευρύτερης περιοχής. Περιβαλλοντική ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Πέραν αυτών, ο Φ. προωθεί δράσεις και στόχους όπως: Η διαφύλαξη των πολιτιστικών και πολιτισµικών στοιχείων που συνδέονται µε το οικοσύστηµα της Παµβώτιδας. Ο συνδυασµός των ήπιων µορφών αναψυχής και τουρισµού. Η ανάπτυξη του πρωτογενούς τοµέα, σύµφωνα µε τους κανόνες και κώδικες της ολοκληρωµένης γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας. Η προώθηση γεωργικών προϊόντων και ήπιων πρακτικών παραγωγής. Η εφαρµογή των όρων της Κ.Υ.Α /649/25/6/2003, σύµφωνα µε την οποία η ευρύτερη περιοχή της λίµνης χαρακτηρίζεται ως "Περιοχή Οικοανάπτυξης". Η θέσπιση κανονισµού διοίκησης και λειτουργίας της λίµνης Παµβώτιδας(Ιατρού κ.α.,2003:23). Συγκεκριµένα, οι άξονες προτεραιότητας του Φ.. αναφέρονται σε τρία βασικά επίπεδα που είναι: Η οργάνωση και λειτουργία του. Η προστασία της λίµνης Παµβώτιδας. Η ανάπτυξη και ανάδειξη της ευρύτερης περιοχής της λίµνης Το Σχέδιο Κανονισµού ιαχείρισης και Προστασίας της Λίµνης Παµβώτιδας Σήµερα, ο κανονισµός διαχείρισης και προστασίας της λίµνης Παµβώτιδας επιτελείται στα πλαίσια των προτάσεων της ΕΠΜ που ολοκληρώθηκε το 2001, δεδοµένου ότι αποτελεί το µοναδικό κανονιστικό εργαλείο για την προστασία της, το οποίο έχει θεσµοθετηθεί και ως εκ τούτου έχει νοµική ισχύ. Τονίζεται ότι το ιαχειριστικό Σχέδιο της Λίµνης αν και 5

6 ολοκληρώθηκε το 2003, εντούτοις δεν έχει θεσµοθετηθεί ακόµη, ασχέτως αν περάσανε τέσσερα χρόνια! Το Π.. µε το οποίο θεσµοθετήθηκε η ΕΠΜ, προβλέπει τον καθορισµό ζωνών προστασίας της λίµνης και την επιβολή συγκεκριµένων κανόνων και περιορισµών σε αυτές, προκειµένου να προστατευθεί και να αναβαθµιστεί το οικοσύστηµα της λίµνης µακροπρόθεσµα. Πιο συγκεκριµένα, ο απώτερος σκοπός είναι η προστασία, η διατήρηση, η διαχείριση και η αναβάθµιση της φύσης και του τοπίου, ως φυσικής κληρονοµιάς και του πολύτιµου εθνικού φυσικού πόρου σε χερσαία και υδάτινα τµήµατα της περιοχής της λίµνης, τα οποία διακρίνονται για την µεγάλη τους βιολογική, οικολογική, αισθητική, ιστορική, επιστηµονική, γεωµορφολογική και εκπαιδευτική τους αξία, µε τον χαρακτηρισµό της περιοχής ως Περιοχής Οικοανάπτυξης, όπως προαναφέρθηκε. Ειδικότερα, οι ζώνες αυτές είναι οι εξής: Περιοχή Οικοανάπτυξης: Χαρακτηρίζεται η χερσαία και υδάτινη περιοχή της Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων, καθώς και η περιοχή που βρίσκεται εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισµών προ του 1923 και κάτω των 2000 κατοίκων των ήµων Ιωαννιτών, Ανατολής, Παµβώτιδας, Πασσαρώνος, Περάµατος και Κοινότητας Νήσου Ιωαννίνων. Επισηµαίνεται ότι η Περιοχή Οικοανάπτυξης, όπως οριοθετείται διακρίνεται στις ακόλουθες ζώνες: 1.Ζώνη Α1: Είναι η υδάτινη περιοχή, οι παραλίµνιες εκτάσεις, οι καλαµώνες και το νησί των Ιωαννίνων. Το όριο της ταυτίζεται µε το όριο της γραµµής του αιγιαλού, όπως αυτή καθορίστηκε µε συντεταγµένες από την Κτηµατική Υπηρεσία της Νοµαρχίας Ιωαννίνων. 2.Ζώνη Α2: Είναι η χερσαία περιοχή που περιλαµβάνει τις δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις 3 και διακρίνεται στις επιµέρους ζώνες Α2α και Α2β. Αναλυτικότερα, η χερσαία περιοχή(δασική-αναδασωτέα),βόρεια της Εθνικής οδού Ιωαννίνων-Τρικάλων και στο δρόµο προς Λογγάδες χαρακτηρίζεται ως Ζώνη Α2α. Αντίστοιχα η χερσαία περιοχή(δασικήαναδασωτέα) εκατέρωθεν της Εθνικής οδού Ιωαννίνων-Τρικάλων χαρακτηρίζεται ως Ζώνη Α2β. 3.Ζώνη Β1: Είναι η χερσαία περιοχή που βρίσκεται στην εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισµών προ του 1923 και κάτω των 2000 κατοίκων των ήµων Περάµατος, Πασσαρώνος και Ιωαννιτών και χαρακτηρίζεται ως γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας. 4.Ζώνη Β2: Είναι η λοιπή έκταση της περιοχής Οικοανάπτυξης και αποτελείται από αγροτικές και ηµιορεινές εκτάσεις. ιευκρινίζεται ότι στη ζώνη Β2 εµπίπτουν οι περιοχές που δεν εντάσσονται σε καµία από τις παραπάνω ζώνες της περιοχής Οικοανάπτυξης. 5.Περιφερειακή Ζώνη: Χαρακτηρίζεται η χερσαία περιοχή που βρίσκεται στην εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισµών προ του 1923 και κάτω των 2000 κατοίκων των ήµων Ιωαννιτών, Περάµατος, Παµβώτιδας, Πασσαρώνος, Ανατολής, Μπιζανίου, Αγ. ηµητρίου, Ζίτσας και Εκάλης(Καρανίκας κ.α., 2001). Οι ζώνες αυτές απεικονίζονται στον σχετικό χάρτη, ενώ σηµειώνεται ότι για κάθε µία από τις συγκεκριµένες ζώνες έχουν καθοριστεί όροι δόµησης και περιορισµοί άσκησης δραστηριοτήτων, τους οποίους µπορεί να αναζητήσει ο κάθε ενδιαφερόµενος στις διατάξεις της ΚΥΑ 22943/649/ Μέθοδοι ιαχείρισης των Φυσικών Πόρων Στους φυσικούς πόρους της περιοχής µελέτης ανήκουν κατά κύριο λόγο οι υδατικοί πόροι και τα εδάφη. Οι πόροι αυτοί κατέχουν περίοπτη θέση στο σύνολο του συστήµατος της περιοχής και ως εκ τούτου η διαχείριση τους χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Στη συνέχεια παρατίθενται οι στόχοι και οι βασικές επιλογές για την προστασία της κάθε κατηγορίας. 3 Στη εν λόγω ζώνη οι δασικές εκτάσεις αποτελούνται από Ελληνικά δάση πρίνου και Juniperus oxycedrus. 6

7 Α. Υδατικοί Πόροι Ως βασικοί στόχοι τίθενται η διατήρηση του υδρολογικού ισοζυγίου και η εξασφάλιση της καλής ποιότητας των υδάτων σε ολόκληρη τη λεκάνη απορροής της λίµνης. Έτσι λοιπόν οι προτεινόµενες δράσεις για την επίτευξη των στόχων αυτών είναι οι εξής: Η λεπτοµερής εξέταση των υδρολογικών και των υδρογεωλογικών συνθηκών, προκειµένου να εντοπιστούν οι πηγές τροφοδοσίας νερού στη λίµνη. Η διατήρηση των υπαρχουσών πηγών τροφοδοσίας και προστασίας της λίµνης από ενδεχόµενες παρεµβάσεις, οι οποίες θα την αποκόψουν από τις υπόλοιπες περιοχές της λεκάνης απορροής της. Η παρακολούθηση της ποιότητας των νερών της λίµνης και των µεταβολών που υφίστανται µε την πάροδο του χρόνου. Ο συνεχής έλεγχος της µεταβολής της χωρητικότητας της λίµνης. Η παρακολούθηση της ποσότητας και της ποιότητας των ιζηµάτων που καταλήγουν στη λίµνη. ιευκρινίζεται ότι η διαχείριση των υδατικών συλλογών της λεκάνης απορροής της λίµνης Παµβώτιδας αποτελεί ζήτηµα διαχείρισης, όχι µόνο από άποψη ποσότητας, αλλά και από άποψη ποιότητας. Έτσι λοιπόν, προκειµένου να επιτευχθεί η ορθολογική ποιοτική και ποσοτική διαχείριση των υδατικών πόρων θα πρέπει χρησιµοποιηθούν τα δεδοµένα από την παρακολούθηση των φυσικοχηµικών, βιολογικών και οικολογικών παραµέτρων, καθώς και τα δεδοµένα από την παρακολούθηση της µεταβολής του βάθους της Λίµνης(Καραγιάννης, 1994). Τα δεδοµένα αυτά θα δώσουν µια εµπεριστατωµένη εικόνα της κατάστασης των υδάτων της Λίµνης, συµβάλλοντας έτσι στην ολοκληρωµένη διαχείριση των υδάτων, βάσει των απαιτήσεων της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ) 2000/60/ΕΚ. Θα πρέπει να ειπωθεί ότι για τη διαχείριση της λεκάνης απορροής της Λίµνης αναπτύσσεται σχέδιο στα πλαίσια του έργου: "Ανάπτυξη συστηµάτων και εργαλείων ιαχείρισης Υδατικών Πόρων των Υδατικών ιαµερισµάτων υτικής Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας", το οποίο αναµένεται να προσανατολίσει τις αρµόδιες αρχές προς τις ορθότερες διαχειριστικές επιλογές. Επιπλέον, έχουν εντοπιστεί τα βασικά προβλήµατα, καθώς και οι προτεραιότητες δράσης για τα ζητήµατα διαχείρισης των υδατικών πόρων στο πλαίσιο του ιαχειριστικού Σχεδίου που υλοποιείται. Αναλυτικότερα, οι προτεραιότητες αυτές είναι οι κάτωθι: Ο εκσυγχρονισµός του συστήµατος άρδευσης µε την παράλληλη βελτίωση της περιβαλλοντικής του επίδοσης, µέσα από τη µείωση των απωλειών και την υιοθέτηση φιλικότερων τεχνικών προς το περιβάλλον. Η ενίσχυση των υποδοµών διαχείρισης των λυµάτων της περιοχής, υιοθετώντας ρεαλιστικές λύσεις, οι οποίες είναι σχετικά απλές στην εφαρµογή τους και οικονοµικά βιώσιµες. Η ενίσχυση της υποδοµής και των εργαλείων παρακολούθησης των υδάτων, λαµβάνοντας υπόψη τα νέα δεδοµένα συµφωνά µε τα προβλεπόµενα από την Κοινοτική Οδηγία 2000/60. Η συστηµατική διερεύνηση της ροής φερτών υλών προς τη λίµνη και των επιπτώσεων που προξενούν στο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον, ώστε να προσδιοριστούν οι κατάλληλες προτάσεις για την αποτελεσµατική αντιµετώπιση των προβληµάτων(ιατρού κ.α.,2003:114). Β. Εδάφη Τα εδάφη αποτελούν µία από τις σηµαντικότερες κατηγορίες των φυσικών πόρων, καθώς στηρίζουν ένα πλήθος οικολογικών διεργασιών, ενώ η κατάστασή τους καθορίζει την 7

8 ποιότητα του περιβάλλοντος της περιοχής µελέτης. Έτσι λοιπόν οι στόχοι που τίθενται για την προστασία και τη διατήρηση της καλής τους κατάστασης είναι οι εξής: Η εξειδίκευση των γεωργικών πρακτικών και ο εντοπισµός των τρόπων µε τους οποίους οι καλλιέργειες επιδρούν στην εδαφική ποιότητα. Η εφαρµογή του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. Η προστασία των υπαρχόντων γεωργικών εδαφών από τις ισχυρές πιέσεις που δέχονται για την αλλαγής χρήσης γης, καθώς και για τη δηµιουργία οικιστικών περιοχών και χώρων βιοµηχανικών ζωνών. Η αύξηση του αριθµού των βιολογικών καλλιεργειών. Η πρόληψη της ενδεχόµενης υποβάθµισης της εδαφικής ποιότητας στο µέλλον, η οποία µπορεί να επέλθει από φυσικές διεργασίες και από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Έτσι λοιπόν οι δράσεις που προτείνονται για την επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι οι κάτωθι: Η επιλογή των ειδών καλλιεργειών, οι οποίες θα βελτιώσουν την εδαφική ποιότητα. Η επιλογή των ειδών καλλιεργειών, οι οποίες θα ελαττώσουν τις απαιτήσεις σε νερό, καθώς και τις απαιτήσεις σε λιπάσµατα. Η σωστή ενηµέρωση, η ευαισθητοποίηση και η συνεχιζόµενη προσπάθεια στροφής του κοινού των αγροτών της περιοχής στην άσκηση της βιολογικής και ελεγχόµενης γεωργίας. 3. Αξιολόγηση του Συστήµατος Ανάπτυξης και Προστασίας της Λίµνης Παµβώτιδας Στο σηµείο αυτό αναλύονται οι επιπτώσεις των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον της λίµνης Παµβώτιδας, τα φαινόµενα σύγκρουσης των χρήσεων γης που παρατηρούνται, καθώς και οι δυσµενείς επιδράσεις τους στη χωρική διάρθρωση της ευρύτερης περιοχής µελέτης. Τέλος, παρατίθενται οι δυνατότητες που παρουσιάζει η συγκεκριµένη περιοχή σε ό,τι αφορά την ανάπτυξή της. Σηµειώνεται εκ των προτέρων ότι οι περιορισµοί των δραστηριοτήτων που επιβλήθηκαν µέσω της Ε.Π.Μ., παρόλο που είχαν θετικές επιδράσεις έως ένα βαθµό, ωστόσο απέτυχαν να υλοποιήσουν τον απώτερο στόχο τους, καθώς επιτελούνται ακόµη και σήµερα δραστηριότητες, οι οποίες έχουν ουσιαστικότατες επιπτώσεις στο "ολικό 4 " περιβάλλον της υπό εξέταση περιοχής. Αναλυτικότερα, τα προβλήµατα αυτά παρουσιάζονται διεξοδικά στις επόµενες παραγράφους Επιπτώσεις των Ανθρωπογενών ραστηριοτήτων στο Φυσικό Περιβάλλον της Λίµνης Παµβώτιδας Από το παρελθόν έως και σήµερα οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες ασκούν έντονες πιέσεις µε αρνητικές συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον της Λίµνης. Οι πιέσεις αυτές έχουν άµεσες επιπτώσεις στα χλωριδικά στοιχεία, την πανίδα της περιοχής και τους φυσικούς πόρους. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι πιέσεις αυτές, καθώς και οι επιπτώσεις τους σε κάθε µία από τις παραπάνω κατηγορίες. Α. Χλωρίδα, Οικότοποι και Βλάστηση 4 ιευκρινίζεται ότι το "ολικό" περιβάλλον νοείται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να µην εξαντλείται στα διοικητικά όρια µιας περιοχής και αυτό διότι υφίσταται πολυδιάστατες επιδράσεις έως και σε πλανητική κλίµακα από κάθε είδους αναπτυξιακή δραστηριότητα οιουδήποτε κράτους, οργανισµού, φορέα, εταιρίας, αλλά και κάθε πολίτη και οµάδας πολιτών, οπουδήποτε και αν αυτή τελείται, η οποία σηµατοδοτεί και καθορίζει τις αντίστοιχες ευθύνες τους(ρόκος, 2005:4). 8

9 Σύµφωνα µε τους Ιατρού κ.α. (2003) οι πιέσεις που δέχονται η χλωρίδα, οι οικότοποι και η βλάστηση της περιοχής προέρχονται από ενέργειες, όπως: Οι εκχερσώσεις της παρόχθιας βλάστησης, µε άµεσο επακόλουθο την ποσοτική µείωση της επιφάνειας των παρόχθιων φυτοκοινωνιών. Η αποξήρανση της λίµνης Λαψίστας, καθώς και οι αποστραγγίσεις ελωδών εκτάσεων στα ανατολικά τµήµατα της λίµνης Παµβώτιδας και η δηµιουργία αναχώµατος, που είχαν ως αποτέλεσµα την απώλεια των περιοδικά κατακλυζόµενων υγρών λιβαδιών και των ρηχών εκτάσεων της λίµνης. Η διατάραξη του υδατικού ισοζυγίου της λίµνης και η ρύπανση 5 που έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία ευτροφικών καταστάσεων, οι οποίες ευνοούν, αφενός µεν την επέκταση των καλαµώνων οι οποίοι σταδιακά προσχώνουν τη λίµνη, αφετέρου δε την αλλαγή της χλωριδικής δοµής των υδρόβιων φυτοκοινωνιών της λίµνης. Β. Πανίδα Τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν τα είδη πανίδας στα λιµναία οικοσυστήµατα της περιοχής µελέτης συνοψίζονται στους κάτωθι άξονες ανθρώπινης παρέµβασης: Συρρίκνωση της λίµνης µε ταυτόχρονη επιχωµάτωση και καταστροφή των παραλίµνιων ενδιαιτηµάτων. ιατάραξη του υδατικού ισοζυγίου των πηγών και των καταβοθρών και έλλειψη συντονισµένων δράσεων διαχείρισης των υδατικών πόρων. Υποβάθµιση της ποιότητας του νερού, ευτροφισµός και ρύπανση από τα γεωργικά, τα αστικά και τα κτηνοτροφικά λύµατα. Άµεσες παρεµβάσεις στην υδρόβια πανίδα. Γ. Υδατικοί Πόροι Η λεκάνη απορροής της λίµνης Παµβώτιδας δέχεται πιέσεις από τις διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσµα την υποβάθµιση της ποιότητας και της ποσότητας των νερών της. Ειδικότερα, τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι υδατικοί πόροι είναι κυρίως: α)η διατάραξη του υδατικού ισοζυγίου και β)η µεταβολή της ποιότητας των υδάτων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά οι πιέσεις που έχουν ασκηθεί στις υδατικές συλλογές της περιοχής, είτε αυτές αναφέρονται σε παρεµβάσεις που έγιναν στο παρελθόν, είτε σε παρεµβάσεις που πραγµατοποιούνται σήµερα ή προγραµµατίζονται για το µέλλον. i) Η διατάραξη του υδατικού ισοζυγίου της λεκάνης απορροής Τα νερά της λεκάνης της λίµνης Παµβώτιδας κινούνται και επικοινωνούν µεταξύ τους, διαµορφώνοντας έτσι το υδατικό ισοζύγιο της περιοχής. Εποµένως, επιδράσεις σε κάποιο επιφανειακό ή υπόγειο υδάτινο σώµα που ανήκει στο υδρογραφικό δίκτυο είναι δυνατό να επηρεάσουν όλα εκείνα τα σώµατα µε τα οποία επικοινωνεί (Ιατρού κ.α.,2003:78). Σηµειώνεται ότι η διατάραξη του υδατικού ισοζυγίου οφείλεται σε µια σειρά ανθρωπογενών παρεµβάσεων, όπως: Η µείωση της ποσότητας του νερού που καταλήγει στη λίµνη. Η λειτουργία υδατοφράγµατος. Οι απώλειες µεγάλης ποσότητας νερού, µέσω των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης. Η λειτουργία παράνοµων γεωτρήσεων. Η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Η µεταφορά νερού από άλλη λεκάνη απορροής. Το µπάζωµα της λίµνης από τα φερτά υλικά. 5 Αστική ρύπανση, προερχόµενη από κτηνοτροφικά απόβλητα και από γεωργικές καλλιέργειες. 9

10 ii) Η Ρύπανση Η ρύπανση, σε συνδυασµό µε τη µειωµένη ικανότητα αυτοκαθαρισµού της λίµνης, καθώς ο χρόνος φυσικής ανακύκλωσής της φτάνει τους δέκα µήνες, έχουν οδηγήσει αναπόδραστα στην υποβάθµιση της ποιότητας των νερών της. Επισηµαίνεται ότι ο ευτροφισµός και η κακή ποιότητα των υδάτων αποτελούν πιθανή απειλή για την ανθρώπινη υγεία, αλλά και γενικότερα για την πανίδα της ευρύτερης περιοχής µελέτης. Η υποβάθµιση της ποιότητας των νερών οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, ορισµένοι εκ των οποίων έχουν ήδη αναφερθεί στις πιέσεις για την πανίδα, όµως κρίνεται σκόπιµο να αναφερθούν ξανά σε αυτό το σηµείο, λόγω της ιδιαίτερης σηµασίας τους στην ποιότητα του συγκριµένου φυσικού διαθεσίµου(ιατρού κ.α., 2003). Έτσι λοιπόν, οι παρεµβάσεις που συντελούν στην ρύπανση των υδάτων είναι: Η αστική ρύπανση. Η ρύπανση από τα κτηνοτροφικά απόβλητα. Η ρύπανση από τα τυροκοµεία. Η ρύπανση από τα ιχθυοτροφεία. Η ρύπανση από τις γεωργικές καλλιέργειες. Η ρύπανση από την αργυροχρυσοχοΐα. Η ρύπανση από τα φερτά υλικά. Η εγγύτητα του υδροφόρου ορίζοντα µε την επιφάνεια.. Έδαφος Οι σηµαντικότερες ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες έχουν δυσµενείς επιδράσεις στην ποιότητα του εδάφους συνίστανται στις εξής: i) Η µη ορθολογική επιλογή των καλλιεργειών Το γεγονός ότι στην περιοχή καλλιεργούνται παραδοσιακά εδώ και πολλά χρόνια συγκεκριµένα είδη µε βασικό κριτήριο την εξυπηρέτηση των κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων, έχει ως αποτέλεσµα την εξασθένηση του εδαφικού ορίζοντα από συγκεκριµένα συστατικά. ιευκρινίζεται ότι ο προσδιορισµός των καλλιεργειών θα πρέπει να γίνει µε κριτήρια διατήρησης της θρεπτικής ικανότητας των καλλιεργήσιµων εδαφών. Σε αυτό άλλωστε στοχεύει και το Σχέδιο ιαχείρισης, Αειφορικής Ανάπτυξης και Προστασίας Περιβάλλοντος των Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Ζωνών της Ευρύτερης Περιοχής της Λίµνης Παµβώτιδας, το οποίο έχει δροµολογηθεί από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. ii) Η ανεξέλεγκτη χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων Προκειµένου οι παραγωγοί να ανταποκριθούν στις ανάγκες για την αύξηση της παραγωγής, χρησιµοποιούν µεγάλες ποσότητες λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων. Αυτό όµως στο βαθµό που δε γίνεται µε ορθολογικό τρόπο και σύµφωνα πάντα µε τις κατευθύνσεις των γεωπόνων, έχει δυσµενέστατες επιπτώσεις στην ποιότητα των εδαφών και κατά συνέπεια και στα παραγόµενα προϊόντα που καταναλώνονται από τον άνθρωπο µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο. iii) Η διάθεση των λυµάτων Οι διάφορες µονάδες επεξεργασίας γαλακτοκοµικών προϊόντων, καθώς και οι κτηνοτροφικές µονάδες παράγουν µεγάλες ποσότητες λυµάτων και απορριµµάτων, µέρος των οποίων καταλήγουν ανεπεξέργαστα στο έδαφος υποβαθµίζοντας έτσι την ποιότητά του(ιατρού κ.α., 2003) Προβλήµατα Σύγκρουσης των Χρήσεων Γης 10

11 Τα προβλήµατα των ασύµβατων χρήσεων γης εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή του λεκανοπεδίου και στην περιοχή περιµετρικά της Λίµνης. Συνοπτικά θα µπορούσαµε να επικεντρωθούµε στα εξής: Η υπάρχουσα Βιοµηχανική Περιοχή (ΒΙ.ΠΕ.) δεν καλύπτει γεωγραφικά όλο το χώρο του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, µε αποτέλεσµα έτσι αρκετές βιοτεχνίες να εγκαθίστανται στο νότιο τµήµα του. Η ύπαρξη λατοµείων αδρανών υλικών, εντός της περιοχής της ΖΟΕ Ιωαννίνων, τα οποία υποβαθµίζουν σηµαντικά το τοπίο. Η παρουσία παράνοµων πτηνοτροφικών και χοιροτροφικών µονάδων περιµετρικά της λίµνης, οι οποίες δεν εναρµονίζονται µε την κατάλληλη χρήση της λίµνης, που έχει ως στόχο την αναψυχή. Η ύπαρξη καλλιεργούµενων γεωργικών εκτάσεων υψηλής παραγωγικότητας περιµετρικά της λίµνης, οι οποίες αφενός µεν τη ρυπαίνουν µε την υπέρµετρη χρήση φυτοφαρµάκων, αφετέρου δε αντλούν υπερβολικές ποσότητες νερού, λόγω του παλαιωµένου συστήµατος άρδευσης(λουκάτος και Λαγουδάκη, 2001). Γενικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι η µη υλοποίηση πολλών από τις κατευθύνσεις του παλαιού Γ.Π.Σ, συντέλεσε σε ένα µεγάλο βαθµό στην ασυµβατότητα των χρήσεων γης στον εξωαστικό χώρο. Για το λόγο αυτό διευκρινίζεται ότι είναι επιτακτική η υλοποίηση των δράσεων του υπό αναθεώρηση Γ.Π.Σ., προκειµένου να επιλυθούν προβλήµατα, όπως οι οικιστικές και άλλων ειδών πιέσεις που ασκούνται στις παραλίµνιες περιοχές Προοπτικές Ανάπτυξης της Περιοχής Μελέτης Ο ήµος Παµβώτιδος και η ευρύτερη περιοχή του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων αποτελούν λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, των ιδιαίτερων στοιχείων του φυσικού τοπίου και των ιστορικών και οικονοµικών τους αξιών, τις σηµαντικότερες ίσως περιοχές της περιφέρειας Ηπείρου. Σηµειώνεται ότι οι αναπτυξιακές προοπτικές και η δυναµική της Περιοχής Μελέτης προσδιορίζεται από τέσσερις βασικές παραµέτρους, οι οποίες είναι: α)τα φυσικά διαθέσιµα. β)οι ανθρώπινοι πόροι. γ)οι ενδογενείς τάσεις των οικονοµικών δραστηριοτήτων και δ)οι εξωγενείς επιρροές τους. Οι κύριες αυτές παράµετροι είναι απαραίτητο να εκτιµηθούν για την ανάπτυξη της περιοχής σε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες, ήτοι βραχυπρόθεσµα, µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα. Όσον αφορά τώρα τα φυσικά διαθέσιµα, φαίνεται ότι µπορούν να στηρίξουν σε σηµαντικό βαθµό την ανάπτυξη του πρωτογενή και του δευτερογενή τοµέα. Ειδικότερα, η επεξεργασία και η διάθεση των προϊόντων του πρωτογενή τοµέα αποτελεί τη σηµαντικότερη δυνατότητα της περιοχής. Αυτό υποστηρίζεται επιπρόσθετα από τα µεγάλα συγκοινωνιακά έργα που κατασκευάζονται στην περιοχή, αλλά και στην περιφέρεια Ηπείρου(Εγνατία οδός, Ιόνια Οδός) τα οποία αναµένεται να διευκολύνουν την διάθεση των προϊόντων στην υπόλοιπη χώρα, καθώς και στο εξωτερικό. Εντούτοις, οι δυνατότητες για τουριστική ανάπτυξη φαίνεται ότι δεν έχουν αξιοποιηθεί σωστά. Μέχρι σήµερα το τουριστικό προϊόν χρησιµοποιεί τα Ιωάννινα ως πέρασµα για άλλες κατευθύνσεις. Οι τουρίστες που διαµένουν στην πόλη, διοχετεύονται στα κλασικά σηµεία ανάδειξης που είναι η παραλίµνια περιοχή, η Νήσος, το σπήλαιο Περάµατος και το Κάστρο Ιωαννίνων. Τα φυσικά και πολιτισµικά διαθέσιµα της περιοχής αποτελούν ένα επιπρόσθετο στοιχείο που µπορεί να στηρίξει την ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας(τσεκούρας και ρακοπούλου,2005:213-6) Συνεχίζοντας, οι οικονοµικές δραστηριότητες της περιοχής και η εξέλιξή τους σε ένα διαρκώς οξυµµένο ανταγωνιστικό περιβάλλον, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε διαρθρωτικά προβλήµατα. Το σύγχρονο πρότυπο "ανάπτυξης" ευνοεί τη µετεξέλιξη από παραδοσιακά πρότυπα µαζικής παραγωγής, σε προϊόντα µονοπωλιακού ανταγωνισµού µε 11

12 ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Συµπερασµατικά, θα µπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι οι παράγοντες 6 που κατέχουν περίοπτη θέση αναφορικά µε τις προοπτικές ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής µελέτης είναι οι κάτωθι: Ο ήµος Παµβώτιδος αναδεικνύεται σε έναν από τους σηµαντικότερους πόλους ανάπτυξης και εκτόνωσης της πρωτεύουσας του Νοµού για οικιστικές, εµπορικές, βιοτεχνικές και άλλες δραστηριότητες. Στην κατεύθυνση αυτή έχει συµβάλει η φυσική εγγύτητα και η µικρή χρονοαπόσταση λόγω του ανεπτυγµένου οδικού δικτύου. Οι υναµικές µορφές δραστηριοτήτων του πρωτογενή τοµέα και η αρδευόµενη γη υψηλής παραγωγικότητας. Η άµεση γειτνίαση και η εγγύτητα της περιοχής µε σηµαντικές χρήσεις γης και δραστηριότητες υπερτοπικής εµβέλειας, όπως το νοσοκοµείο, το πανεπιστήµιο, η γεωργική σχολή, η δευτεροβάθµια εκπαίδευση και οι αθλητικές εγκαταστάσεις µεγάλης κλίµακας (Πανηπειρωτικό Στάδιο, Στάδιο Ιωαννίνων). Η ποικιλότητα των φυσικών οικοσυστηµάτων και του τοπίου για την ανάπτυξη ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων. Η κοµβική θέση σε Οδικούς Άξονες υπερτοπικής εµβέλειας (Εθνικό δίκτυο, Εγνατία Οδός, Ιόνια Οδός.), καθώς και η ύπαρξη αεροδροµίου 7. Η ποικιλότητα του φυσικού περιβάλλοντος µε λιµναία, ποτάµια, πεδινά, ηµιορεινά και ορεινά οικοσυστήµατα και τοπία. Το ευρύ φάσµα των στοιχείων της χλωρίδας και πανίδας, στο οποίο εµπεριέχονται αξιόλογα σπάνια και απειλούµενα είδη. Ο σηµαντικός µνηµειακός πλούτος από τους προϊστορικούς έως τους νεότερους χρόνους, καθώς και το ευρύ φάσµα ιστορικών τόπων και σηµείων αναφοράς. Η ύπαρξη µεγάλου αριθµού εθίµων και λαογραφικών χαρακτηριστικών. Οι αρχιτεκτονικά αξιόλογες κατασκευές, όπως τα γεφύρια, οι νερόµυλοι, τα µονοπάτια, και οι οχυρώσεις. Το επαρκές σύστηµα άρδευσης και τα αποστραγγιστικά δίκτυα. Η ταχύτατη ανάπτυξη του οικιστικού κέντρου του ήµου. Τέλος, οι θετικές τάσεις ανάπτυξης των πεδινών οικισµών. 4. Πρόταση Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης της Περιοχής Μελέτης Το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζεται η παρούσα εργασία για την ανάπτυξη της περιοχής µελέτης είναι εκείνο της Αξιοβίωτης Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης (Worthliving Integrated Development), σύµφωνα µε το οποίο η ανάπτυξη θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα στο χώρο και το χρόνο οικονοµική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισµική και τεχνική/τεχνολογική, και η οποία θα πρέπει να τελείται σε διαλεκτική αρµονία και µε απόλυτο σεβασµό απέναντι στον άνθρωπο, στις προαιώνιες ευγενείς αξίες του και στο "ολικό" του φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον(ρόκος, 2001:2). Έτσι λοιπόν, οι στόχοι που τίθενται στα πλαίσια της θεωρίας αυτής για τη συγκεκριµένη περιοχή είναι οι εξής: α) Η περιβαλλοντική διαχείριση του οικοσυστήµατος της λίµνης Παµβώτιδας και β) η ανάπτυξη των οικισµών της περιοχής µελέτης, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προωθούνται ταυτόχρονα και ισοβαρώς η οικονοµική µεγένθυση, η κοινωνική συνοχή, καθώς και η πολιτική και πολιτισµική ανάδειξη. 6 Οι παράγοντες αυτοί έχουν άµεση σχέση µε το φυσικό περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους, το πολιτισµικό περιβάλλον, τις τεχνικές υποδοµές, τις κοινωνικές υποδοµές και τα πληθυσµιακά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης. 7 Τον Νοέµβριο του 2006 υπογράφηκε σύµβαση κατασκευής του έργου «επέκταση και αναβάθµιση των λειτουργιών του Αερολιµένα Ιωαννίνων», το οποίο έχει συνολικό προϋπολογισµό Πρόκειται για µια σηµαντική ενέργεια, η οποία θα τονώσει το χαρακτήρα του αστικού κέντρου και των υπολοίπων περιοχών του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων. 12

13 Επισηµαίνεται ότι τίθεται ως πρωταρχικός στόχος από τον υπογράφων η περιβαλλοντική διαχείριση της λίµνης, δεδοµένου ότι διανύει µια περίοδο έντονου ευτροφισµού, και ως εκ τούτου η λογική µας οδηγεί αναπόφευκτα στο να θέσουµε ως βασική προτεραιότητα για την ανάπτυξη της περιοχής, την αποκατάσταση του υγροτόπου. Αναφορικά µε τον πρώτο στόχο λαµβάνεται επιπρόσθετα υπόψη το γεγονός ότι η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως "Περιοχή Οικοανάπτυξης" και εποµένως προτείνονται τα εξής: Η διαχείριση των ειδών και των οικοτόπων. Η διαχείριση των φυσικών διαθεσίµων. Η υλοποίηση προγραµµάτων επιστηµονικής παρακολούθησης (monitoring). Η εκτίµηση της Φυσικής Φέρουσας Ικανότητας 8 (Physical Carrying Capacity-PCC). ιευκρινίζεται ότι οι επιµέρους στόχοι και οι βασικές επιλογές που τίθενται στα πλαίσια των παραπάνω είναι οι εξής: Η διατήρηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και άγριας πανίδας που απαντώνται στην εν λόγω περιοχή στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό. Η διατήρηση των γενετικών πόρων σε δυναµική και εξελικτική κατάσταση. Η διατήρηση των εγκαθιδρυµένων οικολογικών λειτουργιών. Η διατήρηση και προστασία των δοµικών στοιχείων του τοπίου και των ιδιαίτερων γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής µελέτης. Η ελαχιστοποίηση της όχλησης στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό, µέσω του κατάλληλου σχεδιασµού και της εκτέλεσης ποικίλων επιστηµονικών ερευνών και εργασιών διατήρησης. Η διασφάλιση και η διατήρηση των οικολογικών συνθηκών, οι οποίες είναι αναγκαίες για την προστασία των σηµαντικών ειδών, των οµάδων ειδών, καθώς και των βιοτικών κοινοτήτων ή των φυσικών χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος. Η παροχή πρόσβασης στο κοινό κατά τέτοιο τρόπο, ούτως ώστε να εξυπηρετηθεί στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό το αίσθηµα αναψυχής, η πληροφόρηση και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, τόσο των ντόπιων, όσο και των επισκεπτών. Η διευκόλυνση της συστηµατικής παρακολούθησης του περιβάλλοντος ως πρωταρχικής δραστηριότητας για την ολοκληρωµένη διαχείριση των φυσικών διαθεσίµων της περιοχής. Τέλος, ο δραστικός περιορισµός και η παρεµπόδιση κάθε είδους εκµετάλλευσης ή χρήσης που αντιτίθεται στους σκοπούς προστασίας. Αναφορικά τώρα µε τον δεύτερο στόχο, τονίζεται ότι η ολοκληρωµένη ανάπτυξη των υπό εξέταση οικισµών θα µπορέσει να επιτευχθεί µόνο µέσω της υιοθέτησης ενός συνολικού πλαισίου δράσης, το οποίο θα έχει ως βασικούς άξονες την ενιαία θεώρηση του γεωγραφικού, κοινωνικού, οικονοµικού και πολιτισµικού χώρου, αλλά και τη σταδιακή επέµβαση σε όλους τους τοµείς, και όχι µόνο στην οικονοµική δραστηριότητα. Στην προσπάθεια αυτή σηµαντικό ρόλο κρίνεται ότι θα διαδραµατίσει ο Φορέας ιαχείρισης της Λίµνης Παµβώτιδας, ο οποίος προτείνεται να λειτουργήσει ως το πλέον αρµόδιο συντονιστικό όργανο της περιοχής µελέτης σε θέµατα διαχείρισης και προστασίας του φυσικού και πολιτισµικού περιβάλλοντος. Προκειµένου βέβαια να εδραιωθεί ο ρόλος και η θέση του ειδικού Φορέα ιαχείρισης της λίµνης Παµβώτιδας κρίνεται απαραίτητη η 8 Σύµφωνα µε τους Mathieson and Wall (1982) η Φέρουσα Ικανότητα εκφράζει τον µέγιστο αριθµό των ανθρώπων που µπορούν να "χρησιµοποιούν" µια περιοχή χωρίς µη αποδεκτή αποδοχή στο φυσικό περιβάλλον και χωρίς µη αποδεκτή υποβάθµιση στην ποιότητα της εµπειρίας των επισκεπτών. Ειδικότερα, η Φυσική Φέρουσα Ικανότητα, σύµφωνα µε τον Swarbrooke (1999) εκφράζει τον αριθµό των τουριστών που µπορεί να "φιλοξενήσει" µια περιοχή. 13

14 συνεργασία του µε τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι σηµειώνεται ότι θα πρέπει να συµµετέχουν ενεργά σε ζητήµατα λήψης αποφάσεων και σχεδιασµού µέσω των διαρκών συναντήσεων και συζητήσεών τους µε τον επιστηµονικό υπεύθυνο του Φ.., προκειµένου έτσι να επιτευχθεί το επιθυµητό αποτέλεσµα. Συνεχίζοντας, διευκρινίζεται ότι η ανάπτυξη της περιοχής µελέτης θα πρέπει να στηρίζεται σε ήπιες µορφές, οι οποίες θα τελούνται σε πλήρη αρµονία και µε απόλυτο σεβασµό προς τη φύση, το ανθρώπινο δυναµικό και την κλίµακα µεγέθους της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγµα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ανάπτυξη των εναλλακτικών µορφών τουρισµού και ειδικότερα του περιπατητικού, του εκπαιδευτικού, του πολιτιστικού και του θρησκευτικού τουρισµού, καθώς και του αγροτουρισµού. Επιπρόσθετα, προτείνεται η περιοχή µελέτης να λειτουργήσει ως χώρος διοργάνωσης εκπαιδευτικών εκδροµών για µαθητές και σπουδαστές κατά τη χειµερινή περίοδο, αλλά και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων κατά την εαρινή περίοδο. Το γεγονός αυτό θα βοηθήσει στην οικονοµική ανάκαµψη των οικισµών της περιοχής, ενώ συγχρόνως θα δώσει την δυνατότητα σε ένα πλήθος ατόµων να ενηµερωθούν για το σπανιότατο οικοσύστηµα της λίµνης Παµβώτιδας και τις θρυλικές παραδόσεις της που πηγάζουν από το πρόσφατο παρελθόν. Ένα άλλο βασικό στοιχείο, το οποίο θα συµβάλλει στην χωρική αναδιάρθρωση της περιοχής είναι η απόκτηση κτηµατολογίου και ο καθορισµός των όρων δόµησης σε καθέναν από τους οικισµούς, ανεξαρτήτως κλίµακας µεγέθους. ιευκρινίζεται ότι η δράση αυτή κρίνεται ως υψίστης σηµασίας, προκειµένου να επιτευχθεί η ουσιαστική ανάπτυξη της Περιοχής. Έχοντας ως βάση αναφοράς όλα τα παραπάνω, παρατίθενται στη συνέχεια τα προτεινόµενα έργα στην περιοχή µελέτης, τα οποία σηµειώνεται ότι θα αποτελέσουν το απαραίτητο υπόβαθρο για την "κατάλληλη" ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής µελέτης. Έτσι λοιπόν έχουµε: Κέντρο Υποδοχής και Πληροφόρησης ήµου Παµβώτιδος Το εξαιρετικά σηµαντικό οικοσύστηµα της Λίµνης Παµβώτιδας, καθώς και η ανεκτίµητης αξίας ιστορική κληρονοµιά της υπαγορεύουν την λειτουργία ενός τέτοιου κέντρου υποδοχής και πληροφόρησης των επισκεπτών οιασδήποτε κατηγορίας. Ειδικότερα, στο συγκεκριµένο κέντρο θα διατίθεται το απαραίτητο πληροφοριακό υλικό, όπως χάρτες, σκαριφήµατα, σχέδια και φυλλάδια, ούτως ώστε οι επισκέπτες να έχουν πλήρη ενηµέρωση της περιοχής µελέτης, αλλά και δυνατότητα προσέγγισης και επιστηµονικής εµβάθυνσης σε ειδικά θέµατα, εφόσον το επιθυµούν. Κατάλληλος οικισµός για την εγκαθίδρυση του εν λόγω κέντρου κρίνεται το ηµοτικό ιαµέρισµα Λογγάδων, λόγω της καίριας γεωγραφικής του θέσης. Πιο αναλυτικά, βρίσκεται στο κέντρο της περιοχής µελέτης και εποµένως είναι εύκολη η πρόσβαση, ενώ συγχρόνως ο οικισµός των Λογγάδων είναι από τους µεγαλύτερους οικισµούς του ήµου Παµβώτιδος και εποµένως µπορεί να φιλοξενήσει αντίστοιχου µεγέθους υποδοµές. Μουσείο Οικολογικής Ιστορίας ήµου Παµβώτιδος Η ύπαρξη ενός µουσείου οικολογικής ιστορίας σε µια τέτοια περιοχή, όπως αυτή της λίµνης Παµβώτιδας µε τον ιδιαίτερα αξιόλογο οικολογικό πλούτο, αποτελεί τουλάχιστον µια προφανή ανάγκη. Κατάλληλος οικισµός για την εγκαθίδρυση του µουσείου κρίνεται η Καστρίτσα, εφόσον βρίσκεται σε άµεση γειτνίαση µε τον οικισµό των Λογγάδων, όπου προτείνεται να χωροθετηθεί το κέντρο πληροφόρησης, ενώ συγχρόνως η περιοχή αυτή κατέχει περίοπτη θέση ανάµεσα στις υπόλοιπες, λόγω της υψηλής οικολογικής της αξίας. Κέντρο Μελετών ήµου Παµβώτιδος Η αναγκαιότητα ίδρυσης ενός κέντρου µελετών έχει αναδειχθεί από τη συλλογή, ανάλυση και αξιολόγηση των στοιχείων της περιοχής µελέτης. Ειδικότερα, το κέντρο αυτό θα πρέπει να έχει διεπιστηµονικό χαρακτήρα και να εδρεύει σε περιοχή, όµορη µε το δυναµικό κέντρο των Ιωαννίνων, αλλά και µε τους λοιπούς οικισµούς της περιοχής µελέτης. 14

15 Για τους παραπάνω λόγους κατάλληλη θέση αποτελεί ο οικισµός Κατσικάς. Σηµειώνεται ότι ο εν λόγω οικισµός έχει άµεση διασύνδεση µε τον ήµο Ιωαννιτών, καθότι πολλές από τις λειτουργίες του τελευταίου εκτείνονται στον οικισµό Κατσικά. Πιο συγκεκριµένα, αξίζει να ειπωθεί ότι εκεί εδράζεται ο ήµος Παµβώτιδος, αλλά και η ηµοτική Επιχείρηση Λίµνης Ιωαννίνων ( ΕΛΙ). Τέλος, ένα άλλο σηµαντικό στοιχείο είναι ότι η πρόσβαση στον οικισµό Κατσικά εξασφαλίζεται άµεσα, τόσο από την περιοχή του πανεπιστηµίου, όσο και από το κέντρο των Ιωαννίνων, λόγω της συχνής αστικής συγκοινωνίας. Επισηµαίνεται ότι οι στόχοι του Κέντρου θα είναι η συλλογή, η καταγραφή και η δηµοσιοποίηση στοιχείων από το φυσικό και ιστορικό Περιβάλλον της περιοχής. Παράλληλα, θα µπορεί να διατελεί λειτουργίες υποδοχής ερευνητών, σπουδαστών και υπηρεσιακών παραγόντων, οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε θέµατα χωρικού-περιβαλλοντικού σχεδιασµού και γεωγραφίας. Τέλος, διευκρινίζεται ότι το κέντρο αυτό θα ήταν σκόπιµο να λειτουργεί υπό την εποπτεία του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων. Έργο Ερµηνείας του Περιβάλλοντος Το συγκεκριµένο έργο αποσκοπεί στην ουσιαστική περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των πολιτών και των φορέων που εµπλέκονται στον αναπτυξιακό σχεδιασµό της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων, καθώς και στους αγρότες του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων. Αναλυτικότερα, ο απώτερος στόχος του έργου συνίσταται στην ανάδειξη της ιδιάζουσας οικολογικής, επιστηµονικής και εκπαιδευτικής αξίας της λίµνης Παµβώτιδας, ταυτόχρονα σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και πλανητικό επίπεδο, καθώς και στην αναγκαιότητα διατήρησης της υψηλής ποιότητας των υπολοίπων αξιών της (υδρευτική, αρδευτική, αλιευτική, κτηνοτροφική και κλιµατική), δίδοντας έµφαση στις οικονοµικές δραστηριότητες που είναι πιθανό να τις υποβαθµίζουν (Βιοµηχανία-Βιοτεχνία) και προτεραιότητα στις κοινωνικές οµάδες, οι οποίες είναι άµεσα εµπλεκόµενες στις διαχειριστικές επεµβάσεις, αλλά και στη βασική κατηγορία χρηστών των υγροτοπικών πόρων. Στο πλαίσιο των παραπάνω προτείνονται τα εξής: 1. ιεξαγωγή σεµιναρίων επιµόρφωσης των οµάδων ειδικού ενδιαφέροντος (υπάλληλοι των ΟΤΑ και των υπηρεσιών που εµπλέκονται στη διαχείριση της λίµνης, αγρότες και ψαράδες του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, κάτοικοι της πόλης των Ιωαννίνων), στα οποία θα περιλαµβάνεται επιπρόσθετα η ουσιαστική ενηµέρωση των αγροτών για τους νέους αγροπεριβαλλοντικούς κανονισµούς. 2. Καθιέρωση του θεσµού του "φεστιβάλ της λίµνης" δύο φορές το χρόνο (Ιούνιο και Σεπτέµβριο) στους χώρους της Πλατείας Μαβίλη Ιωαννίνων και στην παραλίµνια οδό, προκειµένου έτσι να δοθεί η δυνατότητα ενηµέρωσης στο ευρύ κοινό αναφορικά µε τη σχέση των κατοίκων µε το λιµναίο οικοσύστηµα, τις απειλές που αντιµετωπίζει η λίµνη Παµβώτιδα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τη βελτίωση της ποιότητας διαβίωσης τους, η οποία πρόκειται να επέλθει µέσα από την προστασία της και την ανάπτυξη του αισθήµατος σεβασµού απέναντι σε αυτήν. 3. Χάραξη εκπαιδευτικών διαδροµών στη Νήσο Ιωαννίνων, στα εσωτερικά µονοπάτια και στο υφιστάµενο δάσος. 4. Τέλος, διαµόρφωση υπαιθρίων χώρων περιβαλλοντικής αγωγής στην περιοχή των υγρολίβαδων, έναντι του παραλίµνιου αναψυχικού κέντρου, όπου προτείνεται η δηµιουργία παρατηρητηρίου της ορνιθοπανίδας, καθώς και η τοποθέτηση εκπαιδευτικών πινακίδων. Συµπεράσµατα Η Λίµνη Παµβώτιδα εξακολουθεί να υφίσταται ακόµη και σήµερα πλήθος παρεµβάσεων, οι οποίες υποβαθµίζουν την οικολογική της αξία και έχουν ως αποτέλεσµα την ανατροπή της ισορροπίας του οικοσυστήµατός της. Έτσι λοιπόν ως βασικός στόχος τίθεται η ανάπτυξη του αισθήµατος σεβασµού και της ανάγκης προστασίας του λιµναίου οικοσυστήµατος ως 15

16 ζωτικής σηµασίας για τους πολίτες του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, µέσω της ανάδειξης του προστατευτέου αντικειµένου, γεγονός που θα επιφέρει θετικές επιδράσεις στην διατήρηση του υγροτόπου και θα περιορίσει στο ελάχιστο τις δραστηριότητες που λειτουργούν ως απειλές για την λίµνη. Για την επίτευξη του στόχου αυτού θα πρέπει να ενεργοποιηθούν σε κάθε περίπτωση οι κάτωθι δραστηριότητες: Η ανάδειξη της οικολογικής αξίας ενός υγιούς λιµναίου οικοσυστήµατος για τον άνθρωπο και για τους οργανισµούς που ζουν σε αυτό. Η χρησιµοποίηση των οργανισµών που βρίσκονται ψηλά στα τροφικά πλέγµατα, όπως τα ψάρια και τα πουλιά, ως δείκτες για την υγεία και καθαρότητα του οικοσυστήµατος και κατ επέκταση ως παράγοντες για την ποιότητας ζωής του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων. Η δηµοσιοποίηση των απειλών και των κίνδυνων υποβάθµισης της ποιότητας της Λίµνης. Η σύνδεση των οικολογικών και επιστηµονικών αξιών µε τις τοπικές, ιστορικές και πολιτισµικές αξίες. Η προώθηση της χρήσης της Λίµνης για τη διεξαγωγή ερευνητικών προγραµµάτων του Πανεπιστηµίου, αλλά και των υπόλοιπων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και οργανισµών. Η προώθηση της διατήρησης καλών σχέσεων µε την τοπική κοινωνία για την αποφυγή ενδεχόµενων παρεξηγήσεων, η οποία θα µπορέσει να επιτευχθεί µέσω των κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραµµάτων, τα οποία θα απευθύνονται στους παραλίµνιους οικισµούς. Η ανάδειξη και η προστασία των διαφορετικών βιότοπων και των τοπίων της περιοχής, τα οποία είναι σηµαντικά για τη διατήρηση του οικοσυστήµατος, αλλά και ευάλωτα ως προς την ανάπτυξη των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Η ενίσχυση του αισθήµατος σεβασµού απέναντι στη φύση και η ανάληψη δράσεων και πρωτοβουλιών σε ατοµικό επίπεδο για την προστασία της Λίµνης. Συνεχίζοντας, αξίζει να ειπωθεί ότι η περιοχή µελέτης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα περιοχής, η οποία µπορεί να φιλοξενήσει τις εναλλακτικές µορφές τουρισµού και ειδικότερα τον οικοτουρισµό, καθώς και τον περιπατητικό, τον εκπαιδευτικό και τον θρησκευτικό τουρισµό. Οι κυριότερες προτάσεις σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη των παραπάνω µορφών τουρισµού στην περιοχή µελέτης είναι οι ακόλουθες: Προώθηση των πολιτικών ελέγχου της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης µε ιδιαίτερη µνεία στην προστασία του περιβάλλοντος, του πολιτισµού, της ιστορίας και της τοπικής παράδοσης. Απώτερος σκοπός θα πρέπει να είναι η ενταγµένη λειτουργικά ανάπτυξη στην τοπική παραγωγική δοµή. Προσπάθεια λειτουργικής διασύνδεσης των εναλλακτικών µορφών µεταξύ τους, ούτως ώστε να αποτελέσουν ένα συγκροτηµένο τουριστικό προϊόν µε αυτοτελή χαρακτηριστικά. Στο σηµείο αυτό διευκρινίζεται ότι επιδιώκεται να ξεπεραστεί η επικρατούσα αντίληψη ότι "κάθε εναλλακτικό στοιχείο είναι και απαραίτητα κατάλληλο για την ανάπτυξη µιας περιοχής". Συστηµατική προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και των πλεονεκτηµάτων της περιοχής, µέσω των διαφόρων προγραµµάτων Marketing, ως βασικού τουριστικού προορισµού µε ειδικούς και εναλλακτικούς πόρους υποδοµών και υπηρεσιών. Κλείνοντας, επισηµαίνεται ότι ο Φορέας ιαχείρισης της Λίµνης Παµβώτιδας έχει ως βασικό του σκοπό τη διαφύλαξη της φυσικού οικοσυστήµατος, καθώς και την αποκατάσταση και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας της Παµβώτιδας µε την παράλληλη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που εναρµονίζονται µε το φυσικό περιβάλλον. 16

17 Έτσι λοιπόν Ο Φορέας ιαχείρισης της Λίµνης Παµβώτιδας αποτελεί ίσως το µοναδικό θεσµοθετηµένο όργανο, το οποίο µπορεί δυνάµει να συµβάλλει στην αξιοβίωτη ολοκληρωµένη ανάπτυξη του ήµου Παµβώτιδος και του λεκανοπέδιου Ιωαννίνων κατ επέκταση. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη και επιτακτική η στήριξη του Φορέα ιαχείρισης, τόσο από το κοινό, όσο και από τους τοπικούς αναπτυξιακούς φορείς και αρχές, οι οποίες εµπλέκονται σε θέµατα σχετικά µε την προστασία της λίµνης Παµβώτιδας και την ανάπτυξη του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων. Βιβλιογραφία Γεράκης, Π.Α. και Κουτράκης, Ε.Θ., «Ελληνικοί Υγρότοποι», Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων, Αθήνα: Εκδόσεις Εµπορική Τράπεζα, Γεωργιάδης, Θ., «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές ενδιαφέροντος για τη διατήρηση της φύσης (Χαρτογράφηση Τύπων Οικοτόπων)», Αθήνα, Coccossis H., «Tourism Development and Carrying Capacity», in Apostolopoulos G. and Gayle D. «Tourism, Sustainable Development and Natural Resource Management: Experiences of Carribean, Pacific and Mediterranean Islands», Chapter 8, Athens, Ειδική Υπηρεσία ιαχείρισης ΠΕΠ Ηπείρου, «Σχέδιο Βιώσιµης Αστικής Ανάπτυξης Ιωαννίνων και Περιαστικής Περιοχής», Ιωάννινα, Ιατρού, Α., Παπαϊωάννου,., Παππάς, Ε., Στάρα, Κ., «Σχέδιο ιαχείρισης της Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων», Β Φάση, Αθήνα, Κάγκαλου, Ι., «Φορέας ιαχείρισης Λίµνης Παµβώτιδας», Ιωάννινα, Καραγιάννης, Μ., «Τελική έκθεση, συµπεράσµατα, προτάσεις για το πρόγραµµα «Παρακολούθηση και έλεγχος της ποιότητας των νερών και ιζηµάτων σε διάφορα σηµεία της Λίµνης Παµβώτιδας»», Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 1994 Καρανίκας, Γ., Εµµανουηλίδου, Σ., Μπακαγιάννης, Σ., Παυλάκης, Γ., Ρώµα, Ε. «Μελέτη Χωροταξικού Σχεδίου Ν. Ιωαννίνων», Α,Β,Γ Φάση, Αθήνα, Κοκκώσης, Χ. και Τσάρτας, Π., «Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον», Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, Λουκάτος, Α. και Λαγουδάκη, Α. «Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Ανάδειξης-Ανάπλασης και Προστασίας της Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων και των περιµετρικών αυτής περιοχών», Αθήνα, ΕΠΕΜ Α.Ε., Μπεριάτος, Η., «Σχεδιασµός και διαχείριση προστατευόµενων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές.», "Αειχώρος 2(1)", Βόλος: Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, σσ.58-89, 2003 Mathieson, A. and Wall, G., «Tourism: Economic, Physical and social Impacts», New York, Longman Scientific & Technical, Παπαγεωργίου, Φ., «Μελέτη Χωροταξικού Σχεδίου Περιφέρειας Ηπείρου», Α φάση, Αθήνα, Prisma Ε.Π.Ε., Ρόκος,. «Πολιτικές Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. Από τις Θεωρίες στην Πράξη», 5 η ιεθνής Έκθεση και Συνέδριο για την Τεχνολογία Περιβάλλοντος, HELECO '05, Στρογγυλό Τραπέζι «Περιβάλλον και Ανάπτυξη. ιαλεκτικές Σχέσεις και Αλληλεπιδράσεις», Αθήνα 3-5 Φεβρουαρίου 2005 και Τεχνικά Χρονικά Μάιος- Ιούνιος Ρόκος,., «Από τη Βιώσιµη ή Αειφόρο στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη», Αθήνα: Ε.Μ.Π., Ρόκος,., «Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη. Για έναν ειρηνικό και καλύτερο κόσµο», Αθήνα: Ε.Μ.Π.,

18 Swarbrooke, J., «Sustainable Tourism Management», UK, CAB International Publishing, Τ.Ε.Ε. ΗΠΕΙΡΟΥ, «Αναθεώρηση-επέκταση Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) Ιωαννίνων», Ιωάννινα: Εκδόσεις Τ.Ε.Ε. Τζιµογιάννης, Α., Κατσίκης, Α., Τσιµάκης, Α., Νικολού, Ε., Γιούνης, Α., Μικρόπουλος, Τ.Α., «Σχεδίαση και ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισµικού υπερµέσων. Περιβαλλοντικός Χάρτης Νοµού Ιωαννίνων Ελλοπία», Ιωάννινα: Εκδόσεις ήµου Ιωαννιτών, Τσεκούρας, Γ και ρακοπούλου, Ε., «Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο ήµου Παµβώτιδος», Α, Β Φάση, Αθήνα, The Management and Protection of Lake Pamvotida: A Means for the Integrated Development of the Municipality of Pamvotida L. Tatsis, Regional and Urban Planner Interdisciplinary Programme of Postgraduate Studies "Environment and Development", N.T.U.A. Abstract In this work, the ways in which the protection, the management and the enhancement of the ecosystem of lake Pamvotida can contribute in the integrated development of the homonym Municipality and the greater area of the basin of Ioannina are investigated. The methodology that was used included three basic steps: a) the analysis of the elements that constitute the natural and socio-economic space of the study area. b) the estimate of possibilities and restrictions with regard to the area s development and c) the scientific documentation of action that will contribute substantially to the integrated development of the area in issue. The empirical data used resulted from the studies that have been conducted in the last years for the protection of the ecosystem of the lake, as well as for the spatial reformation of the study area. The work has four distinguishable parts, which are: 1) the analysis of the study area, in which spatial and environmental data concerning the study area (Municipality of Pamvotida), are included 2) the functional framework for development and protection of the lake, in which the objectives and the action framework of the Lake Management Organisation, the zones of protection of the lake, as well as the methods that are proposed for the management of natural resources are analysed 3) the evaluation of the system of development and protection of the lake, in which the repercussions of anthropogenic pressures on the natural environment of the lake, the conflicting of land uses and the prospects for the development of the study area are recorded. 4) The proposal for the integrated development of the study area, which includes the management of natural resources, the conduct of scientific monitoring programs and the estimate of the Physical Carrying Capacity of the area. Moreover, the implementation of works, which will contribute to economic growth, social cohesion and cultural enhancement are proposed: i) the creation of a reception and information centre in the Municipality of Pamvotida ii) the creation of a museum of ecological history iii) the creation of a centre of study and research and iv) the conduct of a program for the interpretation of the environment. The action proposed will contribute in the progressive development of feeling of respect among the local population toward the limnetic ecosystem and in the development of alternative forms of tourism, while at the same time, the support of the Lake Management Organisation by the general public and the local authorities is proposed, since the Organisation is the unique enacted body, which can contribute in the integrated development of the Municipality of Pamvotida. 18

19 19

20 20