ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων Παράκτια & Μεταβατικά ύδατα: Η ακτή ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

Transcript

1 ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων Παράκτια & Μεταβατικά ύδατα: Η ακτή ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

2 ΗΑΚΤΗ ΗΦΥΣΗΤΗΣΑΚΤΗΣ ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΚΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟI ΠΑΡΑΚΤΙΟΙ ΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Πηγές εποπτικού υλικού: Αρχείο ΕΛΚΕΘΕ (Χρ. Αναγνώστου) Αρχείο NATURA 2000 (Π. Παναγιωτίδης) Ελλάς άνωθεν (Ν. ανιηλίδης) Εκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ, το οποίο συνιστώ ανεπιφύλακτα

3 Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Σε µία πολύ γενική οικολογική θεώρηση η ακτή αποτελεί την ζώνη επαφής της λιθόσφαιρας µε τηνυδρόσφαιρα και είναι προϊόν της διαρκούς ανταγωνιστικής δράσης τους, που διαµορφώνεται και αποκτά συγκεκριµένα χαρακτηριστικά µέσα από την αλληλεπίδρασή τους στην πορεία του χρόνου. Η παράκτια ζώνη αποτελεί έκφραση της δυναµικής ισορροπίας µεταξύ προσφοράς ιζηµάτων από την λιθόσφαιρα και διευθέτησής τους (αποµάκρυνσης ή συσσώρευσης) από την υδρόσφαιρα µε την δράση των κυµάτων και των ρευµάτων, παραγόντων που εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό απότηνατµόσφαιρα. Παράλληλα, η επίδρασητηςβιόσφαιρας (βιογενείς ακτές, βιοδιάβρωση κλπ) στη διαµόρφωσητηςπαράκτιαςζώνηςδεν πρέπει να θεωρείται αµελητέα. Στη δράση της βιόσφαιρας, µε την ευρύτερη έννοια, περιλαµβάνεται και η επέµβαση του ανθρώπου στον παράκτιο χώρο µε διάφοραέργα, τα οποία σε συνδυασµό µε τα φυσικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής δηµιουργούν µια νέα (ανθρωπογενή) δυναµική ισορροπία.

4 Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Κατά την διάρκεια του γεωλογικού χρόνου η κάθοδος ή η άνοδος της στάθµης της θάλασσας (π.χ. κατά τις παγετώδεις και µεσοπαγετώδεις περιόδους) καθώς και οι κατακόρυφες µετακινήσεις του στερεού φλοιού της γης (λόγω τεκτονισµού ή άλλων αιτίων), είχανωςαποτέλεσµα την ανάδυση ή κατάδυση των ακτών. Η µορφή των ακτών αλλάζει συνεχώς, καθώς το υγρό στοιχείο προσαρµόζεται στο σχήµα που του επιβάλλει η συνεχής µετατόπιση των ηπείρων. Η µετατόπιση αυτή (που ερµηνεύεται ικανοποιητικά από την θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών), ξεκινώντας από µιά ενιαία ήπειρο (την Παγγαία) και µιά ενιαία θάλασσα (την Πανθάλασσα), οδήγησε στην σηµερινή µορφή της παγκόσµιας ακτογραµµής. Από γεωλογική άποψη οι σηµερινές ακτές είναι πρόσφατοι σχηµατισµοί: όλες σχηµατίστηκαν στο χρονικό διάστηµα µεταξύ Παλαιογενούς και Νεογενούς, µε περιγράµµατα παρόµοια µε τα σύγχρονα, και διαµορφώθηκαν τελικά στο Τεταρτογενές, πριν 2 εκατοµµύρια χρόνια περίπου.

5 ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΚΤΩΝ Oι ακτές ταξινοµούνται µε βάσητονµηχανισµό σχηµατισµού τους, τον τύπο των πετρωµάτων (υποστρώµατος) και την τεκτονική δοµή τους. Ακτές που η διαµόρφωσή τους οφείλεται στην επίδραση του χερσαίου παράγοντα χαρακτηρίζονται πρωτογενείς, ενώ όταν η διαµόρφωσή τους είναι αποτέλεσµα της δράσης της θάλασσας και των θαλάσσιων οργανισµών χαρακτηρίζονται δευτερογενείς. Περαιτέρω υποδιαιρέσεις κάθε οµάδας γίνονται µε βάσητον παράγοντα που έχει τη µεγαλύτερη σχετική επίδραση, αν και είναι λίγες οι περιπτώσεις των ακτών που οφείλουν τη διαµόρφωσή τους αποκλειστικά σε ένα µόνο παράγοντα.

6 Ιζηµατογενείς ακτές Τυπικές ακτές που προέρχονται από συσσώρευση υλικών που µεταφέρονται από τα κύµατα είναι οι χαµηλές ακτές. Είναι αυτό που στην καθηµερινή γλώσσα ονοµάζουµε παραλία (αγγλ. beach), δηλαδή περιοχή της ξηράς που εκτείνεται από τη θάλασσα προς το εσωτερικό της χέρσου, µέχρι την πρώτη µεταβολή της τοπογραφίας που µπορεί να αποτελείται από µιά αναβαθµίδα, µιά σειρά από αµµώδεις θίνες ή µιά λοφοσειρά. Μιά χαµηλή ακτή είναι ένας τόπος συσσώρευσης υλικών, οοποίος έχει κλίση πρός την θάλασσα και είναι περισσότερο επίπεδος κοντά στη θάλασσα, ενώ πρός την ξηρά (ανώτερη ακτή) παρουσιάζει κάποιες µικρές τοπογραφικές ανωµαλίες

7 Χαµηλές ακτές

8 Χαµηλές ακτές

9 Αµµολουρίδα µεταξύ θάλασσας και λιµνοθάλασσας

10 Rias: Κοίτη ποταµού που κατακλύστηκε λόγω ανόδου της στάθµης της θάλασσας

11 Παράκτιο βέλλος

12 ιαβρωσιγενείς ακτές Οι καταστροφικές διαδικασίες της διάβρωσης σχηµατίζουν τις εντυπωσιακότερες ακτές. Οι περισσότερες καταστροφικές διαδικασίες είναι αποκλειστικά θαλάσσιας προέλευσης, όπως π.χ. ηπρόσκρουσητωνκυµάτων ή συνδυασµός της δράσης της θάλασσας µε ταέντοναατµοσφαιρικά φαινόµενα που χαρακτηρίζουν τις παραθαλάσσιες περιοχές. Οι θαλάσσιοι κρηµνοί (sea cliffs) πλαισιώνουν αρκετές, αλλά όχι όλες τις βραχώδεις ακτές.

13 ιαβρωσιγενείς ακτές

14 ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Το οικοσύστηµα του βυθού µπορεί να υποδιαιρεθεί σε επιµέρους ζώνες, σύµφωνα µε το σύστηµα Peres & Picard, (1964) Οι ζώνες έχουν τον χαρακτήρα διαδοχικών βαθµίδων µε ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα συναρτήσει του βάθους, της κλίσης και του τύπου του υποστρώµατος και των συνθηκών υδροδυναµισµού. H πρώτη από αυτές τις ζώνες ονοµάζεται υπερπαράλια ή υπεραιγιαλίτιδα (supralittoral) και περιλαµβάνει την περιοχή που βρέχεται τακτικά από τις ψεκάδες των κυµάτων και καλύπτεται από το νερό µόνο στις µεγάλες παλίρροιες. Την υπερπαράλια ζώνη διαδέχεται η µεσοπαράλια ή µεσοαιγιαλίτιδα ζώνη (mediolittoral). Είναι η ζώνη που ορίζεται από τη µέση πληµµυρίδα έως τη µέση άµπωτη ενός τόπου.

15

16 ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Πιο βαθειά βρίσκεται η υποπαράλια ή υποαιγιαλίτιδα ζώνη (infralittoral), η οποία καλύπτεται πάντοτε από νερό και εκτείνεται από το κατώτερο όριο της παλίρροιας έως το µέγιστο βάθος που φτάνουν τα φωτόφιλα θαλάσσια φυτά. Το βάθος αυτό κυµαίνεται από 15 έως 20 µέτρα στο Β. Αιγαίο και φθάνει τα 30 έως 40 µέτρα στα νότια ελληνικά πελάγη, όπου τα νερά είναι περισσότερο διάφανα. H υποπαράλια ζώνη χαρακτηρίζεται από πλούσια χλωρίδα και πανίδα, που αντανακλά την ποικιλία οικολογικών συνθηκών: όλοι οι πιθανοί συνδυασµοί φωτισµού, αλατότητας, θερµοκρασίας, υδροδυναµισµούκαιόλοιοιτύποιυποστρώµατος απαντούν εδώ και φιλοξενούν είδη από όλες τις ταξινοµικές οµάδες του φυτικού και ζωικού βασιλείου.

17

18 ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Την υποπαράλια ζώνη διαδέχονται η περιπαράλια ή περιαιγιαλίτιδα (circalittoral), που εκτείνεται µέχρι το όριο της ηπειρωτικής κρηπίδας (υφαλοκρηπίδας) δηλαδή µέχρι τα 200 µέτρα βάθος, η βαθύαλη (bathyal), που αντιστοιχεί στην ηπειρωτική κατωφέρεια (µέχρι βάθη µέτρων περίπου), η αβυσσαία (abyssal), που αντιστοιχεί στις ωκεάνιες υποθαλάσσιες πεδιάδες (µέχρι τα µέτρα) και η αδαία (hadal), που αντιστοιχεί στις µεγάλες υποθαλάσσιες τάφρους µε βάθος µεγαλύτερο από µέτρα. Στις περιοχές αυτές ζουν οργανισµοί µε ειδικές προσαρµογές που τους επιτρέπουν να επιβιώνουν στις συνθήκες των µεγάλων βαθών (απόλυτο σκοτάδι, χαµηλή θερµοκρασία, µεγάλη υδροστατική πίεση).

19

20 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ Τα οικολογικά χαρακτηριστικά της προέρχονται από την επικάλυψη των οικοσυστηµάτων που χωρίζει: έχει π.χ. ενδιάµεση θερµοκρασία, υγρασία ή αλατότητα, ενώ περιλαµβάνει βιολογικά είδη τόσο του θαλάσσιου όσο και του χερσαίου περιβάλλοντος, καθώςεπίσηςκαι είδη χαρακτηριστικά των παράκτιων ενδιαιτηµάτων. Οπως συµβαίνει και σε άλλους οικοτόνους, η ποικιλία των ειδών, αλλά και η πυκνότητα των πληθυσµών είναι συχνά µεγαλύτερες στο περιβάλλον της ακτής απ' ό,τι στους γειτονικούς χώρους. Η παραγωγικότητα είναι επίσης σηµαντική κατά κανόνα, διότι οι κύριοι περιοριστικοί παράγοντες, που είναι η συγκέντρωση των θρεπτικών αλάτων στη θάλασσα και η υγρασία στην ξηρά, παρουσιάζουν συνήθως ικανοποιητική διαθεσιµότητα στα παράκτια οικοσυστήµατα.

21 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Παρά τις αντίθετες απόψεις που ακούγονται κατά καιρούς, η Μεσόγειος θάλασσα δεν βρίσκεται στα πρόθυρα ανεπανόρθωτης καταστροφής. Είναι όµως µία θάλασσα που δέχεται σηµαντικές ποσότητες ρυπαντικών φορτίων από πολλές πηγές και τα επίπεδα συγκέντρωσης ορισµένων ρύπων είναι υψηλά, όπως π.χ. του υδραργύρου, του µολύβδου, του χαλκού, των πετρελαιοειδών κ.λ.π. Σε ό,τι αφορά την ρύπανση από υδράργυρο, τα ρυπαντικά φορτία που εισέρχονται στη Μεσόγειο από χερσαίες πηγές θεωρούνται δευτερεύουσας σηµασίας σε σύγκριση µε τις ποσότητες που αποδίδονται σε φυσικά φαινόµενα, όπως σεισµικές δονήσεις που απελευθερώνουν υδράργυρο από τον βυθό. Οι βαριές περιπτώσεις ανθρωπογενούς ρύπανσης απαντούν κατά κανόνα στην γειτονία σηµειακών πηγών, όπως είναι οι εκβολές ρυπασµένων ποταµών ή αγωγών αποβλήτων, στις θαλάσσιες οδούς κίνησης πετρελαιοφόρων και σε ορισµένους κλειστούς κόλπους.

22 Η Μεσόγειος είναι µια θάλασσα ολιγοτροφική, µε µεγάλη διαύγεια νερών, κατάλληλη "περισσότερο για τουρίστες παρά για ψαράδες" (Margalef). Mean chlorophyll concentrations in autumn 1998

23 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Ηλειτουργίατουµεσογειακού θαλάσσιου οικοσυστήµατος βρίσκεται σε στενή εξάρτηση από τις γεωφυσικές συνθήκες που επικρατούν στην θαλάσσια αυτή λεκάνη. Το υδρολογικό ισοζύγιο της Μεσογείου είναι αρνητικό, αφού η εξάτµιση (γύρω στα 1000 mm/έτος) υπερέχει κατά πολύ των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων και των εισροών από τους ποταµούς (γύρω στα 500 mm/έτος). Αν δεν υπήρχε η προσφορά νερού από τον Ατλαντικό, η Μεσόγειος θα εξατµιζόταν σε 2000 χρόνια περίπου, όπως εξάλλου συνέβη πριν 5-6 εκατοµµύρια χρόνια. Συνεπώς είναι καθοριστική η ύπαρξη ενός µηχανισµού αναπλήρωσης από τον ωκεανό, ο οποίος εξασφαλίζει την πλήρη ανανέωση του νερού της Μεσογείου µέσα σε 180 χρόνια περίπου.

24 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Το νερό του Ατλαντικού είναι λιγότερο αλµυρό, εισέρχεται επιφανειακά και αντιπροσωπεύει όγκο 20 έως 40 φορές µεγαλύτερο απόεκείνοπουεξατµίζεται. Το πλεόνασµα πουδηµιουργείται µ' αυτόν τον τρόπο εξέρχεται από τα βαθύτερα στρώµατα της Μεσογείου προς τον Ατλαντικό. Προηγουµένως έχει διασχίσει όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, από τα δυτικά προς τα ανατολικά σε µια διαδροµή κατά την οποία γίνεται συνεχώς αλµυρότερο (λόγω εξάτµισης). Τον χειµώνα, λόγω έντονης ψύξης, το νερό αυτό γίνεται πυκνότερο, βυθίζεται και αφού διασχίσει και πάλι όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, από την ανατολή προς τη δύση, εξέρχεται στον Ατλαντικό ως βαθύ Μεσογειακό νερό.

25 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Συνεπώς, η εξάτµιση ενός δεδοµένου όγκου νερού της Μεσογείου θέτει σε κίνηση ένα πολύ µεγαλύτερο όγκο νερού προσφέροντας στη Μεσόγειο µιά τεράστια ποσότητα κινητικής ενέργειας. Χάρη στην ενέργεια αυτή επιτυγχάνεται η άνοδος των θρεπτικών στοιχείων, η ανάµιξη και κατά συνέπεια η διατήρηση της πρωτογενούς βιολογικής παραγωγής. Παρ' όλους τους µηχανισµούς ανακύκλωσης των θρεπτικών στοιχείων, η γονιµότητα της Μεσογείου παραµένει χαµηλή σε σχέση µε πολλές ρηχές θάλασσες του πλανήτη, ή µε περιοχέςτου ωκεανού όπου συναντώνται µεγάλα θαλάσσια ρεύµατα ή ανοδικές κινήσεις θαλάσσιων µαζών πλούσιων σε θρεπτικά άλατα αζώτου και φωσφόρου.

26 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Η Μεσόγειος είναι γενικώς µια θάλασσα ολιγοτροφική, µε µεγάλη διαύγεια νερών, κατάλληλη όπως λένε "περισσότερο για τουρίστες παρά για ψαράδες" (Margalef). Το χαρακτηριστικό αυτό της προσδίδει µία σηµαντική αφοµοιωτική ικανότητα ως προς την οργανική ρύπανση και µιά σταθερότητα λόγω των περιορισµένων διακυµάνσεων του οικοσυστήµατος µέσα στον χρόνο.

27 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Η ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στην οποία ανήκουν και οι Ελληνικές θάλασσες, είναι το πλέον ολιγοτροφικό τµήµα της Μεσογείου µε αποτέλεσµα η πρωτογενής παραγωγή του οικοσυστήµατος να εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό απότον ανθρωπογενή "εµπλουτισµό" σε άλατα αζώτου και φωσφόρου. Συνεπώς, η ρύπανση που προκαλείται στο θαλάσσιο περιβάλλον είτε από τις γεωργικές απορροές είτε από τις απορροές αστικών λυµάτων µε τελικόαποτέλεσµα τοφαινόµενο του ευτροφισµού, θα µπορούσε να θεωρηθεί ότι περιλαµβάνει µια αρχική θετική φάση, αφού διευρύνει τη βάση της θαλάσσιας τροφικής πυραµίδας.

28 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Οι παράκτιοι βιότοποι είναι πολύ ευπρόσβλητοι από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, η δευποβάθµισή τους είναι κατά κανόνα µή αντιστρεπτή και γι αυτό ιδιαίτερα σοβαρή. Παρά την περί του αντιθέτου εντύπωση της Ελληνικής κοινής γνώµης, η ρύπανση της θάλασσας δεν αποτελεί ακόµα σοβαρό πρόβληµα, δεδοµένου ότι είναι εντοπισµένη σε λίγες µόνο παράκτιες περιοχές. Η διάθεση υγρών αστικών και βιοµηχανικών αποβλήτων, η συσσώρευση απορριµµάτων ή ρύπανση από πετρελαιοειδή, ή απορροή αποβλήτων της γεωργικής παραγωγής, ή επιβάρυνσητης ατµόσφαιρας από τις µεταφορές και τις παράκτιες βιοµηχανικές δραστηριότητες δηµιουργούν τοπικά συνήθως φαινόµενα ρύπανσης του θαλάσσιου χώρου.

29 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Οι δασικές πυρκαγιές, ή διάβρωση, ή αποξήρανση υγροτόπων, οι παντοειδείς αλόγιστες εκσκαφές, η άναρχη επέκταση παραθεριστικής κατοικίας και τουριστικών δραστηριοτήτων, οι διαφόρων προελεύσεων θόρυβοι, το ελεύθερο κάµπιγκ, η ανεξέλεγκτη χρήση σκαφών αναψυχής, η υπεραλίευση κλπ ασκούν ισχυρές πιέσεις στο παράκτιο περιβάλλον. Πολλοί παράκτιοι βιότοποι απειλούνται άµεσα από την αλόγιστη κατασκευή δηµοσίων έργων όπως π.χ. αλιευτικά καταφύγια, µαρίνες, παράκτιοι δρόµοι, αλλά, σε ορισµένες περιπτώσεις και από την απλή χρησιµοποίηση στην ακτή τροχόσπιτων, ταχύπλοων, υποβρύχιου εξοπλισµού κλπ. Ετσι, τα σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας που ζούν σε ορισµένες ακτές βρίσκονται σε σηµαντική υποχώρηση ή και σε άµεσο κίνδυνο αφανισµού.

30 Μια εικόνα χίλιες λέξεις

31 Το πλέον απειλούµενο θαλάσσιο θηλαστικό της Μεσογείου

32 Πληθυσµοί που χάθηκαν στη διάρκεια του 20ου αιώνα

33 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟI ΠΑΡΑΚΤΙΟΙ ΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥΕΛΛΗΝΙΚΟΥΧΩΡΟΥ Η µεγάλη βιολογική ποικιλότητα του Ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος και ειδικότερα η παρουσία πολυάριθµων ενδηµικών και απειλουµένων ειδών χλωρίδας και πανίδας οδηγεί στον χαρακτηρισµό πολλώνπεριοχώντηςχώραςωςαξιόλογωνκαι προστατευτέων βιοτόπων. Ηδη από τη δεκαετία του 60 κάποιες περιοχές χαρακτηρίζονται ως Εθνικοί ρυµοί και κατά τη δεκαετία του 70 σηµαντικοί παράκτιοι βιότοποι εντάσονται στη διεθνή σύµβαση Ραµσάρ για την προστασία των υγροτόπων. Ωστόσο, η συστηµατική καταγραφή και χαρτογράφηση των σηµαντικών θαλάσσιων και χερσαίων παράκτιων περιοχών άρχισε κατα τη δεκαετία του 80 και πήρε την τελική της µορφή στο τέλος της δεκαετίας του 90, από µέσα από δύο σηµαντικές προτοβουλίες τηςευρωπαϊκήςενωσης(εε): το ερευνητικό πρόγραµµα CORINE και την Οδηγία 42/43/ΕΟΚ.

34 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Ηδιεθνήςσύµβαση Ραµσάρ για τους Υγροτόπους ιεθνούς Σηµασίας ως Ενδιαιτήµατος για Υδρόβια Πτηνά αναφέρεται σε 11 Ελληνικούς υγροτόπους, από τους οποίους οι 8 είναι παράκτιοι. Σύµφωνα µε τησύµβαση, απαιτείταιηλήψηαυστηρώνµέτρων προστασίας για τη διατήρηση της ορνιθοπανίδας των τόπων αυτών. ΗΟδηγία79/409/ΕΟΚ αποτελεί το κυριώτερο νοµικό κείµενο που προστατεύει τα πτηνά της Ευρώπης και επιβάλλει µεταξύ άλλων την αποτελεσµατική προστασία εκείνων των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως σηµαντικές για την ορνιθοπανίδα.

35 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Το ευρωπαϊκό πρόγραµµα CORINE-Βιότοποι αναφέρεται σε 430 τόπους οικολογικής σηµασίας σε όλη την Ελλάδα, από τους οποίους ένα µεγάλο ποσοστό είναι παράκτιοι. Ανάµεσα στους βιοτόπους CORINE περιλαµβάνεται και το σύνολο περίπου των υγροτόπων ΡαµσάρκαιτωνπεριοχώντηςΟδηγίας 79/409. Η ένταξη αυτή σηµατοδοτεί την οικολογική αξία των τόπων αυτών και υποδεικνύει την προσεκτική διαχείρισή τους και την αποφυγή δραστηριοτήτων οι οποίες δεν ταιριάζουν µε την ιδιαίτερη ευαισθησία τους.

36 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN ΗΟδηγία92/43/ΕΟΚ αφορά τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης, κυρίως µέσα από την δηµιουργία του δικτύου NATURA Πρόκειται για ένα δίκτυο προστατευοµένων τόπων, στους οποίους θα επιβάλλονται διάφοροι περιορισµοί και καθεστώτα διαχείρισης. Ο σχετικός κατάλογος για την Ελλάδα περιλαµβάνει 296 τόπους, εκ τωνοποίωνέναµεγάλο ποσοστό είναι παράκτιοι. Φυσικά, υπάρχει µεγάλη επικάλυψη µεταξύ των βιοτόπων CORINE και των τόπων NATURA 2000.

37 67 περιοχές του δικτύου NATURA 2000 χαρτογραφήθηκαν

38 Υποθαλάσσια λιβάδια: δοµικός λίθος του παράκτιου οικοσυστήµατος

39 Υποθαλάσσια λιβάδια: δοµικός λίθος του παράκτιου οικοσυστήµατος

40 Υποθαλάσσια λιβάδια: δοµικός λίθος του παράκτιου οικοσυστήµατος

41 Υποθαλάσσια λιβάδια: µεθοδολογική προσέγγιση

42 Υποθαλάσσια λιβάδια: µεθοδολογική προσέγγιση

43 Νοµικό πλαίσιο προστασίας Τα υποθαλάσσια λιβάδια Posidonia oceanica περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα I της Οδηγίας 92/43/EEC ως τύπος οικοτόπου Κοινωτικού Ενδιαφέροντος µε τηνένδειξη τύπος «προτεραιότητας»

44 Παραδείγµατα από την εφαρµογή της Οδηγίας στη Μεσόγειο Ελλάδα Γαλλία Ιταλία

45

46

47

48

49

50

51

52 Τι πρέπει να γίνει Κάθε 5 χρόνια: Παρακολούθηση της κατάστασης των υποθαλάσσιων λιβαδιών µε δορυφορικές εικόνες Κάθε 10 χρόνια: αναθεώρηση της χαρτογράφησης µε εργασίες πεδίου

53 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Η κήρυξη Τοπίων Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους βασίζεται στην Ελληνική νοµοθεσία και αφορά όλους εκείνους τους τόπους, οι οποίοι εµφανίζουν σηµαντική αισθητική αξία, είτε πρόκειται για αµιγώς φυσικά είτε για µερικώς δοµηµένα τοπία. Από την εκπόνηση σχετικού προγράµµατος έχει προκύψει ένας κατάλογος µε 449 τόπους, ένα σηµαντικό ποσοστό από τους οποίους είναι παράκτιοι. Υπάρχουν επίσης και άλλες ρυθµίσεις που σχετίζονται µε παράκτιο χώρο, όπως είναι οι διεθνείς συµβάσεις της Βαρκελώνης (Ηνωµένα Εθνη) και της Βέρνης (Συµβούλιο Ευρώπης).

54 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Οι υποχρεώσεις και οι περιορισµοί που προκύπτουν από τις προαναφερθείσες ρυθµίσεις καθορίζουν ένα θεσµικό πλαίσιο για τη βιώσιµη διαχείριση των Ελληνικών ακτών. Εκείνο που λείπει σήµερα είναι µια σύνθεση από την οποία να φαίνεται τόσο το ποσοστό των Ελληνικών ακτών που καλύπτονται από τις ρυθµίσεις αυτές, όσο και η ιεράρχηση των απαγορευτικών διατάξεων, ώστε το θεσµικό πλαίσιο να µην λειτουργεί σαν εµπόδιο αλλά σαν οδηγός για την οικονοµική ανάπτυξη. Είναι φανερό ότι µια τέτοια προσέγγιση απαιτεί την ειδική χωροταξική µελέτη της κάθε περιοχής, που θα αναθεωρείται κάθε χρόνια, κάτω από το πρίσµα των νέων κοινωνικο-οικονοµικών και περιβαλλοντικών δεδοµένων της περιοχής. Για τις περιοχές που δεν καλύπτονται από το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο, είναι προφανές ότι απαιτείται ένα εθνικό ακτολόγιο, ώστε να εξασφαλιστεί η στοιχειώδης χωροθέτηση αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, µέσα σε µια λογική άρσης των αντιφατικών χρήσεων γης.

55 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Τόσο η οικολογική όσο και η οικονοµική σηµασία των παράκτιων οικοσυστηµάτων επιβάλλει την εν γένει διατήρηση της ποιότητας του παράκτιου περιβάλλοντος στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Ανάλογα µε τις προτεραιότητες που προκύπτουν από την εκτίµηση της οικολογικής τους αξίας, οι ακτές µπορούν να διαχωριστούν σε προστατευτέες και µή. Στις προστατευτέες ακτές υπάγονται αυτές που περιλαµβάνουν βιοτόπους ή τοπία µεγάλης οικολογικής ή αισθητικής αξίας. Η επιλογή πρέπει να γίνεται µε βάση κριτήρια όπως: η φυσικότητα, η πληρότητα, η ποικιλότητα, η αυτοδυναµία, η µοναδικότητα, ηπαρουσίααπειλουµένων ειδών, η ευαισθησία, η δυνατότητα αποκατάστασης και η εκπαιδευτική αξία.

56 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Ειδικότερα η παρουσία απειλουµένων ειδών έχει ιδιαίτερη σηµασία, δεδοµένου ότι υποδεικνύει τον κίνδυνο µη αντιστρεπτής βλάβης του φυσικού περιβάλλοντος. Ανάλογα µε τον επείγοντα χαρακτήρα του κινδύνου, τα απειλούµενα είδη διακρίνονται σε κινδυνεύοντα, τρωτά και σπάνια, ενώ ιδιαίτερη σηµασία για την σοβαρότητα του κινδύνου έχει ο ενδηµισµός. Οι προστατευτέες ακτές µπορούν να ανακηρυχθούν (Ν. 1650/86) σε: Αυστηρά προστατευόµενες περιοχές. Περιοχές που υπόκεινται σε ορισµένους περιορισµούς και απαγορεύσεις. Περιοχές µε ρυθµιζόµενες δραστηριότητες ή περιοχές οικοανάπτυξης.

57 Θαλάσσιο πάρκο Β. Σποράδων Area B Area A

58 Θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου

59 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Η προστασία των ακτών, εκτός από την κήρυξη µέσω περιβαλλοντικής νοµοθεσίας, µπορεί να προωθηθεί και µέσω της αγοράς παράκτιων εκτάσεων από κρατικούς οργανισµούς ή από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Σηµειώνεται επίσης ότι η προστασία των ακτών µπορεί κάλλιστα να συνδυαστεί µε ορισµένες παραγωγικές δραστηριότητες (π.χ. οι αλυκές µπορούν ν' αποτελέσουν περιοχές προστασίας του παράκτιου φυσικού περιβάλλοντος, µε ταυτόχρονησυνέχισητης λειτουργίας τους.

60 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Στις µη προστατευτέες ακτές υπάγονται όσες δεν ανήκουν στην προηγούµενη κατηγορία, αλλά διατηρούν περισσότερα ή λιγότερα στοιχεία του φυσικού τους περιβάλλοντος, δηλαδή δεν είναι πλήρως τεχνητές. Τα παράκτια οικοσυστήµατα που περιλαµβάνονται σ' αυτές µπορεί να είναι λίγο ή πολύ υποβαθµισµένα, ή µπορεί να διατηρούν καλή περιβαλλοντική ποιότητα, αλλά να µην περιέχουν απειλούµενα είδη ή άλλα στοιχεία µεγάλης οικολογικής ή αισθητικής αξίας. Ηδιαχείρισητωνακτώναυτήςτηςκατηγορίαςπρέπειεπίσηςνα εξασφαλίζει την κατά το δυνατόν καλύτερη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος, έστω και αν δεν υπάρχει προοπτική να κηρυχτούν προστατευόµενες.

61 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Βασικά εργαλεία για την σωστή διαχείριση των µη προστατευτέων ακτών είναι ο χωροταξικός και περιβαλλοντικός σχεδιασµός της ανάπτυξης, η έρευνα, η εκπαίδευση και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, ο έλεγχος της ρύπανσης και των επιβλαβών δραστηριοτήτων και ειδικότερα η πλήρης και αυστηρή εφαρµογή του θεσµού της εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες. Οι εκτιµώµενες επιπτώσεις είναι αναγκαίο να διακρίνονται σε αντιµετωπίσιµες (που µπορούν να προληφθούν) ή µη, σε ανατάξιµες (που µπορούν να διορθωθούν) ή µη και σε αντιστρεπτές (που µπορούν σταδιακά να εξαλειφθούν µε φυσικές διεργασίες) ή µη.

62 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Είναι επίσης σκόπιµο να γίνεται διάκριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ως προς το αναµενόµενο µέγεθος τους, ως προς την προέλευσή τους (από την φάση κατασκευής ή την φάση λειτουργίας του έργου) και ως προς τον άµεσο ή έµµεσο και βραχυπρόθεσµο ή µακροπρόθεσµο χαρακτήρα τους. Η σωστή εφαρµογή της σχετικής µεθοδολογίας εξυπηρετεί την θεµελιώδη περιβαλλοντική αρχή ότι η πρόληψη είναι προτιµότερη από την εκ των υστέρων διόρθωση, αλλά ανταποκρίνεται και στην δεδοµένη αυξηµένη ευαισθησία του περιβάλλοντος των ακτών.

63 Ευχαριστώ για την προσοχή σας